پێش ئەوەی دەستبکەم بە خوێندنەوەی رۆمانی داگیرکردنی تاریکی، یەکەم پرسیارێ کە لە مێشکما بوو ، بۆ داگیرکردنی تاریکی ؟ .وەك هەر مرۆڤێکی تر ، ناو بە شتێکی تایبەت دەزانم، رەنگە بەشێك بێت لە سیحری هەر نوسینێك یان هەر پەرتوکێ یان هەر شتێکی تری ئەم گەردوونە ، خۆ دەشێ واش نەبێ ، هێندە گرنگیش نەبێ ، بەڵام من نەمتوانی خۆم لەو پرسیارە قورتار بکەم  ،بۆیە  داگیرکردنی تاریکی بوو بە پرسیارێك تا چەند بەشێکم نە خوێندەوە ، نەمتوانی درك بەو ناونیشانە  پر نهێنی و پر ئەفسونە بکەم ،لەوە دوا نەك هەر گرێ کەم بۆ کرایەوە بەڵکو، لەناخەوە هەژانمی و وەك عاشقێکی دێوانە ، کاتێ ئەو ناوی ناهێنا  من لە خۆمرا ،ئەو شێونانەی پێویستی پێبا ، چاوەکانم گەورە دەبوونەوەو نەستم هاواری تاساوی دەکرد ،، ئەوەتا  ،، ئەوەتا  ئەو تاریکی یەی دەبوو داگیری بکەن و پێیان نەکرا . رۆمانێك هەر لەیەکەم گرتنە دەستەوە پرسیارت لا دروست کات ، دەکەوێتە جۆری ئەو رۆمانانەی پێش ئەوەی بەشێوەیەکی قول باسیبکەی پێویستی یەك دەبینی ، هەندێ هەستی خۆت باس بکەی هەرچەند لاشت ئاشکرابێت ئەو باسکردنەت ، رانگە ببێتە خاڵێکی لاواز لە نوسینەکەت .  

بەختیار بەوە ناسراوە هەر تیکیستێ بنوسێتەوە ، سیحرێکی وای پێ ئەبەخشێ ،لە سیحری هیچ نوسەرێکی تر نەچێت ، ئەو فەنتازیایەکی هەیە بۆ نوسین ، بێ دوودڵی لە فەنتازیای ئەو خواوەندانە  دەچێت کە رەوان دەبەخشنەوە بە  دورستکراوەکانیان و دەیانکەن بە جۆرێكی جیاواز لە زیندەگی . پێنوسێکە هەمیشە بەرهەمی، ژیانی جیاواز وسەرزەمینی جیاواز دروست دەکات و دووبارە کەرەستە تێکشکاوەکان دەهێنێت وبە فۆرمێکی وەرگیراو دەیان داتەوە پێمان ،، ئاوێنەیەکی هێندە گەرەو مەزنی پێ یە ،پێی دەکرێ هەریەکەو پارچەیەکمان پێ ببخشێ تا ناخی ئەوی تر و خۆمان لەیەكکاتدا ببینین و قول تێیان بروانین . 

داگیرکردنی تاریکی ، یەکێکە لەو ئەفسونانەی بەختیار عەلی لە دنیای ئەدەبدا نوسیوێتی ،  توانیوێتی  پارچەی ئاوێنەکان بەشێوەیەكی ئیستاتیکی و کارامە تێكهێڵکێش بکات  ،حکایەتێکی جەرگبری لەبەر یەك هەڵوەشاندۆتەوەو راستی یەکان وگەواهی دەرکان و کۆمەڵێ تەلیسمی زمانێکی جیاوازی پێکەوە دوریوەتەوە و لە هەموو دنیاکان وهەموو پارچەکان زەمەنی بەقەت باڵای فەناتازیای ناو جیهانی ووشەسازی و مێشکێکی خۆی بریوە.  لەبەر ئەوە  بە بەش بەش نەبێ ئەستەمە کەسێكی تر بتوانێ مافی خۆی بداتێ وجوانییەکانی نەشێوێنێ  یان ، نوسینێکی لەسەر بنوسێ ، بۆیە بە پێی بوار لێرەوە  خۆ دەخزێنمە نێوان ئەو  لوتکانەی هەر یەك لەوی تر زیاتر هێزی راکێشانی لەسەرم دەبێ و خۆ دەدەمە دەستی چارەنوسی بینینی پشت ووشەکان و نێوان رستەکان و بەشەکانی . 

وەرگرتنی روداوی مێژوی وەك کەرەسە   

خوێنەرێك ئاشنا بێت بە نوسینەکانی بەختیارعەلی ،درك بەوە دەکات کە ماکێك ئەو جیادەکاتەوە لە هەر نوسەرێکی تری خۆماڵی و هەندێ جاریش بیانی و جیهانی ،نەك بەوەی ئیش دەکات لەسەر روداوە مێژوی یەکان بەتەنها بەڵکو بە شێوەیەکی جیاواز ، بە تێروانینێکی جیاواز ، بە بیرۆکەی جیاواز دەتوانێ ، بەرگێکی نوێیان بکاتەوە بەر ، زۆر نوسەر هەن وەك کەرەسە و کارەکتەر هەم روداوی مێژوویی هەم کارەکتەری مێژویی بەکاردەهێننەوە لە نوسینەکانیان بەڵام ئەو ئەفسونەی بەختیار لەوەدا نی یە هەستیار ترین روداو بە شێووەیەکی هەستیار بەکار دەهێنێ بەڵکو بینینەوەی ئەو فاسیڵە مێژوویەیە کە کەسێكی تر بە شێووەیەکی تر بینوێتی و دەستکردنە سەر ئەو ئان وساتانەیە کە تەنانەت کەسێكی بەشدار بوو لە روداوەکانیش نەیتوانیوە بەوچاوە سێریان بکات و بیانبینێ . جوانی بەختیار لە سەردکردنی تەنانەت روداوە ئاساییەکانیشدا،ئەگەرێتەوە بۆ توانا فرەوانەکەی لە بواری سیمۆلاتسیۆن و دووبارە بەرهەم‌ هێنانەوەی سێبەرەکان و تیشکەکان ،، وێنەکان. ئەو گۆرینەوەیەیە کە هەمان شتمان پێدەداتەوە بە شێوەیەکی تر و بە رمزگەلێ ناچار بین کۆمەڵێ پرسیاری نوێیان بۆ دروست بکەین چونکە ئەو پرسیارە سادانەی هەمانن نە بەشی روداوەکان دەکات ونە پری ئەو جیهانە تازەیە دەکات کە ئیستا لەبەرچاومانە ولەبەردەماندایا . هەر رووداوێك بچێتە کارگەی دوروستکردنەوەی بەختیارەوە ، دەبێتە روداوێکی جیاواز لەوەی هەبوە ،، ئەو توانای تێكەڵکردنەوەیەکی سەیری هەیە بۆ روداوەکان کە تەنانەت بەئازارترین و جەرگبرتین روداومان لا جوان دەکات کە پێشتر جێی ئیلینجمان بووە ،، بە هەڵە تێمەگەن ،، من لێرە مەبەستم ئەوە نی یە ئازارەکانمان لاجوان ئەکات تا لامان خۆشەویست بن بەڵکو ئەو وادەکات لە گەڵ روداوکان ئاشتبینەوەو بە شێوەیەکی تر لێیان بروانین ولەسەریان بوەستین .بە ختیار دەستی بۆ هەر روداوێك بردبێ لە مێژوومان ، جوانییەکی وای پێبەخشیوە کە بەرتاقای ئازارەکەی لە دڵمان شیرین بێت ،،بەبێ هیچ دوودڵیەك ئەتوانم بڵێم ،بەختیار جوانتین نوسەرە ، کارامەترین قەڵەمە بۆ بەرهەم هێنانەوەی ئەفسانە بە شكڵ و فۆرمێکی نوێ . دیانا گاباڵدۆن لە کارێکیدا بەناوی بێگانە یان نامۆکان ،، دوو زەمەن تێکەڵی یەك روداوی مێژووی دەکات ،، باس لە ورترین روداوە بچوکەکانی شۆرشی یاقوبیان دەکات لە سەدەی شانزهەم لە نێوان شۆتەکان و ئینگلیزەکان . هێڵکاریەك پیشان ئەدات تا ئستاش سکوتلەندیەکان ، ئەتاسێنێ کە بیری ئەو دڵرەقی یەی ئینگلیزەکان دەکەنەوە بەرامبەریان . خەیاڵ فروانی گاباڵدۆن کارەساتێکێك دێنێتەوە بەر هزر کە دووسەدە لەوەبەر روویداوە ، بەڵآم هەمیشە لای ئێمەومانان پرسیاری نوێمان لادورست دەکات ، هەڵوستەی ئانیمان لادروست دەکات ، ئەوە خیاڵی نوسەرە وادەکات خوێنەرەکانی بورژێنێ و فێری پرسیار وتێروانینی نوێی بکات .

نامۆ بوون و هەستی خۆ بەبێگانە زانی 

عیسمەت ئۆکتای بەیانییەك لە خەو هەڵ ئەسێ وزمانی تورکی لە بیرچۆتەوە  ئەو تا ئەو کاتە کەسێکی تورك بوە وشانازیشی بە تورك بوون وبە دەمارگیری تورکی و توركێتی خۆیەوە کردوە ،،ئەمە پارادۆکسە ، بەرای من کەم تا زۆر پەیوەندی بە ئەدەبی عەبەسی یەوە نی یە یان ئەدەبی ناماقول  ،رەنگە هەندێ کەس لەسەر ئەو ئەدەبە ئەژماردیان کردبێ ، بەڵام تەنها لێکچونێکی روکەشی یەو بچینە بنج و بنەوانیەوە ، شتێکی تر بەدەستەوە بدات ، کافکا لە رۆمانی هەڵگەراوە ، مەسخ ،نمونەیەک پیشان ئەدات جیاواز لە هەل ومەرجی عیسمەت ئۆکتای ئەو بە  گرێیەکی قولی هزری ناهۆشیاری گریگۆر سماسا دەست پێ ئەکات کە لە ئاکامی دوبارەبونەوەیەکی بێ مانای ژیانی کە دەهری کردوە وتا سەرئێسقان ئازاری دەرونی پێ بەخشیوە ، لە دەست کار ومامەڵەی خاوەن کار و هاتوچۆی بێ مانای بە شارەکاندا ، حەزێکی ناوەکی هەڵی دەگۆرێ بۆ مێرویەك بەیانییەك هەڵ ئەسێ و بۆتە مێرویەکی زەبەلاح  . بە پێچەوانەی عیسمەت ئۆکتای کە ژیانێکی تا رادەیەك جێگیری هەیە و گەورەترین سەروەری کە هەیبێ بەشداری کردنێتی لە گەڵ گورگە بۆرەکان بۆ لەناوبردنی نەیارەکانی نەتەوەی تورک .لەوەش بترازێ لەماڵیشەوە ، کێشەی دەرونی گەورەی نی یە ، ئەمەی عیسمەت توشبونی بە نامۆبونە دوای توشبونی بەدەردی بیرچونەوە ، ئەوەی گریگۆر سامسا ،نامۆبونەکەی پێش هەڵگەرنەوەیەتی بە مێروو ،، حیکمەتی ئەدەبی عەبەسی لە ناتەباییەتی لە نێوان ئامانجی ژیان و ژیان خۆی ،، ئەزمونی ژیانی تاکێکی کۆمەڵگایە لە بەر رۆشنایی بێ مانایی جەوهەری ژیان ،ووڵامدانەوەیەکە بۆ ماهیەت و قولی پەیامێکی خەیاڵی کە کەس راستی ودروستی نەسەلماندوەو خەڵکانێكی زۆر خۆیان پێی دڵخۆش کردوە . ئەزمونەکەی عیسمەت گەرچی ئاماژەیە بۆ پیشاندانی مانایەکی تر کە رەنگە بە نەمردنی رەگ وریشە ناویی بەرین باشتر بێت ، عومقێکی فەلسەفی تر ئەدات بەدەستەوە کە جیاوازە لە سامسا .ئەو جەمسەرانەی خەیاڵی عەبەسی ئیشی لەسەر دەکەن ،، گاڵتەجاری و تەنز وکەمکردنەوەی توانای هزرە ، بەڵکو رسواکردنی هزرە بۆ خۆی ، ئەمە ئەوە ناگەیەنێ کە بەتەواوەتی ، لە باخچەی عەبەسییەت دوری بکەیەنەوە ،، زۆر جار هەوڵی نوسەر دەبینین بۆ دیراسەکردنی کارەکتەرەکانی پەنای بردۆتە بەر پیشاندانی لایەنێکی ئەخلاقی یان نا ئەخلاقی کارەکتەرەکان و لە روانگەیەکی فەلسەفی کە بێمانایی کردەکان وبیرکردنەوەکان ئەدوێنێ ، ئەوە دەسەڵاتی مێشکی خوێنەرە لە کۆتاییدا بریار ئەدات بیبات بە کام لایا بەڵام هەرگیز بۆی نیە بە موجەرەدی سێریان بکات ، چونکە هیچ مەدلولێ روتناکرێتەوە لە ژیان ئەگەر تێکەڵ بە خەیاڵت کرد ، کە بۆ خۆی تەنها ئەوە سەلیقەیەکی بێ سنور ئەدات بە نوسەر . 

. بەختیار هەر لەسەرتاوە بە کارەکتەرێكی سەیر دەست پێدەکات، گرفتێکی ووجودی دەکاتە بەردەستمان کەم جار بەو قوڵایی یە درکی مرۆڤی بۆ رۆدەچێت ،، پارادۆکسێکی جیاواز و پرسیارێکی قول تا سنوری نەست ،، چی شتێك شوناسی مرۆڤێك دیاری دەکات . عەقڵ و بیرکردنەوەی یان زمانی ،، عیسمەت ئۆکتایەك تا ئەو کاتە وەك تورکێك لەدایك ببوو ، وەك توركێك هەڵسوکەوتی کردبوو، وەك تورکێك نەیارەکانی تورکی کوشتبوو ، وەك تورکێك چوبوە ناو جولەیەکی رەگەزپەرستی ، وەك توركێكیش ژن وماڵ ومناڵی پێکەوە نابوو. بەڵام ئیستا لە پرێکا هەموو شتێکی بەسەردا روخاو گۆرانکاری بەسەردا هاتوە ،، ئیستا زمانی تورکی لەبیر چۆتەوەو وەك نەخۆشێ تەماشا دەکرێ ،،هەمان ئەو خەڵکەی وەك بەشێك لە لەشی تورك سێریان دەکرد ئەمرۆ وەك بەشێك لە لەشێکی تر سێری دەکەن .. هەستی ئەوەی بەشێك نەبی لە هیچ لەشێك ،، بەردێك نەبی لە هیچ چیایەك ،، قومێ ئاو نەبی لە هیچ روبارێ هەستێکە تا سنوری مەرگ خاوەنەکەی ئەکوژێ ،، تاسنوری توانەوە، دەیسوتێنێ ،  هەستێکە بەردەوام قورقوراگەت دەگرێ وهەلاهەلات دەکات .. لەو کاتەدا کە پەرادۆکسێکی وا رودەدات هەندێ پرسیار هەوڵ ئەدەن قوتت بدەن ،،ئاخۆ چی کەسێکی دڵسۆز لە کەسێکی تر جیا ئەکاتەوە ؟. ئاخۆ ئەوەی بریار ئەدات ، کەسێکی دیاری کراوو بیت ،، چی یە ؟. دایك باوك یان زمان یان چی؟. ئەم پرسیارانە درێژەیان دەبێت . تا دەگاتە ئەوەی پرسیار لە بەکەڵك و بێ کەڵك خۆی بکات یان کەسێکی تر ،،هەست کردن لەدەستبەرداربوونی ئەوانی تر لێت لە پرێکا بەرەو شیتیت دەبات یان نزیك بە شێتیت ئەکات . دواجاریش ئەوە هەستێکە، بە پرۆسەیەکی ئاڵۆزتردا، دەبێت بە یەکێك لە بەرزترین هەستەکانی خۆبەبێگانە زانی ، خۆ بە نامۆ زانی . لە عیسمەت ئۆکتای لێنابیتەوە ئەکەویتە دنیا ناماقول و پر کێشەکانی کەرەکتەرەکانی تر ،، بەختیار بۆ هەر یەك لە پاڵەوانەکانی دنیایەکی لێكترازاوی ئامادەکردوە ، کەم تازۆر دنیایەکە پراو پر لە هەستی جیاوازی مرۆڤ ،هەست وکردار و ئاکاری مرۆڤ بە چاك وخراپی یەوە . کە خۆی بۆ خۆی دوو چەمکی زۆر نزیك بەیەکە و لێك جیاناکرێتەوە ،، پەردەیەکی باریکی تەماوی نێوانیان جیادەکاتەوە ،، هەندێ جار تێکەڵ بەیەك دەبن و هەندێك جار زۆر لەیەك دووردەکەونەوە .بەختیار زۆر شارەزایانە کارەکتەرەکانی لە دوودڵێکی ناکۆتا هێشتۆتەوە ، تا کۆتاییش هیچ کارەکتەرێکی دەرناکات لەو دوودڵی یە کوشندەیەی  کە بۆ خۆی گرێ یەکی ووجودیشە لەهەمان کاتدا