قسەیەك لە سەر قسەیەكى درەنگكەوتوو !

Saturday, 04/12/2010, 12:00

زۆر هێژا كاك فەلەكەدین كاكەیى
سڵاوێكى كوردستانیانەى گەرم،

ئەوەى راستى بێت گفتوگۆیەكى بەڕێزتان لەگەڵ رۆژنامەى رووداو (ژمارە 67 بە بەروارى 19/10/2010) وایلێكردم ئەم نامەیەتان بۆ بنووسم بە هیواى ئەوەى بەشداریەك بێت لە ورووژاندنى یا راستتر بڵێم ورووژاندنەوەى هەندێك بابەت كە لە دیمانەكەتانا باسیان لێكراوە و پێشتریش خۆم گرنگیم پێداون و كاریشم لە بووارى سیاسەتى عەمەلیدا لەگەڵ هەندێكیاندا كردووە.

بەڕێز،
لە گفتوگۆكەتدا كۆمەڵێك بابەتت ورووژاندوە كە لە لایەكەوە جێگەى ستایش و دەستخۆشیكردنە، لە لایەكى ترەوە باسوخواسەكەتان مرۆڤ نیگەران دەكات، وە بە تایبەتیش كاتێك ئاماژەكان لە رۆشنایى سیاسەتى سەركردایەتى كورد لە باشوورى كوردستان خوێندنەوە و تێگەیشتنیان بۆ دەكرێ، كە بڕوام وایە زیاتر سیاسەتى خۆهەڵواسین بە رووداوەكان و ژیانكردن لەسەر حسێبى رووداوەكانە تا ئافراندنیان. بە مانایەكى زۆر كورت، ئەو سەركردایەتیە بێ ستراتیژ و بێ ئاسۆى سیاسیە.
هەر چەندە لەو بڕوایەدام كە هەموو دەرفەتەكان بۆ باشوورى كوردستانێكى سەربەخۆ لەدەست نەچوون، بەڵام ئەمە 2003 نیە بەڵكو ئەمڕۆ 2010یە. بۆ سیاسەت و سیاسەتكردن نەك 7 ساڵ زۆرە بەڵكو هەروەك لینین و دیڤید بنگوریون و هیڵمۆت كۆڵ راست بۆى چوون (لە سێ مەقتەعى مێژوویى زۆر جیادا یەكەمیان دەربارەى كاتى ئەنجامدانى شۆڕشى ئوكتوبەر، دوەمیان دەربارەى راگەیاندنى دەوڵەتى ئیسرائیل و سێهەمیان لەسەر بڕیارى یەككردنى هەردوو ئەڵمانیاكە-) كە یەك دانە سەعاتیش بۆ سیاسەت زۆرە.

بۆ زیاتر قسەكردن لەسەر ئەم تێزانەى سەرەوە و قسەكردنیش لەسەر ئاخافتنەكانى جەنابت (كە لێرەدا بە قسەى درەنگوەخت ناویان دەبەم)، بە تابەتى ئەو پەیڤانەى كە پەیوەندیان بە بابەتى ریفراندەمەوە هەیە، ئەم چەند تێبینیەى خوارەوە دەخەمە روو:

1) كارسە سیاسیەكەى دواى كەوتنى دكتاتۆر لەوەدا بوو كە سەركردایەتى كورد لە باشوور وە بە تەسكبینیەكى زۆرەوە بە هزر و بیرێكى كۆن كارى لەگەڵ حاڵەتێكى تەواو نوێى مێژوویى و جیوستراتیژیدا كرد. . . من تێدەگەم ئەگەر لە حاڵەتە سیاسیە ئاڵۆزەكەى عیراقى دواى سەددامدا بۆ ئەمریكیەكان زۆر شت چاوەڕواننەكرا و بووبێت، بەڵام مرۆڤ هەرگیز ئاسان نیە لەوە بگات كە سەركردایەتى كوردیش كۆمەڵێك ناشەرازایى و ناكارامەیى و كورتبینى پێوە دیار بوو، هەر چەندە كورد 82 ساڵ بوو بەزۆر بەو دەوڵەتە لكێنرابوو ئەو هەموو ماوەیە لە خەباتى بەردەوام دابوو بەرامبە رژێمەكانى ئەو دەوڵەتە؛ بەم پێیەش دەبێ سەرانى كورد لە هەموو كەسو لایەنێك ئاگادارى و شارەزایى زێترى هەبێت بۆ چارەسەرى یەكجارەكى كێشەى كور لە رێگەى كۆتایى دانانێك بۆ بوونى ئەو دەوڵەتە، یا هەر نەبێ كاركردن بەو ئاراستەیە لە بڕى ژیاندنەوە و دامەزراندنەوەى سەرلەنوێى. با ئەم مەسەلەیە زیاتر روون بكەمەوە:

بەندە هەر رۆژێك دواى كەوتنى دكتاتۆر دوو نامەم بە دواى یەكتردا (لە رۆژانى 10/4/2003 و 11/4/2003) بۆ هەردوو حكومەتەكەى پارتى و یەكیەتى ناردووە. بەبێ ئەوەى سەرتان بە گێڕانەوەى تەواوى ناوەڕۆكى نامەكان بئێشێنم، تەنها چەند ئاماژەیەك دەكەم لەو شتانەى كە لە نامەكاندا هاتوون وە پەیوەندیدارن بە ناوەڕۆكى دیمانەكەتان: 1- لە نامەى یەكەمدا هاتووە كە رازیبوون بە لكانەوەى باشوور بە عیراق گەڕانەوەیە بۆ چوارگۆشەى ژمارە یەك (واتە گەڕانەوەیە بۆ حاڵەتى ساڵى 1921)...؛ 2- هەر لە نامەى یەكەمدا دەڵێم "لەوە دەچێ سەرانى كورد لە باشوور باوەڕیان كردبێ كە ئەوان میعمارى دەوڵەتى داهاتووى عیراق دەبن. ئەگەر وا تێگەیشتبن، ئەوا بە حیسابێكى مێژوویى چەوتدا چوون، كورد لە عیراقى داهاتوودا ناتوانێ میعمار بێت. لە باشترین حاڵ وەك ساڵانى (1921 - 1991) دەبێ... عیراقى داهاتوو عیراقى ململانێ دەبێت لە نێوان پڕۆژەیەكى شیعى بەرامبەر سوننى عەرەبى...بە كورتى عیراقى دواى سەدام عیراقى ململانێ دەبێت، نەك هى ئەزموونى دیمۆكراسى..." هەر لەم بارەیەوە لە نامەى دووهەمدا نووسیومە: "ئەگەر كورد رابكێشرێتە ناو گەمەیەكى ئەوها ئەوا خەتەرى هەیە كە كوردستانیش لەدەست بدا و عیراقیش بەدەست نەیەنێت." بەڵێ ئەوە رۆژەیەكەیە كە لە دیمانەى بەڕێزتانەوە، ئەو جەدەلە، كەم یا زۆر، هەستى پێدەكرێت؛ 3- لە خاڵى 7ى هەمان نامە (واتە نامەى یەكەم)دا دەڵێم: "وا دەزانم ئەگەر بە زووترین كات پارتى و یەكێتى وە بە كارێكى زۆر بە پەلە هەوڵى ئەوە نەدەن كە باسى مافى چارەى خۆ نووسین و رێفراندەم و پرسكردن بە راى خەڵكى كوردستان لەمەڕ دوارۆژیان بكەن، ئەوا لە باشترین حاڵەتدا كورد دووچارى دواڕۆژێكى ناڕوون و نادیار دەبێ. . .: ئەوا كورد دەگەڕێتەوە چوارگۆشەى ژمارە یەك. . ." هەر لەم بۆچوونەوە بەندە بە هاوڕێیەتى 4 كەسى تر رۆژانى 4 و 5ى مانگى 1 ساڵى 2004 سەردانى هەردوو سەركردە مەسعود بارزانى و مام جەلالمان كرد (هەڵبەتە لە دوو دیدارى جیادا) وە لەبەردەمیان گووتم "كورد لە لوتكە نزیك بۆتەوە گەر پاڵنەدرێ بۆ سەر لوتكە ئەوا بە ئەگەرى یەكجار زۆر بەرەو هەڵدێر دەگەڕێتەوە." وە پێشنیارى بەندە بۆ ئەو پاڵدانە (راستتر بلێن ئامرازى ئەو پاڵدانە) ریفراندەمێكى سەرتانسەرى بوو. داخەكەم وا دەركەوت كە (هەڵبەتە بۆچوونى خۆم ئەو كاتەش وابوو): سەركردایەتى كورد لە مامەڵەكردنى عیراقى دواى سەدام هێشتان هەر ئەسیرى كوردایەتى و بیرى سیاسى عیراقى كۆن و بەر لە رووخان بوو، لە راستیدا بیرى 1950كان و 1960كانى سەدەى رابردوو بوو. ئەم سەركردایەتیە ئەسیرى ئۆتۆنۆمیزم بوو (بەم مانایە فیدرالیش هەر دەكەوێتە چوارچێوەى تەرتیباتى ئۆتۆنۆمیەوە): لە راستیدا هەندێك سیستەمى ئۆتۆنۆمى هەن لە جیهاندا، لە زۆر روەوە، بەهێزترن لەو فیدرالیەى كە لە چوارچێوەى دەستورى عیراقدا هاتووە، بەڵام لەوەش خەراپتر لایەنى عەرەبى بەمەش رازى نیە...؛ 4- لە خاڵى شەش (6)ى هەمان نامەدا هاتووە "قەوارەى تراژیدیاكە گەورەترە و مەداشى فراوانترە كاتێك دەبینین ئەو رۆڵى هاوسەنگیكەرەى بریتانیەكان بەزۆر بەسەر كوردیان سەپاند ساڵى (1921)، ئەمڕۆ دواى (82) ساڵ كورد شانازى بەو رۆڵەوە دەكات كە هەیبێت لە عیراقى دواى سەدام. . ."؛ 5- هەر لە نامەكاندا ئەوە هاتووە كە پێویستە سەركردایەتى كورد ئەم پرسیارە جددیە لە خۆى و ئەمریكیەكانیش بكات: ئایا كە پرۆژەى بریتانى لە دەوڵەتى عیراقى یەكبوودا لە ماوەى 82 ساڵدا سەرنەكەوت، ئەوە چیە وا دەكات كە ئەمریكیەكان لە هەمان پڕۆژەدا سەركەوتوو بن؟ داخەكەم سەركردایەتى كورد نەك هەر ئەو پرسیارە جددى و پێویستەى نەكرد (نە لە خۆ و نەش لە ئەمریكیەكان) بەڵكو خۆشى كرد بە سەرى رمى مومكنكردنى نامومكن (كە پڕۆژەى دەوڵەتى عیراقە)... ئاخر كاك مەسعود، لە دواى 50 رۆژ مانەوە لە بەغدا لە كاتى پڕۆسەى نووسینەوەى دەستور، كە گەڕایەوە كوردستان رایگەیاند كە شانازى نەك هەر بە چەسپاندنى مافەكانى كورد لە دەستوردا دەكات، بەڵكو شانازیش بەوەوە دەكات كە سوننە و شیعەشى لەیەكتر نزیك كردۆتەوە. هەر ئەو كاتە سەرانى پارتى دیموكراتى كوردستان بە شانازیەوە رایانگەیاند كە زیاتر لە 25 كۆبوونەوەى نزیككردنەوەى سوننە و شیعە لە یەكتر تەنها لە ماڵى (یا راستتر بڵێین لە بارەگاى كارى) كاك مەسعود لە بەغدا ئەنجامدراوون؛ جگە لە كۆبوونەوەى تر لە شوێنى تر. ئەمە دەچێتە مێژووەوە وەك یەكێك لە موفارەقە (پەرادۆكس)ە گەورەكانى سیاساتى كوردى، كە لە راستیدا ئەو سیاسەتە پڕیەتى لە موفارەقەى كوژەر و سەیر و سەمەرە! لێرەدا نامەوێ موفارەقەكان بژێرم، بەڵام سەیر ئەوەیە كە زۆر جار لایەنە كوردیەكان لە گەڵ بەرامەبەرە دوژمن و داگیركارەكە "دیموكراتترن" تا لە گەڵ برا و خوشكە كوردستانیەكانى!! هەروەك خۆى دەخوازێ وابێت، مام جەلال ئەو شانازیەى بە 4 ساڵى سەرۆكایەتى كۆمارى عیراقەوە دەكات بە تەواوى خەباتى پێشوویەوەى ناكات! ئەوەتا مام جەلال هەر كەمێك بەر لە كەوتنى دكتاتۆر (لە 21/3/2003) دەڵێت "من خەون بە عیراقەوە دەبینم نەك بە كوردستانەوە." ئەمە هەر لەخۆوە نەهاتووە و كەسیش مام جەلالى مەجبوور نەكردوە ئەوها فكر بكات بەڵام ئەمە رێك بەرهەمى مەدرەسەیەكە لە بیركردنەوە و جیهانبینیێكە و خۆناسین و ئەویتر ناسینێكە (كوردایەتیە كاتبەسەردا چوو و كلاسیكیەكەیە)و...هتد، كە تا ئەمڕۆش بە توندى باڵى بەسەر ئەندێشە و فەلسەفەى سیاسى سەركردایەتى ئەو بزاڤەدا گرتووە و لێناگەڕێ هاوكاتى خۆى ببینێ. . .

2) لە دیمانەكەدا باستان لە مەسەلەى ریفراندەم كردوە. حەز دەكەم لەم بارەیەوە چەند تێبینیەك بخەمە روو: 1- جێگەى داخە تا ئێستاش سەركردایەتى سیاسى، بە تایبەت هى پارتى و یەكێتى بەڵام هى ئۆپۆزیسیۆنیش، لە ماهیەت و رەهەندەكان و گرنگى پرەنسیپى ریفراندەم نەگەیشتوون. دەڵێم پرەنسیپ، چونكە هەڵوێستى پارتى و یەكێتى لە بزاڤى ریفراندەمى ساڵى 2004 باسێكى ترە، كە هەر لەم تێبینیانەى بەردەستدا دەگەڕێمەوە سەرى. ریفراندەم بەو شێوەیەى كە بەندە تێیگەیشووم: أ- رووى دراوێكە كە لە دوو روو پێكهاتووە؛ روێكیان لەسەرى نووسراوە مافى چارەى خۆنووسین وە رووەكەى تریش ریفراندەم. لە راستیدا مافى چارەى خۆنووسین لە تەرجەمەى عەمەلیدا دەكاتە (یا دەبێتە) ریفراندەم؛ ب- تەنها لە رێگەى ریفراندەمەوە خەڵكى دەتوانن گوزارەش لە ئیرادەى تاك بە تاكى خۆیان بدەن لە هەنگاوێكى گشتگیرى چارەنووسسازدا؛ ج- ریفراندەم تاك چاڵاك دەكا و پەیوەندیدارى دەكا بە چارەنووسەكەیەوە، كە هیچ پرۆسەى تر ناتوانێ ئەو ئەنجامەى هەبێت؛ د- ریفراندەم ناحەزانى بیرۆكەى سەربەخۆبوون ئیحراج دەكا بەڵام، جیا لە زۆر ئامرازى ترى خەبات، بەهانە ناداتە دەست دوژمن بۆ تۆڵەسەندنەوە...؛ د- ریفراندەم بە شێوەیەكى نوێ، جیا لە شێوازە تەقلیدیەكە، سەرەنجى راى گشتى جیهانى بۆ خۆى رادەكێشێ وە ئەو رایە گشتیە بە شێوازێكى هاوچەرخ و تەندروست بە چارەنووسى كوردەوە پەیوەندیدار دەكات...؛ ح- لە رێگەى ریفراندەمێكى گشتیەوە دەكرێ بە شێوەیەكى زۆر جیا نەتەوە یەكگرتووەكان و رێكخراوە جیهانیە پەیوەندیدارەكان بخرێنە بەردەم ئەمرى واقع و بەشێوەیەك پەیوەندیدار بكرێن كە زۆر جیایە لەوەى ئەو پەیوەندیداركردنە لە رێگەى بریارێكى سیاسى دەسەڵاتى كوردى یا حزبێكى سیاسى كوردیەوە هاتبێ؛ ه- ریفراندەم مۆرى ئەمریكى (وەك بارگراناییەكى سیاسى) لەسەر هەر هەوڵێكى سەربەخۆیى باشوورى كوردستان لادەبات وە ئەو هەوڵە، هەرچەندە بە پشتگیرى ئەمریكاش بێت (شاراوە یا ئاشكرا)، دواجار وەك هەنگاوێكى خۆماڵى و ئیرادەى خەڵك دەردەكەوێ، كە رەدكرنەوەى یا دژایەتیكردنى ئاسان نابێت. جگە لەمەش، ئەمریكا لەبەر دەم دۆستانى (توركیا و وڵاتانى عەرەبى) ئیحراج نابێت، چونكە ئەم هەنگاوى سەربەخۆییە لە رێگەى ئیرادەى خەڵكەوە (بە هەنگاوى ریفراندەم) هاتووە نەك لە ئاكامى پیلانێكى ئەمریكا و رۆژئاوا بۆ دابەشكردن و لەت و پەتكردنى ناوچە؛ س- لەگەڵ هەر ئەگەرێكى زیندووبوونەوەى بزاڤى ریفراندەم لە داهاتووەكى نزیك یا دووردا، گرنگترین شت ئەوەیە كە پارتى و یەكێتى دەست لەو بزاڤە هەڵگرن. با بۆ یەكەم جار كورد ببێ بە خاوەن پڕۆژەیەك كە لە هەموو نەتەوەوەیە و هى هەمو نەتەوەیە و بۆ هەموو نەتەوەشە. بزاڤێكى ریفراندەم ناتوانێ خەبات بۆ ئازادى و سەربەخۆییەكى راستەقینە بكات ئەگەر بێت لە بوون و ماهیەتیدا ئازاد و سەربەخۆ نەبێت ! 2- من بە راشكاوى دەڵێم شكستى بزاڤى ریفراندەم لە باشوورى كوردستان دەرهاوێشتەى راستەوخۆى سیاسەتى چەوت و كورتبینى پارتى و یەكێتى بوو. ئەوان لەبەر زۆر هۆ چۆكى بزاڤى ریفراندەمیان شكاند: أ- لە رۆشنایى پرەنسیپێكى سەقەت و نادیمۆكراتیانە "ئەوەى لەبەر دەستى خۆم نەبێ، نابێ بوونى هەبێ..."؛ ب- پارتى و یەكێتى بزاڤى ریفراندەمیان وەك هەڕەشەیەكیان بینى بۆ هەیمەنەى سیاسى خۆیان، نەك وەك سەرچاوەى هێز بۆ ناسیۆنالیزمى كوردى و خەڵكى كوردستان؛ ت- ئەو دوو هێزە لەوە ترسان كە دواجار بزاڤى ریفراندەم ململانێى سیاسى لە باشوورى كوردستان (روو لە ناوەخۆ) لە قازانجى هێزێكى ئەلتەرنەتیڤ یەكلا بكاتەوە وە وایان زانى ئەم بزاڤى ریفراندەمە دەبێتە ئەو ئەلتەرنەتیڤە، كە لە راستیدا مەبەستى راستەوخۆى ئەو بزاڤە ئەوە نەبوو. بە مانایەكى تر ئەوان سەرئێشەى سەرەكیان ئەوە بوو ئایا ریفراندەم لە رووى ناوەوە چ هەڕەشەیەك دەبێ لە هەیمەنەى سیاسى ئەوان تا تەماشاكردنى ئەو بزاڤە وەك سەرچاوەى هێزێكى مێژوویى یەكلاكەرەوە لە پڕۆژەى بوون یا نەبوونەوەى عیراق (واتە ململانێى بەخۆبوون و سەربەخۆبوونى باشوورى كوردستان لە لایەك یا جارێكى تر بە توندى لكانەوەى بە عیراق لە لایەكى ترەوە)؛ ج- بزاڤى سیاسى باشوورى كوردستان بەردەوام لە ئاستى داواكارى سەربەخۆیدا، خۆى بچووك بینیوە. وە هەر ئەوەش بوو سەرچاوەى خوێندنەوە و هەڵوەستەى ئەو دەسەڵاتە لە بزاڤى ریفراندەم. لە راستیدا پەیامى هەرە سەرەتایى كاك مەسعود لە بەرامبەر بزاڤى ریفراندەم ئەوە بوو كە "بەردى گەورە نیشانەى نەهاوێشتنە"! ئەمە ئەو پەیامەى بارزانى بوو كە، لە رێگەى نوێنەرى پارتیەوە، بە كۆبوونەوەیەكى گەورە و گرنگى كوردستانیانى خوارووى سوید (كە لە شارى مۆلمو لە 22/8/2004) راگەیەندرا؛ د- هەر مام جەلالیش بەرپرسە لە راگرتنى بەرنامە نایابەكەى كوردسات (بەرەو ریفراندەم)، ئەو بەرنامەیەى كە توانى جوانترین خزمەت بە بزاڤى ریفراندەم بكات؛ ه- لە راستیدا كاتێك نوێنەرانى كۆمیتەى ریفراندەم چوون بۆ بەغدا لە كاتى ئیدارەى مەجلیسى حوكم تەنها چەند رۆژێك بەر لە دەرچوونى یاسایى ئیدارەى دەوڵەت (ناسراویش بە دەستورى كاتى)، هەندێ كەسایەتى عەرەبى (لەوانەش ئەحمەد چەلەبى) پێشوازى گەرمتریان لەو نوێنەرانە و بیرۆكەى ریفراندەم كرد تا كاك مەسعود و مام جەلال. بەلام دەبێ ئەوەش بگوترێ سیاسەت و شێوەكاركردنى كۆمیتەكە خۆیشى خۆكوژانە بوو، بە رادەى یەكەم چوونكە قەبووڵى كرد بكەوێتە ژێر سێبەرى قورسى ئەو دوو حزبە حوكمڕانەى باشوور و نەشى توانى لە مەدرەسەى ئۆتۆنۆمیزم رزگاریبێ؛ س- دەسەڵاتى كوردى لەوە ترسا كە ئەگەر ئیرادەى كورد لە باشوورى كوردستان لەرێگەى بزاڤێكى راستەقینەى ریفراندەمدا چاڵاككرا ئەوا دواجار هەر ئەو ئیرادەیە بە ئەگەرى زۆر بەرەو رووى خودى خۆیان (واتە دەسەڵاتدارانى باشوورى كوردستان) دەبێتەوە.

3) لە دیمانەكەتدا لە گەڵ روداوو ئەوە خویا دەبێ كە ئێوە گەیشتوونەتە هێڵى "بێئومێدى"لە پڕۆژەى دەوڵەتى عیراق و چارەنووسى باشوورى كوردستان لەم پەیوەندیەدا. هەر لەم رۆشناییەشەوە دەڵێیت "لە سەربەخۆیى زیاتر هیچ رێگەیەكمان لەپێش نیە." لەم بارەیەشەوە حەز دەكەم چەند تێبینیەك بدەم: أ- جێگەى ستایش و دەستخۆشیە كە بەرپرس و كەسایەتیەكى سیاسى بە پێگەى ئێوە ئەو رادەیەى لە راشكاوى تیابێ كە بەو روونیە گوزارەش لە كێشەكان بكات. مخابن بەشى زۆرى سەرانى كورد لە باشوور بە شێوەیەكى تر گوزارەش لە شتەكان دەكەن وە لە راستیدا هەر ئەوهاش هەڵسوكەوت دەكەن، ئەویش بەو مانایەى كە پرۆسەى سیاسى لە عیراق هێشتان هیوابەخشە. دیارە ئەو جۆرە سەركردانە كاتێكى تریان پێویستە تا بگەنە هەمان ئەو دەرەنجامەى جەنابت؛ ب- لە بەراوردێكى بە پەلە لە نێوان ناسیۆنالیزمى كوردى و زایۆنیزمدا، جیاوازیەك بە قەد ئەوەى ئەرز و ئاسمان دەردەكوێ: لە راستیدا جوەكان لە فەلەستین لەسەرەتاى 1920كانەوە هەوڵى نامومكنكردنى فەلەستینێكى یەكبوویان دەدا، بە مانایەكى تر هەوڵى مومكنكردنى دابەشبوونى فەلەستینیان دەدا، ئەمەش رێك لە رێگاى بێهیواكردنى بەریتانیەكان لە پڕۆژەى دەوڵەتى فەلەستین بەدەست هات. ئەو بۆچوون و ستراتیژەى جووەكان لە سەرەتاى بیستەكانەوە بەچڕى جێگیر بوو، كە دواتر بۆیان چوویە سەر: بەریتانیا بێهیوا بوو (یا راستتر بڵێن زایۆنیستەكان وایان لێكرد كە هیوا بە فەلەستینى یەكبوو لە دەست بدات) و بەم هۆیەش بڕیارى خۆكێشانەوەى یەكجارەكى لە فەلەستین بدا لە ساڵى 1947 و لە ساڵى دواتریش بە فیعلى كشایەوە و دەوڵەتى ئیسرائیلیش بەبێ یەك كاتژمێریش دواكەوتن راگەیەنرا... ئەمە لە كاتێكدا كە هێشتا جوەكان بەو هەموو ئەزموونە تاڵە لەگەڵ عەرەب تێپەڕنەبوبوون... كەچى سەرانى كورد دواى 82 ساڵ لە ئەزمونێكى تاڵ و خوێناویدا (ئەنفال و هەڵەبجە و ...هتد) لەگەڵ دەوڵەتى عیراق، هەتا لە دواى رووخانى دكتاتۆریەتیش، ئەوجا نەك هەر بە بەرنامەى بێهیواكردنى ئەمریكیەكان لە پرۆژەى دەوڵەتى عیراق كاریان نەكرد بەڵكوو تەواو بە پێچەوانەوە بە بەرنامەى سێ بەهیاوابوون و بەهیواكردن كاریان كرد، لە سەر ئەو بڕوایەى كە تەنها چارەسەر بۆ كێشەى كورد عیراقى "دیمۆكراتى و فیدراڵیە" (واتە ئۆتۆنۆمى بۆ كوردستان و دیمۆكراتى بۆ عیراق)! ئەم سێ بەهیوابوونەش ئەمانەن: یەكەمیان، هیوا درووستكردن لاى خەڵكى كوردستان كە تەنها چارە عیراقى دیمۆكراتى و فیدرالیە وە دەنگدانیش بە دەستوورى هەمیشەیى عیراق "دەنگدانە بە رێگرتن لە سەرهەڵدانەوەى ئەنفال و هەڵەبجە"؛ دووەمیان، هیوادروستكردن لاى ئەمریكیەكان كە باشترین چارەسەر عیراقى دیموكراتى و فیدرالیە. سەركردایەتى كورد هەرگیز زاتى ئەوەى نەكرد بە راشكاوى بە ئەمریكیەكان بڵێ كە هیچ ئامراز و هۆیەك نیە كە ئێوە لە پرۆژەكەى بەریتانیا سەركەون كە خۆى 82 ساڵە شكستى هێناوە و بەشى كوردیش لەو پڕۆژەى بەریتانیایەدا هەر ماڵوێرانى و كۆمەڵێك تراژیدیا بووە؛ بەهیوابوون یا بە هیواكردنى سێهەمیشیان بریتى بوو لە دانى هەموو هەوڵێك بۆ رازیكردنى شیعە و سوننەى عەرەب وە نزیككردنەوەیان لە یەكتر. ئاخر بۆ مموكنكردنى ئەو پڕۆژەیەى دامەزرانەوەى سەرلەنوێى عیراق سەرانى كورد دەیان هەڵەیان كرد، یەكێ لەو هەڵانە ئەوەبوو كە هەموو هەوڵێكیان دا لە پێناوى بەشداریكردنى سوننەى عەرەب لە هەڵبژاردنەكانى پێشووى عیراقدا، وە لەم پێناوەشدا سەرانى كورد بەوەش رازیبوون كە مادەى 142 لە رەشنووسى دەستور زێدە بكرێ (كە مەبەست لەو ماددەیە ئەوەبوو كە دواى هەڵبژاردن گۆڕانكارى لە دەستوردا بكرێت؛ ئەو هەمموە لە پێناوى بەشدارى سوننە (یا راستتر بڵێین بەشێك لە سوننەى عەرەب تارق هاشمى و جەماعەتەكەى) لە پرۆسەى سیاسیدا. هەموو ئەوەش لە پێناو سەرخستنى پرۆسەى سیاسى لە عیراق و مومكنكردنى پڕۆژەى سەرلەنوێ ئاوەدانكرنەوەى عیراق و تەواوكردنى تەوق و قەفەس بەدەورى كوردا لەو وڵاتە. شایەنى وتنە، لە وتاریكمدا، كە لە 1/10/2005دا بڵاوبۆتەوە، بە دوور و درێژتر باسى ئەم ئیشكالیەت و موفارەقەى سێ دانە بەهیواكردنەم كردوە، كە تەواو بە پێچەوانەوە پێویست بوو هەوڵدان بێت بۆ سێ دانە بێهیواكردن. هەر لەوێ و لە زۆر بۆنەى تریش باسم لەوە كردوە كە هیواى راستەقینەى كورد رێك لە سێ بێهیوابوون دایە. . . داخەكەم ئێستا هەندێ درەنگە، وە دەتوانێ زۆریش درەنگ بێت، بۆ ئەو سێ بێهیوابوونە. . . بە هەر حاڵ، وا دەزانم هەموو دەرفەتێك لەدەست نەچووە!؛ ب- دوو كەسایەتى كورد (هوشیار زێبارى و مام جەلال) هەڵسوكەوتیان لە بابەتى مومكنكردنى دەوڵەتى عیراق نیگەرانئامیز و ترسناك بووە. لیرەدا تەنها، وەك نموونە، باس لە هەوڵى بێوچانى ئەو دوو كەسە دەكەم بۆ دەرهێنانى عیراق لە بەندى حەوتى پرۆگرامى نەتەوە یەكگرتووەكان. بەم دەرهێنانەش بە ماناى كۆتاییهاتنى بە تەواوەتى بە بڕیارەكانى 688 و 986ى نەتەوە یەكگرتوەكان كە لە كاتى كاراكردنەوەى هەردوكیان كورد دەبێ بە خودى ئامراز و ئەلتەرنەتیڤێك بۆ جیابوونەوە لە عیراق. ئاخر دەرهێنانى عیراق بە تەواوەتى لە بەندى حەوت ماناى گەڕانەوەى تەواوى سەروەرى بۆ عیراقە و بەو مانایەش كامڵبوونى تەوقە لەسەر وجوودى كورد. بە مانایەكى تر تا عیراق مابێتەوە لە چوارچێوەى ئەو بەندە ئەوا ئەگەر زۆرە كورد بتوانێ راستەوخۆ سوود لە بڕیارى نەتەوە یەكگرتوەكان (ژمارە 986 واتە نەوت بەرامبەر خۆراك و دەرمان، كە 13%ى یەكسەر بۆ كوردستان بوو لە ژێر چاودێرى نەتەوە یەكگرتوەكاندا) وەربگرێ لەكاتى هەر دابڕانێك لەگەڵ بەغدا یا هەر قەیرانێكى جددى كە دابڕانى بەتەواوەتى نێوان كوردستان و عیراقى عەرەبى لێبكەوێتەوە... بە هەر حاڵ، كە ناوى ئەو دوو بەرپرسە كوردە دەهێنم ماناى وانیە هەنها ئەوان لەو موفارەقە كاریسەئامێزە بەرپرسن بەڵكو تەواوى سەركردە كوردەكان، جا ئەو سەركردانە هەر پلە و پایەیەكیان دەبێ با ببێ. ئەوەى من ئاگادارم تا ئێستا نەمبیستوە بەرپرێسێكى كورد لەسەر ئەو بابەتە راوەستێى و ختورەتى دەرچوونى عیراق لە ژێر ئەو پەرەگرافە بە راشكاوى بخاتە روو وە بە بێ دوودڵى بڵێ "دەرچوونى عیراق لەو پەرەگرافە بە ماناى پاشەكشەیەكى جددى و بگرە كاریسەش بۆ كورد دێت..."؛ ج- هەموو ئەو بەرپرسە كوردانەى لە بەغدان و بەوانەى كوردستانیشەوە نەیان توانى ووردەكاریەكانى رێكەوتنى ئەمریكا و عیراق ببێنن كە هەر نەبێ لە سێ (3) مادەیدا ئەو رێكەوتنە دەتوانرێ بەرامبەر (یا دژى) كورد بەكار بهێنرێ... مرۆڤ دەتوانێ بپرسێ بۆ ئەو حاڵەتە؟ وەڵامێك دەتوانێ ئەو راستیە بێ كە سەركردایەتى سیاسى كورد لە عیراقى دواى سەدام نەك هەر هیوایەكى مزەوەرى بە خۆى و خەڵك بەخشى (بەو مانایەى كە هەموو شتێك نوێیە و هەموو شتێك باشە و هەموو مافەكان لە دەستوردا چەسپاون و هەموو شتێك بە دڵى كوردە، ئەمریكا لەگەڵ كوردە و . . . هتد) بەڵكو بە دەستى خۆى خۆى و خەڵكى كوردستانیشى بەنج كرد!

زۆر بەڕێز،
لە كاتێكدا ئەم تێبینیانە دەنووسم بە پەیوەندى لەگەڵ دیمانەكە، ئەو راستیەش دەزانم كە جەنابت یەكێك بوویتە لەو سەركردە دەگمەنانە كە لە ماوەى ساڵانى دوایدا گوزارەشتان لە كۆمەڵێ نیگەرانى كردوە و هەوڵى ئەوەشتان داوە كە دەرهاوێشتەكان لە ماتماتیكى سیاسەتى كوردیدا هەر بە یەك هاوكێشە دەرنەهاوێژرێن، بەڵكو دەكرێ هاوكێشە (موعادەلە)ى تریش تاقیبكرێتەوە (یا بكرێنەوە). وتارەكەت بەر لە دوو ساڵێك (پەشیمانم، پەشیمانم، پەشیمانم...) وە ئەو ئاماژەیەش بە سەربەخۆى كە لە دیمانەكەى رووداودا كردووتە، نموونەى گرنگن.
-----------------------------------------------------------------
تێبینى: بۆ بینینى نامەكان و وتارەكانم دەربارەى ریفراندەم و باسوخواسى تر، تكایە بڕوانە ماڵپەڕى تاكە كەسیم burhanyassin.com وە یا كتێبى عیراقى دواى سەدام و چارەنووسى باشوورى كوردستان، (كوردستان، 2008). ئەگەر هەڵە نەبم نوسخەیەكم لەو كتێبە ناردوە بۆتان لە رێگەى كاك (تەحسین قادر)ەوە. !


لە دوایدا سوپاس بۆ ئەو دەرفەتە
هەر شاد و تەندروست بن،

براتان، بە رێزێكى زۆرەوە،
بورهان أ. یاسین
لوند، سوید، 28/10/2010