فرۆید جیاوازی ناکات لەنێوان شارستانیەت و کەلتور، پێی وایە هەردوکیان یەکن.شارستانیەت لەدیدی فرۆیدەوە دەستکەوتە مادی و مەعنەویەکانی مرۆڤ دەگرێتەوە،کەبون بەهۆی دابڕانی مرۆڤ لەئاژەڵەکان و زاڵبون بەسەر سروشت. تەواوی شارەزایمان بۆ کۆنتڕۆڵکردنی سروشت و ڕێساو یاساکان بۆ ڕێکخستنی پەیوەندی تاکەکان واتا شارستانیەت.بەڵام بەدیدی فرۆید پێشکەوتنی زانست و تەکنیک زیاتربووە تائێستا،لە پێشکەوتنی ڕێساو یاساکان یان لایەنی کاروباری مرۆڤایەتی . فرۆید پێیوایە لەحزەی بەشارستانیبون لەحزەیەکە کە چەپاندن دەستپێدەکات،مرۆڤەکان ناچارن قوربانی بەخۆیان بدەن و لەخۆبوردوبن،بۆ بنیاد نانی شارستانیەت،بۆیە بەدیدی فرۆید شارستانیەت بەواتای کۆنتڕۆڵکردنی دەسەڵات و ئامرازەکانی ناچارکردن لە لایەن کەمینەیەک بۆ کۆنتڕۆڵکردنی زۆرینە. هەربۆیە بەردەوام تاکەکان دژی شارستانیەتن،بۆیە پێویستی یاسا بۆ ملکەچکردنی تاکەکان و پاراستنی شێوازێکی دیاریکراوی سامان پێویستە. فرۆید پێیوایە تاکەکان بە مەیلی خۆیان کارناکەن،بە حەزو ویستی خۆیان لەدەوری یەک کۆنابنەوە،دەستدرێژی دەکەنە سەر مافی یەکتر، ناعەدالەتی و ستەم دێننەکایەوە،ئەمەش وادەکات بەردەوام پێویستییان بە جۆرێک یاساو دەزگای کۆنتڕۆڵکەر هەبێت ،تا تاکەکان ئاڕاستەبکات ،ئەگەرنا هەرکەس جڵەوی کەیف و سەفاو ڕابواردنی خۆی شلدەکات. ئەڵبەت دواجار ئەمە وادەکات کە خەڵک پێویستی بە ڕابەرو پێشەنگ بێت،بەڵام ئەگەرهات و ئەوڕابەرو پێشەنگە جلەوی خۆیان بەرهەڵدا ئەوکات هەموشتێک تێک دەچێت و مرۆڤەکان دەستدەکەن بەشۆڕشکردن. 

پێویستی بەردەوامی کەمینەیەک بۆ بەڕێوەبردنی زۆرینە و ،وەک پێویستی پاراستنی شارستانیەت شتێکی حەتمی نییە،دەکرێت بیر لەشارستانیەتێکی تربکرێتەوە،بۆنمونە شارستانیەتێک کە کەمتر زۆرەملێ و چەپاندنی تێدابێت. فرۆید نایەوێت پاساو بۆ یاساو ڕێساو دامودەزگاکانی سەرکوتکردن و چەپاندن بێنێتەوە،چونکە ڕاستە ئەوە پێویستی پاراستنی شارستانیەتە،بەڵام سەرچاوەکەشی هەر شارستانیەت خۆیەتی،ئەو شارستانیەتەی ئێمە تێیدا دەژین لەسەرەتاوە جۆرێک ڕێکخستنی هەڵەو پڕکەموکوڕییە بەدیدی فرۆید،هەرخودی شارستانیەتە تاکەکان والێدەکات کەللە شەقبن و خۆبەخۆ کاری چاک نەکەن،و مل نەدەن بۆ چەپاندنی سروشتی و ئارەزومەندانە.لەلایەکیتر هەندێجار خودی دەسەڵاتداران و بەڕێوەبەران دەبنە هەڕەشە بۆ کۆمەڵگەو دەست بەسەر ساماندادەگرن .دەکرێت ئێمە بیر لە جۆرێک شارستانیەت بکەینەوە کە تاکەکان دانبەکلتوردابنێن و خۆبەخۆ بێ زۆرو ناچاری بەرهەم بێنن،ئەمە دیدی فرۆیدە،بەمەرجێ تاکەکان لەسەرخۆشەویستی وڕێزو چاکەخوازی ڕابێن و بزانن کە چەپاندن لەسودی هەموانە.بەڵام شارستانیەتی ئەمڕۆ زیاتر لەخزمەت پێشکەوتنی زانست و تەکنیک دایە،هەربۆیە دەستکەوتەکانی لەبواری کاروباری مرۆیی،وە ک سیاسەت و یاساو ماف، بۆ زۆرکەس بایی ئەوەنین بەرگریان لێبکرێت.واتا فرۆید گەشبینە بەوەی کەدەکرێت چارەنوسی شارستانیەتی مرۆڤ بگۆڕێت،بە گۆڕینی کلتورەکان،دەکرێت کلتورێکیتر بەرهەم بێت،کە کەمتر ببێتە هۆی قوربانیدان و کاری ناچاری و زیاتر لەلایەنی کاروباری مرۆیی پێشکەوتوبێت.واتا شارستانیەت بخرێتە خزمەت پێشکەوتنی مرۆڤ ،نەک بە پێچەوانەوە....بەدیدی فرۆید شارستانیەت لەسەر چەپاندن و زۆرەملێ بەردەوامدەبێت لەبەردووهۆ: یەکەم مرۆڤەکان حەزیان لەکارو ڕەنجدان نییە بە شێوەی خۆکردانە،دووەم بەڵگەو بیانو هێنانە وەکاریگەری نیە لەسەرهەواوئارەزوەکانیان،هەرچەند ئەوە ئەنجامی ڕێکخستنی ناشایستەی شارستانیەتە،کە خەڵکی ناچارکردوە زبرو کەللە شەق بن.بەڵام گەرنەوەیەک پەروەردەبکرێت و هەست بەچاکی کلتوربکەن بەهی خۆیانی بزانن ئەوا بە ئارەزو نکۆڵی لەڕەمەکەکان دەکەن و قوربانیدەدەن.ئەگەر تائێستا شتیوا ڕوینەداوە،هۆکارەکەی کلتورەکانە کە نەیان توانیوە کارێک بکەن کە شارستانیەت واز لەکردەی ناچارکردن بهێنێت. بەبڕوای فرۆید شارستانیەت بەهۆی زۆرەملێ و چەپاندن سەرچاوەی نیگەرانی مرۆڤە،بەتایبەت ژنان زیاتر دژی ئەم شارستانیەتەن،چونکە پیاو تاڕاددەیەک ئازاد ترەو شارستانیەت ناهاوسەنگە و بەلای پیاودا دایشکاندوە.

دەکرێت ڕۆژگارێک بێت مرۆڤەباڵاکان ببنە پێشەنگ و تدارەکی شارستانیەتیکی تربکەن کەمتر چەپێنەرو ملکەچکەر بێت.بەبڕوای فرۆید هەوڵدان بۆ بەدیهێنانی ئه مە کارێکی مەزنە بۆ ئایندەی مرۆڤایەتی...

بەکورتی فرۆید پێیوایە شارستانیەت چەپێنەرە،داوا ی لەخۆبوردویی و جڵەوکردنی ڕەمەکەکان و قوربانیدان دەکات،هەم بۆبنیادنان هەم بۆ پاراستنی. 

لێرەوە دەچینە سەر پرسی کەسێتی و مەسەلەی ئایدیۆلۆژیا بۆ بەشارستانیکردن.

ئەگەربگەڕێینەوە بۆ بۆچونەکانی ئۆجالان ،ئەوا دبینین ئاواکردنی یەکەمین دەوڵەت لەڕێگەی دو بابەتەوە بووە،یکەم سوپاو فەرماندە سوپاییەکان،دووەم ئایدیۆلۆگەکان. دەکرێت ئایدیۆلۆگەکانی کۆمەڵگەی سۆمەڕی یەکەمین کەسانێک بن کە ویستویانە دەستبەسەر زهنیەت دابگرن،چونکە بێ ئامادەکردنی زهنیەت هیچ سیستەمێک دانامەزرێت.ئەگەرچی بەگوێرەی تێگەیشتن وئاستی زانستی ئەودەم ئایدیۆلۆژیای سۆمەڕی لەچوارچێوەی ئەفسانەدامەزراوە،بەڵام ئەفسانە و ئایدیۆلۆژیای سۆمەڕی بونە هۆی دروستکردنی یەکەمین شارستانیەت و هاوکات شاستانیەتی نێرسالاری،و فڕێدانی ژن بۆدەرەوەی سیاسەت و بەڕێوەبردن و کلتوری جەنگ. ئەم شێوازەی شارستانیەت لەسۆمەڕیەکانەوە تائەمڕۆ بە ردەوامە. شارستانیەتەکەمان لەبنچینەدا کەلتوری  فەتح، نێرسالاری، جەنگ ،زلهێزی ،چەپاندنی لەخۆگرتوە. تەقریبەن ئەمە پوختەی دیدی ئۆجالانە و کە لە پارادایمی پەکەکەدا نکۆڵی لێدەکرێت،بۆ گۆڕینیکەلتوری جەنگ،فەتح ،زلهێزبون ،بێڕەحمی،و گۆڕینی زهنیەتی نێرسالاری. بۆ ئەمەش لە ڕوی تیۆری و پڕاکتیکی ئۆجالان کەرەسەکانی ئامادەکردوەو شەڕ دەکات بۆ گۆڕینی ئەم شارستانیەتە،ئۆجالان هەمان دیدی فرۆید دوپادەکاتەوە کە ژن دەتوانێت ئەوشارستانیەتە هەڵبوەشێنێتەوە.کۆکبونی تەواوی ئەربابەکانی شارستانیەت وسیتەمی دەوڵەت لەدژی پەکەکە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی کە تەواوی سیستەم دژایەتی پەکەکە دەکات. لێرەدا هەندێک لەباسەکە دورکەوتمەوە کە پرسی کەسێتیە. ئێمە دەبێت سەرەتا بەکورتی باسی کەسێتی بکەین لەدیدی فرۆید،ئەو کۆئەندامی دەروون دابەش دەکات بۆ سێبەش،ئید ،ئیگۆ سوپەر ئیگۆ. ئید بریتییە لە فیترەت و کە هەموو کەسێک لە ڕێگەی بۆماوە ئەم بەسەی هەیە واتا کۆی ڕەمەکەکان،ئەم بەشە ئامانجی تەنها تێرکردنی پێویستیەکانە. هەرچی ئیگۆیە بریتییە لەئاگایی،ئەم بەشە لەدوای لەدایک بون پێک دێت،پێنجساڵی یەکەم بناغەی کەسێتی دادەڕێژرێت"خوی شیری تاپیری"محمد تەها حوسێن:پێیوایە کورد نەقسی کۆئەندامی دەرونی هەیە،ئیگۆی کورد فرسەت حیزە و بێباکانە دەلەوەڕێت"ئەو قسەیەش لەخۆڕا نەوتراوە.سەیربکەن لە مامۆستای سەرەتایێەوە تازانکۆ،داوای موچە ونان دەکات.یانی تاکیکورد ئیدەکەی تێربێت،تەواوە،ئامانجیتری لەژیاندا نییە،پیاوە بەتەمەنەکان زۆرجار دەڵێن: "خواردن و کردن مەگەر شتێکیتر هەیە!"ئەڵبەت ئەم دیدە بەشێوازێکی دیکە گواستراوەتەوە بۆ نەوەی نوێ،و خوێندەوارەکانیش"بڕوانامە دار"هەمان دیدیان هەیە،پوچگەرا یی واتا،لەواقیعدا وایە،بەڵام بۆ بون بەشارستانی ،پێویستمان بەچەپاندنە،دروستکردنی ئامانجێکە لە ڕەمەک زیاتربڕوات،لێرەدا ئیگۆ دەوری بەشارستانی بون دەگێڕێت.تاک والێدەکات کە تەنهابە زیندومانەوە ڕازی نەبێت. تاکیکورد کەمینەیەکی شۆڕشگێڕی لێدەرچێت نەبۆتە خاوەنی بیرکردنەوەی فەلسەفی ،بۆچونە ناو شارستانیەت و دامەزاندنی سیستەم و یاساو ڕێساو دروستکردنی پەیوەندیەکی ئینسانی بەمرۆڤ و جیهانەوە. تاکیکورد سوپەر ئیگۆی توندە و، بەتەواوی لەژێر  کارێگەری پەروەردەی دینیدایە و بەرزەفڕی و پێشکەوتن و گۆڕان بەگوناه ولادان لەشەریعەت دەزانێت.دەتوانم بڵێم لەویژدانی هەرتاکێکی باوەڕدار مەلایەک هەیە، ئیگۆی تاکیکورد لاوازە و لەلایەن سوپەرئیگۆ و ئیدەوە کۆنتڕۆڵکراوە!هەربۆیە هەرتاکێک بگریت جڵەوی خۆیداوەتە دەست هەواو ئارەزوو،ناچێتە ژێرباری بیرکردنەوەی فەلسەفیانەو نوقمی چێژە. گاڵتە بەخەباتو قوربانیدان وڕێکخستن دەکەن"ئەڵبەت ڕێکخستنی جدی ونوێ"نەک بەشێوازی ینک و پدک"کە هیچ ئەرکێکی گشتی و بەشارستانیبون ناخاتە ئەستۆی کەس. ڕێکخستنێکی سیاسی تەقلیدی سیستەمی کۆمەڵایەتی باوەو خاوەندی هەمان دیدی کۆمەڵگایە،هەربۆیە ئەوتاکەی لەناو حیزبدایە،بەهۆی بەهێزبونی زیاتر دەچێتە ناو دۆخە نامەدەنیەکەو بەربەری تردەبێت.لە دزیکردن،کوشتن،ڕابواردن و هتد....واتا سیاسەت وات لێناکات ببەخشیت بەڵکو توانات پێدەدات زیاتر خۆپەرست و چەتەبیت. چونکە ئیگۆی کورد وایە،ناڵێم تاکێکورد ئیگۆی هەرنییە ،بەڵام ئیگۆکەی ئیگۆیەکی ناکامڵە،ساوایە،لاوازە. سەیرکەن خوێندەوارو نەخوێندەوار نەفرەت لەکتێب و خوێندنەوە دەکات.هەتا ئەوانەشی کە ماوەیەک توشی خوێندنەوە هاتوون دەچەقن زۆربەیان دەبنە نهیلیست،بۆ ئەوڕەمەکانە دەگرین کە تێر نەکراون!  ڕۆشنبیرمان هەیە مناڵدەبێتەوە وەک مناڵ هاتوهاوار دەکات و وەک نەخوێندەوار قسەدەکات،ئامۆژگاری خەڵکیش دەکات نەخوێننەوە.

لێرە دەگەینە ئەو ڕاستیەی،کە فرۆید دەڵێت :تاکەکان بەسروشت تەوەزەل و گەلحۆن و نایانەوێت قوربانی بەڕەمەکەکان بدەن!ئەدی چییە وادەکات تاکی میللەتانی تر خەریکی بیرکردنەوە و داهێنان بن،بێگومان پەروەردەی دەوڵەت،دەسەڵات یایسا.

کورد بەدرێژایی مێژوویەکی دورودرێژ نەدەسەڵاتی هەبووە،نە ئیدۆلۆگ. چونکە ئەگەر لەخۆمان نەگۆڕین میللەت بۆ ئەوەی بکەوێتە سەر ڕێی شارستانیەت پێویستی بە یاساو دەسەڵاتە،لەگەڵ ئایدۆلۆجیا، دەسەڵات بۆ سەپاندنی یاسا بەسەر تەواوی کۆمەڵدا، ئایدیۆلۆژیا بۆ ئامادەکردن و نەرمکردنی مرۆڤ ۆشارستانیەت. دۆخی عەربەکان سەرەتای ئیسلام بێنە بەرچاو کە محمد بەشمشێرو باوەڕ ڕێکیخستن و کدن بە نەتەوەیەکی بەهێزو شارستانی.

قازی محمد ئەوەی زانیوە،کە کورد بێ دەسەڵاتێک کە لەڕێگەی پەروەردەو یاسا تەواوی تاکەکان ڕامبکات بۆ بنیاد نانی شارستانیەت کورد هەر لەدەرەوەی شارستانیەت دەبێت. ئینجا چینی دەرەبەگ و فیوداڵی کورد بەحوکمی هێز هەرگیز ملکەچ ناکەن بۆ قوربانیدان! چونکە لەدیدی فیوداڵەوە،ئەوە شێتییە !من دەست لەدەسەڵات و سامانی خۆم هەڵگرم لە پێناو نەتەوە،نەتەوە چییە؟ ئینجا تاکی خێڵەکی خۆپەرستە و ناتوانێت ئەخلاقی ئیجتیماعی لەسنوری خێڵ و خێزان دەربچێت.سەیرکەن کادرانی حیزبە کلاسیکەکانیکورد ،دەڵێن پکک چی دەکات لەباشور،بەهەمان ئەقڵیەتی ینک و پدک ،هەموو کوردی باکور بکوژرێن،ئەشکەنجە بدرێن تەقەی سەریان دێت،هەتا دڵیان بە پەیوەندی پدک و تورکیا خۆشە،کەدەزانن لەسەر حیسابی گەلیکوردە. ئینسانیکورد ڕۆژانەیی بیردەکاتەوەو بێ ئامانجە. 

تەنانەت هەندێ لە نوسەرانیش، گلەیی و گازندە لە ئاپۆ دەکەن،گوایە ئایدیۆلۆژیایی پککە چەپێنەرەو سروشتی ژنیگۆڕیوەو هتد،واتا لەدیدی ئەمانەوە ژن هەردەبێت ناسک و.... بێت،خەریکی چاوباشقاڵی بێت لەگەڵ شاعریو نوسەری مێباز!هەندێکیش ئەم زهنیەتەی نیولیبڕاڵیزم هاڕیونی و تاکیکورد هاندەدەن شادە بێنێت،بە موچەی عێڕاق،مادام عیڕاق نانم دەداتێ تف لەکوردایەتی،لەڕاستیدا ئەم تایپەش خەریکی بڵاوکردنەوەی حەماقەتن و هەوڵدەدەن تاکیکورد بە دۆخی نامرۆڤانەی ڕازیبێت،مادام قەسابەکانی قەڵەوی دەکەن و ئەو دەتوانێ بخوات! لەدیدی ئەمانەش ژیان خواردنە و هیچیتر،مرۆڤ بێکرامەتیش دەژیت. نیشتیمان ئەو شوێنەیە کە نان و ئاوت هەیە،جێی بهێڵە! بەکورتی بەتاکیکورد دەڵێن لەپێناو ئاسایش دەست لەسەربەخۆیی وناسنامە هەڵبگرن ئاساییە. لەڕاستیدا پاڵنەری ئەم ئایدیایە هیچ نیە،جگە لە نەبونی   ئیرادە بۆ چونە ناو شارستانیەت.ئەمانەش بەشێکیان لەئەوروپا فرسەت حیزانە ئیگۆکەیان دەلەوەڕێت و دەڵێن ناسیۆنالیزم نەماوە!ئەوەندە ئەحمەقن پێیان وایە دەکرێت پەنجا ملیۆن کورد بچێت جنسیەی ئەوروپی هەبێت .بەبەرچاویانەوە گەلێک قڕدەکرێت،وەک چاودێران دەڵێن ناسیۆنالیزمی ڕوسی و چینی ئەمڕۆ لەسەر عەرشە ،کەچی کوردی ئەحمەق گاڵتەی بەنیشتیمان پەروەری دێت . نانەخێر کورد ناتوانێ وەک مرۆڤ بژی تا یەکدەست خەبات نەکات بۆ ئازادی،بەڵام دەبێت لەڕێگەی بیروباوەڕ کەسێتیەکی تر پێک بێت.ئەو گەمژانەی نکۆڵی لەهەر چەشنە بیروباوەڕێک دەکەن،لەژێرناوی دژە ئایدیۆلۆژی،لەو ڕاستیە تێنەگەیشتون،کە هیچ نەتەوەیەک و شارستایەتێک پێکنایەت بێ بیروباوەڕ! بەڵام ئەوان گەمژەییان لەوێدایە کە کورد بەراورد دەکەن بە وڵاتانی ئەمڕۆی ئەوروپا.کە ئیدی ئەمدەوڵەتانە لەڕێگەی یاساو سوڵتە خەڵک ئاڕاستە دەکەن،بەڵام چۆن بونە خاوەنی ئەمە،بێگومان لەڕێگەی ڕابەری گەوورە و بیرمەندانێک کە ئەوگەلانەیان سازکرد بۆ قوربانیدان. کورد میللەتێکی بێ دەوڵەتە،بۆیە ئەوەی کورد دەخاتە ناو مێژوو، بونی ڕابەرێکی بیرمەند ە و پەیوەستبونی ئەوگەلەشە بەوبیروباوەڕە،ئەگەرنا هیچ هێزێک ناتوانێ یەکێتی زیهنی پێک بێنێت. ئەوە ڕێگە نەرمەکەیە کە هەموو ئینسانێکیکورد پەیوەست بێت بەولایەنە کە یەکێتی نەتەوەیی مەیسەر دەکات. حاڵەتی دووەم ئەگەر گەلێک نەتوانێ ڕێی مەدەنیەت بگرێتەبەر بە دیدی جۆن ستیوارت میل،هەبونی هێزێکە کە لەڕێی دیکتاتۆریەت ئەو کارەبکات!بەڵام بەمەرجێ ئەم هێزە خۆی خاوەن ی فەلسەفەی دیموکراتی بێت و ئامانجی تەنیا بەمەدەنیکردن بێت،بۆگەلێک کە ناتوانێت دەست لەهەواو ئارەزوی خۆی بەردات بۆ مەدەنیبوون. کورد لەغیابی ڕابەری هزری بوەتە کۆیلەی ئایدیۆلژیای بێگانە،و چینی فیوداڵیش بەهەمانشێوە بۆ بونە میر بونە نۆکەری تورک و فارس و عەرەب.ئیتر بۆدەرچون لەودۆخە  بێ یەکێتی فیکری،لانیکەم سەبارەت بە وەی چۆن دەبینە هیخۆمان هیچمان دەستناکەوێت. و هەر کۆیلەو ئاوارەو بێ وڵات دەبین.