جیهانی یەک جەمسەری وهەڵوێستە دژە مرۆییەکانی ئەمریکا

Monday, 14/04/2014, 12:00

ئەوسا کە دوونیا دوو جەمسەر بوو پێمان وابوو لە مابەینی ئەو دوو جەمسەرەدا مرۆڤەکان بە حەق و ناحەق هەر قووربانی بەرژەوەندییەکانی ئەو دوو بەردە ئاشە زەبەلەحە دەبن و لە گەڵ هەڵگرتنی هەر هەنگاوێکی دەوڵەتی شۆڕەوی '' سۆڤیەت و نیوۆن'' کۆمەڵێک مرۆڤ دەهاڕدرێن و هاوکاتیش لە گەڵ پاشە کشەی ئەمریکاش سەر لە نوێ کۆمەڵێکی دیکە لە مرۆڤەکان دەهاڕدرێن و بەم جۆرە جیهانی دوو جەمسەری وەک دوو بەردە ئاشی هاڕینی مرۆڤایەتی سەیر دەکرا.
هەر ئەمانەش وایکردبوو کە ئەو نەتەوانەی لە خانەی جیهانی سێهەمدا ئەژمار دەکران لە ترسی هاڕینیان بەدەست ئەو دوو بەردەئاشەی زەمان بیر لە دوونیای یەک جەمسەری بکەنەوە.
لە نیوەی یەکەمی نەوەدەکانی سەدەی 20 خەونی هەژارانەی بوونی دوونیای یەک جەمسەری هاتە دی و ئیتر دوونیای دوو بلۆکی نەماو یەک بلۆک باڵی بەسەر دوونیای مرۆڤی رۆژهەڵاتی و ئەفریقایی واتە جیهانی سێهەمیدا کێشا.
بەڵام مخابن زۆر زوو خەونی شیرینی هەژارانەی کۆمەڵێک نەتەوە بە پێچەوانەوە بوو بە '' کابووس'' و سەر لە نوێ هەوڵی دەرباز بوون لە دوونیای یەک جەمسەری بووە بەشێک لە خەباتی رۆژانەی ئەو گەلانەی خەونیان بە دوونیای ئیدێئالی یەک جەمسەریەوە دەبینی.
پەندێکی پێشینیان هەیە کە دەڵێت: '' ئەگەر ئەقڵ نەبێت ژیان پڕ دەبێت لە ئازار'' دەبێت بڵێم بەداخەوە ئەم پەندە زۆر راستە.
ئەگەر ئاوڕێک لە ژیانی رابردوو و ئەمڕۆی جیهان بدەینەوە ، دەر دەکەوێت کە دوونیای نادادپەڕوەی دەسەڵاتی سیاسی هیچ کاتێک لە سەر بنەمای مرۆڤ بوون نرخی بۆ هیچ تاک و کۆمەڵ و نەتەوەیەک دانەناوە.
لە سەردەمی جیهانی دوو خەمسەریدا دۆستان و گوێ لە مستانی هەر جەمسەرێک لەلایەن جەمسەرەکەی دیکەوە دەبووە قوربانی.
ئێستاش لەجیهانی یەک جەمسەر و مێتۆدی کۆلۆبالیزاسیۆن، ئەو دەوڵەتانەی ناتوانن بەرژەوەندی زلهێزەکان بپارێزن بێ هیچ گومانێک نەتەوەکەیان لە مابەینی دەسەڵاتی سیاسی خودی و بڕیاربە دەستاندا دەبنە قوربانی.
بۆ ماوە پتر لە 15 ساڵ خەڵکانی جیهانی سێهەم و نەتەوە دیکتاتۆڕلێدراوەکان بۆ دەرباز بوون لە جیهانی یەک جەمسەری بیریان لە جەمسەرێکی دیکە کە زۆرتر لافی مافەکانی مرۆڤی جیهان شموولی لێدەدا واتە '' یەکێتی ئۆرووپا'' دلخۆش بوون.
بە چاوخشانێک بە هەل و مەرجی وڵاتانی وەک ئێراق و کینیاو کۆنگۆ و سوومالی و سوودان و لیبی و ئەمڕۆ میسر بە گشتی و بەتایبەتیش وڵاتی سووریە کە هەر ئێستا لە ساڵی 2011 وە رۆژانە سەد مرۆڤ بە دەستی ئەم لا و ئەولاو ئەولاترەوە دەکوژرێن و لە عەرزو و ئاسمانەوە ئاگرو ئاسن بەسەر خەڵکی ئەو وڵاتەدا دەبارێ، بەشێک لە مرۆڤایەتی بێ دوو دڵی لە دوونیای جەمسەری یەکێتی ئۆرووپاش بێ هیوا بوون.
سەرجەم ئەو هۆکارانە دەستیان بە دەستی یەکەوە دا کە دەوڵەتی رووسیە بە سەرۆکایەتی '' ولادیمیر پووتین'' سەر لە نوێ بخاتەوە بیری بوون بە جەمسەرێک و بۆ ئەو بەمەستەش قەرزەکانی و هێزەکانی بە رووخی دەورو بەرەکەیدا دەکێشێت و بۆ ئەو مەبەستەش هەمەلایەنە خەریکی خۆ تەیار کردنە.
بەڵام خۆ مێژوو ئەوەی سەلماندووە کە هیچکام لە جەمسەرەکان لە پێناو باشتر کردنی ژیانی مرۆڤایەتیدا خۆیان نەکردووە بە جەمسەر، بەڵکوو سەرجەم جەمسەرەکان لە پێناو چاوچنۆکی و جیهان گوشایی و دەسەڵاتی زۆرتر و تێرترکردنی چاو و زگی خەڵکی خۆیان بە دوای بوون بە جەمسەرە، شێتانەویڵ بوون.
کەوابوو بە لەبەر چاوگرتنی کردەوە دژە مرۆڤایەتییەکانی دەوڵەتی ئەمریکا و هەر زلهێزێکی دیکەی ئەم جیهانە، ئەفریقاییەکان و گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە بە بێ مووبالیغە خاوەن سەدان و هەزاران سەرچاوەی گاز و نەوت و ئاوی شیرین و دەیان شتی دیکەن کە وتنیان لە تەخەسووسی مندا نییە، هەن.
گەلۆ مەگەر هەر ئەو کەرەستانە نییە کە مرۆڤی ئاقڵ و دەوڵەتی دڵسۆز دەگەیەنێتە لەوتکەی دەسەڵات.
ئالێرەدایە کە دەبێت بڵێم ئەگەر ئەقڵ و مەنتق و دڵسۆزی و زانست لە شەرق دەست نەدەن بە دەستی یەکەوە ئەوە هەر چەند جەمسەریش لەم جیهانەدا هەبێت، یەک جەمسەر یان دوو جەمسەر یاهەر چەند جەمسەر، ئەوە مرۆڤی دوور لە ئەقڵ و مەنتق و زانست و دڵسۆز وێڕای بوونی هەزاران سەرچاوەی سرووشتیش لە خاکەکەیدا بەردەوام قوت دەدرێن و نەوە لە دوای نەوە دەهاڕدرێن.