بێئه‌زمونی: جه‌وهه‌ری پاشاگه‌ردانی کوردستان
Friday, 27/04/2012, 12:00
هۆکاری سه‌ره‌کی پاشاگه‌ردانی کوردستان ده‌کرێ بۆ دوو شت بگه‌ڕێندرێته‌وه که هه‌ردووك ئه‌وان گرێدراون به بێئه‌زمونی سیاسه‌تمه‌دار و نه‌ته‌وه‌یی کوردستانیه‌وه. سه‌رات گرینگه که بزانین ده‌ستوه‌ردانی ده‌ره‌کی جۆراوجۆره و ته‌نانه‌ت خۆیی نابینێته‌وه له هاوکاریکردنی ئابوری و سه‌ربازی، به‌ڵکوم لایه‌نی مه‌عنه‌ویش گرینگیه‌کی بێپایانی هه‌یه. هه‌رده‌م باس له ده‌ستوه‌ردانی ده‌ره‌کی ده‌کرێ له وڵاتانی سێیه‌م به‌گشتی له بواری ئابوری و سه‌ربازیه‌وه، به‌ڵام جێگایی داخه لایه‌نی مه‌عنه‌وی په‌راوێزخراوه. و ئه‌وه‌ش گرینگه که بزانین لایه‌نی مه‌عنه‌وی ته‌نانه‌ت خۆیی نابینێته‌وه له لایه‌نگریکردن و پیاهه‌ڵدانی لایه‌نێکی دیاریکراو (بۆ نمونه، لایه‌نگریکردنی شۆڕشگێڕانی سوریا له ڕاگه‌یاندنه‌کانی خۆرئاوا)، به‌ڵکوم لایه‌نی مه‌عنه‌وی زۆر له ئه‌مه قوڵتره و کاریگه‌رتره. بوارێکی خوێندن هه‌یه به ناوی 'ده‌رونزانی' تکایه لێت تێکنه‌چێ له‌گه‌ڵ ده‌رونناسی دا له‌به‌رئه‌وه‌یی ئه‌وان دوو بواری جیاوازن. ده‌رونزانی یاخود (سایکیك) بوارێکه که فره ده‌گمه‌نه و خه‌ڵکێکی که‌م شاره‌زایی بالایان هه‌یه له ئه‌م بواره دا و خه‌ڵکی ده‌رونزان یاخود (سایکیك) ده‌توانن بچنه ناو ده‌رونی خه‌ڵكه‌وه و هاوشێوه‌یی چه‌تاڵکردنی سه‌یاره ده‌توانن مێشکی شه‌خسی به‌رامبه‌ر چه‌تاڵ بکه‌ن، و چۆن کابرایان بوێ وه‌هایی لێبکه‌ن فکربکاته‌وه. بۆ نمهونه، ئه‌گه‌ر بیانه‌وێ دوو که‌س له‌یه‌کتر توڕه بکه‌ن ئه‌وا ده‌توانن له ڕێگایی کۆنتڕۆڵکردنی مێشکی یه‌ك یاخود هه‌ردووك ئه‌وان شه‌خسانه و نه‌شیاوکردنیان به‌رامبه‌ر به یه‌کتر، و ورده ورده وه‌هایهان لێده‌که‌ن که به‌شه‌ڕیان بده‌ن. عه‌رزمبه‌عزورت، سه‌باره‌ت به په‌یوه‌ندی ئه‌م باسه به بێئه‌زمونی و پاشاگه‌ردانی کوردستانه‌وه ئه‌وه‌یه که به‌هۆیی درکنه‌کردنی سیاسه‌تمه‌داره باڵایه‌کانی کوردستانه‌وه سیخوڕه‌کانی وڵاتانی بیانی که کوردیان به دوژمن و مه‌ترسی خۆیان داناوه، سیاسه‌تمه‌داره‌کانی کوردیان به‌رامبه‌ر به یه‌کتر نه‌شیاوکردوه، هه‌ر وه‌کو ده‌بینین سه‌ره‌ڕایی ئه‌وه‌یی هاوبه‌شیه‌کی زۆر هه‌بوه/هه‌یه له دید و ئامانجی سیاسه‌تمه‌داره‌کانی کوردستانی و لایه‌نه سیاسیه‌کان دا وه‌لی دوژمنایه‌تی و شه‌ر ڕویی داوه له نێوانی بنه‌ماڵه و ته‌ڤگه‌ره‌کان دا که ئه‌مه شایه‌تی بۆ ئه‌وه ده‌دا که ده‌ستی ده‌ره‌کی هه‌بوه له پشتی روداوه‌کان دا، و ئه‌و ده‌سته ده‌ره‌کیه ته‌نانه‌ت بریتی نه‌بوه له هاوکاریکردنی ئابوری و سه‌ربازی بۆ لایه‌نێکی دیاریکراو، به‌ڵکوم فشاری ده‌رونی لایه‌نێکی گرینگی ده‌ستوه‌ردانه ده‌ره‌کیه‌که بوه.
هۆکاری دووه‌ه‌می پاشاگه‌ردانی کوردستان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و شه‌خسانه‌ی که له‌ناو بنه‌ماڵه سه‌ره‌کیه‌کانی سیاسه‌تمه‌دارانی کوردستان دا بونیان هه‌بوه/هه‌یه و سروشتیان خراپه (سیکۆپاێ). له په‌راویزی ئه‌و ڕاستیه‌یی که هه‌تاوه‌کو چه‌ند ساڵێك پێش ئێستا (5 بۆ 10 ساڵ پێش ئێستا) ئاغله‌بی سیاسه‌تمه‌داره باڵایه‌کانی کوردستان بێئاگا بون یاخود بڵێین خۆیان-نه‌ناسیبو (ئه‌نکۆنگس)، و ئه‌م بیئه‌زمونیه ڕیگایی داوه به هه‌ندێك خه‌ڵك له ناو بنه‌ماله ده‌سه‌ڵاتداره‌کانی کوردستان دا ده‌سه‌ڵاتێكی زۆریان هه‌بێ که سروشتیان خراپه - سه‌ڕانگێز یاخود فێڵبازن. سیاسه‌ت بریتیه له دوو شت: یه‌که‌م فێلبازی و دووه‌م قه‌تڵکاری، و ئێستا که ئاگادارین و سوکه ئه‌زمونێکمان هه‌یه ده‌زانین که خه‌ڵکانێك هه‌یه سروشتیه‌ن سروشکیان فێڵبازه و خه‌ڵکانێکیش هه‌یه که سروشتیه‌ن سروشکیان شه‌ڕانگێزه - له ئه‌م ڕوشنایه دا هاوتا له‌گه‌ڵ بێئه‌زمونی سیاسه‌تمه‌داره‌کانی کوردستانی له ڕابردو و هه‌تاوه‌کو ڕاده‌یه‌ك ئێستاش، خه‌ڵکی خراپ به ئاسانی جێگایی خۆیی کردۆته‌وه له ناو سیاسه‌ت دا به حوکومی ئه‌وه‌یی که ئه‌گه‌ر سیاسه‌ت بریتیبێ له قه‌ڵکاری و فێڵبازی و خه‌ڵکانێکیش سروشتیه‌ن سروشکیان خراپ بێ ئه‌وا به شیوه‌یه‌کی نادورست خه‌ڵکه سروشك خراپه‌که جێگایی خۆیان گرتوه - هه‌تا ئه‌گه‌ر بشڵێین خه‌ڵکی شیاو بۆ شوێنی شیاو ئه‌وا ئه‌وان خه‌ڵکه سروشك خراپه شیاوبون بۆ ئه‌وان جێگایانه‌یی که گرتویانه ئه‌گه‌ر سیاسه‌ت بریتی بێ له قه‌تڵکاری و فێڵبازی.
جێگایی باسه که ئاماژه به ئه‌وه‌ش بکه‌ین که ته‌نانه‌ت به ئاگاهاتن یاخود خۆ-ناسین به ته‌نیا کافی نیه و به‌ڵکوم خۆ-ناسین پرۆسه‌یه و هه‌تاوه‌کو مردن ئێمه به‌رده‌وام فێری شتی تازه ده‌بین، و له ئه‌م ڕۆشنایه دا هه‌تاوه‌کو ئه‌مڕۆش ئێمه له پاشاگه‌ردانی دا ده‌ژیه‌ین له په‌راوێزی ئه‌وه‌یی که ته‌نانه‌ت چه‌ند ساڵێكه سیاسه‌تمه‌دار و ڕوناکبیره‌کانی ئێمه به ئاگا هاتون و هه‌رچه‌نده به‌رده‌وام له دۆزینه‌وه‌یی شتی تازه دان به‌ڵام هه‌ر جارناجارێك ئه‌وه‌نده ده‌زانین که له لایه‌که‌وه لایه‌نێكی ده‌ره‌کی زه‌ربه‌یه‌ك له سیاسه‌تی ئێمه ده‌دا به شێوه‌یه‌ك له شێوه‌کان (بۆ نمونه، دوو شه‌خس که له ئاستێكی باڵا دان نه‌شیاویان ده‌که‌ن به‌رامبه‌ر به یه‌کتر و فه‌راغی نێوان ئه‌وان فراوان ده‌که‌ن بۆئه‌وه‌یی له سه‌ر خاڵی هاوبه‌ش کۆکنه‌بن و سود به میله‌ت نه‌گات).
له ئه‌م رۆشنایه دا، چاره‌سه‌ری به‌رانگاربونه‌وه‌یی ئه‌وان لایه‌نه لاوازانه‌یی سیاسه‌تی کوردستانی خۆیی ده‌بینێته‌وه له یه‌که‌م، درککردن و زانینی ئه‌و توانایانه‌ی که خه‌ڵکی ده‌رونزان (سایکیك) هه‌یانه و هه‌ر کاتێك ئێمه نه‌شیاوبوین به‌رامبه‌ر به لایه‌نی به‌رامبه‌ر درکبکه‌یه‌ن ئایه ئه‌م هه‌سته نه‌شیاوه ئاسایه یاخود فشارێکی ده‌ره‌کیه وه‌ها له ئێمه ده‌کا که ئه‌و هه‌سته نه‌شیاوه‌مان ده‌ڤ دروسبێ به‌رامبه‌ر به لایه‌نی به‌رامبه‌ر، و کاتێك که لایه‌نی به‌رامبه‌ر نه‌شیاوه به‌رامبه‌ر به ئێمه کابرایی به‌رامبه‌ر بخوێنینه‌وه ئایه ئه‌و فشاری ده‌ره‌کی له‌سه‌ره یاخود کابرا واقیعه‌ته‌ن سروشتی خراپه بۆیه وه‌ها به نه‌شیاوی ئێمه سۆمگه داکا، یاخود ئێمه هه‌ڵه‌یه‌کمان کردوه و هه‌ست به هه‌ڵه‌که‌ی خۆمان ناکه‌ین.
دووه‌م شت بریتیه له هه‌نگاونانی سیاسه‌تمه‌داره باڵایه‌کانی کوردستان―ئه‌وانه‌یی که شروشتیان باشه ده‌ستنیشانی ئه‌و سیاسه‌تمه‌دارانه بکه‌ن که سروشتیان خراپه و له ناو ته‌ڤگه‌ره‌که‌یی ئه‌وان دا بونیان هه‌یه، و هه‌روه‌ها ده‌ستنیشانی ئه‌و شه‌خسانه بکه‌ن که له ناو عایله و بنه‌ماڵه‌که‌ی ئه‌وان دا سروشتیان خراپه. کاتێك که ئه‌وان خه‌ڵکه دسه‌ڵاتدارانه‌ی که سروشتیان خراپه ده‌ستنیسانکران ئه‌وا هه‌نگاوی دووه‌م بریتیه له که‌مکردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتیان و لابردنیان له پۆسته‌کانیان و ئه‌گه‌ر هیچ ڕێگایه‌کی دیکه نه‌بێ بۆ که‌مکردنه‌وه و/یاخود نه‌هێشتنی کاریگه‌ری ئه‌وان خه‌ڵكه سروشتخراپانه له سه‌ر سیاسه‌تی وڵات دا ئه‌وا پێویسته له لایه‌ن خه‌ڵکه سروشت باشه‌کانی ناو ئه‌وان بنه‌ماڵانه‌ی که خه‌ڵکه سروشت-خراپه‌که‌ی تیا دایه خه‌ڵکه سروشتخراپه‌کان له‌ناو ببردرێن له پیناوی ته‌ندروستی و سه‌لامه‌تی سیاسه‌تی ولات.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
