تێبینی: یەکێکی دیکە لە نەگبەتییەکانی گەلی کورد، کە بۆتە هۆکاریی پەرت و لێکترازان، ئەو کۆمەڵە دیالیکت و لەهجە جیاوازانەیە، کە لە ناوچە جیاواز و دوورلەیەک و پەیوەندییە خێڵەکییە کە داگیرکەر و دوژمنەکانی هەوڵی دەلاقەتێخستن و دوورخستنەوەی داوە لە یەکتر.
هیچ کات مییللەتێکی یەکرتوو، کە هەوڵی رزگاریی  و ئازادیی دابێت، لەپێشدا هەوڵی یەکخستنەوەی زمانی یەکگرتووی خۆی داوە، پێناسەی لەهجەی زمانی بە ژمانی جیاواز نەکردووە، هەڵبەت هەندێک لە نووسەر و روناکبیران لەو کەلتورەی باوەی کە دەسەڵاتی کوردی خائین بە گوێی کوردیاندا داوە، وایان کردووە ، ئەو کوردانەی کە لەهجەی جیوازیان هەیە وەکو سۆرانی، بادینای، کرمانجی، هەورامی، زازا، لوری... هتد،، هەر یەکە وەکو زمانی جیاواز بێنە پێش، واتە هەر یەکەکیان وەکو نەتەوەیەکی جیاواز  پێناسەی خۆی بکات.
نووسەری ئەم بابەتە، لێرەدا کەوتۆتە هەڵەوە، بۆیە بە لەهجەی هەورامی دەڵێت زمانی هەورامی... هەر ئەو هۆکارەش بووە، کە ئێمە نووسینی دیکەی بۆ ناردووین، ئێمە بڵاومان نەکردۆتەوە، ویستومانە ئەو وشایرییەی بدەینی، کە هەوارمی ژمان نییە، بەڵکو لەهجەیەکی زمانی کوردییە، نەتەوە زمانی هەیە.

--------------------------------
ماویەک لەمەو پێش لە ساڵیادی شیمیایبارانی هەڵەبجەدا بابەتێکم بە زمانی دایکیم، هەورامی لە ژێر سەردێڕی:"شیمیاییوارانوو ھەڵەبجەی و وەرپەرسی وەڵاتە زلھێزە جەھانیەکا"، واتە "کیمیایبارانی هەڵەبجە و بەرپرسیاریەتی وڵاتە زلهێزە جەهانیەکان" لە فەیسبووک و چەند سایتێکیتری ئینترنێتی بەڵاو کردەوە. ئەم بابەتەم بۆ سایتی „NNS ROJ“ یش نارد و تکام لێ کردن کە ئەوانیش بەڵاوی بکەنەوە. سەرەتا بێدەنگیان لێ کرد. دوایی کە لێم پرسینەوە کە هۆکاری بەڵاو نەکردنەوەی بابەتەکەم چی بووە، وەڵامێان دامەوە.

وەڵامی یەکەمی „NNS ROJ“  وەکوو خۆی:" ئێمە وتار بڵاوناکەینەوە". ئەم وەڵامەم زور پێ سەیر بوو. ئەم وەڵامە کاڵ و بێمانایە لە کاتێکدا بە پەلە وهەڵنەسەنگێدراو دەدرێتەوە کە سایتەکەیان لێوانلێوە لە وتار و دەیان وتار سەبارەت بە کێمیایبارانی هەڵەبجەشیان بەڵاو کردوەتەوە، بەڵام هەر بە سۆرانی و فارسی.  کاتی خۆی کە هەورامی زمانێک لەو سایتە بەرپرسیاریەتی هەبوو، بابەتەکانم بەڵاو دەکرانەوە(تا ساڵی 2015). لەو کاتەو ئەو نەماوە، هەر بابەتێکم بۆ ناردوون بەڵاویان نەکردوتەوە و بەگشتی خۆیان لە بەڵاوکردنەوەی هەر بابەتێک بە زمانی هەورامی پاراستوە.

منیش دیسان لێم پرسیەوە: " بەڕێزم، ئەی ئەو هەموو وتارە چیە بەڵاوی دەکەنەوە؟؟؟؟ کارەساتی هەڵەبجە بایەخی ئەوی نیە کە بەڵاوی بکەنەوە؟؟؟ یان چوون بە زمانی هەورامیە بەڵاوی ناکەنەوە؟؟؟؟ "

وەڵامی ئەمجارەی وەکوو خۆی: " ئێمە هەم شت بە زمانی هەورامی بڵآو ناکەینەوە هەمیش وتار بڵاوناکەیەوە. واتا لە دوو لاوە کێشەیە"!! 

لێرەدا وەڵامدەری „NNS ROJ“ ڕاستیە سەرەکیەکە دەر دەخات. هەرچەند بۆ خڵەفاندن و کەمکردنەوەی باری بیرۆکە شۆڤینیستیەکەی، دیسان "بەلاونەکردنەوەی وتاریش" بە گشتی دووپات دەکاتەوە(فارس گوتەنی: قافیە چو بە تنگ آید، شاعر بە جفنگ آید)، بەڵام لە ڕاستیدا و لە ڕوانگەی شۆڤینیستی ئەوانەوە بەڵاو کردنەوەی وتار یان هەر شتێک بە زمانی هەورامی، با سەبارەت بە کارەساتی هەلەبجەش بێت، هەر کێشەیە. چوون ئەوان وەکوو کەمال ئاتاتورک و ڕەزاشا و ... لە بنەڕەتدا بوونی زمانە جیاوازەکان، کە دیاردەیەکی سرووشتی و ئاساییە و ئاساییە و مایەی دەوڵەمەندی زمانی و فەرهەنگی هەر وڵاتێکی فرەزمانییە، بە کێشە دەزانن. ئەئەمەیە هۆکاری سەرەکی.!!

ئەم شێوە ھەڵسوکەوتە ڕەگەزپرستانە لە وشەنامەی سیاسیدا بە "شۆڤینیزمی زمانی" پێناسە کراوە. شۆڤینیزم بە مانای لەخۆبایی بوونی لەڕادەبەدەر و خۆبەباشتر زانینێکی بێ بنەما و مەترسیدارە بەرامبەر بە ڕەگەز، نەتەوە، کەمینیەی زمانی و یان ھەر گرووپێکی کۆمەڵایەتی تر. شۆڤینیستەکان ھەمووشتێکی خۆیان بە باشترین و پیرۆزترین دەدەنە قەڵەم و ھی کەسان یان کۆمەڵە خەڵکانیتر بە خرابترین و بێبایەخترین پێناسە دەکەن و بە چاوێکی زۆر نزمەوە سەیریان دەکەن و حازریشن بەرهەڵستی و تەنانەت خۆنواندنی ئە و کەسوو گرووپانە بە ھەموو شێوە و ئامرازێک سەرکوت بکەن و تەنانت لە نێوێشیان بەرەن. پەراوێز خستن، قەدەغە، سووکایەتی، تواندنەوە و زمانبڕین.......لەو ئامرازانەن کە شۆڤینیستەکان بەرامبەر بە زمان و کولتور و تایبەتمەندی گرووپەکانیتر بەکاریان دەھێنن.

جارێکیتریش لێ دەپرسمەوە: " تکایە پێم بڵێ، بۆ چی بابەت بە هەورامی لای ئێوە کێشەیە؟؟ تکایە با منی هەورامی زمان تێبگەم "

وەڵامدەری „NNS ROJ“ دەڵێ: " چونکە ئێمە بە زمانی سۆرانی و کرمانجی و عەرەبی و تورکی کارەکانمان بڵآودەکەینەوە. واتا بە هەورامی و کەلهوڕی و زازاکی و خانەقینی و ...هدت بڵاویان ناکەینەوە".

لێرەدا بە ئاشکرا دەبینین کە وەڵامدەری „NNS ROJ“ چۆن بەرەبەرە بیر و مەبەستە شۆڤینیستانەکەی بە زەقی ئاشکرا دەکات و بە هەورامیشەوە ڕاناوەستێت و کەلهۆڕی و زازاکی و خانەقینی و ...هتد دەخاتە ڕێزی قەدەغەی زمانی سایتەکەیەوە. لە بەرامبەردا بە ئاشکراش کرنۆش بۆ زمانە داسەپاوەکانی داگیرکەرانی وڵاتەکەی دەبات و بۆ خەباتە چەوتەکەی پیویستی بەوانە و کار بەوان دەکات. دەبێ لەو شۆڤینیستانە بپرسین ئەمە چ خەباتێکی ڕزگاریخوازانەی نەتەوایەتیە کە کڕنۆش بۆ زمانی داسەپاوی داگیرکەری وڵاتەکەت دەبەیت، بەلام زمانی هاوخەباتەکارەکانی خۆت قەدەغە دەکەیت؟؟؟ ئەمجار چاوەڕێ ئەوەیش هەیت کە منی هەورامی و کرمانجی و کەلهۆڕی و لەکی و لۆڕی و زازاکی متمانەت پێبکەین و هاوسەنگەرت بین؟؟ دوایش کە بە دەسەڵات گەئیشتیت هەموو ئەو دەسەڵاتە بۆ سەرکوت و بیبەش کردن و زمانبڕینی من و ئێمەمانان بەکار بێنیت، وەکوو لە قسەکانی خالێ عەزیزی دیارە و حکوومەتی 28 ساڵەی باشووریش هەر ئەو سیاسەتە پێڕەۆ دەکات؟؟ زهی خیال باطل ‼

لە کۆتاییدا لە „NNS ROJ“م پرسیەوە کە ئەم هەلوێستەی ئەو چ جیاوازیەکی لە هەڵوێستی زمانبڕانەی داگیرکەرانی وڵاتەکەی خۆی هەیە؟. ناوبراو بە بێڕێزی کردن کۆتایی بە قسەوباسەکەی هێنا. 

ئەم ھەڵوێستەی سایتی„NNS ROJ“ بەرامبەر بە زمانی ھەورامی و کەلهۆڕی و زازاکی و.... هیچ جیاوازیەکی لە وتە شۆڤینیستانەکانی خالێ عەزیزی نیە کە هەڕەشەی خڕکردنەوەی زمان و زاراوەکان دەکات و دەڵێ:

“ئەرێ سبەی لە کوردستانی ئێران شکاکم هەیە، هەورامیم هەیە، جافم هەیە، کەلهۆڕم هەیە، یارسانم هەیە، لەکم هەیە، هەمووی ئەوانە، هەر گرووپێک پەیدا دەبێت هۆویەتێک بۆ خۆی دروس دەکات. ئاوا مێللەت دروس دەبێتن؟ نە. ئاڵمان کە بوو بە مێلەتێکی موقتەدێر، تەنەوعاتی زمانی و لەهجەیان خڕ کردەوە، فەرانسە کە بۆ بەوە خڕیان کردەوە...... بۆیە دەبێ بە ئیقتێدارەوە کۆمەک بەوە بکەین یەک نەتەوە، یەک ئادرەس و یەک زمان دروس بکەین”‼

و یان شۆڤینیستیکیتر بە ناوی ئەمجەد شاکەلی کاتی خۆی، ساڵی ٢٠١١ سەبارەت بە کۆنفەرانسی "زمانی کوردی" لە ھەولێر نوسیویەتی: 

" ئەگەر بڕیار بێت ئەم زمانە ستانداردەی ئێستای کوردی نەمێنێت و ببێتە جووتستاندارد(بە دیدی جووتزانایان و جووتسیاسییان و جووتمۆدێرنان و جووتپرۆفێسسۆران و جووتمامۆستایانی کورد) و ئەگەر بڕیار بێت، لە تەنیشت ئەم زمان و ئەلفبێیە ستانداردەی ئێستای زمانی کوردیدا، ئەلفبێ لاتینی بەکار ببرێت و زاراوەگەلی ھەورامی و فەیلی و کرمانجی و دملی و ھەموو ئەوانی دیکەش ببنە زمانی ستاندارد و ڕەسمی، ئەوا من بەشبەحاڵی خۆم زۆرزۆرم پێ باشترە و پێ خۆشترە و پێ ڕاستترە، کە کورد دەستبەرداری ئەم زمانۆکانەی خۆی ببێت و زمانانی عەرەبی و فارسی و تورکی ببنە زمانی خەڵکی کورد و شتێک بە ناوی زمانی کوردی تەنێ لەنێو ماڵاندا بمێنێتەوە و ئەویش بە تێپەڕبوونی کات و ساڵان بەرەبەرە نەمێنێت و لەبەین بچێت. من ھیچ لەم قسەیەم پەشیمان نیم، چونکە نەتەوەیەک، بەتایبەت خوێندووانی، ھێندە بیرکۆڵ و نەزان و گێل و گەوج بن، ھەرگیز شایستەی ژیان و مانەوە و سەربەخۆیی و ئازادی نییە. (سەرچاوە: ماڵپەڕی دەنگەکان - ئەمجەد شاکەلی - ٢٣\٩\٢٠١١)."‼

وەکوو ئاماژەم پێکرد، ئەم جۆرە بیرۆکە و هەڵوێستە ڕەگەزپەرستانە بە ئاشکرا شۆڤینیزمی زمانییە و زۆر مەترسیدارە و بە هیچ شێوازێک و لە هیچ شۆڤینیستێک لە هەر لایەنێکەوە بێت، قبووڵ ناکرێت و هاوکات لە تەک خەبات بۆ دادپەروەری و ڕزگاری و دژی داگیرکاری و شۆڤینیزمی داگیرکەر، خەبات دژی شۆڤینیزمی زمانی ناوخۆییش بە ئەرکی سەرەکی شۆڕشگێڕانە  و مرۆڤیانەی خۆمان دەزانین. ئەمانە دەبێ بزانن کە یەکەمین ئاکامی ئەم بیرۆکە چەوتە و نامرۆڤیانە دژوار کردنی پێکەوەژیانێکی ئاشتیخوازانە و دادپەروەرانەی ئەم قەوارە و زمانە جۆراوجۆرانەن کە بە درێژایی مێژوو دراوسێ یەکتری بوون و هەن و لە زور شار و گوندیشدا تێکەڵاون. ئەم قەوارە و زمانە جۆراجۆر و ڕەنگینانە، کە سەرمایەی فەرهەنگین، دەبێ هەرکامیان هەموو ئەو مافانەیان هەبێ، کە بۆ نموونە سۆران بۆ خۆی بە ڕەوای دەبینی، نە زیاد، نە کەم. ئەمەش یەکێک لە مافە سەرەتاییەکانی مرۆڤە و مامەڵەی لە سەر ناکرێت و پێشێل کردنی ئەم مافە ڕەوایە تاوانە و پێشلکەرانی ئەم مافەش وەکوو تاوانبار مامەڵەیان لە تەک دەکرێت. ‼

خەبات بۆ دادپەروەری و ڕزگاری گشت لایەنە و دژی داگیرکاری و شۆڤینیزمی داگیرکەر جیا لە خەبات دژی شۆڤینیزمی ناوخۆیی نیە.

--- موختار کەریمی، ئاڵمان، 19.04.2019 ---