گه‌مه‌ی ده‌سه‌ڵات، گه‌مژه‌یی ئۆپۆزسیۆن- به‌شی یه‌که‌م و دووهه‌م
Wednesday, 17/08/2011, 12:00
ئه‌وه‌ی که له‌مێژوی کۆن و نوێدا نوسراوه،له کۆی تۆماری ڕوداوه ڕامیاریه‌کانی کوردستان،به‌شه سه‌ره‌کیه‌که‌ی بریتیه له ململانێ و دوبه‌ره‌کی،پیلان و یه‌کتر کوشتن،ناپاکی و هه‌وڵدان بۆ سڕینه‌وه‌ی یه‌کتر،گفتو گۆ و دانیشتنیش وه‌کو خوێی چێشت له‌گه‌ڵ به‌شی زۆری ئه‌و هه‌ڵچون و داچونانه‌دا بوه.
ئه‌وه‌ی که زۆر بۆته جێگه‌ی سه‌رنجی من له هه‌مو ئه‌و دانیشتن و گفتوگۆیانه‌دا،سه‌ره‌نجامه‌که‌ی هاتنه ده‌ر بوه به‌ده‌ستی به‌تاڵ و به‌فیڕۆدانی کات بوه بۆ به‌رژه‌وه‌ندی لایه‌نێک یان چه‌ند لایه‌ن و که‌سێکی کاراکته‌ر له گفتوگۆکاندا،له‌وه‌تای شۆڕش و کاری ڕامیاری له‌و به‌شه‌ی باشوردا به شێوه‌یه‌کی ڕێکخراوه‌یی سه‌ری هه‌ڵداوه،لایه‌نه‌کان له‌گه‌ڵ یه‌کتریدا ناکۆکن وناگونجێن، په‌نا بۆ هه‌مو شتێک ده‌به‌ن،له پێناو نه‌هێشتن و کاڵ کردنه‌وه‌ی یه‌کتریدا.
گفتو گۆ و دانیشتن،وه‌کو دوایین خاڵی کۆتایی له ململانێکاندا بۆ گه‌یشتن به به‌شێک یان زۆربه‌ی ئه‌و ئامانجانه‌ی که پێشتر هه‌وڵی بۆدراوه،له لایه‌ن ئه‌و لایه‌ن و که‌سانه‌وه هه‌ڵبژێرراوه،گفتوگۆش واته دان و ستاندن،به‌و مانایه‌ی هه‌ر لایه‌نه و کۆمه‌ڵێک شت ده‌داته به‌رامبه‌ره‌که‌ی و هه‌روه‌ها کۆمه‌ڵێک شتیش بۆ خۆی له به‌رامبه‌ره‌که‌ی ده‌ستێنێ،که ئه‌وه‌ش له چوارچێوه‌ی ڕێککه‌وتن و په‌یماننامه له سه‌ری ڕێک ده‌که‌ون،به‌وه‌ش قفڵێکی گه‌وره له‌و ده‌روازه‌یه ده‌ده‌ن،که کێشه و گرفته‌کان لێیه‌وه دێنه ژوره‌وه.
گه‌مه‌که‌ی ده‌سه‌ڵات له کوێدایه؟پارتی و یه‌کێتی،وه‌کو دو هێزی ڕامیاری و خێزانی،ڕه‌گ و ڕیشه‌یه‌کی قوڵیان له ژیانی ڕامیاری ئه‌و به‌شه‌ی باشوری کوردستان و هه‌ندێ ناوچه‌ی تری به‌شه‌کانی باکور و ڕۆژهه‌ڵات و ڕۆژئاوای کوردستاندا هه‌یه،وه‌کو دو کاراکته‌ری لێزان گه‌مه‌کان ڕێک ده‌خه‌ن، ده‌زانن له کات و شوێنی خۆیدا سودیان لێ ببینن و ته‌مه‌نی ده‌سه‌ڵاته‌که‌یان درێژ بکه‌نه‌وه،ئه‌و دو هێزه له‌وه‌تای هه‌ن دژ به یه‌کن،وێرای به‌کارهێنانی هه‌مو شێوازێک له دژی یه‌کتر،به‌رده‌وامیش له‌گه‌ڵ یه‌کتری له گفتوگۆدان،ئه‌وه‌ش مانای ئه‌وه‌یه ئه‌وان زۆر شتی هه‌ڵپه‌سێرراو و دژ به یه‌ک له نێوانیاندا هه‌یه و ماوه،نه‌ک وه‌ک ئه‌وه‌ی ئه‌وان ده‌یڵێن،ئه‌گه‌ر ته‌نها بیست ساڵ فه‌رمانڕه‌واییه‌که‌یان به نمونه وه‌رگرین،شێوازی به‌ڕێوه‌بردنه‌که‌یان به‌ڵگه‌ی ناکۆکیه‌کانیانه،ئێستاشی له‌گه‌ڵ دا بێت له‌سه‌ر زۆرێک له‌و شتانه ناکۆکن و به‌رده‌وام له بیر و ڕا گۆڕینه‌وه دان،هه‌ندێ جار بۆ چاو به‌سته‌کێ له ڕاگه‌یاندنه‌کانیانه‌وه ده‌یبیستین،هه‌ندێ جاریش ئه‌و کۆبونه‌وه نهێنیانه‌ی نێوانیان،که له‌ڕێگای که‌سی و ده‌زگای ڕاگه‌یاندنی به‌ده‌ر له ئه‌وان ده‌زانرێت،له‌وانه‌یه که‌سانێک هه‌بن و بڵێن ئه‌ی باشه شه‌ڕی برا کوژی بکه‌نه‌وه؟ نه‌خێر،به‌ڵام که به‌یه‌که‌وه‌ش ئاشت و کۆکن، با ئه‌و ئاشتیه‌یان له‌سه‌ر کۆمه‌ڵێک بنه‌مای نیشتیمانی و نه‌ته‌وه‌یی بێت،نه‌ک له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌شی ڕامیاری و بنه‌ماڵه‌یی،هه‌ر کاتێک ئه‌و دو هێزه له یه‌کتریه‌وه زۆر نزیک بوبن،بێ هیچ گومانێک به‌رژه‌وه‌ندی پاره و سامان،یان دمه‌زه‌رکردنه‌وه‌ی فه‌رمانڕه‌وایه‌تیه‌که‌یان وای لێکردون،ئه‌ویش له‌و دۆخه‌دا هه‌ردو لایان زانیویانه هیچیان به بێ لایه‌نه‌که‌ی تر پاروه‌که‌ی بۆ ناخورێت.ئێستاش له‌و سیسته‌مه فه‌رمانڕه‌واییه‌ی هه‌رێمی کوردستاندا، شوێنی گرنگ و چاره‌نوسساز هه‌ن به به‌تاڵی و که‌س نیه بخرێته شوێنی له‌و شێوه‌یه،که ئه‌وه‌ش وه‌ک زۆر شتی تر ساڵانێکه به چه‌ق به‌ستویی ماوه‌ته‌وه،به‌هۆی ده‌رهاویشته‌کانی ئه‌و ناکۆکیانه و نه‌گه‌یشتن به ئه‌نجامێکی گشتگیری له‌و گفتوگۆیانه‌ی که گوتنی ژماره‌کانیان ئه‌سته‌مه!!
ئه‌و دو هێزه له‌وه‌تای هه‌ن،نه‌یار و ئۆپۆزسیۆنی یه‌کترن،به‌ڵام ئۆپۆزسیۆنێکی ناته‌ندروست،به دڵنیایی بونی ئه‌زمونێکی دور و درێژی ناته‌ندروستی ئه‌و دو لایه‌نه دژی یه‌کتری،وێڕای فێربونی زۆر وانه له‌و بواره‌دا،کردونی به شاره‌زایه‌کی باش له بواری نه‌خشه و پیلانه‌کان له کات و شوێنی گونجاودا،بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ر گه‌مه‌یه‌ک له دیدی به‌رژه‌وه‌ندیخوازی خۆیانه‌وه.
دوای سه‌رکوتکردنی خۆپیشاندانه‌کانی خه‌ڵکی کوردستان،گفتوگۆی ده‌سه‌ڵات و ئۆپۆزسیۆن دیارترین باسی ڕۆژه،له زۆربه‌ی میدیاکانی کوردستاندا،چه‌ندین دانیشتن کراوه،پڕۆژه ئاراسته‌ی یه‌کتر کراوه،دوای به بنبه‌ست گه‌یشتنی دانیشتنه‌کان،قسه ئه‌وه‌یه ده‌بێت ئه‌و گفتوگۆیانه به‌رده‌وام بن و درێژه‌یان هه‌بێت،به‌ڕای من هه‌مو ئه‌و پڕۆژانه‌ی به‌ناوی چاکسازیه‌وه ئاراسته‌ی ده‌سه‌ڵات کراون، ئه‌وانه‌شی ده‌سه‌ڵات ئاراسته‌ی خۆی کردون،هیچیان ناچنه بواری کرداره‌وه،وه‌ک زۆر شتی تر،ئه‌وه‌ی ئه‌نجامیشه ته‌نها هه‌ناسه‌یه‌کی تازه‌ی تره بۆبه‌رده‌وامی ژیانی ده‌سه‌ڵات،سه‌یری گه‌مه‌که لێره‌دایه،شێواز و میکانیزمی گفتوگۆکان هه‌مان شێواز و میکانیزمن،که ساڵه‌هایه چه‌ند باره ده‌بنه‌وه،بۆ نمونه چۆن و له ژێر کاریگه‌ری کام تێڕوانین نوێنه‌ری لایه‌نه‌کانی ده‌سه‌ڵات دێنه گۆڕه‌پانی گه‌مه‌که‌وه،لایه‌نه‌کانی ئۆپۆزسیۆنیش به هه‌مان شێوه،له‌و ڕوانگه‌شه‌وه ده‌سه‌ڵات وێنایه‌کی هاوشێوه‌ی خۆی ده‌داته ئۆپۆزسیۆنیش،ئه‌و کات جیاوازیه‌که که‌م ده‌ببێته‌وه،له نێوانیاندا،به مه‌ش خۆکردانه ئۆپۆزسیۆن به پێی تێپه‌ڕینی کات ڕیتمه‌کانی ده‌سه‌ڵاتی تێدا تۆخ ده‌بنه‌وه،ئه‌وه‌ی که‌ده‌سه‌ڵاتیش پێی ده‌ڵێت چاکسازی،له‌و لای خه‌ونی هۆزانڤانه‌کانیشه،له گه‌رمه‌ی خۆپیشاندانه‌کاندا،له ژێر ناوی(چاکسازی پردێک بۆ په‌ڕینه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات) وتارێکم نوسی، که ئه‌وه گه‌مه‌ی ده‌سه‌ڵاته بۆ په‌ڕینه‌وه‌ی له‌و قه‌یرانه‌ی ناوچه‌که و کوردستانی گرتۆته‌وه،بۆ بینینی کلیکی ئه‌م لینکه‌بکه‌ن:
به‌کورتی ناوه‌رۆکی مه‌به‌سته‌که‌ی ده‌سه‌ڵات دو دیوی هه‌یه،یه‌که‌میان ناشیرین کردنی ڕوی ئۆپۆزسیۆنه له به‌رامبه‌ر خه‌ڵکدا،دیوێکیشی زه‌مینه خۆشکردنه له ڕوی کاته‌وه بۆ په‌رچه‌کردار و ئیشکردن له ئاسته‌کانی خواره‌وه‌ی کۆمه‌ڵگا،له به‌رژه‌وه‌ندی ده‌سه‌ڵات،هه‌روه‌ها پیشاندانی ڕوی خۆیانه به خه‌ڵک و ڕای گشتی به شێوه‌یه‌کی سه‌رده‌میانه که باوه‌ڕیان به گفتوگۆ و بیروڕا گۆرینه‌وه‌یه بۆ پرسه‌کان.
گه‌مژه‌ییه‌که‌ی ئۆپۆزسیۆن له کوێدایه؟
ئه‌گه‌ر له دوای هه‌ڵبژاردنه‌کانی بیست و پێنجی ته‌مموزه‌وه به نمونه وه‌رگرین،به‌رچاوی هه‌مو لایه‌کتان ڕونتر ده‌بێ و ڕاستیه‌کانیش ده‌رده‌که‌ون، دوای ده‌رچونی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌کان،لایه‌نه‌کانی ئۆپۆزسیۆن ڕایانگه‌یاند که ساخته‌ییه‌کی زۆر له به‌رژه‌وه‌ندی ده‌سه‌ڵاتدا کراوه،که‌چی زۆر زوش واژۆیان له‌سه‌ر ئه‌نجامه‌کان کرد و چونه هۆڵی به ناو په‌رله‌مانه‌وه،به پێی زانیاریه‌کان له کاتی ئه‌نجامدانی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردندا،ئۆپۆزسیۆن حه‌وت سه‌د و سی پێشێلکاری به به‌ڵگه‌‌یان تۆمار کردوه،که له‌به‌رژه‌وه‌ندی ده‌سه‌ڵاتدا کراوه،ده‌بوایه هه‌ر ئه‌و کات به ئه‌نجامه‌کان ڕازی نه‌بوبان،زۆر ڕێگه‌ی سه‌رده‌میانه‌ش هه‌بو بۆ ئه‌وه‌ی لێیه‌وه سکاڵا بکه‌ن،یان هه‌ڵویستی پێ وه‌رگرن،به‌لایه‌نی که‌مه‌وه ده‌کاران چه‌ند مه‌رجێک بسه‌پێنن و به مه‌رج ڕه‌زامه‌ندی له‌سه‌ر ئه‌نجامه‌کان ده‌رببڕن،ئه‌گه‌ر ته‌نها به مه‌رجی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ڕه‌شنوسی ده‌ستور بۆ په‌رله‌مان و به هاوبه‌شی گه‌ڵاڵه کردنی ئه‌و ده‌ستوره‌یان بسه‌پاندبایه،نه خۆیان له ناو ئه‌و په‌رله‌مانه بێ ڕێزیان پێده‌کرا،نه ڕوداوه‌کانیش به‌و جۆره ده‌شکانه‌وه،چونکه ئه‌و کاته دۆخی ده‌سه‌ڵات له هه‌مو ڕوه‌کانه‌وه له لاوازی دا بو،به تایبه‌تیش له ڕوی ده‌رونیه‌وه به ئه‌نجامه‌کان زۆر خراپ شڵه‌ژابون.
له ڕۆژی حه‌ڤده‌ی شوباتدا،هیچ یه‌کێک له لایه‌نه‌کانی ئۆپۆزسیۆن نه‌یانتوانی گه‌رماو گه‌رم پشتگیری خۆپیساندانه‌کان بکه‌ن،به تایبه‌تیش لایه‌نی سه‌ره‌کی ئۆپۆزسیۆن که گۆڕان بو، به ڕیتمی ده‌سه‌ڵات،خۆپیشانده‌رانیان به تێکده‌ر و ئاژاوه‌چی ناوبرد،له کاتێکدا زۆرترین قوربانی خۆپیشانده‌ران له یه‌که‌م ڕۆژی خۆپیشاندانه‌کاندا بو،دوای ئه‌وه‌ی خۆپیشاندانه‌که‌ی سلێمانی شێوه‌ی خۆپیشاندانه‌کانی تری وڵاتانی تری وه‌کو میسر و تونس،بو به هه‌واڵی ڕاگه‌یاندنه جیهانیه‌کانی وه‌کو بی بی سی و ئه‌لجه‌زیره و له لایه‌کی تریشه‌وه کاردانه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تی خه‌ڵک و به‌شێکی زۆری ڕوناکبیران،ئۆپۆزسیۆنیش له لاوه ئاراسته‌که‌ی گۆڕی و ناڕاسته‌وخۆ پشتگیری خۆپیشاندانه‌کانیان کرد،تا ئه‌و ڕاده‌یه‌ی یه‌کجاری ده‌ستیان به‌سه‌ر چالاکی خۆپیشاندانه‌کاندا گرت،له لایه‌کی تریشه‌وه ده‌سه‌ڵات کۆمه‌ڵێک خه‌ڵکی خزانده ڕیزه‌کانیان،جارێکی دی خواست و داواکاریه‌کانی خه‌ڵک که‌وته‌وه نێوان به‌رداشی ده‌سه‌ڵات و ئۆپۆزسیۆن،داواکاریه‌کان له ڕوخانی دو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه زه‌رد و سه‌وزه‌که‌و(بارکه‌ن)ه‌وه گۆڕدران بۆ چاکسازی و نه‌هێشتنی گه‌نده‌ڵی،وه‌ک لای هه‌مو لایه‌ک ڕونه نه چاکسازی به‌و که‌ره‌ستانه‌ی ده‌سه‌ڵات ده‌کرێ و نه گه‌نده‌ڵیش به که‌سانی گه‌نده‌ڵ بنبڕ ده‌کرێت،به‌ڵام ئایا کێ و کام لایه‌ن ئه‌و ڤایرۆسه‌ی خسته نێو خواست و داوا ڕاسته‌قینه‌کان،ئه‌وه خوێنه‌ر خۆی سه‌رپشکه له‌وه‌چۆن و کێ به به‌رپرس ده‌زانێت،ئۆپۆزسیۆن خاڵه هه‌ره لاوازه‌که‌ی له‌وه‌دابو،له بری ئه‌وه‌ی بێت و ده‌ست به‌سه‌ر خۆپیشاندانه‌کانی سنوری سه‌وز دابگرێت،له کاتێکدا به‌شی زۆریان خۆرسکانه هاتبونه سه‌ر شه‌قامه‌کان،ده‌بوایه هه‌مو هه‌وڵی خۆیان چڕ کردبایه‌وه بۆ سازدانی خۆپیشاندانی جه‌ماوه‌ری له سنوری هه‌رێمی زه‌رد و به تایبه‌تیش له شاری هه‌ولێر،به داخه‌وه له بری ئه‌وه که‌وتنه بازرگانی ڕامیاری به‌خوێن و فرمێسکی خه‌ڵکی زه‌حمه‌تکێش،له گه‌رمه‌ی خۆپیشاندانه‌کاندا له ژوره تاریکه‌کاندا له‌گه‌ڵ که‌سانی سه‌ر به ده‌سه‌ڵاتدا کۆده‌بونه‌وه،دوا جاریش که میلیشیاکانی تاڵه‌بانی له سلێمانی و شوێنه‌کانی تر،به زه‌بری شه‌ق و شێلاقه بڵاوه‌یان به خۆپیشانده‌ران کرد،
له سه‌ره‌وه و ژێره‌وه که‌وتنه کۆڕ و کۆبونه‌وه له‌گه‌ڵ یه‌کتری،تا ئه‌و ئه‌نجامه‌ی ئێستا که ده‌یبینین،چه‌ندین دانیشتن کراوه له نێوان لایه‌نه‌کانی ئۆپۆزسیۆن و ده‌سه‌ڵاتدا،بێ هیچ ئه‌نجامێک.
گه‌مژه‌ییه هه‌ره سه‌ره‌کیه‌که‌ی ئۆپۆزسیۆن له‌و دانیشتنانه‌دا ئه‌وه‌یه،تا ئێستا نه‌یانتوانیوه له نێو خۆیاندا ده‌سته‌یه‌کی ڕێکخراو له‌سه‌ر چه‌ند پرانسیپێک بۆ گفتوگۆکان پێک بهێنن،به‌و مانایه‌ی هه‌مو ئه‌و دیدار و کۆبونه‌وانه‌ی له‌و باره‌وه ده‌کرێن،ده‌سته‌یه‌کی دیاریکراو له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵات ئه‌نجامیان بدات، به پێی په‌یڕه‌وێکی ڕێکخراوه‌یی،نه‌ک وه‌ک ئه‌وه‌ی هه‌ر لایه‌نێک به جیا مافی ئه‌وه‌ی هه‌بێت به جیا له‌گه‌ڵ لایه‌نێک یان هه‌ردو لایه‌نه‌که‌ی ده‌سه‌ڵاتدا دابنیشێت و لێدوانی یه‌ک لایه‌نه بده‌ن بۆ دانوستانه‌کان،بۆ نمونه له‌م چه‌ند ڕۆژ و هه‌فتانه‌ی ڕابردودا بینیمان و بیستمان لایه‌نێکی ده‌سه‌ڵات له‌گه‌ڵ لایه‌نێکی ئۆپۆزسیۆن له‌و باره‌وه داده‌نیشن،لێدوانه‌کانیشیان هه‌ر به شێوازی لێدوانه‌کانی ده‌سه‌ڵاته،ئه‌لف و بێیه‌ک له‌وان زیاد و که‌متر ناڵێن،خۆ ئه‌گه‌ر هه‌موش به‌یه‌که‌وه له‌گه‌ڵیان داده‌نیشن، لێدوانه‌کانیان هه‌ر هه‌مان شێوه‌ن و خه‌ڵکیش نازانێت له‌و ژوره تاریکانه چ ده‌گوزه‌رێت،دا‌نیشتنی به جیای لایه‌نه‌کانی ئۆپۆزسیۆن له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵات،له لایه‌ک بێ متمانه‌یی ده‌خاته نێو لایه‌نه‌کانی ئۆپۆزسیۆن له به‌رامبه‌ر یه‌کتری،له لایه‌کی تریشه‌وه ده‌رفه‌ته ده‌یده‌نه ده‌سه‌ڵات که‌لێنێک بخاته نێوانیان و لێکیان هه‌ڵووه‌شێنێت.
زۆرجار له گوتاری ئۆپۆزسیۆندا گوێ بیستی کۆمه‌ڵێک ڕه‌خنه بوین که له ده‌سه‌ڵاتیان گرتوه،ده‌رباره‌ی کۆبونه‌وه‌ی ژوره تاریکه‌کان،هه‌مو ئه‌و کۆبونه‌وانه‌ی خۆشیان چ به یه‌که‌وه و چ له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتیش هه‌ر له ژوره تاریکه‌کاندا بوه، تروسکاییه‌کیان نه‌خستۆته سه‌ری،خۆ ئه‌وه‌ش هۆڵی په‌رله‌مانه داگیرکراوه‌که نیه،ڕاسته‌وخۆ ڕاگه‌یاندنه‌کانی لێ بایکۆت بکه‌ن،ده‌توانن بڵێن ئێمه شتی شاراوه‌مان له گه‌ڵ خه‌ڵکی کوردستاندا نیه، ده‌بێ دانیشتنه‌کانمان ڕاسته‌وخۆ په‌خش بکرێت،خۆ ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش بێ ده‌نگ بن،به دڵنیاییه‌وه گومانی خه‌ڵکیان ده‌چێته سه‌ر،داگیرسانی چرای ئه‌و ژوره تاریکانه،له ئێستادا یه‌کێک له ئه‌رکه هه‌ره سه‌ره‌کی و گرنگه‌کانی ئۆپۆزسیۆنه،خۆ ئه‌گه‌ر چرای ژورێکیان پێهه‌ڵنه‌کرێت،متمانه‌ی ئه‌وه له ده‌ست ده‌ده‌ن،ببنه فریاد ڕه‌سی ڕوناک کردنه‌وه‌ی نیشتیمانێک له تاریکیدا.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
