ته وه رى له سیداره دا ن کوشتنى مرۆڤ بەهەر بیانویەکەوە بیت تاوانێکەو دەکەوێته دەروەى مۆراڵى مرۆڤ بونەوە
Wednesday, 18/08/2010, 12:00
گفتگۆی ئه‌م جاره‌ی ته‌وه‌ر له‌گه‌ڵ( پێشڕه‌و حه‌مید) رۆژنامەنوس و بەرپرسیى ڕاگەیاندى ڕێکخراوى چاودیرى کوردۆسیاد چاک، ده‌بێت، تا به‌رێزیان له ریگه‌ی ئه‌م گفتوگۆیه‌وه بتوانێت بۆچونه‌کانی خۆی له وه‌ڵام به چه‌ند پرسێارێکی ته‌وه‌ره‌که‌مان بخاته روو.
هیوا ئه‌حمه‌د: ئه‌مرۆ تیروانینی جۆراوجۆر وجیاواز هه‌یه سه‌باره‌ت به سزای له سێداره‌دان، چینه ده‌سه‌ڵاتداره‌کان و ده‌وڵه‌ته‌کان، به‌تایبه‌تیش ده‌وڵه‌ت و حیزبه دیکتاتۆرییه‌کان و رۆشنبیران و قه‌ڵه‌م به‌ده‌ستانی ده‌وری ئه‌م رژێمانه هه‌میشه سزای له سێداره‌دانیان به پێویست زانیوه و جێبه‌جێیان کردوه، له به‌رامبه‌ریشدا ئازادیخوازان و داکۆکیکه‌رانی مافه‌کانی مرۆڤ دژی سزای له سێداره‌دان بوون و به‌تاوانیان له قه‌ڵه‌م داوه و خوازیاری قه‌ده‌غه‌کردنی بوون، ئێوه له‌م باره‌یه‌وه ده‌ڵێن چی و تێروانینی ئێوه سه‌باره‌ت به سزای له سێداره‌دان چ له رووی مێژوویی و چ له ئه‌مرۆدا چۆنه؟
پێشڕەو حەمید: کوشتنى مرۆڤ بەهەر بیانویەکەوە بیت تاوانێکەو دەکەوێته دەروەى مۆراڵى مرۆڤ بونەوە، هەر دەسەڵات و حوکومەتێک لەبەرامبەر تاوانى هەرکەسێک بۆ وەرگرتنى مافە یاسایەکانى خۆى ئەو کەسە ڕوبەڕوى مردن بکاتەوە، ئەوا ئەو کات ئەو دەسەڵاتە یان ئەو حکومەتە بەهەموو مانایەک خۆى تاوانبارى سەرەکییە؟ چونکە ئەگەر سزاى کوشتن یان لەسێدارەدان بۆ تاوانبار ماناى جێەبەجێى کردنى یاسا بێت ئەوا خودى کردارە بەرجەستەکراوەکە پێشێلکردنى یاساو قییەمە ئینسانیەکانە.
سزاى لەسێداره‌دان یان لەداردان بەتایبەتى لەوڵاتانى جیهانى سێى ئەنجامگیرى پەروەردە کولتوریەکان و خۆین ساردى ئەو بونەوەرە دەسەلاتدارانەیە کە لەگەل رق و تۆڵەکردنەوەدا گەورەبون. هەروڵاتێک لەڕوى سیاسى و رۆشنبیرى و ئابورەیەوە لەبارێکى ناجیگیرو سەختدابێت سزاى لەسێدارەدانى تێدا لەسەدا سەد ئەنجام ئەدرێت، عیراق و ئێران یەکێکن لەوڵاتانە ئەگەر بەنمونە بیانهێنینەوە.
دیارده ى سزاى کوشتنى مرۆڤ و لەسێدارەدان ڕەگێکى مێژوویى قوڵى هەیە و بەدرەندەترین شێوە مرۆڤ لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە بریارى مردنیان بەسەردا سەپێنراوە و مرۆڤیان سوتاندوە لەئاودا خنکاندویانن یان سەریان لەژیرپێى (فیل) دا تەقاندوە و سەدان شیوەى تر، بەڵام ئەوە ئەو تەوژمە بەربەریانەبوو کە 3000 ساڵ بەرلەئێستا لەو دونیا جیاوازەدا کارى لەسەرکراوە و ئێستاش لەمیژوى تا هەنوکە ئەو سزایە جێبەجێدەکرێت و مرۆڤ لەچارەنوسێکى کارەساتباردا بەجێدەهێڵن، لەکاتێکدا دونیاکەمان جیاوزترە لەدونیاى بەرلە 3000 ساڵ، تێگەیشتن لەوکاتەدا بۆ مرۆڤ لەسەربنچینەى نەیار و باڵادەستى و وحشى گەرێتى بوو، ئێستا مرۆڤ وەک بونەوەرێکى جیهانى و سەرمایەیەکى مەزن تەماشادەکرێت و لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا چەند وڵاتێک بەهەمان تێڕوانینى کۆن لەمرۆڤ دەڕوانن.
هیوا ئه‌حمه‌د: له‌گه‌ڵ دروستبونی ده‌وڵه‌تی عیراقی نوێدا، سزای له سێداره‌دان یه‌کێک له سیماو پایه بنه‌ره‌تیه‌کانی حکومه‌ت و رژێمه یه‌ک له‌دواییه‌کانی بووه تا ده‌گات به ئه‌مرۆ، به بۆچوونی ئێوه هۆکاری ئه‌مه چییه‌و بۆچی هه‌میشه ئه‌م رژێمانه سزای له سێداره‌دانیان له له به‌رامبه‌ر خه‌ڵکدا راگرتووه؟
پێشڕەو حەمید: ئەوەیان پەیوەندى بەو کلتورەوە هەیە کە سەرتا حکومەتەکانى عێراقى وەک دامەزراوەیه‌ک ڕاگرتوە، پەوەندى بەو پەروەردەوە هەیە کە کارەکتەرە دەسەڵاتدارەکانى پێى گه‌ورە کردوە، پەیوەندى بەو تونود و تیژیەوه هەیە کە بەعسیەکان داهێنەرى بون و تائێستاش لەهەناوى کۆمەڵگادا خول دەخوات.
حکومەتى ئێستاى عێراق خاڵى نییە لە بیرى بەعسیزم، خاڵى نییە لە توندو تیژى؟ چونکە ئەوە تەنها بیانویەکە بۆ بنبڕکردنى توندوتێژى، حکومەتى ئێستاى عێراق بۆ کپکردنەوەى پشێوى و پاشاگەردانى و توندى تیژى، توندو تیژى بە بەفاکتەرى دروست دەزانێت بۆکۆتایپێهێنانى ئەو ڕەوشە ئاڵوزە، چونکە ئەوەى ئەمرۆ لەعێراقدا لەسەرتاوانێک دەگیرت و سزاى لەسێدارەدانى بەسەردا دەسەپێنرێت ماناى ئەوەنییە کە ئیتر ئەو کەسە دەمرێت و دەبێتە هۆکارگەلێک بۆ دوبارەنەکردنەوەى لاى ئەوانى تر، بەڵکو گونجاوترین رێگە بۆ ئارامکردنەوەى عێراق و ئارامکردنەوەى هەر وڵاتێکى تر کەسزاى لەسێدارەدانى تێدایه، سەرتا پەرباکردنى شۆرشێکى کولتورى و خۆقوتارکردنە لە سروتى باو وباشترکردنى کەرتە خزمەتگوزاریەکان و کرانەوە لەڕوى رامیاری و رۆشنبیرى و کولتورى و فەرهەنگیەوەیه.
هیوا ئه‌حمه‌د: له تازه‌ترین راپۆرتی ریکخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کاندا سه‌باره‌ت به‌ره‌وشی مافی مرۆڤ له عیراق و هه‌رێمی کوردستاندا، باس له‌وه ده‌کات که له‌داوی روخانی رژێمی به‌عسی دیکتاتۆره‌وه، له لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی نوێی عیراق و هه‌رێمی کوردستانه‌وه 12 هه‌زار زیندانی سزای له سێداره‌دانیان به‌سه‌ردا سه‌پێنراوه و ته‌نها له ساڵی 2009 دا 124 زیندانی سزا‌که‌یان به‌سه‌ردا جیبه‌جێکراوه، ئێوه ئه‌م مه‌سه‌له‌یه چۆن لێکده‌ده‌نه‌وه و پێتان وا نییه ئه‌مه زه‌نگێکی مه‌ترسیداره و به‌رووی خه‌لکی عیراق و کوردستاندا لێده‌درێت؟
پێشڕەو حەمید: ئەوە پرسێکە زیاتر پەیوەندى بە رێکخراوەکانى کۆمەڵگاى مەدەنى و پەرلەمانەوە هەیە کە کار بۆپەکخستنى ئەوبریارە بکەن کە مرۆڤ دوچارى چەشتنى حوکمى خنکاندن دەکات، سزاى لەسێدارەدان لەماوەى 18 ساڵى ڕابردودا لەکوردستان بەچەندین فۆرمى جیاواز جێبەجێ دەکرى و تائێستاش بەردەوامە، بەڵام لەچاو عێراقێکى تازەدا هێشتا رێژەکەى کەمەو ئەوەش جیگەى دڵخۆشیە. چەندین هەول و هەنگاو نراوە بۆئەوەى به‌یەکجارەکى ئەو یاسایە پەک بخرێت و کارى پێنەکرێت.
شەرى ناوخۆى دریژ خایەن و شەڕەکانى ترى لایەنە کوردیەکان شێوازێکى ترى لەسێدارەدانى خەڵکى کوردستان بو؟ چونکە ئێمە کە قسەلەسەر لەسێداردان دەکەین ئەڵبەتە قسەلەسەر ژیانى مرۆڤ دەکەین و ئەوانیش مرۆڤیان دەکوشت، هەربۆیە هەرێمێکى وەک کوردستان پێویستى بەکرانەوەى زیاتر هەیەو دەبێت هاوشانى ولاتانى ئەورپا سزاى لەسێدارەدان بۆهەمیشە ڕەتبکاتەوەو لەبەرامبەردا خۆشنودى ببەخشیت بۆئەوەى تاوان کەمببیتەوە و ئازادى سیاسیى فەراهەم بکات وبۆئەوەى یاخى بون رونەدات، چونکە هەندیک تاوان لەدونایى پیشکه‌وتوشدا بەرجەستە دەبن و ئەوەیان پەیوەندى بەتاک و سزاى تر هەیە بۆ چاکسازى کردنى مرۆڤ، نەک لەسیدارەدان و توندو تیژى، مرۆڤ رێک بکات.
هیوا ئه‌حمه‌د: له کۆتاییدا ئه‌گه‌ر قسه‌یه‌کی تر یان باسێکی تر به پێویست ده‌زانن که له باره‌یه‌وه بدوێن تکایه بفه‌رموون.
پێشڕەو حەمید: ئەمە سەرەتایەکى باشە بۆهەنگاو نان بەئاراستەى دروستکردنى کۆدەنگییەکى میللى و ریکخراوەیى دژى بریارى لەسێدارەدان، ئەو کۆدەنگى و چالاکیانەیە کە بەشێوەیەکى دروست کارى خۆى کردوە و سزاى لەسێدارەدان لە کەمکردنەوەدایە و رێکخراوى لیبوردنى نێودەوڵەتى لەدواراپۆرتى خۆیدا ئاماژە بەکەمکردنەوەى حوکمى لەسیدارەدان دەکات لەتەواوى جیهاندا، بەلام هیشتا ئیران و چین و چەند ولاتیکى عەرەبى بەتایبەتى میسر هیشتا دەسبەردارى ئەو بریارە نەبون کەئەوەیان زیاتر بەپوەندى بەڕەوشى سیاسى ئەو ولاتانەوە هەیە و تەمەنا دەکەم لەسێدارەدان نەکرێتە بیانویەک بۆ رێکخستنى ژیان و رێککردنەوەى ئەو مرۆڤانەى کەتاوان ئەنجام ئەدەن، بەڵکو لەبرى سەپاندنى مەرگ بەسەریاندا دەکرى بەچەن سالێک زیندانى بکرێن و کاریان لەسەر بکرێت بۆ دوبارە دروستکردنەوەى کەسێتیان و گەره‌اندنەوەیان بۆ نێو ژیان و کۆمەڵگاکەیان.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
