باوەر و سیستمی باوه‌ر
Monday, 07/10/2013, 12:00
باوه‌ر چیە؟ پێناسە گشتیەکەی
وه‌قیعێکه دروستکراوی ئه‌و ئامۆژگاری و نه‌ریه‌ت و په‌یره‌وانه‌یه که رۆژانه تاک روبه‌رویان ده‌بێته‌وه،که بیرکردنه‌وه ،چۆنیه‌تی ده‌ربرین و کرداری تاک کۆنترۆل ده‌که‌ن.باوەر تێکەلێکە لە کولتور،نەریەت ،ئایدلۆژیا و دین ،کە میکانزمن بۆ جولە و کرداری رۆژانەی مرۆڤ.
رووبەرووبونەوەی ئەمانە کارێکی ئاسان نیە،چونکە مرۆڤ دەگەرێت بۆ سەلماندی ئەم باوەرانەی کە لای خۆی دروستە ،به‌ڵگه و بیانوو دەهێنێتەوە،بۆ سەقامگیرکردنیان،هەرچەندە دەزانینن نیەت باشی و چۆنیەتی زندەگی هەلبژاردنە ،نەک زگماک
لە چی قۆناغکدا باوەر دروست دەبێت؟
به‌هێزترین باوه‌ر له سه‌ره‌تای ساڵی دووه‌م و سێیه‌می ته‌مه‌نی مندالدا دروست ده‌بێت،منداڵ باوه‌ره‌کانی له‌سه‌ر خۆی و ده‌وروبه‌ری له‌سه‌ر بناخه‌ی یه‌که‌م شارازه‌بونی له‌و ناوه‌نده کۆمه‌له‌یه‌تییه‌وه فۆرم ده‌کات که تیدا گه‌شه ده‌کات.
مندال له قۆناغی سه‌ره‌تای ته‌مه‌نیدا پڕ ده‌کرێت له‌و باوه‌رانه‌ی که په‌یوه‌ست نین پێیه‌وه،وه‌ک چۆن خاولییه‌کی پاک و سپی بخرێته ناو ستلێک له ئاوی پیس پاشماوه‌یه‌ک خاولیه‌که هه‌موو پیسی ناو ستله‌که هه‌ڵده‌مژێت،مندالیش به هه‌مان شێوه‌یە ،زانست سه‌لماندویه‌تی شێوازی ره‌فتار, ڕه‌چه‌له‌کی بۆ ماوه ، کارو کاردانه‌وه ، حه‌زو ئاره‌زوه‌کان ، ئازارو مه‌ینه‌ت کێشان هه‌موو ئه‌مانه له بێئاگای مرۆڤدا پرۆگرام ده‌کرێن،لەگەل گەشەکردن و گەورەبووندا دەچەسپێن و کەسایەتی مرۆڤ دروست دەکەن.
ئه‌و مندالانه‌ی په‌روه‌رده‌یه‌کی ته‌ندروستیان هه‌یه،خۆشه‌وستن،په‌سند ده‌کرێن وه‌ک ئه‌وه‌ی که هه‌ن و جێی بایه‌خن .ئه‌و باوه‌ره‌یان له دروست ده‌بێت که ژیان گۆنجان و به‌خته‌وه‌ری دێنێت له‌گه‌ل خۆی،توانای باوه‌ر به‌خۆبونیان و په‌سند کردنی ده‌وروبه‌ریان به‌لاوه ئاسانترە بەراورد بە گه‌شه‌کردنی سیسته‌می باوه‌ر ،لای ئه‌و مندالانه‌ی له‌سه‌ره‌تای قۆناغه‌کانی ژیانیاندا به ئازارو ناپه‌سند کردنیان له‌لایه‌ن خێزان و کۆمه‌لگاوه دێنە ژیان .
له‌گه‌ل سنورداریه‌تی توانای فێربون و ته‌واوی پشتبه‌ستن به مرۆڤه کامڵه‌کان .ئه‌وانه‌ی که‌مته‌رخه‌من له به‌خشینی خۆشه‌وستی و په‌سند کردن و پارێزگاریکردن.منداڵ هیچ رێگایه‌ک له‌به‌رده‌می نامێنێته‌وه جگه له گه‌یشتن به قۆناغی گۆشەگیری،به‌ر ئه‌نجام مرۆڤی بێهه‌ست یان بێ گیانیان لێدەکەوێتەوە.
کاریگەری باوەر لەسەر مرۆڤ
ترس تەنیا فاکتەرێکە ،کە هەمیشە کارەساتی بنچینەیی بەدوای خۆیدا دەهینێت ،هه‌ڵه‌یه‌ک له‌وه‌دا نیه مرۆڤ باوه‌ری هه‌بێت ،هه‌ڵه‌که له‌وه دایه له خۆت نەپرسیت[بۆچی ئه‌م باوه‌ره تایبه‌تیه‌ت هه‌لگرتوه]. هه‌ر باوه‌رێک ،کە لەلایەن مرۆڤەوە هەلدەگیرێت، هه‌ستێکی ناوەخنی ده‌خاتە کار یان زیندووی ده‌کاته‌وه که پابه‌نده به هه‌ڵوێستی ترس له خودا،دەوروبەر،سروشت و بوونەوەر .ئه‌و کاته ترس ده‌بێته راستی له مرۆڤدا به‌رزده‌بێته‌وه تا ئاستی بێهیوای و گومان له خود .هەلبەتە،مەبەست لەو باوەرانەیە،کە هەلبژاردەی خودی تاک نینن.
کاریگەری لە مانای خودی باوەرەوە نایەت،لە دلنییایی بوونی باوەرەوە دێت،هیچ باوەرێک هەرچەندە پڕ مانا،بەهاو مەزن بێت،کاریگەرێکی ئەوتۆی نابێت ،تا نمایش نەکرێت و گیانی پێدا نەکریت،وەک راستیەکی تەواو و رەها.حەقیقەتی مەزن،ترس و دۆگما،هەموو ئەمانە خوێندنەوەی کۆمەلگان ،بەبێ هیچ بنەمایەکی زانستی و هۆشمەندی بۆ قوربانی و کۆیلەکردنی مرۆڤ،بەمەرجێک ،کە مرۆڤ پەسندی بکات وەک حەقیقەتێکی ناوەوەی خۆی.
ئایدۆلۆژیا،
هەموو باوەرێک ،پێوستە تێیبگەین،بۆ ئەوەی باوەری پێبکەین،چونکە ،تێگەیشتن لە هەر باوەرێک ،کەمکردنەوەی بەهاو لێسەندنەوەی هێزی باوەرەکە خۆیەتی.کێشەی باوەردارانی راستەقینە، سەلماندنی باوەرە ،وەک راستیەکی تەواو لەدلەوە نەک بە ئەقل،چونکە دل هەلگری نمایشکەری حەقیقەتی رەهایە ،وەک چۆن،رۆدۆلف هیس،هاواری کرد بۆ نازییەکان وتی 'لە هیتلەر مەگەرێن بە مێشکتان،هەمووتان دەیدۆزنەوە لە ناو هێزی دلتان'.
تا ئێستاش هەلگرانی ئایدلۆژیا،گۆرانکاری لە کۆمەلگادا بە گواستنەوەی سیستمێک بۆ سیستمێکی تر دەبینن،یا گۆرینی سەرۆک و کارزمە بە چارەسەر، کە نابیت لە بیرمان بچێت،گۆرانکاری لە کۆمەلگادا پرۆسەیە،چەند پرۆسەیەکی یەک بەدوایەکی ریشەییە،نەک گۆرانێکی کتوپر.کە ئەمە باسێکی ترە لێرەدا مەبەستم نیە .
دۆگما و حەقیقەتی رەها
هینری مێنکن دەلێت،پێوستی پلەو پایەی کۆمەلایەتی و حەقیقەت ،کوێرانە بەرەو ئەنجامێکی رادیکالانە دەمانبەن،کە حەقیقەتی رەها سەرچاوەی بەدخوازی کۆمەلگا نیە،بەلکو بیری حەقیقەتی رەها هۆکاری نادادپەروەری ،نایەکسانی و رێگرە لە توانای مرۆڤ،وە هەروەها دزینی ئازادی مرۆڤە لە بیرکردنەوە و کردار.بەهەمان شێوە،دۆگما نەهێشتنی هەموو گومانیگە،کە لە جەوهەردا هەمووشتەکان گۆمانلێکراون،ئیرک فرۆم دەلێ گومان رۆیشتنە بەرەو پرسیار.پرسیاکردنیش لە بۆشایەوە دروست نابێت،کەواتە دوگمای دینی و ئایدلۆژیا گۆمان نەهێلن ،شتەکان وەک گوێزی پاکراو دەخەنە بەردەستی مرۆڤ،بوارێک بۆ تاک نەهێلنەوە بۆ هەلبژاردن.
دین.
دین یەکێکە لە ترسناکترین فاکتەر بۆ دروست بوونی باوەری دۆگماو حەقیقەتی رەها.کە زۆربەی دینەکان لەسەر بنەمای بۆ ماوە،شوێن و نەریەت،سەپێندراون لەسەر مرۆڤ،بێئەوەی هیج شێوە هەلبژاردنێک هەبێت بۆ تاک،دواتر سوود وەرگرتن لەهەستی ترس،لێپرسینەوە، دابینکردنی ئارەزو و غەریزەکانی مرۆڤ لە رێگای بەهەشتەوە،سایکۆلۆجی مرۆڤ ئامادەکرێت بۆ پەسندکردن ،بێ هیج بیرکردنەوەیەک و مۆتیڤێکی مرۆڤانە.غەریزەی زیندوو مانەوە [نەمری] و جوت بوون لای مرۆڤ،دوو غەریزەی بەهێزن .بۆ ململانێ کردنی ئەم غریزانەش،پەیمانیکی درێژخایەنی دینی بوونی هەیە ،ئەمەش هێشتنەوەی مۆرالی دینیە نەک مۆرالی تاک،کە ئەم پەیمانە،زۆر جار دەبێتە هۆی دروستبوونی کەسانی رادیکالو قوربانیدەر لە پێناو باوەری بە زیندوو مانەوە[نەمری]،کە رۆحە نەک جەستە.
قوربانیانی باوەر کێن؟
وەک باسم کرد، بە پلەی یەکەم ئەو مندالانەن ،کە لە خۆشەوستی خێزان و کۆمەلکا دابراون.دواتر ئەو گەنجانەن لە قۆناغی گەشەکردنیاندا،بێ شوناسن ،لە هەوڵی خۆ خۆدۆزینەوە و هاتنەوەیان بۆ ناو کۆمەلگا بەشێوەیەکی تر،لەگەل هەموو ئەو رقە شاراوەی لە قۆناغی مندالیدا هەلیانگرتوە ،لێرەدا باوەر وەک دەرمانێک بۆ سارێژکردنی دەروون، کە توانای بە ناسینکردن و خۆ گونجاندنیان پێدەداتەوە ،لە لایەن گروپێک یا بزوتنەوەیەکی ئایدلۆژی یا دینی،ئەم رێکخراو و گروپانەش،لە کەسانی کارزما و رادیکالی نەتەوەیی یا دینی پێکهاتون ،رووکەشیانە کار دەکەن لەسەر هێشتنەوەی پیرۆزیەکان ،بەلام لە جەوهەردا بەتال کردنەوەی پیرۆزی نەتەوە و دین رادەگەیەنن،چونکە گرنگیدانیانە بە خالە لاوازەکانی دین و نەتەوە ،نەک جەوهەری شتەکان.
خالیکردنەوەی کەسایەتی تاک و بەستنەوەیان بە جەستەی بزوتنەوەکە،وەک پۆل بۆرگەیت دەلێ ،تاک پێوستە بژیت وەک ئەوەی خۆی بیردەکاتەوە یان کۆتای بە بیرکردنەوە بێنێت بۆ جێبەجێکرن بژیت،لێرەدا، تاک واز لە بیرکردنەوە دێنێت لە پێناو ئەو بزوتنەوە یا گروپانە کە شوناسی پێ دەبخشنەوە.بە کەلک وەرگرتن لە سروشتی مرۆڤ ،کە ناتوانێت بە تەنیا بژیت،هەستی بەشێک بوون لە کۆمەلگا و گروپ ،وە پەسندکرنی وەک ئەندامێکی دیار، تاک والێدەکات بەلانسێک لە نێوان باوەرو پێداوستیەکانی خۆی راگرێت،کە بەداخەوە. ناکۆکی لەنێوان بیرکردنەوەی تاک و واقیع زیاد دەکات،،بەهای پەسندکردن ،درویەکی ئیگۆیانەیە بۆ گۆنجان لەگەل شوناسی مرۆڤدا،لە هەمانکاتدا ،ئەوە خودی راسەقینەی مرۆڤ نیە بەلکو نا راستەقینەکەیەتی کە ئیگۆیە.
تاک ،وایلێدێت بەرپرسیارەتی بەها ومۆرالی خۆی لە بیر بکات، بەرپرسیارەتی توانای وەلام دانەوەیە،بە کارایی،متمانە، راوبۆچون و هەستداری [هەستداری دینی،ئەخلاقی،خۆشەوستی ، نەریەت و رامیاری].باوەر زۆر جار وا لە تاک دەکات بەرپرسیارەتی بداتە دەست کەسانێکی تر بۆ خۆ رزگارکردن لە بەرپرسیارەتی،ئەمەش بە پێکەوەبەستی سێ فاکتەر،کە ئەم گروپ و بزوتنەوانە کاری لەسەر دەکەن بۆ بەدەستهێنانی کەسانی باوەرداری قوربانیدەر ،ئەم فاکتەرانە ،بروابوون بە چارەنوس،ناروونی لە تەوقوعاتی حەقیقەتی رەها وبێتوانای [تەمبەلی، سستی،نەگۆران]لە ئەنجامدا هەموو مۆتڤێکی تاکی باوەردار دەکەوێتە ژێر دەستی کارزمایەک.کە توانای بیرکردنەوەی تاک کۆنترۆل دەکات.
لە کۆتایدا،وتەیەکی نیتشە دەلێت،لە دۆخی ئاشتیدا ،شەرانگێز هێرش دەکاتە سەر خۆی.
٥/١٠/٢٠١٣
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
