ئەنفال هۆلۆكۆستى كورد
Thursday, 10/03/2011, 12:00
ئەنفال ئەو پرۆسە (سیاسى- سەربازى- كلتوریە) بوو، كە لەكۆتایى سەدەى (20)ى رابردوو، رژێمى بەعس قۆناغ بەقۆناغ زۆر بەوردى و بەرنامە بۆرێژراوەوە لەسەر جەستەى میللەتى كورد جێبەجێ ى كرد، كرۆكى ئەم پرۆسە ترسناكە بریتى یە لە پراكتیزەكردنى فەلسەفەى ئایدیاى بەعسیزم، لەبنەرەتدا بەعسیزم بریتى یە لە یەكرەنگردن و توانەوەى هەموو جیاوازییەكان لەیەك قاڵبدا، ئەویش قاڵبى فیكرى عەرەبى و یەكپارچەیى و یەكبونى نیشتمانى عەرەبەو تواندنەوەى هەموو نەتەوە و مەزهەبە جیاوازەكانى سنورى نیشتمانى عەرەبو گەراندنەوەى سەروەرى و مێژووى خەلافەتى ئیسلامى عەرەبى لەسەدەى بیستدا بە بەرگێكى ناسیۆنالیستى عەرەبى.
*ئیسلام و ئەنفال: ئاینى ئیسلام كەمیللەتى كورد یەكێكە لەهەڵگرانى، لەسەرەتاكانى سەدەى (7)ى زاینى لەنیوەدورگەى عەرەبیدا پەیدابوو، شارى مەككە سەنتەرى دەستپێك و گەشەو گەورەبوون و نەشونماكردنى ئەم ئاینە بوو، لەماوەى سیانزە ساڵى سەرەتاى ئاینى ئیسلام هەڵگرانو پەیڕەوانى ئەمە ئاینە بە نهێنى سەر گەرمى بڵاوكردنەوە و دروست كردنى رێكخستنى نهێنى بوون لە مەككەدا. لەنێوان ساڵانى (1711ز-1724ز) بەقۆناغێكى تاریكو نوتەك لەمێژووى ئەم ئاینەدا دادەنرێت، پاش كۆچ كردنى زۆربەى هەڵگرانى ئاینى ئیسلام لەمەككەوە بۆ مەدینە، یەكەم دەوڵەتى (ئاینى-مەدەنى- عەرەبى) دادەمەزرێت، پاش دوو ساڵ لەدامەزراندنى ئەم دەوڵەتە تازە بچكۆلەیەدا بیر لەفراوانكردن و بەهێزكردنى كرایەوە، شارى مەككەى پیرۆز جگە لەبەها ئاینى و مێژووییەكەى، سەنتەرێكى بازرگانى ئەو سەردەمە بوو بنەماڵەى قورەیش كە دەست رۆشتوترین بنەماڵەى ئەو شارەبوو هەموو پنتە ئابورى و سیاسى و سەربازییەكانى ئەو شارەیان جڵەوگیر كردبوو، رۆچووبوونە ناو هەموو جومگەكانى ژیانى سیاسى و ئابورى خەڵكەكەوە، لەكاتى كۆچى موسڵمانان لەمەككەوە بۆ مەدینە كاربەدەستانى قورەیش دەست دەگرن بەسەر هەموو موڵكو ماڵێكى ماددى و مەعنەوی بەجێ ماوى كۆچكردووەكاندا كە بۆ ئۆپۆزسیۆنى ئەو كاتەى حكومى مەككە ئەژمار دەكران، ئەبو سوفیان كە سەرۆك خێڵى توڕەیش و سەرۆكى ئەنجومەنى بەڕێوەبەرێتى ئەوساى شارى مەككە بوو، لەهەمان كاتدا سەرپەرشتیارى قافڵە بازرگانیەكانى قوڕەشیش بوو، لەساڵى (2)ى كۆچیدا موسڵمانانى مەدینە بۆ تۆڵە سەندنەوە و قەرەبوو كردنەوەى ئەو موڵكو ماڵەى كە ساڵى رابردوو لەمەككە دەستى بەسەرا گیرابوو بیر لەدەستبەسەرا گرتنو بەتاڵان بردنى قافڵەى كاروانى ئەبو سوفیان دەكەنە كە لەشامەوە دەگەرایەوە بەناوچەى بیرەكانى (بەدر)دا تێدەپەڕى كە دەكەوێتە سەر رێى شارى مەدینە.
هەر بەم هۆیەوە شەڕى بەدر لەساڵى (2)ى كۆچیدا بەرپابوو.
ئەنفالو غەزاى بەدر: لە بنەڕەتدا زاراوەى ئەنفال، وشەیەكى عەرەبیە، لەوەرگیراوەكانى وشەى (نَفْلْ)ە كە بەواتاى (دەستكەوت) (غنیمە) یان (بەخشین) دێت لەكلتورى عەرەبیدا لەپێش هاتنى ئاینى ئیسلام وشەى (ئەنفال) بەواتاى تاڵانى جەنگ بەكارهاتووە لەلایەن عەرەبەكانەوە، كە مەبەست لێى سامانو سەروەت و ماڵى دوژمن بووە كە لەكاتى سەركەوتنیان لەجەنگدا چنگیان كەوتووە و پاشان دابەشیان كردووە، ئەنفال لەئاینى ئیسلامدا ئەو سەروەت و سامانو مرۆڤانە دەگرێتەوە كە لەكاتى شەڕو بەرەنگاربوونەوەدا چنگ موسڵمانان دەكەون و بەپاشماوەى موشریك و كافرەكان دادەنرێت و بەدەستكەوتى شەڕ دژى كافرەكان حیساب دەكرێت، لەغەزاى بەدردا ئەم پێناسەیە زۆر بەڕوونى بەرجەستە دەبێت.
ئەنفال ناوى سورەتى هەشتەمە لەقورئانى پیرۆزدا، كە لەكاتى غەزاى بەدردا دابەزیووە سەبارەت بەهۆى دابەزینى سورەتەكە (سبب نزول): (عوبادەى كوڕى سامت) دەڵێ:- دواى تێكشكاندنى بتپەرستەكان لەشەرى بەدردا، بەرەى موسوڵمانان بوون بەسێ دەستەوە دەستەیەكیان نیشتنە سەر كافرەكان و راویان نان، دەستەیەكیان مانەوە بۆ پارێزگارى لەپێغەمبەرى خودا (د.خ) دەستەى سێیەم خەریكى كۆكردنەوەو كێوماڵ كردنى دەستكەوتى جەنگەكە بوون، پاش تەواوبوونى شەڕو سەركەوتن، ئەم سێ دەستەیە لێیان دەبێتە ناكۆكىو ئاژاوە بۆ چۆنیەتى دابەشكردنى دەستكەوتەكان كە هەر تاقمێكیان خۆى بەشیاوتر دەزانێت لەدوو دەستەكەى تر بۆ وەرگرتنى، بۆیە لەئەنجامى گەورە بوونى ئەم كێشەیە: سورەتى ئەنفال دابەزى [ێسْئلونَك عن الأنفالْ قُل الأنفال للهِ والرسول، فَأَتقواْ اللهَ وأێڵحوُا ژاتَ بَینَكمْ]3 (سورە الانفال الایە 1) پاشان پێغەمبەر (د.خ) دەستكەوتەكانى بەیەكسانى دابەشكرد بەسەریاندا، رژێمى عێراق زۆر بەسەلیفەو ئەزمونەوە زیرەكانى مێژوى ئەم زاراوەیەى بەكارهێنا لەپرۆسەیەكى جینۆسایدى گەلى كوردا كە تەنها لەفیكردو ئایدیاى بەعسیزمدا رەنگ دەرێژێ، مەبەستى حیزبى بەعس لەبەكارهێنانى دینى ئیسلام لەپرۆسەى لەناوبردنى رەگەزى كوردا چەند رەهەندێك دەگرێتە خۆى، لەلایەك رژێمى عێراق و حیزبى بەعس كە لەو سەردەمانەدا لەترۆپكى هێزو دەسەڵاتدا بوون بەپارێزەرى دەرگاى رۆژهەڵاتى نیشتمانى عەرەب دادەنران، بۆیە ئاوێتەكردنى پرۆسەیەكى وەكو ئەنفال و پەردەپۆش كردنى بەناوى ئاینەوە كارێكى حەتمى و پێویست بوو، لەلایەكى تریشەوە بۆ چەواشەكردنى شەقامى عەرەبى و جیهانى و بەئێرانى و كافر پیشاندانى نەتەوەى كورد لەو پرۆسەیەدا پاڵپشتێكى عەرەبى و نێودەوڵەتى بۆ سەرانى بەعس پەیداكردوە بەڵام لەناوەرۆكدا پرۆسەى ئەنفال هەڵقوڵاوى دیدو بۆچونى كلتورى عەرەبى و پەروەردەى بەعسیزمە، كوردیش كە بەزۆر لەپرۆسەیەكى سیاسى (فیێل - كۆكس) دا دەخرێتە سەر عێراق وەك منداڵێكى زۆڵى دایكو هەمیشەو بەهاوڵاتى نمرە دوو لەعێراقدا ئەژمار كراوە.
بۆیە شەرعیەتدان بەلەناوبردن و قڕكردنیان بۆ پاراستنى ئاسایشى نەتەوەیى عەرەب و عێراق كە بنەماى حوكمڕانى بەعس بوو كارێكى ڕواو حەتمى بوو.
(ئەنفال و بایۆلۆجى): یەكێك لەبەرنامە دارێژراوەكانى حیزبى بەعس پرۆسەى (تەعریب تەبعیس - تهجیر) بوو، واتە بەعەرەبكردن و بەبەعسى كردن و راگوێزان.
بنەماى ئەم سێ كوچكەیەى بەعس بریتى یە لەپاكتاو كردن، پاكتاوى هەر نەتەوەو مەزهەب و فیكرێك كە مەترسى بۆ نەتەوەى عەرەب و بەعسیزم دروست بكات، كوردو شۆڕشەكەى مەترسیەكى گەورەبوون لەدیدى بەعسى عێراقیدا، بۆیە لەم پرۆسەى سێ كوچكەیەدا پێویستە (كلتورو خونەریت و بیركردنەوە و سروشتى) كوردستان بگۆڕنە سەر شێوازێك كە جێى ئاسایشى عێراق بێت، بۆ پراكتیزەكردن و چونە بوارى مەیدانیەوە پێویستە لێكۆڵینەوەى ورد لەسەر كەسێتى تاكى كورد بكرێت بۆ دیارى كردنى سروشتى كەسێتى كورد لەڕووى مەعنەوى و بایۆلۆژیەوە، واتە هەر نەتەوەیەك كە بەئاراستەى ئاوى بەعس مەلە ناكات پێویستە تەعریب بكرێت وە ئەگەر نەتوانرا زمانو كلتورى بگۆڕێتە سەر عەرەبى پێویستە تەبعیس بكرێت واتە بیركردنەوە و ئامانجەكانى بۆ شۆڕشى بەعس بخرێتەگەڕ، ئەگەر ئەم دوو قۆناغە شكستى هێنا پێویستە قۆناغى سێیەم كە (تهجیز راگوێزان، جێبەجێ بكرێت، بۆ چۆڵكردن و لەرەگ و ریشە هەڵكێشانى ئەو نەتەوەیەو جێ گرتنەوەى بەنەتەوەى عەرەب، لەنێوان ساڵانى (1980-1988) لێكۆڵینەوەى زانستى ورد لەلایەن دەزگاى هەواڵگرى عێراقى كراوە لەسەر كوردستان و كەسێتى تاكى كورد، كە زۆربەیان دەریان خستووە، گەلى كورد لە كوردستانى عێراقدا لەرووى پێكهاتەى بایۆلۆژیەوە تواناى وەچە خستنەوەى زۆرى هەیە و تواناى پیتاندنى هێلكەى ئافرەتى كورد (Infertility Capacity level) بەرێژەى (85% - 95%)ە، ئەمەش لەئایندەدا مەترسى گەورە بۆ رێژەى دانیشتوانى عەرەب لەعێراقدا دروست دەكات، چونكە حیزبى بەعس بەهەموو هێزو توانایەوە هەوڵى قڕكردنى رەچەڵەكى كوردى دەدا لەعێراقدا، لەژێر رۆشنایى ئەم لێكۆڵینەوانەدا پرۆسەى ئەنفال زۆر بەوردى لەسەر ژن و منداڵى گەرمیان جێبەجێ كرا، زۆرترین قوربانیان ژن و منداڵن كە ئەمە خۆى لەخۆیدا ئاماژەى قوڵ هەڵدەگرێ.
قۆناغەكانى ئەنفال:
رژێمى دیكتاتۆرى بەعس بە (8) قۆناغ ئەنفالى گەلى كوردى جێبەجێ كرد كە لەماوەى (شوبات- ئەیلولى) 1988 ى خایاند، لەخوارەوە بەكورتى ماوەو سنورى هەر قۆناغێك دەخەینەروو.
قۆناغى یەكەم: (ئەنفالى یەكەم): ئەم قۆناغە لە (23/2 تاكو 19/3)ى خایاند، ناوچەكانى دۆڵى جافایەتى و سەرگەڵوو بەرگەڵو مێرگەپان و هەڵەدن و خێوەتە دەگرێتەوە، ئامانجى سەرەكى لەهەڵبژاردنى ئەم ناوچەیە وەك دەستپێكى ئەنفال بۆ لەبەریەك هەڵوەشاندن و كۆنترۆڵكردنى سەركردایەتى ئەو كاتە شۆڕش بوو.
ئەنفالى دووەم: ناوچەى قەرەداغ: لە 22ى ئازارەوە بۆ 1نیسانى 1988ز خایاند.
ئەنفالى سێیەم: ناوچەكانى گەرمیانى گرتەوە كە لەسەرجەم قۆناغەكانى تر كارەساتبارتر و بەزیانتر بوو لەرووى مادى و مرۆییەوە لە (7 بۆ 20)/4/1988.
بەپێى لێكۆڵینەوەو رونكردنەوەكانى رێكخراوى (Middle east water) ناوچەى ئەنفالى گەرمیان بەكارەساتبارترین و چەقى قورسایى جینۆسایدە كە دەكەوێتە ئەنفالى سێیەمەوە ناوچەى ئەنفالەكە لەلاى باكورەوە لەشاڕێى نێوان (كەركوك - چەمچەماڵ) دەست پێ دەكات، وە لەرۆژئاواوە لەشاڕێى (كەركوك-دوزخورماتوو) لەلاى رۆژهەڵاتیشەوە زنجیرە چیاى قەرەداغ لەباشوریشەوە شارۆچكەى كەلارو كفرى و پێبازە، ئەم دەستنیشانكردنە تەنها مەبەستى ئەو ناوچانەیە كە لە (7-20)ى نیسانى 1988بەر شاڵاوەكە كەوتوون. بەپێى ئامارێكى كۆمیتەى بەرگرى لەمافى قوربانیانى ئەنفالەكان (C.D.A.V.R).
(Commette of Defence Anfal Victims Rights) لە ناوچەكانى (تیلەكۆ، كەلار، سەنگاو، قادر كەرەم، چەمچەماڵ و دەربەندیخان) لەشاڵاوەكاندا جگە لەمەڵبەندى قەزاكان (204، 43) كەس بێ سەروشوێن كران لەهەمان ئاماردا هاتووە كەرێژەى سەدى ئەنفالكراوەكان بۆ كۆى گشتى دانیشتوان بریتى یە لە (48.45%)ى دانیشتوانى ناوچەكە.
ئەنفال چوار: ناوچەكانى (شوان و تەق تەق و ئاغجەلەرى نێوان شارۆچكەى كۆیەو چەمچەماڵ دەگرێتەوە لە (803) مایسى 1988 ئەنجامدراوە.
ئەنفالى (5، 6، 7): كە دۆڵى نێو چیاكانى رەواندوز شەقڵاوەى گرتەوە لە (15)ى مایس بۆ 26ى ئابى 1988ز خایاند.
ئەنفالى هەشت: كە بەخاتمەى ئەنفال ناسراوە ناوچەكانى بادینان دەگرێتەوە و دەوروبەرى شارەكانى دهۆك ، زاخۆ، ئامێدى تاكو سنورى توركیا كە دووەم جار بوو ئەنفالكران لەپێشتردا و لەساڵى (1983) هەشت هەزار بارزانى ئەنفالكرابوون، لە (25/8) بۆ (6/9) 1988ز جارێكى تر ئەنفالكرایەوە.
سەرچاوەكان:
1) Middle east water research
2) Commette of Defence Anfal Victims Rights
3) ئەنفال و كارەسات، دەرئەنجام و رەهەندەكانى (یوسف دزەیى).
4) أمین الاسلام (أبى على الفچل بن حسن الگبرسى) مجموع بیان فی تفسیر القرێن، مجلد الپانی ێ425.
5) مۆشرات سیاسیه التعریب والتهجیر فی اقلیم كردستان. ێ (20-21).
6) ئەنفالى گەرمیان (لێكۆڵینەوەیەكى مەیدانى ئۆردوگاى رزگارى) د. ناهیدە تاڵەبانى، جاسم محمد.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست