ناسنامەی ئاپۆ بەقه‌ڵه‌می ڕێبه‌ر ئاپۆ

Wednesday, 27/02/2013, 12:00

سەرچاوە: لەدەوڵەتی راهیبی سۆمەرەوە بەرەو شارستانی دیموكراسییانە.

ئامادەکردنی:کارزان هەمەوەندی

دیاركردنی چوارچێوەیەك بۆ ناسنامەی عەبدوڵڵا ئۆج ئاڵان وەكو كەسایەتیەك كە بە شێوەیەكی چڕ لە نێو ئەم دیاردەیەدا ژیاوە, بۆ من وەك ئەركێكە. چوارچێوەیەكی بەمجۆرە لە هەمانكاتدا بۆ ئەوانەی بە خەباتی مێژوو, كۆمەڵناسی,بیۆگرافی و هونەرەوە خەریكن,دەبێتەبەڵگەیەكی گرنگ سەبارەت بەم بابەتە و بۆشاییەكی گەورە پڕدەكاتەوە.هەروەها وەكو دەزگایەكی تێوری و پراكتیكی بە شێوەیەكی بەرجستە پیوەندیداركردنی ناوەند و دەور وبەرێكی بەرفەراوان و كاریگەری كردنە سەر چەندین گۆڕانكاری و پێشكەوتنی كۆمەڵگا, ئەوا پێناسەكردنێكی راست بایەخدارتر دەكات. سەبارەت بە روونكردنەوەی ئەو هەڵسەنگانانەی لە باریەوە نوسراوە و دەنوسرێ, گوتراوە و دەگووترێ, سوودمەند دەبێت. بێگومان تاوتوێكردنی بابەتەكە بەرهەندە زانستی و ئەدبیەكانەوە پێوستییەكە و رۆژ بەرۆژ بایەخەكەی زیاتر دەبێت.هەروەكو چۆن بەدەگمەن روویداوە كە مێژوو و گەلێك تا ئەم رادەیە لە تاكێكدا قاڵبێتەوە, زۆر بە دەگمەنیش بینراوە كە تاكێك لە میانەی كاروانێكی تەنیایی بەمجۆرەدا, مێژوو و گەلێك بخولقێنێ و بەڕیوەی ببات.
1-لەدایكبوونی سروشتی, پەرتەوازەبوونی كلتووری تیرە و هەنگاونان بۆ دارستانی شارستانییەت.
ئەمە بۆچوونێكی زانستییە كە پەرەسنەندنی سروشتی ژینگە و مێژوو رۆڵێكی یەكلاكەرەوە لە پێكهاتنی كەسایەتی دەبێنێ. لە ئاستی پێناسەكردندا دەتوانرێ هەندێ بۆچوونی گەوهەری دەرهەق بە چوارچێوەی مێژوویی و ژینگە پێشبخرێت. ئەو ژینگەیەی تێیدا هاتمە دونیاوە,شێوەی ئەو تەپۆلكە بچووكانەی هەیە كە ریگای ئەو دۆڵانەوە ڵیك دابڕاوە كە ناوندكانی چیای تۆرۆس و دەشتەكانی میزۆپۆتامیا بە یەكتر دەگەن. گوندی ئۆمەرلی(عەمارە) كە پێنچ كیلۆمەتر دەكەوێتە نزیكەی پێچوكانی رووباری فورات كە لە باكوورەوە بەرەو باشوور هەڵدەقووڵێت, ئەو دەوروبەریە كە تێیدا هاتمە دونیا و مەزن بووم, كەشەكەی وەكو كەشی دەریای سپی وایە. دەكەوێتە ناوەندی ئەو ناوچەیەی لە مێژوو بە هیلالی بەپیت ناودەنرێ. بۆ كولتوورەكانی دانەوێڵە و ئاژڵداری گونجاوە. لەو تایبەتمەندێتیانەی سەردەمی نیۆلیتیك كە تاوەكو ئێستا تێیدا دەژی, دەرك بەوە دەكرێت كە سەرەكیترین ناوچەیە كۆمەڵگای نێولیتیكی تێیدا پێشكەوتووە.تایبەتمەندێتیە فیوداڵیەكان لە نزیك ناوچەی ئێمە بە هێزە, تەنانەت تایبەتمەندیەكانی سەرمایەداری كە دواتر پێشكەوتون, لە شوێنی لەدیكبونی من كاریگەریەكی ئەوتۆی نەبووە. بە شێوەیەكی بەهێز لە بەردەوامكردنی هەبوونی كۆمەڵگای گوندی نێو لێتیك, رەوشێكە شایانی تێڕامانە.
هەروەك دەزانرێ‌ ئەم ناوچەیە بە شێوەیەكی دژوار دووچاری یەكەمین هەوڵەكانی بە كولۆنیكردنی شارستانییەتی سۆمەر هات. دەكەوێتە ناوەڕاستی كۆلۆنیەكانی سۆمەر, كە لە ناشووردا كارگامێشە, لە رۆژهەڵات ئورفا-بیلیجیك, لە باكوور سامسات ورۆژئاواش شاری پەریە. ناوچەی ناوەندی پادشایەتی كۆماگەنایە. مسۆگەرە 2000 پێش زاێن ئاشنایی شارستانییەت بووە. شیمانەكی بە هێزیش ئەوەیە ,كە لە كۆمەڵگای نێۆ لیتیكی پێشووتر تاوەكو رۆژگاری ئەمڕومان تەمەنی 15 هەزار ساڵە. ئاشنای شارستانییەتەكانی ئاشووری,ماد,پارسی,ساسانی, هێلینی,كۆماگەنا,رۆما, بێزەنتی , عەرەبی-ئیسلامی بووە.
تایبەتمەندیەكی دیكە گرنگی مێژووی ئەم ناوچەیە, ئەوەیە كە دەرگا و پردی تێپەڕبوونی كۆمەڵە ئەتنیكی و قەومە جیاوازەكانە. كۆمەڵەیەكی ئەتنیكی و قەومی بێگەرد لە ئارادا نییە. تاوەكو ئێستاش شۆێنپەنجەی مۆزائێكیكی تێكەڵەی هەموویان بە هێزە. لە پێدراوە مێژوویی و شوێنەوارناسی ونەژادناسیەكانەوە دەرك بەوە دەكرێت كە یەكەمین كۆمەڵەی ئەتنیكی خاوەنی جێنیشنە جێگیرەكان هۆریە بە ریشە ئاریەكانن. لێكچوونی پێكهاتەی زمانی كوردانی رۆژگاری ئەمڕومان لە گەلِ پێكهاتەی زمانی هۆریەكان ئەم راستینە دەسەڵمێنێ‌. دەزانرێ‌ هۆری ناوێكی گشتییە, سۆمەریەكان لەم گەڵانەیان ناوە كەلە ناوچەی گرد وشاخاوییە بەرزەكاندا ژیاوەن. هەروەها هەندێ‌ جار سۆمەریەكان گەلی ئەم ناوچەیان بە كوردی ناوبردووە كەبەواتای " گەلی چیایی" دێت. كور واتە شاخ, دی واتە عائیدبوون. كە بەردەوام بەرەو ناوچەكە دزە دەكەن. دەشێ ناوی عەممارە كاریگەری ئەم نەریتەكولتووریە بێت. دواتر ئەم كۆمەڵانەی لە ریێ عەرەبەكانەوە پێگەیەنران لە ژێر فەرماندارێتی سەعدی كۆری وەقاس ئیسلامەتیان بۆ ناوچەكە گۆاستەوە. تاوەكۆ ئێستاش ناوی زوربەی گوند و مروڤەكان ریشەی عەربیی-ئیسلامییە. شیمانە دەكرێ كێشمەكێشی هۆری-ئامۆری باو لە ناوچەكەدا بۆ مێژووێكی یەكجار كۆن بگەڕێتەوە. گەلێك پاشماوەی ئاشووریەكان تاوەكو ئێستاش لەناوچەكەدا ماوەتەوە. گەلێك بەردی نووسراو هەن.
لە پاشماوە كولتووریەكاندا دەردەكەوێت كە ئەرمەشنیەكانیش لە گەلە كۆنەكانی ناوچەن. گوندی جەبین(سایلا قایا) كە گوندەكی دراوسێمانە وتاوەكو پێنجەمی سەرەتاییم تێدا خوێندوە, هەموو رۆژێك هاتووچۆم دەكرد, تا وەكو سەردمی كۆمار گوندێكی ئەرمەنیە. خەلفەتی (ڕومقەڵا) كە قەزای ئیداریمان بوو, شیمانەیەكی بە هێز ئەوەیە ناوی لە گەلێك دێت كە بە كانزا خەریك بوونوبە هال- پاوۆ ناودەبران. شیمانە دەكرێت ئەم گەلەش باپیرانی ئەرمەنیەكان بن(هەروەكو لە منداڵیشەوە بینیومە ئەوانەی بە كاری كانزاكاریەوە خەریكەن زیاتر ئەرمەنیەكانن). وەستایی كانزاكاری لەناوچەكە تایبەت بەئەرمەنیەكانە. لە دووەمین سەدەی زایینەوە ئیتر كۆچی تیرە توركمانەكانیش بەرەو ئەم ناوچەیە دەبینرێت. لەبەر ئەوەی لەرۆژهەڵات بەتەواوی كوردەكان باڵادستن, توركمانەكان زیاتر لە رۆژئاوای فوراتەوە هاتوون و هەوڵی دزەكردنیان داوە. ئەگر لەژێر رۆشنایی ئەم راستینەیەدا نەخشەیەكی ئەتنیكی دەوروبەری گوندەكەمان بكێشم بەمجۆرە یە, لە ناوەڕاستی گوندی عەممارە(ئۆمەرلی)كوردە, لەرۆژئاوە لە كەناری فورات عەینۆ(عەین, بە زمانی عەری بە واتای كانی دەیت, كانیەكی گرنگە) توركمانن. لە باكوور پازوور,دارتۆ,گۆلگان كوردن.
لە رۆژهەڵات ئارا(ڕێی ناوین) توركمانن. ئارام لە باشوور توركمانن.شیمانە دەكرێ ناوی ئارا و ئارام بە ریشە ئاشووری-ئامۆری بن. لەباشوور جەبین(سایلا قایا) لە رابردوویەكی نزیكدا ئەرمەنیە, لە گەڵ كۆماردا بە تورك كراوە. تەواو لەنێو زەمینەیەكی مۆزائیكی ئەتنیكی كولتووری داین. هەروەكو بڵێی سێ چوار گرەپی ئەتنیكی كولتووری سەركی رۆژهەڵاتی ناوین لەنێو بەیەكەوە ژیانەكی چڕدان. بەردەوام كاریگەری ئامۆریە سامیەكان ,ئاشووری وعەربەكان لە باشوور هاتووە. تورك-توركمانەكان گروپێكی دیكەی ئەتنیكی-كولتوورین كە دوای هەمووان هاتوونەتە ناوچەكە. هەرچی كوردانن, وەك سەركیترین خوڵقینەری و بەهێزترین درێژەپێدەری كولتوور و شورشی نێولیتیك, لە ناوچەدا رۆڵێكی ناوندیان بینیوە. چاندن و ئاژەڵداری كاری سەرەكیانە. عەرەبەكان-ئامۆریەكان بە بازرگانی,ئەرمەنیەكان بە كانزاكاری, توركمانەكانیش بە كۆچەری وشەڕڤانیەوە خەریك بوون.
فاكتەرێكی لەنزیكەوە ناسنامەی منداڵ یەكلادەكاتەوە خێزانە, كۆمەڵی گوند كە خێزانیش جێگایی خۆی تێدا دەگرێت. هەروەكو چۆن لە چوارچێوەی دیاریكراویشدا دەركی پێدەكرێ‌ جڤاتی گوندەكەمان لە ژێر كاریگەری كولتووری نیۆایتیكی هەزاران ساڵ بەر لە ئێستا, بە بێ‌ ئەوەی هێندە لە باوەری ئیسلامی تێبگات لە نێویدا دەژی. لەو خێزانە هەژارانە پێكدێت كە جیاوازی چینایەتییان لە نێواندا نییە, مۆڵكێكی هێندە كەمیان هەیە كەتیرە گۆزەرانی خۆیان ناكات, كاركەری و سەپانی بۆ دەرەوە دەكەن. ئەگەر لە كۆنێشەوە بێت عەشێرەتگەرایی تێپەڕ كراوە. پێوەندیەكانی خزمایەتی وبەنەماڵەیی
هێندە لاواز بووە تەنانەەت تێرەبە تێرە بوونیش ناكات. بەرامبەر بە پێوەندیەكانی سەرمایەداری كە لە پێشكەوتندایە, كەوتوونەتە نێو روشی زەحمەتكێشی نەدار. دەرهەق بە پێكهاتەی بیروكراسیەتی كۆماریش نامۆن. خوێندەوارییەكی سنوورداریان هەییە. هەندە ئاگاداری كولتووری كۆمار نین. دەتوانرێ بگووترێ كە كۆمەڵگای نیۆلیتیك لە ناودا كاریگەری كۆمەڵگاكانی كۆیلاداری, دەرەبەگایەتی و سەرمایەداری لەدەرەوە وەرگرتووە, بەبێ ئەوەی بە وەرچرخانێكی دیالەكتیكی تێپەر بكات. لە میانەی چەمكی " ئەوی بە سەرمان دێت,ناچارین پەسەندی بكین,قەدەرە" بە قووڵایی لە نێو پاسفیزمدا دەژیت. ئاستەمە هەمو كولتوورەكان واتا یەكیان بۆی هەبێت.ئەوانەی لە ژیرەوە ماوەن وەكو چیینەكانی ژەنگ, بەستوویانە. لە لایەنی هزری و روحیەوە هیچ خوڵقكاریەكیان ڵێ چاوەڕوان ناكرێت. دەتوانین ئەمە بە "مانەوە لە دەرەوەی رۆژگار" یش ناو بەبین. بەگشتی كۆمەڵگای رۆژهەڵات كە لە ساڵانی 1000ی زاینییەوە دووچاری موحافزەكاری و لەناو خۆ داخراوبوون هات .ئەم تایبەتمەندیانە تا ئێستاش بەردەوامە. بە بێ ئەوەی دەرك بەوە بكەن كە ئەو خوداوەندەی باوەریان پێیهیەناوە كامە پێویستیانی پێكهێناوە و تەنانەت لە بواری میتۆلۆژیشدا یادگاریەكانی لەدەستدا. وەكو كۆمەڵگایەكی مارژیناڵ لە نێو روشێكدا دەژی كە لە نزمترین خاڵدایە و دابشكراوە. تەڤڵینەبوونیان بۆ هیچ قۆناخەكی شۆڕشگێری سیستەمی سەرمایەداری,رەوشی مارژیناڵی تەنگوناوتر دەكات. زۆر بە ئاستەم كۆمەڵگای گۆند لە بواری جەستەیی خۆی بەرهەمدێنێ, هەچی لە بواری ئایدۆلۆژیە بە قووڵایی لە نێو نامۆبوونی هزری ورۆحی دەژێت.ئامانجێكی ئەوتۆی كۆمەڵایەتی, سیاسی و ئایدیۆلۆژی ژیان نییە. تەنانەت هزری فەریادڕەسی و ئاخیرەت واتای خۆی لە دەستداوە. بەڵام بوون بە فەرمانبەری بچووك و كاركەری لە ئەوروپا, دەتوانێ ئومێدی سنووردار بخوڵقینێ. رووبەڕوی مەرۆڤێكین كە خراپ نییە, بەڵام خێریشی نییەو بێكاریگەر و ملكەچە. هەروەكو بڵێی مەحكومی ژیانێكە, كە هەمووشتێكی رزاو,بێواتا بووە, بێچارەیی بە قەدەرێك دەبێنێ و وەكو ئەوە وایە كە لە بندیخانەیەكی كراوەی جیهان خۆی بەندكردووە.
لە بنەماڵەیەك هاتوومەتە دونیاوە كە لە نێو ئەم راستێنەیەدا دەژی. دراوی ئەوتۆ نین كە ئاماژە بەهەبوونی ریشەی تیرەی برایی و خاندان بكەن, دەشێ بەنەمالەیەكی بەڕەچەڵەك بێت كە ناوندی هەردووكیانە. بە زمانی كوردی بە "ماڵی ئۆجە"ناودەبڕێت. دەتوانین "ماڵی "وەكو فامیل بە كار بێنین,"ئۆجە" كۆنترین باپیرمانە كە دەزانرێ. لەو باوەردام, نازناوی ئۆجەلان بۆ ئەم باپیرە دەگەڕێتەوە. ئۆجە دوو خیزان(عائلە) بۆ هەر دوو كوڕەكانی حوسین و عەبدوڵلا پێكدێنێ. باوكەم كوڕی عەبدوڵلایە, ناوی عومەرە. ناوی منیش لە باپیرم عەبدوڵلا ماوەتەوە.ئەو تایبەێتیانەی باپیرەم كە زورجار دەگووترێتەوە, ئەویە كە زۆرزان و سوارچاك بووە. من خۆشم شایەدم كە باوكەم كارەكتەرێكی وەهای هەبوو, دەست و پیێ سپی, بەڵام مسۆگەر گەرێدراوی باوەڕیەكانی بوو. دڵسۆز وبەنامووس بوو, سەبارەت بە هیچ كەسێەك بە خرابی بیری نەدەكردوە. وەكو كەسایەیتەك هاتە بەرچاوەم, كە ئەگەر هەلومەرجەكانی لە باربوایە,لە رێگەی ئەم تایبەتمەندێتیەیەوە دوودڵی لە تەڤڵیبوونی قەڵەمبازە مێژوویەكان نەدەكرد. لە راستیدا عارف بوو. سەبارەت بە ناسینی من لە ئاستیكی بەرزدا بوو.ئێستاكەش لە بیرمە. كاتێك لە ژیر داری فستق پێ گووتەم كاركردنت زور خاوێنە و شێوازەكەت فەتحكارییە, لە ژێر قووڵای ئێشی بێهیزیەوە دەیناڵاند. ئەگەر ئەو ساتە دیار بكەم كە هیچ كاتیەك لە بێرناكەم لە جیگای خۆیدا دەبێت. كاتێك وەكو فەرمانبەرێی مساح لە دیاربكر بووم, لەسەر دیواری ویلایەت بینیم. كاتێك كاڵەكێكم پارچەكردو خواردمان خۆشحاڵی خۆی نیشاندا. دڵم بەو رەوشەی ئیشا. ئەو ڵایانەی هەرە زێدە گرنگی پێدەدا قازانج كردن بوو لەڕیێ ڕنجەوە.كاتێك لە ئێمە تووڕە دەبوو دێگووت:" خۆزگە نان كەروێشك بووایە, ئێوەش تاژی و بەدوای بكەوتنایە". دەیخواست ملمڵانێ نانمان تێبگەیەنێ. بەڵام هێزی تێگەیشتنی ئەمەمان نەبوو. كاتێك بە منی گووت " ئەگەر بمرم, تەنانەت دڵۆپە فرمێسكێش لە چاوەت نایەتە خۆار" بە زانای قسەی دەكرد و راستی گووتبوو.
لایەنی دایكمان ئاڵۆزترە. دایكی باوكم بەسێ سەر بە ڵقی شابیقان ی خێڵی گەدیكانە كەتاوەكو ناوچەی عەرەبەكان بڵاوبوونەتەوە. مردنی ئاسایی بە مردار بوون" حەرام, مردنی پیس" ناودەبەن. باپیرەم "باوكی دایكم" حەمید لە گوندی ئارای توركمانەكان لە گەڵ حەوا دەبن بە هاوسەر, دایكم عوەیش لەوانە دێتە دونیا. حەوا و عوەیش لە نێو بەنەماڵەدا نوێنەرایەتی ژنی بەكارێگەر و بە هێز دەكن. مسۆگەر خۆیان لە میردەژن كەمتر نەدەبینی. دەتوانرێ بگووترێ بەسەرەتاییترین شێوە تێكۆشانی كۆمەڵایەتیان دەكرد كە سەر چاوی خۆی لە ناكۆكی ژن-پیاو دەگرێت. ئەو هاوسەنگیەی ئاواكراوە بە شێوەی باڵادەستی نەبووە, بڵكو بەشێوەی رێككەوتن بوو. بەڵام بەردەوام تۆوی پێكدادانی لە خۆی دەگرت. ئاشكرایە كەلە نێو بنەماڵەكەماندا لەبەر ئەوەی ژن گواستنەوە لە رەچەڵەكی جیاوازتر هەبوو, پێویستییمان بەوە بینیوە كە نزیكبوون و تەبایی لە نێوان خۆیاندا ئاوابكەن.رێگایەكی كۆتاییهێنان بە كێشمەكێشە باوەكان, تێكەڵاوی ژنخوازیە. وەكو دیارە بە شێوەیەكی بەربڵاو ئەم شێوازە پەیڕەو دەكرێت.
هەر چۆن هاتمە دونیا و خۆمم ناسی, خۆم لە نێو شۆڕشی خێزان و گوندا دۆزیەوە. هیچ ئامانجێكی خێڵەكی, چیینایەتی و نەتەوەیی نەبوون كە خۆم پێانەوە گرێبدەم.تەنانەت ئایینیش كە بریتیە لە ئەزبەرەكردن(واتا ڵەبەركردن)ی عەرەبی , دوور بوو لەوەی تێر كەربێت. هیچ شتێك لە ئارادا نەبوو كە هەستەكانی هەڵكشان تێر بكات.ئێستاش لە بێرمە كە قوتابخانەم وەكو دڕەندیەك دەبینی كە قووتەم دەدات. شاریشم وەكو ئەو بینی كەمن قووتدەدات و هێزم بۆ بە دیناهێنێت. چۆونم بۆ قوتابخانەی سەرەتای لە نێو هەستێكی ئاڵۆزدا بەدیهات. بەرەوشێكی ڕوحی ئەندێشەوە پێشوازیم لەقوتابخانە كرد, بەڵام هەستەم بەوە كردبوو كە تاكە ڕێگای بەرزبوونەوەم بێرەدا تێپەڕدەبێت. لەیەكەم رۆژم چوون بۆ قوتابخانە تا وەكو دوا قۆناخی زانكۆ بەردەوام جێگای سەرنج راكێشان بووم.
بەكاردانەوە وەڵامی بانگەشەی خاوەندارێتی دایكم دایەوە كە سەبارەت بە من هەیبوو. بوون بە خاۆەن خۆم ئامانجێك بوو. هەر بۆیە ناكۆكیەكانم لەگەڵ دایكم بەردەوام بوو.بانگەشەكانی باوەك سنووردارتر بوو. سەبارەت بە كاری ڕیك وپێك لە گەڵ بەراكانم لەناكۆكێدابووم. ململانێ لە نێوانماندا روویدەدا. خێزان دوور لە باوكساڵاری بوو. سەربڵندی دایكم هاوسەنگیەكی مسۆگەری ئاوا كردبوو. ئەم هاوسەنگیە هەلومەرجەكی گۆنجاوی بۆ ئەوە ئامادە دەكرد ئازادانەپێبگم. كلیلبوونی دەسەڵاتی باوك-دایك لەنێو خێزاندا بۆشاییەكی دەخۆڵقاند. سوود وەرگرتنم لەم بۆشاییە, دەتوانرێ وەكو یەكەمین دەرفەتی كاروانی ئازادی ببێنرێ.
لەساڵی 1964 لە نزیپ چوونم بۆ قوتابخانەی ناوەندی دوومین قۆناخی ژیانم دەستپێدەكات.قوتابیەكی زیرەك و بەرچاوانی مامۆستایان بووم. یەك بەدوای یەك نمرەی باشم وەردەگرت. بەڵام پاشماوەی تایبەتمەندیەكانی دەرەبەگایەتی و لاوازیەكانی ژیانی بۆرژوازی كە هەستمكرد ناتوانم لەگەڵیان ئاوێتە بم, دەبووە كۆسپ لەوەی ببمە خاوەن هیواو ئومێد. لەدوای قۆتابخانی ناوەندی لەجیاتی قۆتابخانەی مامۆستایان, خۆێندنی دواناوەندیم هەڵبژارد.لەبەر ئەوەی بەپارە بوو توانام نەبوو.دواناوەندی بەخۆڕایی و خوێندنگای پیشەكاری بژاردەكانی پێشم بوون. بەڵام داخوازی راستەقینم دواناوەندی سەربازی بوو. لەبەر ئەوەی تەمەنم گۆنجاو نەبوو, رێگای لەپیش گەورەترین تێكشكانی خیاڵم كردەوە. هەروەكو بڵێی ئەم روداوە لێدانێكی گەورە بوو بەر خیاڵی گۆڕینی بەهێزی كۆمەڵگا كەوت. كاتێك دەركم بەوە كرد لە بووارەكانی ئایین و سەربازی ناتوانم پێشكەوتن بەدیبێنم, گۆڕەپانی سیاسیم وەكو ئامانجێك بۆ خۆم دیاركرد. لە ماوەی نێوان ساڵانی 1966-1969 دا لە قۆتابخانەی دواناوەندی كە ناوەندەكی لە ئەنقەرە بوو مامەوە.تاوەكو پۆلی دوومی دواناوەندی ئایدیۆلۆژیای ئایینی لە پێشتر بوو.لە قۆناخی دواناوندیشدا درێژم بە رێكخستنی گروپەكانی نوێژكردن دا.چوومە كۆمەڵەكانی ئۆچاخڵاری و تێكۆشان بەرامبەر كۆمۆنیزم. لەپۆڵی دوا قۆناخی ناوەندی پێوەندیم لە گەڵ چەپ پێشكەوت. زانیاریم سەبارەت بە هەردوو بابەتیش سنووردار بوو. هێزێكی وەهام نەبوو دۆگماتیزم تێپەڕبكم. بەڵام دەتوانم ئاماژە بەوە بكم كە لە ساڵی 1968 كەوتمە سەر راستەڕێی جیابوونەوەی دووڕیان. كۆتاییەكانی ساڵی 1970و1971 م لە ئەستەنبۆڵ بەسەربرد. بە خێرایی بووم بە ئەندامێكی(كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی كولتووری رۆژهەڵلات). رێبەرایتی بەرێشە دەرەبگ, رێگای پێشكەوتنی بنبەست دەكرد. بە شێوەیەكی رەخنەگرانە هەڵوەیستەم كرد. لەساڵی خۆێندنی 1971-1972 لە ریزی َبیستەمدا سەركەوتم و لە زانكۆی زانیاری سیاسی وەرگیرام. ئیتر بە‌وئامانجەی خۆم گەیشتبووم. ئیدی لە زانكۆی زانیاری سیاسی فێری سیاسەت دەبووم. هێندە ئاستەم نەبوو ببم بەملیتانێكی لە پێشینەی چەپڕوێتی.
كاتێك لەئەنجامی كودەتای 12ی ئادار ملیتانە لە پێشەكان دووچاری تسفیە بوون و گرتن بوون, رێگامان واڵابوو. هەروەكو لاینگری بەری پارتی كۆمۆنیستی گەلی توركیا جموجۆڵیم دەكرد. لەزانكۆدا قورساییان زاڵ بوو. ماوەیكی درێژ چاوەڕوانی (تهشكاپجە) راستەقینەكانم كرد. كاتێك قەڵەمبازە چاوەڕوانكراوەكانم نەبینی, هێدی هێدی لەسەر ریبازی خۆم قاڵدەبوومەوە.هنگاوم بۆ ئامادەكاری سەبارەت بە كێشەی نەتەوەیی كورد دەست پێكردبوو.
شەهیدبوونی ماهیر چایان و هەڤاڵانی وئەنجامدانی یەكەمین چاڵاكی ئێدانەكردنی , رێگای لەپێش زیندانێكردنێكی حەوت مانگی كردەوە. بە هۆی لاوازی وناتەواوی شاهێدەكانم, لەپانزدە ساڵ زیندانی رزگارم بوو. دنیزگەزمیش و دوو هەڤاڵەكەی لە سێدارە درابوون. تابڵێی چەپ سەركوت كرابوو. كاتێك لە كوتاییەكانی ساڵی 1972 لە زیندانی ماماق دەركەوتم, بە تەواوی خۆم بەگوێرەی قەڵەمبازی گروپی سەربەخۆ ئامادە دەكرد, لە نیسانی 1973 لە ئەنقەرە, لە بنداوی چوبوك یەكەمین كۆبونەوەی سەبارەت بە چارەسەری كێشەی كوردم بە شەش كەس ئەنجامدا. لە كوردستان بێرۆكانی دژ بە داگیركاریم بە بناخە دەگرت.ئەمە پێهەڵگرتنێكی تایبەت و رەسەن بوو. ساڵی یەكەم نزیكەی دوازدە خۆێندكاری زانكۆمان قازانج كرد. حەقی قەرار, كەماڵ پیرو دوران كاڵكان كە بەریشە تورك بوون هاتبوونە ریزەكانمان. لە ساڵی 1974-1975 بەڕێوەبردنی ئەركی بەرپرسیارێتی " كۆموڵەی دیموكراتی خۆێندنی ئەنقەرە"(ئادیود) شانسی پێشكەوتنی گروپی زیاد دەكرد. كاتێك لە ساڵی 1976 بە شێوەیەكی ریشەیی لە چەپی تورك دابڕاین,بڕیاری ڤەبوون بەرەو كوردستانمان دا, لەگەڵ كۆبونەوەی دیكمانی ساڵی 1976 بۆ یەكمین جار حقی قەرار بەرەو ئاگری, مەزلوم دۆغان بەرەو باتمان كەوتنە رێ. ئیتر ئەو پەردانەمان دەفڕاند كە ئێمەی بە سیستەمەوە گرێدەدا. ئەو كاتە بە ئاپۆچییەكان ناودەبراین.
عەبدوڵڵا ئۆج ئاڵان
دورگەی ئیمرالی-زیندانی تاكەكسی داخراو
11ی نیسانی-28ی ئاب-2001