شۆڕش یان گۆڕان لە ڕوانگەی فەلسەفیەوە

Sunday, 03/04/2011, 12:00

كاتێك شۆڕش بنەمای دروست دەبێت، كە بارودۆخی كۆمەڵایەتی، ئابووری، سیاسی، هونەری، كرداری، زانستی، وێژەیی، و كولتوری، دەكەوێتە مەترسیەوە و گوشارەكان، گۆڕەپانی جووڵان و گەشە كردنی ئەم لایەنانە، تەنگ دەكەنەوە و یان بەتەواوی سنوورداریان دەكەن یان گوڤاگوڤا، بێ ڕەنگ و چڵكنیان دەكەن و ئەمجار بەجارێك زیان دیتوویان دەكەن.
ئەمانە سلوول و جەستە و بیروڕا و ئامانجەكانی مرۆڤێكی پێشكەوتوو و خاوەن تایبەتمەندیەكانی مرۆڤێكن. كاتێك ئینسانەكان لێك نزیك بوونەوە، بارودۆخی كومەڵایەتی پێك هاتوو و خەڵكان دەبوو بۆ ئەوە بتوانن لە نزیك یەك بژین، یاسای سروشتی كۆمەڵایەتی فێر بن و زمانی ڕێز لێك گرتن و زمانی دوانێكی شیاو و هەڵسووكەوتێكی كرداری فێر بن.
هەر ئەم شێوازە ژیانەی كۆمەڵایەتی بوون، مرۆڤی بردە پێش و توانی قۆناخ بە قۆناخ بچێتە پێش. ئەمجار، پێویست بوو، سەرچاوەیەك یان ئەمبارێك بۆ پاشكەوتی خواردن و پشتیوانەیەكی ماڵی دروست بكەن، كە ژیانی هاوبەشی ئەوان هەڵسووڕێنێت، كە دواییەكان، چۆوە ئاستێكی بەرزی ئابوورییەوە. ئەمجار، بۆ سەرپەرشتیاری كۆمەڵ، سیاسەت لەدایك بوو. سیاسەت بۆ ئەوە ژیانی ئەم كۆمەڵە خەڵكە، پارێزگاری بكا و بۆ قۆناخێكی بەرزتری ژیان یاریدەدەریان بێت. ئەمجار، زانست بوو بەهاوڕێی ژیانی كۆمەڵ و فێری بیركردنەوە و گۆڕانكاری كردن، هونەریش بۆ دەوڵەمەند كردنی ژیانی كۆمەڵ، هاتە ناو ئەم هێڵانەوە و سەرەنجام وێژە و كولتوری جیا جیای كۆمەڵەكانیش بڵاو بۆوە وگەشەی سەند و ئەمجار، كردار و ڕەوش و ڕەفتاری بەرزتر هەوڵی بۆ دەدرا، كە چۆن بتوانن هەموو بنەما سەرەكیەكان، كرداری بكرێن و بۆ جوانتر و بەرزتر كردنی قۆناخەكانی ژیان، كردار و ئەخلاقیەت، بنەما و ڕێبەر بێت. ئەمانە چوونە ناو جەستەی مرۆڤەكانەوە و مرۆڤیان هەتا ئەمڕۆ گەیاندووە و لەجەستەی مرۆڤ دا گەشەیان سەندووە.
بەڵام لە درێژ زەمانەكانەوە، لە لایەن دەسەڵاتە ڕەها و دیكتاتۆرەكانەوە، ئەم دەسەڵاتانەی ویستی سەرجەم كۆمەڵ و هاووڵاتی نەبوونە، ئەم جەستەیان چەوساندۆتەوە و بەرگری گەشە كردنی ئەویان گرتووە بۆ ئەوە هەموو بەرژەوەندیەكان و سوود و بەهرەكانی ئەم جەستەیە بۆخۆیان سنووردار بكەن.
بنەما كرداریەكانیان شێواندووە، سیاسەت و ئابووری و زانست و ڕەوشە بەرزەكانی فەلسەفەی ژیانیان كردۆتە دەسەڵات و دیكتاتۆریەت و هێرش و پەلامار و تیرۆر و ترس و تۆقاندن. هەر ئەم كردەوە، ترسناك و مەترسیانەی دەسەڵاتی ڕەها، بۆ سەر ئەم جەستەیە، وای كردووە، شۆڕش سەر هەڵدا. شۆڕشەكان، یان چەكداری بوونە، یان هێزی جەماوەری خەڵك. لەبەر ئەوە جەستەكە، كە بارودۆخی كۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابووری، زانستی، كرداری، هونەری و كولتوری بووە، ئازاری پێ گەیشتووە و هەستی بە مەترسی كردووە.
سەردەمانێك كارڵ ماركس، دوای ئەوەی كە خوێندنی باڵای تەواو كرد، ساڵانێكی زۆری تەرخانی هەڵسەنگاندن و لێ كۆڵینەوەی فەلسەفی كرد كە چۆن دەكرێ جارێكی دیكە، هاوسەنگی ژیانی كۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسی و كرداری، كۆمەڵی مرۆڤایەتی وەدەس بێتەوە. بەوبۆنەوە، پەڕتووكێكی بەناوی پەڕتووكی)سەرمایە یان كاپیتاڵ(ی تۆمار كرد. كەلەودا ئابووریەتێك كە ئادەم سمیت، بناغەی دانابوو و نەیخستبۆوە سەر بنەما كرداریەكانی سیاسەت، ماركس كردیە ئابووری سیاسی و لەودا ئاماژەی كردووە كە دەبێت دەسەڵاتی سەرمایە، هی هەموو هاووڵاتیەك بێت و سەرمایەداری تاكەكەسی زیان دەگەیەنێتە ئەم جەستەیە و مرۆڤایەتی بەگشتی و كەسانێك كە وەكوو كرێكار و بەرهەم هێنەری هەموو بەرهەمەكانن، دەچەوسێنەوە و هاوسەنگی و بنەما كرداریەكان تێكدەچن و، سەرەنجام ئەم جەستەیە، ناچالاك دەبێت و كۆمەڵ گەشە ناكا. ئابووری كە ژێر خانی ژیانە، كاتێك كە هاوسەنگی نەما و سنووردار و بێ ئەخڵاق و بێ كردار كرا، زیان دەگەیەنێتە، وێژە و سیاسەت و هونەر و بنەما كرداریەكانیش كە سەرخانی ژیانی كۆمەڵن.
بۆیە ماركس خۆی یەكەم شۆڕشی كرێكاری لە پاریس، پێتەختی فەڕانسە پێك هێنا كە بە شۆڕشی كۆمۆنی پاریس بەناوبانگە. لە وڵاتە جۆربەجۆرەكانی وەكوو، ڕووسیە و چین و ڤیتنام و كوباش شۆڕشی كرێكاری و كۆمۆنیستی كرا، بۆ ئەوە كە مرۆڤایەتی، بۆ جارێك و بۆ هەمیشە بتوانێت ئەم هاوسەنگیە ڕابگرێت و بەردەوام جوڵان و گەشەكردن هەبێت بۆ بردنە سەری ژیانی مرۆڤ، نەك زیان گەیاندن بە دەسكەوتە فەلسەفیەكان. بەڵام بەداخەوە هێشتاش، سەرمایەداری، ئەم جەستەیە زامدار دەكا و بە ملیۆن چارەنووسی مرۆڤ، بەند و یەخسیری سەرمایەداریە، كە سەرجەم بنچینەكانی كۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابووری، زانستی و كرداری و هونەریەكان، زیان دیتوو دەكا و مرۆڤەكان، لە هەمووی ئەوانە بێ بەش دەكا و لە جێگەی ئەوەی مرۆڤ، بكاتە خاوەنی ئەوان و چێژ بردن لەوانە، مرۆڤەكە دەكاتە كۆیلەی ئەوانە!
بۆیە هەر شۆڕش و گۆڕانێك كە نوێنەری ئەو جەستەیە نەبێت، پووچ و بێ مانا و بێ ئاكامە. كاتێك ئەمریكا بەسەرۆكایەتی، وڵاتی دیكەی هاوڕێی، هێرشی كردە سەر ڕژیمی ئێراق و سەددامی بەدیل گرت، ئەمە بەمەبەستی شۆڕشێكی كرداری نەبوو، بەڵكوو شۆڕشی دەسەڵات و بازرگانی و زیان گەیاندن بە بنەماكرداریەكانی ژیانی مرۆڤەكانی ئەم هەرێمانە بوو. دوایی هەر بۆ مەبەستی گەندەڵی خۆی، یارمەتی دا لە ئێراقی فیدراڵ دا پەرلەمان دروست بێت و لە كوردستانیش دا پارتی و یەكیەتی ببنە سەرپەرشتی هەرێمی كوردستان و ئەوانیش پەرلەمان پێك بێنن.
كاتێك لە ڕوانگەی فەلسەفیەوە سەیری بارودۆخە بكەی، دەبینی لە هەقیقەت دا، دوای ڕووخانی سەددام و ڕژیمەكەی، گۆڕانێكی ئەوتۆ پێك نەهاتووە. ئابووری بەغدا، بۆتە بازرگانی دەسەڵاتی حیزبی ئیسلامی و مەزەبی نوری مالەكی نۆكەر و پیاوی دەوڵەتی سەرمایەداری ئەمریكا وسەرجەم دانیشتوانی بەغدا و شارە گەورەكانی دیكە، زیاتر لە جاران برسی و هەژارن، ئازادیەكانی سیاسی و هونەریشیان سنووردار كراوە و بارودۆخی كۆمەڵایەتیان، ترس و تیرۆر و تەقینەوە یەك لە دوای یەكەكان، لەخۆی گرتووە.
كە وابوو جیاوازیەكی زۆری لەگەڵ دەورانی ڕژیمی سەددام حوسێن دا نیە. هێشتاش لە وێندەرێ داڕوون نیە كێ سەرپەرشتیارە و ڕۆژانە چەند هەزار دەكووژرێن و بەند دەكرێن! لەو هەرێمەدا، كوورەگازەكەی هیتلێر، زیندوو كراوەتەوە. بەڵام ئەمجارەیان وەكوو هی هیتلێر كە بەئاشكرا و دژی نەتەوەی دیكە بوو، ئەوەیان بەناوی شۆڕش و یارمەتی بە جەماوەری ئازادیخوازی ئەم هەرێمەیە!
لە هەرێمی كوردستانیش، جیا لە هەموو ئەو كارەساتانەی كە دەسەڵاتی دوو حیزبی پارتی و یەكیەتی، لە ماوەی بیست ساڵ دا بەسەر هاووڵاتیان هێناوە، ئەوانیش نوێنەری سیستەمی سەرمایەدارین. نوێنەری هەژاری، ترس و تیرۆر، چەوسانەوە و زوڵم و دیكتاتۆریەت. لەبەر ئەوە، هەموو بنەماكانی كۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسی و كرداری و هونەری و زانستی و وێژەیی و كولتوری، هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان كرانەوە باڵێكی دەسەڵاتی دڕندە و گەندەڵی ئەوان.
ئابووری هەرێمی كوردستان، بۆتە هی دوو بنەماڵەی خاوەن دەسەڵات، جەلال و مەسعوود بارزانی. سیاسەت، لەجێگەی ئەوەی لە پێناو خزمەت بەهاووڵاتی دا بێت، بۆتە ئامێری دەستی دەسەڵات و بۆ بازرگانی و درۆ و دزی و شاردنەوەی ڕاستی و هەقیقەتەكان، لە خزمەت دەسەڵاتی ئەو دوو بنەماڵە دا، دانراوە. زانستیش هەر سێبەری دەسەڵاتی مەسعوود، لەخۆی گرتووە و ڕێگەی گەشە كردنی نادا. هونەریش، ئەگەر بۆ سوود و بەرژەوەندی دەسەڵاتی ڕەها و ئەو دوو بنەماڵە گەندەڵەی جەلال و مەسعوود نەبێت، نابێت هەبێت. كرداریش، كە ناكرێ بۆ جەلال و مەسعوودێك بێت كە خاوەن تایبەتمەندی مرۆڤانە نین و دووكەسی بێ ڕەوش و دڕندە و نامۆن.
كەوابوو، لە ڕوانگەی فەلسەفیەوە، شۆڕشی ئەو دوو دەسەڵاتە، چی هی شاخ وهی سەردەمانی پێشمەرگە بوونیان و چ هی ئێستا كە دەسەڵاتی سیاسیان لەدەس گرتووە، بۆ خەڵك و بۆ گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری و كرداریەكان نیە. تەنانەت هیچ یەك لە ئۆپۆزیسیۆنی ناوخۆی هەرێمی كوردستان، ئەمڕۆ، نوێنەری ڕاستەقینەی جەماوەری كوردستان نین. لەبەر ئەوە هیچ یەك لەوانە، گۆڕانكاریەكانی جەستەی مرۆڤ ناخوڵقێنێت. لە هەرێمی كوردستان، شۆڕش بۆ دەسەڵات و دراو و بازرگانیە، نەك بۆ گۆڕانكاریەكانی كرداری و بردنە سەری ئاستی ژیانی جەماوەری خەڵك و چاكسازیەكانی كۆمەڵایەتی و گۆڕینی بنەمای ئابووری بە سوودی هەر هاووڵاتێك و گەشە پێدانی سەرخان و گۆڕانكاری لە زانكۆ و ئاكادێمیەكان و نووسین و پەڕتووك و بیروڕاكان و كەم كردنەوەی كێشە دەروونیەكان و كۆتایی هێنان بە گوشارە بنەڕەتیەكان، كە خوودی دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن، نوێنەری دروستكردنیانن.
بۆیە تێكڕمانی دەسەڵاتی جەلال تاڵەبانی و مەسعوود بارزانی بێ ئابڕوو و بێ ڕەوش و دز و نۆكەر، لە ڕوانگەی زانستی فەلسەفیەوەش، پێویستە و دەبێ ئەوەش لەكۆڵ جەماوەری كوردستان بێتەوە، بۆ ئەوە، خەڵكان بتوانن شوڕشێكی دیكە كە بتوانێ هاوسەنگی ژیانی كۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسی و كرداری و هونەری ئەوان، بەدەس بێنێت، وەڕێ بخەن.
بۆیە هیچ گومانێك بۆ هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان نەماوتەوە، كە بۆ ئەوە بنەما ژێرخان و سەرخانەكانیان، لەلایەن دەسەڵاتەوە وێران نەكرێن و هاووڵاتی نەبێتە كاڵا و شتوومەكی بازاڕی بازرگانی سەرمایەداری ئەم دەسەڵاتە ترسناك و نۆكەرەی جیهانی زووڵم و چەوسانەوە و سەرمایەداری، دەبێ خۆپێشاندانەكان و مانگرتنەكان، بەڕێژەیەكی بەرچاو و كاریگەرانە، درێژە پێ بدەن و شۆڕشێكی كرداری و ڕاستەقینە وەڕێ بخەن، كە هەم قەڵای جەلال و مەسعوود بارزانی مەغوول، تێك ڕمێنێت و هەم ئامانجەكانی هاووڵاتی دەستەبەر بكا. كەوابوو بەومەبەستە، بژی شۆڕش، سەركەوێ شۆڕش