به بی هیج په یوه ست بونێک وه یان لایه نگیری نه دینی وه نه مه زهه بی وه نه هیج په یوه سیوه ت بونێکی قه ومی له دو توێێ ئه م تویژینه  وه یه کدا  هه وڵ ده ده م به پێێ به دوا دا چو نم بۆ رودا وه کانی کۆم مه ڵگا ی ئه فغا نی وو  پێنا سه بکه م.

سه ره تا کورته یه ک له سه ر وڵاتی ئه فغان ، ئه فغانستان واته وڵاتی ئه فغان که ولاتێکه دا خراوا به به چه ندین ولات ده وره دراوه که بریتین له تاجاکستان وئۆزبه کستان وتورکمانستان له بکوری وئێران له رۆژئاوای وسین له ڕۆژ هه ڵاتی وه پا کستان له به شی خواری، دا ده نریت به شاڕێی کۆج کردن له شه ر قه وه بۆ غه رب و نا وه راستی ئاسیا وه ئه م ولاته جێگه ی نیشته جێی زۆریک له گه ڵانی تازه وو کۆن بووه له ما به ینی سه ده کا نی رابوردوو دا نا وجه که دا گیر که ری زۆری به خۆ یه وه بینی وه هه ر له سه ر ده می یۆنا نیه کا نه وه هه تا وه کوو ها تنی مه غۆله کان ودا گیرکاری ئیسلامیه کان و مه غۆله کان و زۆر له گه لا نی نا وجه که حوکم داریان تیا کردووه، ئه سکه نده ری گه وره له سه ر ده می یۆنا نیه کادا فه رمان ڕه وا یی تیا کردووه وه شوێنی هه ندی له مه لیکه کا نی مه مله که تی باکتریا ی ئیغریقی وکۆشانیون وهیاتله ووسه فا ریه کان ووسامانیه کان ووغه زنه ویه کان وته یموریه کان بووه،

بیگومان ئه وه ی زۆر له ئیمه ئا شکریه چو نی قا‌‌عده یه بۆ ئه فغانستان له ژێر پارێزگاری تالیباندا و بون به به شیک له خا نه ئیرهابی نێو نه ته وه یی وه به کا ره سا تی ١١ ی سێپته مبه ر سه ره تا ی ڕوبه روبونه وه یان له گه ڵ ئه مریکاوو ها و په یمانه کا نی ده ستی پێ کرد ،ئه ڵبه ته ئه فغانستان فه تره یه ک له ژیرحوکمی سۆڤێتدا بوو پاشان چۆڵی کرد وه بۆ گروپه ئیسلا میه کانه  دروست کردنی ئه ماره تی ئیسلامی به سه رۆکا یه تی بنلادن وو زه واهیری وو هاوکاری تالیبان ، پاش روداوه که ی ١١ سێپته  مبه ر ئه مریکا توا ن 

توانی ئه ماره ته که یان برۆخێنی وه له جیاتی ده وله تی ئه فغانستانی دا مه زراند وه تالیبان بۆ ما وه ی بیست سا ڵ به ره  نگا ری کرد ،

ده وڵه تی عه ره بی خا وه ن چه ندین ده وڵه تن وه مێژوویه کی دوروو دریژیان هه یه له ده وڵه ت دا ری دا وه چه ندین سه ده وه له ژێر چه ندین ئیمپرا توریه تی کۆنوو تا زه یه ژیا ون ،وه ده سه ڵات داریان کردووهه ر له سه ر ده می ئا شوری وو با بلی وو تا فه تره ی   ئیسلامی به ڵام نه یانتوا نی وه ده وڵه ت دا ری بکه ن به لۆژیکه کانی ده وڵه تی مه ده  نی که میژوو یه کی دورو دریژیان هه یه له خوێنداڕشتندا له هه موو گۆران کا ریه کاندا به ملیۆن خه ڵکی سڤیل بو نه ته قوربانی له هه مویان نزیک تر ئه وو به ها ری عه ره بیه بوو که رووی کرده وولاتانی دکتا تۆری عه ره بی  به چ ما ڵ ویرا نیه ک ولاتیان به جێ هیشت به ئیسته شه وه بونه ته ویرانه وو ها ولاتیان رۆژا نه با جه که ی ده ده ن ، 

ئه گه ر به ویژدا نه وه تیبینی یه ک له به ینی هه ردوو کۆ مه ڵگا ی عه ره بی وو ئه فغانی دا بکه ین ده بیت دا ن به وو رستیه دا بنێین که ئه فغا نیه کان هه م وریاتر وه ها وچه رخا نه ئا ڵوو گۆڕی ده سه لا تیا ن کرد ئه وه ی جیهان به ته مای بوو ئه گه ر تا لیبان بگه ڕیته وه کۆمه ڵگا ی ئه فغانی توشی شه ری خوێناوی ده بێت به ڵام به به ر چا وی هه موو جیها نه وه خه لک ئا زاده ووڵات به جێ ده هیڵێ یان له ژیر ئه ماره ته که ی تا لیباندا ده ژی، ئه وه ی که بینیمان له ووڵاتانی عه ره بی دا پا ش په نجا ساڵ حوکم رانی ئا ماده نه بووده سه ڵات جێبهێڵن وه وڵاتیان خه ڵتانی خوێن کر، وه شتیک نه ما وه به ناوی وڵات که ها ولاتی تیا ئا سوده ببێت هه ر له عێراق سوریا لیبیا تونس که بو نه ته دوا که وتو ترین وڵات له جیهاندا وه رۆژانه ها وڵاتی سڤیل له ژیر سه دان نا ووی مه زهه بی و عیرقیدا ده کوژرێن ئیسته ده توا نین بڵێین ئه فغانیه کان توانیان به جیهان بڵین ئێمه خه ڵکی ئه فغانین وه نیستیمانی خۆمان خۆش ده ویت .