نه‌خوێندنه‌وه‌ی یه‌کێتی و پارتی، خۆگێلکردنه. تێنه‌گه‌یشتنیش له گۆڕان، کاره‌ساته. به‌شی سێیه‌م و کۆتایی
Sunday, 01/08/2010, 12:00
مێژووی کورد، ڕه‌ژووه له که‌لتورێکی تایبه‌ت به‌خۆی که کۆمه‌ڵگاگه‌ی به‌ته‌واوی دیل کردووه. تاکی ئه‌م کۆمه‌ڵگایه هۆیه‌کی باشی گواسته‌نه‌وه‌ی ئه‌و نه‌ستانه‌یه که‌بێئاگا له‌ناخدا سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن. نه‌ستی ئه‌م تاکه زاده‌ی ئه‌و که‌شه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌یه که‌تێیدا گه‌شه ده‌کات. وێنه‌ی ئه‌م تاکه ده‌رکه‌وته‌ی ئاوێنه‌ی که‌لتووره‌که‌یه‌تی. هه‌ربۆیه تاکی کورد وێنه‌یه‌کی داخراوه. شه‌رمۆکانه تێکه‌ڵ به کۆمه‌ڵگاکانی دی ده‌بێت. ترسنۆکانه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ر ده‌کات. به‌خێرایی خۆی به‌ڕووداوه‌کانه‌وه ده‌ئاڵێنێت و دره‌نگ ده‌توانێت خۆی لێ ڕزگار بکات. هه‌ربۆیه دره‌نگ وه‌ڵامی پێشهاته‌کان ده‌داته‌وه و ئاینده به‌کزی ده‌بینێت. دیدی ئاینده‌بینی له‌لای تاکی کورد لاوازه. هه‌موو ویستێك به‌هه‌ڵم ده‌چوێنێت. ئیدی واده‌زانێت کارلێکی زه‌مه‌ن و ڕووداو ده‌بێته قه‌ده‌ر و چاره‌نوسی ئاینده‌ی. خۆی وا به چاره‌نوسه‌وه شه‌ته‌ك ده‌دات که نابه‌ڵه‌دێك گه‌ر تێی بگات واهه‌ستده‌کات که تاکی کوردی له‌گه‌ڵ چاره‌نوسدا یه‌ك جه‌سته‌ن و هه‌ر به‌یه‌کیشه‌وه له‌دایك بوون.
نوسه‌ران و پسپۆڕه‌کورده‌کانی بواری کۆمه‌ڵناسی و مێژووی گه‌لی کورد(کۆن و نوێ)، خۆیان له‌به‌ستنه‌وه‌ی که‌لتوور و سیاسه‌ت دوورخستۆته‌وه. نه‌هامه‌تیه‌کان و دواکه‌وتووی ئه‌م گه‌له‌یان بۆ هه‌ندێك لایه‌نی بچوك گواستۆته‌وه. بچوککردنه‌وه‌ی کێشه‌ی کورد له‌دووانه‌ی (داگیرکه‌ر و سه‌رکرده‌دا) ناهه‌قیه‌کی گه‌وره‌یه به‌واقیعی ئه‌م گه‌له ده‌کرێت. هه‌رچۆن ئێستا حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان به‌بارته‌قای ده‌وڵه‌تێکی سه‌د ساڵه یاسای ده‌رکردووه و به‌ژماره‌یه‌کی بێشوماریش جۆراوجۆر ڕاگه‌یاندنی خستۆته خزمه‌تی ئامانجه‌کانیه‌وه، که‌چی ناتوانێت یه‌ك له‌سه‌دی ئه‌و هه‌وڵانه به‌جێی خۆی بگه‌یه‌نێت. ئیدی لێره‌وه ده‌رده‌که‌وێت که کۆمه‌ڵگای کوردی پێش ئه‌وه‌ی یاسای بۆ ڕێكبخرێت پێویسته هۆشیاری کۆمه‌ڵایه‌تی و زانستی به‌رزبکرێته‌وه و ڕادده‌ی تێگه‌یشتنی فراوانبکرێت. پێویسته کۆمه‌ڵگای کوردی له‌به‌سته‌ڵه‌کی که‌لتووره نه‌زۆکه‌که‌ی دووربخرێته‌وه و له‌بیری ببرێته‌وه. ده‌نا هیچ هێزێك نییه بتوانێت خه‌ونه‌کانی بکات به‌واقیع.
له‌ساڵی 1961دا پارتی دیموکراتی کوردستان مه‌لامسته‌فای بارزانی وه‌کو سیمای شۆڕشی کورد ناسی. که‌چی هه‌ر پاش ساڵێك تێپه‌ڕین به‌سه‌ر ئه‌و وه‌سفه‌دا په‌شیمان بوونه‌وه. ده‌رکه‌وت که‌نه‌ده‌بوو گه‌لی کورد له‌ڕێگه‌ی ئه‌م پارته‌وه به‌ختی خۆی به مه‌لامسته‌فا و سه‌ره‌ك هۆزه‌کانه‌وه ببه‌ستایه‌ته‌وه. به‌ناچاری سکرتێری پارته‌که(ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و هاوه‌ڵه‌که‌ی تاڵه‌بانی) که‌وتنه خۆ بۆ پوچه‌ڵکردنه‌وه‌ی ئه‌م بیره خێڵه‌کییه و له‌هه‌موولایه‌که‌وه که‌وتنه تاوانبارکردن و سوککردنی مسته‌فا بارزانی تاکو بتوانن جارێکی دی ده‌سه‌ڵاتی لێوه‌ربگرنه‌وه، لێ نه‌یانتوانی. ئیدی مسته‌فا بارزانی هێزێکی به‌سه‌رۆکایه‌تی ئیدریسی کوڕی ڕێکخست و هه‌ردوکیانی به 4000 چه‌کداره‌وه ئاودیوی ئێرانکرد و خۆیشی بۆ به‌ڕێوه‌بردنی کوردستان، سێ ئه‌نجومه‌نی دامه‌زراند: ئه‌نجومه‌نی پیاوماقوڵان به‌سه‌رۆکایه‌تی شێخ له‌تیف و ئه‌نجومه‌نی ڕاوێژکاری به‌سه‌رۆکایه‌تی عه‌باسی مامه‌ندئاغا و ئه‌نجومه‌نی ڕاپه‌ڕاندنی شۆڕش که سه‌رۆکایه‌تیه‌که‌ی به‌ده‌ست خۆیه‌وه بوو*.
کاتێك کۆمه‌ڵگا ئاماده و ساز نه‌بێت بۆ گۆڕانکاری، ناتوانێت بگات به خواسته‌کانی. له‌جێگای سوودوه‌رگرتن له ئه‌زموونی ڕابوردوو، به‌سه‌ر ته‌گه‌ره‌ی دیدا ده‌که‌ون. له‌هه‌نگاوه نوێکه‌یاندا له‌تر به‌ره‌و که‌نده‌ڵان ده‌ده‌ن. خۆسه‌رقاڵکردن به‌خوده‌وه و جه‌نگی ناوه‌کی سه‌راپای مێژووی کوردی په‌رده‌پۆش کردووه. ته‌واوی لاریه‌کانی ئه‌م کۆمه‌ڵگایه دروست له‌تاکێکدا به‌رجه‌سته ده‌بێت. هیچ تاکێك ناتوانێت خۆی له‌جه‌نگی ناوه‌کی و خۆسه‌رقاڵکردن به‌خوده‌وه قوتاربکات. هه‌ر تاکێکیش جه‌نگه‌که ده‌گوازێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی دی و له‌وێوه شۆڕده‌بێته‌وه بۆ ته‌واوی کۆمه‌ڵگا. کۆمه‌ڵگاش به‌رده‌وام له‌ئاڵ و وێڵی ئه‌م جه‌نگه‌دایه و گه‌شه‌ی پێده‌دات و فراوانی ده‌کات. تاکو وای لێدێت ته‌واوی کون و که‌له‌به‌ره‌کانی که‌سێتی تاکی کوردی داده‌پۆشێت و لێوانلێویان ده‌کات له‌خۆی.
له‌ناوه‌ڕاستی حه‌فتاکانی سه‌ده‌ی ڕابوردوودا نه‌وشیروان مسته‌فا ڕایده‌گه‌یاند" ئه‌گه‌ر شۆڕشێك به‌سه‌رۆکایه‌تی تاڵه‌بانی بکرێت، بێگومانم به‌ئامانج ده‌گات و بێجگه له‌ویش هیچ که‌سێکیتر شیاونییه بۆ ئه‌و جێگایه". که‌چی هه‌ر خۆی پاش 30 ساڵ پاشگه‌ز ده‌بێته‌وه و ده‌بێژێت" تاڵه‌بانی شیاونییه بۆ پێشه‌وایه‌تیکردنی گه‌لی کورد و ده‌سه‌ڵاته‌که‌ی به‌کار ده‌هێنێت بۆ لێدانی ئێمه".
پاشگه‌زبوونه‌وه و ئیزدیواجیه‌تی تاکی کوردی له‌کورتبینینیه‌وه سه‌رچاوه‌ی وه‌رگرتووه. بێجگه له‌وه‌ی هه‌میشه تاکی کوردی وابیر ده‌کاته‌وه که به‌رامبه‌ر ووته‌کانی،به‌پێی کات له‌بیرده‌چێت و پاشگه‌زبوونه‌وه کارناکاته سه‌ر ڕه‌وتی کاره‌کانی.
مه‌سعود بارزانی له‌ساڵی 1992دا له‌ڕۆژنامه‌ی کوردستانی نوێ زمانحاڵی یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستاندا ده‌ڵێت" من ده‌ستم خستۆته ناو ده‌ستی جه‌نابی مام جه‌لال و جارێکی تر نابینن هیچ جۆره شه‌ڕێك له‌نێوان ئێمه‌دا سه‌رهه‌ڵ بدات" که‌چی له 31ی ئابی ساڵی 2006دا له‌به‌رده‌م میدیاکانی حیزبه‌که‌ی خۆیدا ووتی" من جارێکی تر ده‌ست ناخه‌مه‌وه ناو ده‌ستی تاڵه‌بانی"
لێره‌وه، یه‌کێتی-پارتی ده‌بێته فه‌رهه‌نگ. فه‌رهه‌نگێك ته‌واو له‌گه‌ڵ که‌لتووری گه‌لی کورددا یه‌کده‌گرێته‌وه و ده‌بێته به‌شێکی گرنگ له سه‌رخانی مێژووی کۆن و نوێی کۆمه‌ڵگاکه‌ی. ئیدی ئه‌م وێنه‌یه له‌بازنه‌ی دوروبه‌ریدا له‌خولانه‌وه‌یه‌کی به‌رده‌وامدا بێجگه له وێنه‌کێشه‌که‌ی هیچ که‌سێکی دی هه‌ست به‌گۆڕینی ئه‌ندازه‌که‌ی ناکات. هه‌ر گواسته‌وه‌یه‌کیش له نه‌خشه‌که‌یدا بۆ هه‌ر ڕوویه‌کی وێنکه‌ی کارناکاته سه‌ر ده‌ره‌نجامه‌که‌ی کۆتایی. گرنگ ئه‌وه‌یه له‌کۆتاییدا ده‌چنه‌وه سه‌ر یه‌ك نه‌خشه.
فه‌رهه‌نگی هه‌ردوو پارته‌ده‌سه‌ڵاتداره‌که‌ی کوردستان، له‌یه‌ك ده‌روازه‌وه ده‌چنه ناو به‌هه‌شتی خێڵه‌وه. له‌وێنده‌ره‌وه حۆریه‌کانیان ته‌خشان و په‌خشان ده‌که‌ن. یه‌ك شیوه له‌مامه‌ڵه‌ی پارێزگاره‌کانیاندا هه‌یه. تاکه‌کان، له‌م به‌هه‌شته‌دا به‌بێ سڵه‌مینه‌وه به‌قه‌دی دارته‌لی حیزبدا به‌رقی فه‌رهه‌نگی خێڵ له‌ڕازاوه‌ترین ڕه‌وشتی سه‌رده‌مدا که بگونجێت له‌گه‌ڵ دنیای ده‌روبه‌ریاندا و که‌مێك پێشکه‌وتوو، ده‌گه‌یه‌ننه کۆمه‌ڵگا. تاك، که‌دوواڕه‌گی حیزب و کۆمه‌ڵگایه، ئه‌م فه‌رهه‌نگه شۆڕده‌کاته‌وه بۆ یه‌که‌م ویستگه‌ی خۆی که خێزانه. خێزان، وه‌کو یه‌که‌م که‌ره‌سته‌ی به‌کاربه‌ری حیزب، ئه‌م فه‌رهه‌نگه ده‌کاته به‌شێك له‌خۆی و ته‌واوی ئه‌ندامه‌کانی پێ ده‌سته‌مۆ ده‌کات. ئه‌وان، له‌ئیئتلافێکی خێزانیدا یان کۆمه‌ڵێك بنه‌ماڵه‌دا، په‌یوه‌ندیه‌کانی ژیانی ڕۆژانه‌یان ده‌به‌ستنه‌وه به‌م فه‌رهه‌نگه‌وه و له‌وێنده‌ره‌وه نان و کار بۆ ئه‌ندامه‌کانی خۆیان ده‌سته‌به‌ر ده‌که‌ن. لێره‌دا به‌زۆری کۆمه‌ڵێك له‌م ئیئتیلافه خێزانیانه یه‌کده‌گرن و نوێنه‌ریان ده‌نێرنه کن حیزب و ده‌یئاخننه ناو ده‌سه‌ڵاتی سیاسی و به‌ڕێوه‌بردنه‌وه. ئه‌مانه ته‌واو وه‌کو خێڵێك مامه‌ڵه ده‌که‌ن. هه‌رچه‌نده خێڵیش نه‌بن لێ ده‌کرێت چه‌ندین ئیئتیلافی خێزانی خێڵێکی نوێ له‌ژێر ناوی ته‌که‌تول یان ده‌سته‌گه‌رایی ناو حیزبه‌کاندا پێك بهێنن. ئالێره‌وه فه‌رهه‌نگی حیزب وه‌کو خێڵێگه‌رایی ده‌ڕوانێته په‌یوه‌ندییه‌کان و به‌هه‌موویان وه‌کو ئیئتیلافێکی خێڵه‌کان، حیزبێك پێك ده‌هێنن یان ئه‌وه‌تا ده‌بنه فاکتی گه‌رمکردنه‌وه و فراوانبوون و به‌رده‌وامیدان به‌ژیانی حیزب.
ئه‌م چه‌ند دێڕه‌کورته‌ی له‌سه‌ر حیزبی کوردی له‌سه‌ره‌وه نوسیومه به‌رهه‌می لێکۆڵینه‌وه‌یه‌که و به‌ئومێدم له‌ئاینده‌دا وه‌کو په‌رتوکێکی خنجیلانه پێشکه‌شی خوێنه‌رانی بکه‌م، هه‌رچه‌نده نازانم ڕێگه‌ده‌درێم یان نا، لێ هه‌وڵی خۆمی له‌گه‌ڵداده‌ده‌م. من ده‌مه‌وێت به‌دید و تێڕوانینێکی جیاوازه‌وه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ حیزب و ده‌سه‌ڵاتی ئێستا و ڕابووردووی کورددا بکه‌م. ده‌مه‌وێت به‌خوێنه‌ر بڵێم هێشتا بوارێکی دیکه له‌به‌رده‌ستماندایه که دیده‌کانمان له‌چوارچێوه‌یه‌کی زانستی و شیاودا واڵابکه‌ینه‌وه. ده‌مه‌وێت وێنه‌ی تاکی کوردی له‌دوتوێی لایه‌نه کۆمه‌ڵایه‌که‌یدا بهێنمه‌وه سه‌ر سکه ڕاسته‌قینه‌که‌ی خۆی. چونکه پێم وایه ته‌واوی ده‌سه‌ڵاته حیزبی و حکومیه‌کان له‌چوارچێوه‌ی نه‌زه‌ریاتی خێڵدایه، لێ له‌وڕووی ڕێکخستنیه‌وه گۆڕانی به‌سه‌ردا هاتووه. ئالێره‌وه ده‌توانین په‌ی به نهێنیه‌کان به‌رین و تێگه‌یشتنێکی عه‌قڵانیمان بۆی هه‌بێت.
تاکی کوردی به‌گشتی نه‌یتوانیوه یه‌کێتی-پارتی بخوێنێته‌وه، یان بوواری ئه‌وه‌ی بۆ نه‌ڕه‌خساوه، یان پێیان نه‌گه‌یاندووه. ئه‌و خوێنده‌نه‌وه‌یه‌ی که ده‌کرێت ببێته هۆی کردنه‌وه‌ی ئه‌وسه‌رقاپه‌ی که ده‌مێکه ژه‌نگ لێی داوه و هیچ که‌ره‌سته‌یه‌کیشی بۆ واڵاکردنی لانییه. ئه‌مه‌ش ئه‌و هۆکاره‌یه که‌نه‌مانتوانیوه له‌ووشه‌گه‌لی گۆڕان و گۆڕین و چاکسازی و ...هتد بگه‌ین. نه‌خوێندنه‌وه‌ی یه‌کێتی-پارتی به‌دیوه‌ڕاسته‌قینه‌که‌یاندا توشی داوی تێنه‌گه‌یشتن له‌گۆڕانمان ده‌کات. هه‌ر چۆن حیزبه ئیسلامیه‌کان نه‌یانتوانیوه به‌سه‌ر تاکی کوردیدا زاڵ ببن و چیدیکه هۆیه‌ك بۆ بوژانه‌وه‌یان نه‌ماوه، ئاواش ڕووداوه‌کان ده‌ریده‌خه‌ن که گۆڕانکاری به‌دیدی خێڵه‌کیه‌وه له‌چوارچێوه‌ی ووشه‌دا ناکرێت. کۆمه‌ڵگا کاتێك ویستی گۆڕانکاری هه‌بێت و ئێمه‌ش به‌هه‌مان به‌هه‌شتی خۆمانی شاد بکه‌ین و ئه‌و بۆ به‌هه‌شتێکی دی بگه‌ڕێت، ئه‌وا مه‌حاڵه بتوانین هه‌نگاوێك به‌ره‌وپێشه‌وه بچین. ته‌نها ده‌توانین له‌نه‌خشه‌سازی وێنه‌که‌ماندا چه‌ند خه‌ت و ختوتێك بگۆڕن و به‌رگێکی سووری له‌به‌ر بکه‌ین که له‌دووره‌وه بکوژی مه‌عشوقه‌کانی بێت و له‌نزیکیشه‌وه ببێته خه‌ساره‌تێکیی گه‌روه. بۆ ئه‌مه‌ش دوو ڕووداوی زۆر پێچه‌وانه‌ی سه‌یر و سه‌رسوڕهێنه‌ر ده‌گێڕمه‌وه: له‌م ماوه‌یه‌ی پێشوودا کۆمه‌ڵی ئیسلامی به‌چه‌پڵه‌ڕێزان و به‌ده‌نگی له‌پی ده‌ستی کوڕوکچانی ئه‌ندام، مۆسیقایه‌کی سیحرئامێزیان بۆ سه‌رکرده‌که‌یان له کۆنگره‌ی حیزبه‌که‌یاندا کرده دیاری. یه‌کێ له ئه‌ندامه هه‌ره باڵاکانیان ڕایگه‌یاند" ئه‌وه یه‌که‌م جاره له کۆبوونه‌وه‌یه‌کی جه‌ماوه‌ری ئیسلامیدا چه‌پڵه لێبدرێت". ئه‌م ڕووداوه ڕووداوێکی دی وه‌بیر هێنامه‌وه: له‌سه‌رده‌می هه‌ڵبژاردنه‌کانی کوردستاندا مه‌لا کرێکار له‌زۆر جێگه‌دا داوای له‌خه‌ڵکی کورد ده‌کرد(به‌ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ) که بچن بۆ سه‌ر سندوقه‌کانی ده‌نگدان و ده‌نگیش بده‌ن به لیستی گۆڕان. که‌چی له کۆڕێکدا که له‌یه‌کێك له‌ژووره‌کانی پاڵتۆکدا بۆی ڕێکخرابوو ده‌یفه‌رموو" هه‌ر که‌سێك سروودی ئه‌ی ڕه‌قیب بڵێت، ئه‌وا ته‌ڵاقی ده‌که‌وێت" جا نه‌مده‌زانی که مامۆستا کاتی خۆی بۆیه به‌خه‌ڵکی ده‌وت ده‌نگ بده‌ن به گۆڕان(لیستی گۆڕان سروودی ئه‌ی ڕه‌قیب وه‌کو مارشی نه‌ته‌وه‌یی ده‌ناسێت) بۆئه‌وه‌بوو ته‌ڵاقیان بکه‌وێت و ته‌نها خۆی به‌حه‌ڵاڵی ژنی هه‌بێت و ئه‌وانی دی حه‌رام بێت، یان مه‌به‌ستی ئه‌وه بووه وه‌کو چه‌پڵه‌که‌ی هاوڕێ دێرینه‌که‌ی نوێکاری بکات؟.
ته‌واوی حیزب و ڕێکخراوه مه‌ده‌نی و سیاسیه کوردیه‌کان، هیچ جیاوازیه‌کیان له‌گه‌ڵ یه‌کدیدا نییه. چونکه تاكی کوردی له‌نه‌ستیدا داخراوه. ناتوانێت له‌بازنه‌ی بیرکردنه‌وه‌کانی خۆی ده‌ربچێت و ئه‌و هێڵه موگناتیسیانه‌ی بوونیه‌تی ببڕێت. تاکی کوردی له‌ودیو خۆیه‌وه خه‌یاڵی نییه. خه‌یاڵێك بتوانێت ژیانی تێدا به‌رجه‌سته‌بکات. ئه‌گه‌ر تاکێك نه‌توانێت ته‌سه‌وراتی هه‌بێت، که‌نگێ ده‌توانێت خه‌یاڵ بۆ به‌هه‌شتێك بکات که ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ژیان و نه‌سته‌کانی بێت. مه‌حاڵه به‌بێ سه‌رکه‌وتن به‌سه‌ر نه‌ستدا بتوانێت وه‌دووی ئامانجه‌کانی بکه‌وێت. کێشانی وێناکانی ژیان له‌بیرکردنه‌وه‌ی تاکی کوردیدا ته‌نها گه‌ڕانه به‌دووای هێزێکی گه‌وره‌تر له‌خۆیدا تاکو له‌ڕێگایه‌وه بگات به خه‌ونه‌کانی، ئیدی ئه‌م تاکه له‌به‌رده‌م چاوه‌ڕوانیکردنیدا و به‌خه‌ونی ئه‌و هێزه‌وه درێژه به‌ڕه‌وتی ژیانی ده‌دات. کاریگه‌ری ئه‌م تێڕوانینه به‌ره‌و ئاقاری داخوران و داخرانی ده‌بات. له‌یه‌که‌ی خێزاندا ڕه‌نگ ده‌داته‌وه و به‌ره و ئیئتیلافه خێزانییه‌کان هه‌ڵده‌کشێت. له‌وێنده‌ره‌وه و له‌بازنه‌یه‌کی داخراوی دیدا ده‌ڕژێته‌وه ناو ده‌ریای حیزب. ئیدی حیزبێکی داخوراو به‌رهه‌م ده‌هێنێت و له‌منداڵدانی ئه‌میشه‌وه داخورانێکی دی له‌ژێر ناوی گۆڕاندا بۆ کۆمه‌ڵگایه‌کی خێڵه‌کی ڕوو له‌م تاکه به‌دبه‌خت و کڵۆڵه‌ی کورد ده‌کات.
کۆتایی...
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
