ته‌ڤگه‌ری دیموکراسیخوازی گه‌لانی ئێران
Friday, 22/01/2010, 12:00
ته‌ڤگه‌رێکی به‌رهه‌ڵستکاری و گه‌لێری که له سه‌روبه‌ندی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک کۆماری له ئێران ده‌ستیپێکرد، قۆناخ به قۆناخ په‌ره‌ده‌ستێنێت و به‌ره‌و پێشه‌وه ده‌چێت. ئه‌و ته‌ڤگه‌ره جدی ترین، به‌رده‌وامترین، سه‌قامگیرترین و فراوانترین ته‌ڤگه‌ری دیموکراتییانه‌ی گه‌لانی ئێرانه له ماوه‌ی 30 ساڵی ته‌مه‌نی کۆماری ئیسلامی ئێران. سنوردارکردنی ته‌نیا به‌و ماوه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌کانه‌وه راست نیه به‌ڵکو ئه‌وه کۆی هه‌ڵوێستی دیموکراسیخوازی و یه‌کسانیخوازی درێژخایه‌ن و پۆتانسیلی ئازادیخوازی گه‌لانی ئێرانه ئه‌مرۆکه به‌و شێوه شکۆداره ره‌نگ ده‌داته‌وه. هاوکات ته‌واوی ئه‌و بۆچونانه‌ی که ئه‌و ته‌ڤگه‌ره به شێوه‌یێکی ماوه‌کورت لێکده‌ده‌نه‌وه له راستی هه‌ڵوێست و ئاستی وشیاری دیموکراتییانه‌ی پێکهاته‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندی گه‌لانی ئێران زۆر دور و غه‌ریبن. هه‌رچه‌نده ده‌توانین ئه‌و راستییه ببینین که هێشتا له به‌رنامه و رێباز دا کۆمه‌ڵێک که‌موکورتی هه‌یه و وڵامی هه‌مو داخوازییه‌کان ناداته‌وه، به‌ڵام ئه‌وه له گه‌ڵ پێشکه‌و‌تنی قۆناخ و گۆرانکارییه‌کان به‌ره‌و ته‌واو بون ده‌چێت. ئه‌و ته‌ڤگه‌ره چوارچێوه‌ی نێوخۆیی سیستمی تێپه‌راندوه و هه‌رده‌چێت و گشتگیری ده‌بێته‌وه. دیاره پێداهه‌ڵگوتنی ئه‌و ته‌ڤگه‌ره زۆر پێویست نیه، خۆی نوێنه‌رایه‌تی خۆی ده‌کات. ته‌نیا ئه‌وه‌نه‌بێت که پێویسته به‌شداری هه‌مو پێکهاته و ناسنامه‌کانی ئێران به‌شدارییه‌کی چالاکانه‌ی تێدا بکه‌ن و به‌رنامه‌ی ته‌ڤگه‌ره‌که‌ش توانای وڵامدانه‌وه‌ی هه‌مو دیموکراسی راسته‌قینه‌ی بۆ گه‌لانی ئێران هه‌بێت. ئاراسته‌یێکی وه‌ها شه‌رته و شیاوه بۆ ئه‌و ته‌ڤگه‌ره.
هه‌رچه‌نده بۆ شیکردنه‌وه و تێگه‌ییشتن له ته‌ڤگه‌ری دیموکراسیخوازی گه‌لانی ئێران پێویسته له زۆرێک روه‌وه به‌رنامه رێبازی تێکۆشان و ئامانجه‌کانی زیاتر شرۆڤه بکرێن و ئه‌وه‌ش به راستی پێویسته، به‌ڵام رێگایێکی تریش ئه‌وه‌یه له رێگای هه‌ڵوێست و زه‌خت و گوشار و سیاسه‌ته‌کانی کۆماری ئیسلامی که له دژی ئه‌و ته‌ڤگه‌ره به‌رێوه‌ی ده‌بات، ده‌توانین به‌شێکی زۆر له راستییه‌کانی ئه‌و ته‌ڤگه‌ره و که‌موکورتییه‌کانیشی شرۆڤه بکه‌ین.
کۆماری ئیسلامی له سه‌ره‌تاوه زیاتر هێزی له‌شکه‌ری و سیاسه‌تی زه‌خت و سه‌رکوتی به کارهێنا، به‌ڵام له ماوه‌یێکی کورتدا هه‌ستی به‌وه‌کرد که کێشه‌که ته‌نیا به‌وشێوه‌یه دانامرکێت و به کارهێنانی زه‌خت و گوشار کاردانه‌وه‌ی زیاتری لێده‌که‌وێته‌وه و ره‌وایه‌تی و مه‌شروعیه‌تی رژێم له ئاستی نێوخۆ و نێونه‌ته‌وه‌ییشدا زیاتر ده‌خاته ژێر پرسیاره‌وه؛ ده‌ستی به هێرشێکی ئایدۆلۆژیکی کرد. پرۆڤاکاسیونێکی وه‌کو سوتاندنی وێنه‌کانی خومه‌ینی ده‌رخست که پێموایه هه‌ر به ئه‌نقه‌ست بۆ خۆیان کردیان. به‌و شێوه‌یه بیانویه‌کی بۆ ته‌حریکی خه‌ڵک و به ده‌نگهاتنی هه‌مو ده‌زگاکانی رژێم و که‌سایه‌تییه ئایینیه‌کان مه‌ر‌جه‌عه ته‌قلیده‌کان بۆ خاوه‌نداریتی و ره‌وایه‌تی پێدانی سه‌رله‌نوێی پیرۆزییه‌کانی کۆماری ئیسلامی و هاوکات بیانوی هێرش و سه‌رکوتی زیاتری بۆ هێزه‌کانی سوپای پاسداران به ده‌ست خست. ئه‌وه به‌و واتایه دێت که ته‌ڤگه‌ری سه‌وز توانیویه‌تی مه‌شروعییه‌تی رژێم له بواری ئایدۆلۆژییه‌وه بخاته ژێر پرسیاره‌وه، هه‌ر بۆیه‌ش یه‌که‌مین کاردانه‌وه‌ی رژێم بۆ سه‌رله‌نوێ به ده‌ستخستنه‌وه‌ی مه‌شروعیه‌تی ئایدۆلۆژیکی بوه و ئه‌وه هه‌تا ئێستاش به‌رده‌وامه. له به‌رامبه‌ر ناره‌زایه‌تی به‌رفراوانی گه‌لانی ئێران رژێم به پێویستی زانی خه‌ڵکی لایه‌نگری خۆی بخاته سه‌رشه‌قام که گوایه ئه‌وه بسه‌لمێنێت، که هێشتاش پشتیوانی جه‌ماوه‌ری له پشته‌وه‌یه. له‌وه‌ش گرینگتر ئه‌و مه‌به‌ست و دروشمانه بون که رژێم بۆ خه‌ڵکی لایه‌نگری خۆی دیاری کردبون. یه‌که‌مین دروشم و مه‌به‌ستی لایه‌نگرانی رژێم (مرگ بر چد ولایت فقیه) خاوه‌نداریتی له کۆڵه‌که‌ی ئایدۆلۆژی رژێم واتا سیستمی ویلایه‌تی فه‌قیه بو. ئه‌وه به‌و واتایه دێت که ته‌ڤگه‌ری دیموکراسیخوازی گه‌لانی ئێران ئیدی ته‌نیا بۆ نوێ کردنه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن نیه، به‌ڵکو ره‌وتێکی زۆر جدییه و رژێم بۆ خۆی له هه‌رکه‌س زیاتر ئه‌و مه‌ترسییه هه‌ست پێده‌کات. دروشمی دوه‌مین بۆ ئه‌وه بو که گوایه ته‌ڤگه‌ری گه‌لانی ئێران، گرێدراوه به هێزه‌کانی وه‌کو ئه‌مه‌ریکا و ئیسراییل و ئینگلیزه‌وه. له پشتی ئه‌م دروشمه‌وه له لایێکه‌وه هه‌وڵی ئه‌وه ده‌دات که ته‌ڤگه‌ر بێ ناوه‌رۆک بکات هیچ هه‌نگاوێکیش بۆ وڵامدانه‌وه هه‌ڵنه‌هێنێته‌وه، له لایێکی تریشه‌وه بۆ هه‌مو شێوه زه‌خت و سه‌رکوتی گه‌لانی ئێران گوایه ره‌وایه‌تی له خه‌ڵک وه‌رگرتوه مافی خۆی مسۆگه‌ربکات که له به‌رامبه‌ر هه‌ره‌شه‌ی ده‌ره‌کی هه‌مو شتێک ده‌توانێت بکات.
دروشمی تر (وای اگر خامنه‌ای حکم جهادم دهد) واتا به‌شێوه‌ی جه‌ماوه‌ری داوای فه‌توای جیهاد له خامنه‌یی ده‌کرێت بۆ سه‌رکوتی به‌ره‌ی دیموکراسیخوازی. له واتای دینی دا فه‌توای جیهاد به‌رامبه‌ر به کافران ده‌درێت. واتا به تێروانینی کۆماری ئیسلامی گه‌لانی ئێران به هۆکاری داخوازی دیموکراتییانه ئیدی هه‌مو کافرن و ده‌بێ به هه‌ر رێبازێک سه‌رکوت بکرێن. ئه‌وه ئیدی لوتکه یان ئه‌وپه‌ری دیکتاتورییه‌تی دینییه. ئه‌وه قورسترین رێبازه له کۆماری ئیسلامی دژی به‌رهه‌ڵستکاره‌کان. به‌ڵام له لایێکی تره‌وه ئه‌گه‌ر رژێم له‌و قۆناخه‌دا پێویستی به رێبازێکی وه‌ها ده‌بینێت به‌و واتایه‌دێت که له ته‌ڤگه‌ری گه‌لانی ئێران زۆر ترساوه و زۆر جدی ده‌گرێت. ئه‌وه، تێگه‌ییشتن له هێز و فراوانی ته‌ڤگه‌ر نیشانده‌دات و له گه‌ڵ ئه‌وه‌ش پێویستییه‌کی وه‌ها ده‌سه‌لمێنێت که ته‌ڤگه‌ر پێسته ده‌ست له هه‌ندێک رێبازی کرچ و کاڵ هه‌ڵگرێت و به‌ره‌و رێکخستنێکی کارامه و درێژخایه‌ن هه‌نگاو بنێت.
یه‌کێکیتر له دروشمه‌کانی دیاریکراو بۆ لایه‌نگرانی رژێم، بانگه‌وازی له ده‌زگای داد (قوه قچاییه) بو که پێویسته هه‌مو هێزی خۆی بۆ سه‌رکوتی گه‌لانی ئێران بخاته‌گه‌ڕ. ده‌زگای دادی ئێران یه‌کێک له نادیموکراتییانه ترین سیستمه‌کانی جیهانی ئه‌مرۆیه که به گرتن و ئه‌شکه‌نجه و کوشتن و برین و له سێداره‌دان، له سیستمی ئه‌نگیزاسیونی سه‌ده‌کانی ناوه‌راست دژوارتر و پاشکه‌وتوتره. ئه‌وه دژوارترین به‌شی رژێمه و هێزی بنه‌ره‌تی دژه دیموکراسییه.
له شیوه‌ی دژایه‌تی کۆماری ئیسلامی که به هه‌مو هێزی خۆیه‌وه له دژی ته‌ڤگه‌ری دیموکراسیخوازی گه‌لانی ئێران که‌وتوه‌ته سه‌فه‌ربه‌رییه‌وه، ده‌توانین له هه‌مو رویێکه‌وه له مسته‌وای کاریگه‌ری ئه‌م ته‌ڤگه‌ره تێبگه‌ین.
له‌و قۆناخه‌دا کۆماری ئیسلامی له چه‌ندین ره‌هه‌ندی سه‌ره‌کییه‌وه دژایه‌تی ته‌ڤگه‌ری گه‌لانی ئێرانی چڕتر کردوه‌ته‌وه. یه‌که‌م: نیسبه‌ت دانه‌وه‌ی ئه‌و ته‌ڤگه‌ره به ده‌ره‌وه. به‌و پێیه‌ش سه‌رکوتی هه‌مه‌لایه‌نه‌ی دینامیکی دیموکراسیخوازی گه‌لانی ئێران.
دوه‌م: هه‌وڵدان بۆئی لێگالیزه کردن یان ئاراسته کردنی به‌ره‌و گۆره‌پانی نهێنی و دورخستنه‌وه‌ی له گۆره‌پانی تێکۆشانی دیموکراتییانه. پروپاگه‌نده‌ی وه‌کو هه‌ڵهاتنی موسه‌وی و که‌روبی، دانه‌به‌ر ده‌سترێژی سه‌یاره‌ی که‌روبی، کوشتنی که‌سانی نزیکی موسه‌وی، زۆرێک هه‌ڕه‌شه و دژه پروپاگه‌نده‌ی جۆربه‌جۆر، گرتن و له سێداره‌دان هه‌موی له چوارچێوه‌ی هاندانی ئه‌و ته‌ڤگه‌ره‌یه بۆ پاشه‌کشه بۆ گۆره‌پانی تێکۆشانی نهێنی.
سێهه‌م؛ سیاسه‌تی زه‌خت و سه‌رکوتی زۆر زیاتر و دژوارتر له کوردستان و به‌لوچستان و هه‌ندێ شوێنیتر وه‌کو چاوترساندن و به مه‌به‌ستی پێشی گرتن له به‌شداری ناسنامه نه‌ته‌وه‌یی و ئێتنیکییه‌کانی ئێران و به‌مشێوه‌یه‌ش سنوردار هێشتنه‌وه‌ی ئه‌و ته‌ڤگه‌ره و پێشی گرتن له‌وه‌ی که سه‌رتاسه‌ری ئێران بگرێته‌وه.
به‌و هۆکارانه‌وه ته‌ڤگه‌ری سه‌وز پێویستی به پێداچونه‌وه‌یێکی جدی هه‌یه. به گوێره‌ی داخوازی گشتی گه‌لانی ئێران و ئاستی دژایه‌تی و سه‌فه‌ربه‌ری رێژیم ته‌نیا رێگای به‌رده‌وامی خۆگه‌یاندنه به هه‌مو پێکهاته‌کانی ئێران.
له کوردستان و به‌لوچستان دا سیاسه‌تی زه‌خت و سه‌رکوت و به‌م قۆناخه‌ی دواییه‌وه سنوردار نه‌بوه. به‌ڵام به تایبه‌تی له سێداره‌دانی ئێحسان فه‌تاحیان، فه‌سیح یاسه‌مه‌نی و هه‌ڕه‌شه‌ی جێبه‌جێ کردنی حوکمی له سێداره‌دانی زیندانییه سیاسیه‌کانی تر پێوه‌ندی به‌و سیاسه‌ته‌ی رێژیمی کۆماری ئیسلامییه‌وه هه‌یه. له سێداره‌دانی لاوانی کورد له‌و قۆناخه‌دا ته‌نیا گرێدراو به کێشه‌ی کورده‌وه نییه، به‌ڵکو سه‌ره‌رای ئه‌وه به مه‌به‌ستی چاوترساندنی ته‌ڤگه‌ری دیموکراسیخوازییه له گشتی ئێراندا. به مه‌به‌ستی سنوردار کردنی به‌شداری گه‌لی کورده له پرۆسه‌ی دیموکراسی ئێراندا.
حه‌سه‌ن حیکمه‌ت ده‌میر، ئیحسان فه‌تاحیان، فه‌سیح یاسه‌مه‌نی شه‌هیدی ته‌ڤگه‌ری دیموکراسیخوازی هه‌مو ئێرانن. ئه‌وانه به‌های به نرخی ئازادی و دیموکراسین بۆ هه‌مو گه‌لانی ئێران. روناکبیران، ئازادیخوازان، دیموکراسیخوازان، بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز له ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌ی ئێران چه‌نده به‌م به‌رپرسیارییه‌وه خاوه‌نداریتی له لاوانی کورد ده‌که‌ن. ئه‌وه‌ی کۆماری ئیسلامی له سه‌ر لاوان و تێکۆشه‌رانی کورد به‌رێوه‌ی ده‌بات، حوکمی جیهاده، شه‌ڕه له دژی کافران. ده‌زگای دادی ئێران، ئه‌رکی خوێن رشتنی لاوانی کورد و به‌لوچ واتا ئه‌رکه پیرۆزه‌که‌ی خۆی جێبه‌جێ ده‌کات. تۆڵه‌ی ته‌ڤگه‌ری سه‌وز خریکه له گه‌لانی ئێران و به تایبه‌تیش له لاوانی کورد و به‌لوچ ده‌کرێته‌وه.
نامه‌وێت که‌سێک ئه‌وه به شێوه‌یێکی تر لێکبداته‌وه ته‌نیا مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه که باوه‌ری به‌وه بهێنین که هه‌رچۆنێک بێت و له هه‌رکوێوه که سه‌یری بکه‌ین گه‌لی کورد له پێناوی دیموکراسی له ئێراندا له هه‌ر که‌س زیاتر ره‌نجده‌دات، به‌ها ده‌دات، خۆراگری ده‌کات. ئه‌مرۆکه‌ش له رێژه‌ی چه‌وساوه‌یی و زه‌حمه‌تی کێشاندا له ریزی پێشه‌وه دێت. وه‌کو گه‌لی کورد ئه‌وه ده‌زانین که ئه‌و رێژیمه بۆ هه‌مو گه‌لانی ئێران به‌ڵایه. چاوه‌ڕوانیمان له بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز، هێز و لایه‌نی دیموکراسیخواز، روناکبیران و سه‌رجه‌م گه‌لانی ئێران له ناوه‌وه و ده‌ره‌وه‌ی وڵات ئه‌وه‌یه که به‌و به‌رپرسیارییه‌وه خاوه‌نداریتی له تێکۆشانی ئازادی و دیموکراسیخوازی گه‌لی کورد و به تایبه‌تیش شه‌هیدانی له سێداره‌دراو و زیندانیانی سیاسی بکه‌ن. ئه‌وه تاقیکردنه‌وه‌یێکی مێژوییه له به‌رده‌م هه‌مو هێز و لایه‌نه دیموکراسیخوازه‌کان له ئێران. به هیوای یه‌کگرتن و خاوه‌نداریتیه‌کی شیاو له تێکۆشانی دیموکراسی و به‌هاکانی دیموکراسی.
* ئه‌ندامی ناوه‌ندی سیاسی کۆما جڤاکێن کوردستان
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
