دەسەڵاتی كوردستان لە كوێی عەلمانیەتدایە ؟

Wednesday, 29/02/2012, 12:00

ماكس فیبەر دەڵێت ؛ ئەخلاق و عەقیدەی پرۆتستانتی مەسیحی كۆمەڵگەی سەرمایەداری داهێنا، بەڵام كۆمەڵگەش پشتی بە عەقڵانیەت بەست بۆ چەسپاندنی فۆرمی ئەنتی دەسەڵاتی كاریزمایی و دەسەڵاتی كلاسیكی و پشتی لە وەلائی كەسێتی و عەشایەری و خێزانی كرد و دژی هەڵچوون و پشتبەستن دابونەریتی دواكەوتوانە وەستا و رێگەی نوێگەری گرتەبەر؛ .
بۆیە پێویستە بڵێین، كە هەر دەسەڵاتی عەقڵانیە كە پێشكەوتن و پەرەسەندن لە سەرجەم بوراەكاندا بەرهەم دێنێت و نوێگەری دەچەسپێنێت و ئاور بەلای میژووی پر چەرمەسەری و دواكەوتوویی فكر و بیری نابەجێدا ناداتەوە و پیرۆزی كەسایەتیەكان دادەڕمێنێت . هەر فەلسەفەی عەقڵانیشە كە ناخی راستودروستیی دونیابینی دەردەخات و دەردانە زەرەربەخشەكانی رێرەوی مێژوو پەراوێز دەخات .
لەسەر كۆمەڵێك رۆشنایی دیار و بەرچاو، دەتوانرێت جۆر و شێواز و ناوەخنی دەسەڵاتی سیاسی كوردستان هەڵسەنگێنرێت و،پلەبەندی ئاستی عەلمانیەتبونی بۆ هەموو لایەك روون بكرێتەوە و، بە هەناویدا رۆبچیتە خوارەوە و،لە لایەنی ماكی فكری و فۆرمی سیاسی و جۆری ئابووری و شێوازی بەرێوەبردنی خزمەتكردنی مرۆڤ و چۆنێتی دابینكردنی خزمەتگوزاریەكانی بكۆڵیتەوە و، فۆرمی رۆشنبیری گشتی گەلەكەی دیاریبكەیت . لە هەمووش گرنگتر، بۆ دیاریكردنی ناوەڕۆك و رووكەشی هەمەلایەنەی دەسەڵات دەكرێت پشت بە خوێندنەوەی وەزعی ژن و پەیوەندی ژن و پیاو و ئازادیەكانی ژن ببەستیت ،تەنانەت دەتوانیت ئاستی پێشكەوتنی كۆمەڵگە و فەلسەفەی دەسەڵاتەكەی دەستنیشان بكەیت، بە تایبەتی ئەم پێوەرە تایبەتمەندیەكی وای هەیە كە نزیكبونەوەی مرۆڤ لە خودی خۆی دیاریدەكات و ئاستی مرۆڤایەتیبونی لە رەفتاریدا دەردەكەوێت كە دەكرێت لەگەڵ جەوهەرە مرۆڤایەتیەكەی شرۆڤە و بەراوردیش بكەیت، ئەمەش سەنگی مەحەك دەبێت لە خوێندنەوە و ناساندنی فەلسەفەی عەلمانیەت لە هەر كۆمەڵگەیەكدا .
ئەگەر عەلمانیەت لە روانگەیەكی فراوانی وەك دونیا بینی و پەیبردن بە پەنهانیەكانی ژیان، یان لە روانینی زانستیانە بۆ سەرجەم بوارەكانی ژیان بە پشتبەستن بە زانستخوازی (عیلمانیەت)، شیبكەینەوە، ئەوە كوردستانی لەمەر خۆمان تارادەیەكی زۆر باش تەڵخی و تەمومژاوی بەسەر روخساریەوە دەردەكەوێت . چ بەهەستكردنی گشت چاودێركردنێكی وردی وەزعی گشتی بێت، یان بە خوێندنەوەی شێوازی ژیانی كۆمەڵگە، كە سیفەتەكانی لەبەهانە و پاساوهێنانەوە بۆ چەسپاندنی رەهای یەكلایەنەی خۆبەراستزانی زۆرێك لە لایەن و كەسایەتیە كاریگەرەكان لەسەرجەم بوارەكاندا دەردەكەوێت، یان لە رۆچونە قوڵایی ئەو ململانێیەدا دیاردەكرێت كە هێزی دواكەوتو و تاریكپەرست بە تۆپزی و زۆری زۆردارەكی و بێ هیچ بنەمایەكی قەناعەتپێهێنەر و بە رۆژی رووناك و لەم سەردەمە ئاڵۆزەشدا،دەیەوێت بە سەرخەڵكدا بیروڕاكانی بسەپێنێت .
ئەوەی لای ئێمە زۆر روونە كە بەرێوەبردنی كاروباری سیاسی و تێپەڕاندنی یاسا و بریارەكان بە پاڵنەری كاردانەوە بەرامبەر رووداوەكانی رۆژانە پەیرەو دەكرێت و، ئەوەی زۆر گرنگە و یەكێكە لە مەرجە سەرەكیەكانی كار و بۆچونی سەردەمیانەی راست، گۆرینی بیروبۆچون و شتە چەسپاو و كلاسكیە بێفەڕەكانی زەمانە و بارودۆخی گشتی و دەرهاویشتەی مێژوو و وەلانانی هاوردەكراوە كوێرانە و بێ دیراسەتەی ئەو عەقیدە و فكرا و ئایدیولۆجیانەیە، كە بەسەر خەڵكی كوردستاندا فەرزكراوە. ئینجا دەتوانین باس لە ئاراستەكردنی سیاسەتی رۆشنگەری و نوێگەری و پێداویستیە گرنگەكانی سەردەم بكەین، كە كۆڵەكەی سەرەكی بەرقەراربونی سیستمی عەلمانین لە سەر هەر رووبەرێكی فكری و سیاسیدا بێت .
ئەگەر ئاراستەی عەقڵانیەت بە جوانی و دروستی بەرقەرار بوو، بە هیچ شێوەیەك ناتوانرێت بە بەردەوامی بەربەست و تەنگوچەڵەمە بخرێتە بەردەم بزوتنەوەی رۆشنگەری و رۆشنبیری فكرو بیروبۆچون ، ئەمەش بە خۆی وا فەرز دەكات كە ئینتمای مرۆڤ بۆ سەردەمی خۆی بەهێزتر بێت و بەعەقڵانی فكر و بیركردنەوە هاوتەریبی سەردەم و زەرورەتەكانی بێت وهەنگاو بنێت و، خۆی لە رابوردوو قوتاربكات و بە پێوەری كۆن كاروباری ژیان مەیسەر نەكات و، بەتەواوی پشت بە پێداویستیەكانی سەردەم ببەستێت، ئەمەش وادەكات لە رەفتار و كارو كردەوەكانیدا عەقڵانیەت و رۆشناپەرستی رەنگبداتەوە و، هەر هەنگاوێكی بە دەیان ستونی نوێی سەردەم پتەوبكات و، پشت لە هەموو كاردانەوەیەك بكات كە رووبەرووی ببێتەوە .
بە پێی پێشكەوتنەكانی سەردەمیش، بێگومان پشت لە میتافیزیك دەكات و بەویست و ئیرادەی ئازاد و ریككەوتنی مەدەنی دیاریكراو لەسەر شەرعیەتی دەسەڵات و سیستمی حوكمی گونجار بریار دەدات . هەر فەلسەفەی عەقڵانیەتە لە دابونەریت و فەلسەفەی كۆن و بەسەرچوو داتدەبرێت و جەخت لە سەر رامانی خودی دەكات لەبیركردنەوە و بریارداندا .
بۆیە دەكرێت لەو روانگەیەوە ئەم قۆناغەی كوردستان هەڵسەنگێنرێت و، بە قۆناغێكی راگوزەر لەسەرجەم بوارەكاندا لەقەڵەم بدرێت، بەڵام هەست بە پێكانێك دەكرێت لە نێوان تازەگەری و دامودەزگای نەریتی و میتافیزیكی لە رووی مەعریفەت و ئایدیولوجیادا . لێرەشدا تازەگەری و عەلمانیەت وەك دووتای تەرازوویەكن كە لەیەك پرۆژەی دونیابینیدا یەكتر دەبیننەوە و جەخت لەسەر ریفۆرمی هەمەچەشنی لسەرجەم بوارەكان دەكەنەوە .
دەسەڵاتی عەقڵانی پێشكەوتنخواز، پایەكانی عەلمانیەت دەچەسپێنێت و دەبێتە سیمبول و نیشانەی پێشكەوتن و مەدەنیەت و تواسازی و زاڵبونی رێرەو و ئاراستەی زانستی و رۆیشتن بەرەو عەدالەت و یەكسانی و، هەر ئەویش شارستانیەت لە رووە مەدەنی و مەعنەویەكەیەوە دێنێتەدی .
بە پشت بەستن بەو راڤەیەو لەو روانگەی سەروە ، ئەگەر چاو بە سیستمی سیاسی كوردستاندا بخشێنینەوە، ئەوەمان بۆ دەردەوێت كە ئێمە لەواقعێكدا دەژین ناتوانرێت بە پێوەری دروست جۆر و شێوە و ناوەخنی دەسەڵاتی سیاسی هەڵسەنگێنین و ئاستی بنیاتنانی شارستانیەت و مەدەنیەتی خەڵك و كوردستان و رۆشنبیریی گشتی دەرخەین، چ لە رووە مادیەكەیەوە بێت یان مەعنەویەكەی، بەم ژێر خان و سەرخانی ئێستایەوە زۆر رەشبین دەبین لە خوێندنەوەی واقعەكەدا.
نیچە دەڵێت ؛ ئەوەی گەردەلوول دەوروژێنێت وشەی بێدەنگە . لێرەش قسەكردن و خستنە رووی راستی واقع و رووداوەكان وەك خۆی، ئەگەر دەسەڵاتی دەسترۆیشتووی ئیستا نەیبینێت بەڵام رۆژێك دادیت بێگومان دڵسۆزان و سیاسەتوانانی شارەزاو بیر فراوان و رۆشنگەر بە باشی وەریدەگرن و كاری لەسەر دەكەن . ئەگەر نا، وەك هەمیشە كە قەدەر كاروباری ئیمەی بەرێكردبێت ، دوارۆژیش بە نارۆشنی دەمێنێتەوە .
دەبێت ئەوەش لەیادنەكەین، كە دەسەڵاتی سیاسی كوردستان تا ئێستا نەگەیشتۆتە ئەو پایەی بیرو فكرو عەقڵیەتی خەڵك بەرەو عەلمانیەتی راستەقینە هانبدات و دامودەزگاو كاروباری حوكمداریش بە رارەوی راستو دروست لەسەر بنەما عەلمانیە گرنگەكان جێگیر نەكردووە و، نەواكنیشمان بێخەم نین لە ئاست دوارۆژیان و، هێزی دواكەوتوو بە بەردەوامی خۆی مەڵاس داوە و لە هەل دەگەرێت و هەڵپەی گرتنە دەستی دەسەڵاتە لە كوردستاندا، ئەگەر بۆی بكرێـت دەیەوێت ئیستغلالی ئەم وەزعە بكات كە لە ئارادایە و لە نێوان عەلمانیەتبون و نەبونی دەسەڵات لەنگەری بەستووە و، لەم قۆناغەی كوردستاندا تەنانەت بەیانیمان لێدیار نیە، چۆن دەكەوێتەوە .