ژیان و مێژووی سوڵتانه‌کانی عوسمانی .
Sunday, 17/01/2010, 12:00
ڕوونکردنه‌وه‌یه‌کی کورت :
به پێویستم زانی که ئه‌م بابه‌ته ئاماده‌یی و وه‌رگێڕانی بۆ بکه‌م ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به گوێره‌ی شاره‌زایی خۆم به‌رهه‌مێکی ئه‌وتۆم له په‌رتوکخانه‌ی کوردی نه‌بینیوه له‌م باره‌یه‌وه ، هه‌ڵبه‌ت هه‌ڵبژاردنی ئه‌م به‌رهه‌مه‌ش له‌لایه‌ن منه‌وه ئه‌وه‌بوو که ویستم گه‌لی کورد که‌م یان زۆر له باره‌ی مێژووی عوسمانێکانه‌وه زانیاریه‌کیان هه‌بێت ، وه‌ک ده‌زانین گه‌لی کورد له کۆندا ماڵوێرانییه‌کی زۆری بینیوه به‌ده‌ست عوسمانێکانه‌وه که ئه‌وانیش توانیویانه به ناوی ئیسلامه‌تیه‌وه ده‌سه‌ڵاتی خۆیان بسه‌پینن به‌سه‌ر گه‌لانی تره‌وه و خاکه‌کانیان داگیر بکه‌ن ، ئه‌م به‌رهه‌مه سه‌رچاوه‌کانی له مێژووی عوسمانێکانه‌وه وه‌رگیراوه ، له‌وانه‌یه ڕه‌خنه گران ڕه‌خنه‌ی خۆیان هه‌بێت به‌ڵام ئه‌وه‌ی من ده‌مه‌وێت ئه‌مه‌یه که مێژوونوسانمان بتوانن وه‌ڵامێکی ئه‌م ئارشیفه‌ی عوسمانیانه بده‌نه‌وه و ڕاستێکان بۆ میلله‌تی کورد ئاشکرا بکه‌ن هه‌روه‌ها ئه‌م به‌رهه‌مه سودێکی ده‌بێت بۆ ئه‌و که‌سانه‌ی که له‌باره‌ی مێژووی عوسمانێکانه‌وه سه‌رقاڵن ، هه‌ڵبه‌ت له‌م باره‌یه‌وه من ئاماده و چاوه‌ڕێی هه‌موو ڕه‌خنه‌یه‌کم ، ته‌نها ده‌مه‌وێت ئه‌م زانیاریانه بخه‌مه به‌ر ده‌ست خوێنه‌ری کورد و هه‌روه‌کو گوتیشم سه‌رچاوه‌کان له ئارشیفی عوسمانێکانه‌وه وه‌رگیراوه .. وه‌رگێڕ .
ئه‌م به‌رهه‌مه پێکهاتووه له چه‌ند زنجیره‌یه‌ک چونکه ناتوانین لێره‌دا هه‌مووی بڵاوبکه‌ینه‌وه هه‌ر بۆیه به چه‌ند به‌شێک بڵاو ده‌بێته‌وه ، سه‌ره‌تا باس له ژیان و مێژووی سوڵتان ده‌که‌ین له باوه گه‌وره‌یانه‌وه تاکو دوا سوڵتانیان که به‌گشتی ئیمبراتۆریه‌تی عوسمانی له 37 سوڵتان پێکهاتووه ، ناوی که‌سیه‌تی و شوێنه‌کان هه‌ر له‌سه‌ر ناوی کۆن نوسراوه‌ته‌وه هه‌ر بۆیه ده‌بێت ئه‌مه‌ش لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی تایبه‌تی خۆی بۆبکرێت وه‌ک جوگرافییه که له‌وانیه له مژاره‌کانی تردا ده‌ست نیشانیان بکه‌ین ... وه‌رگێڕ .
به‌شی یه‌که‌م :
ئێرتوگرول غازی ؛
ساڵی 1188 له دایک بووه
ساڵی 1281 کۆچی دوایی کردووه :
ناوبراو حوکومڕانی 3 هۆزی کردووه و خاوه‌ن درێژترین ده‌سه‌ڵات بووه له مێژووی عوسمانیدا ، باوکی ناوی (گوندوز ئالپ) بووه و دایکیشی ناوی (حه‌یمه) بووه ، له‌سه‌ر وه‌سیه‌تی باوکی ده‌سه‌ڵاتی دوای ئه‌وی گرتۆته ده‌ست ، به‌شێک له بنه‌ماڵه‌که‌ی له ناوچه‌ی (ئاهلان) ماونه‌ته‌وه ، دوای شه‌ڕی (مه‌لازگیت) به‌شێک له ئه‌ندامانی هۆزی (کایی) له ناوچه‌ی (قه‌ره‌جه‌داغ) له ڕۆژئاوای ئه‌نقه‌ره جێگیر ده‌بن ، له شه‌ڕی (یاساچه‌مان) لایه‌نگری سوڵتانی سه‌لچوکی (عه‌لائه‌دین که‌ی کوبات) ی کردووه ، سوڵتانی سێلچوکی عه‌لائه‌دین ئه‌رکی پێسپاردووه که خاکی سنوری له‌گه‌ڵ بیزانزێکان که 1000 کم بووه پاراستن و فراوانکردنه‌وه‌ی پیڕاسپاردووه ، له ناوه‌راستی سه‌ده‌ی 13 دا که به‌ره‌و ڕۆژئاوای ئه‌نقه‌ره چووه و (سوگوت و دۆمائیچ) ی کردۆته ژێر ده‌سه‌ڵاتی خۆیه‌وه ، هۆزی (کایی) که‌له ژێر فه‌رمان ڕه‌وایی ئێرتوگرول غازی بووه ئه‌و سه‌رده‌مه 400 چادریان هه‌ڵداوه ، ئه‌و سنورانه‌ی که ئێستا شاره‌کانی وه‌ک (کوتاهیا .. تورسا و سه‌گوت) پێکده‌هێنن کردویه‌تی به مه‌نزڵی خۆی ، کاتێک شارۆچکه‌ی سه‌گوتی کرده ژێر ده‌سه‌ڵاتی خۆیه‌وه کردیه مه‌رکه‌زی هۆزه‌کان ، له ژیانیدا تاکو کاتی مردنی ئه‌و خاکانه‌ی که توانی له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی بیزانزێکان ده‌ریبهێنێت به گشتی 4.800 کم بووه .
توگرول غازی که بناغه‌ی ده‌وڵه‌تی عوسمانی داناوه ، سێلچوکێکان به‌شی باکوری تورکیا له سنوری بیزانزێکانیان کردۆته ژێر ڕکێفی (چۆبان ئۆغلوله‌ر) که سێ هۆز بوونه ، به‌ڵام عوسمانی کوڕی ئێرتوگرول له سه‌ره‌تای 1300 دا هه‌ر سێ هۆزه‌که‌ی کرد به یه‌ک و به سه‌ڵته‌نه‌تی سێلچوکێکانه‌وه گرێیدان .
ئه‌و وه‌سێته‌ی که بۆ عوسمان غازی کوڕی کردویه‌تی رووحی بناغه‌ی دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی عوسمانی بووه .
له ڕاستیدا ئێرتوگرول غازی به ته‌واوی ساڵی مردنی نازانرێت ، سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی که له سه‌روی 90 ساڵه‌وه بووه له (سوگوت) له نێوان ساڵه‌کانی 1281 1288 کۆچی کردووه ، ته‌رمه‌که‌ی له شارۆچکه‌ی (سوگوت) ی سه‌ر سنوری شاری (بیلیجیکه) نێژراوه .
2 عوسمان غازی
ساڵی 1299 له دایک بووه
ساڵی 1326 کۆچی دوایی کردووه .
((27)) ساڵ حوکومڕانی کردووه .
عوسمان غازی یه‌کێکه له سێ کوڕه‌کانی ئێرتوگور غازی ، عوسمان غازی برا گه‌وره نه‌بووه ، به‌ڵام که‌سێکی زۆر ئیداری بووه ، وه له‌م باره‌یه‌وه خاوه‌ن قابیلییه‌تێکی زۆر بووه ، دوای کۆچی باوکی هه‌موو سه‌رۆک هۆزه‌کان بڕیاریاندا که بیکه‌ن به سه‌رۆک خێڵی خۆیان ، عوسمان غازی کاتێ بوو به سه‌رۆکی هۆزاکان ته‌مه‌نی 23 ساڵ بووه ، باڵا به‌رز و ناوشان پان بووه ، قۆڵ و مه‌چه‌کی پته‌و بووه و برۆ باریک و چاوگه‌وره بووه ، سه‌ری تا ناوته‌ڵه‌نگی له قاچه‌کانی درێژ تر بوونه هه‌روه‌ها چه‌ناگه‌ی خوار بووه ، کاتێک به میوانی ده‌چێت بۆ ماڵی شێخی گه‌وره (ئه‌ده‌بالی) له‌و ژووره‌ی بۆی ته‌رخانکراوه تیای پشوبدات کاتێک قورعانێک به دیواره‌که‌وه ده‌بینێت له‌به‌ر ڕێزگرتن له قورعانه‌که شه‌رم ده‌کات درێژ ببێت و هه‌ربۆیه تاکو به‌یانی به‌بێ ئه‌وه‌ی بنوێت چوارمشقی دانیشتووه ، ئه‌م به‌سه‌رهاته‌ی زۆر مه‌شهوره ، شێخ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌م ڕه‌وشه زۆر دڵخۆش بووه کچێکی خۆی داوه‌پێی و دوعای خێری بۆکردووه ، عوسمان غازی له ساڵی 1287 دا فه‌تحی (قه‌ره‌جاهیشار) ی کردووه ، له ساڵی 1280 له (دۆمانچ) به‌سه‌ر بیزانسه‌کاندا سه‌رکه‌وتووه و (بیله‌جیک) ی فه‌تح کردووه و له‌لایه‌ن حکومه‌تی سه‌لچوکێکانه‌وه سێ هۆزیان کردۆته ژێر ده‌سه‌ڵاتێوه ، له ساڵی 1299 فه‌تحی (ئینه‌گۆ) ی کردووه ، به‌م شێوه‌یه ده‌وڵه‌تی سه‌لچوکێکان هه‌ڵوه‌شایه‌وه و عوسمان غازی سه‌ربه‌خۆیی یه‌کینه‌کانی خۆی ڕاگه‌یاند .
له ساڵی 1300 (یه‌نی شه‌هیر .. کۆپروهه‌سار) و له ساڵی 1302 (ئاهیسار .. کۆچهیار) ی فه‌تح کرد ، عوسمان غازی فراوانی ئه‌و خاکه‌ی له باوکێوه مابۆوه 4.800 کم بوو کاتێک خۆی عوسمان غازی کۆچی کرد فراوانی خاکی ژێر ده‌سه‌ڵاتی 16.000 کم بووه ، پێش ئه‌وه‌ی بمرێت ئه‌م وه‌سێته‌ی بۆ ئۆرهان به‌گ کردووه : ((یه‌که‌م وه‌سێتم بۆ کوڕه‌کانم و هه‌موو دۆستانم ئه‌وه‌یه که هه‌میشه به‌رده‌وام بن له غه‌زا و به‌رده‌وام دین و جه‌لاله‌تی ئیسلام بژێنن ، پیرۆزی و قودسیاتی جیهاد هه‌میشه به‌رز ڕاگرن ، هه‌میشه خزمه‌تی ئیسلام بکه‌ن ، گه‌ر وابکه‌ن ئێوه‌ش هه‌روه‌کو من که چۆن خوا عه‌بدێکی لاوازی وه‌کو منی کرد به فه‌رمانده‌یه‌ک بۆ فتوحاتی وه‌ڵاتان ، به غه‌زا و جیهاده‌کانتان ده‌بینن که ووشه‌ی ته‌وحید زۆر به‌ره‌و دوورتر ئه‌گه‌هێنن ، ئه‌گه‌ر له بنه‌ماڵه‌که‌م هه‌ر که‌سێک له ڕێگای حه‌ق و له دادپه‌روه‌ری لابدات دوعا ده‌که‌م له ڕۆژی مه‌حشه‌ر له به‌خته‌وه‌ری دیتنی ڕه‌سولی ئه‌عزه‌م بێ به‌ش بێت ، کوڕم ، هیچ که‌سێک نییه که بێته دونیاوه و نه‌مرێت ، منیش له‌سه‌ر ئیزنی خوا له مردنه‌وه نزیکم ، ئه‌م ده‌وڵه‌ته ئه‌مانه‌تی تۆی ده‌که‌م ، تۆم ئه‌مانه‌تی مه‌ولانه کردووه ، له هه‌موو کارێکتدا دادپه‌روه‌ریت به‌ڵا ده‌ست بێت)) .
کاتێک عوسمان غازی کۆچی کرد 68 ساڵ بووه ، له ڕێکه‌وتی مانگی ئابی ساڵی 1326 کۆچی کردووه ، له دوای کۆچه‌که‌ی ئه‌و شتانه‌ی به‌جێی هێشتوون پێکهاتوون له :
ئه‌سپێکی ڕه‌سه‌ن .
جوتێ جزمه .
چه‌ند ئاڵایه‌ک .
شمشێرێک .
تیرکه‌وانێک .
قه‌ڵغانێک .
سێ مێگه‌له مه‌ڕ .
چه‌ند ئه‌سپێک .
خوێدانێک و که‌وچکێک .
به‌گوێره‌ی گێڕانه‌وه‌یه‌ک که لاوازه ده‌ڵێن وه‌سێتی کردووه ئه‌گه‌ر شاری بورسا ئازاد کرا له وێ بینێژن ، کاتێک له‌ساڵی 1326 بورسا فه‌تح ده‌کرێت له‌سه‌ر ئه‌و وه‌سێته‌ی خۆی ته‌رمه‌که‌ی ئه‌گوازنه‌وه بۆ ئه‌وێ ، له قوبه‌یه‌کی زیوینی ده‌نێژرێت که پێی ده‌ڵێن (سه‌عید عه‌لی) ، به‌ڵام به‌گوێره‌ی ته‌قویمی ساڵی مردنی که 1326 ئه‌که‌وێته دوای فه‌تحکردنی شاری بورسه‌وه .
سه‌رده‌می ژیانی عوسمان غازی ئه‌و کاتانه بووه که ئه‌م زاتانه له ژیاندا بوونه وه‌ک (شه‌جه‌ره‌ی ساداتی نه‌قشبه‌ندێکان حاجی مه‌حمود ئینجیر .. شێخ سه‌عاده‌تین جه‌باوی .. به‌هاده‌دین وه‌لید وه په‌هلیوان مه‌حمود پۆیراز) .
ناوی کوڕه‌کانی عوسمان غازی :
پارازلی به‌گ
چۆبان به‌گ
حه‌مید به‌گ
ئۆرهان به‌گ
عه‌لائه‌دین به‌گ
مه‌لیک به‌گ
ساڤجی به‌گ
کچه‌که‌ی ناوی :
فاتیمه خاتوونه .
3- ئۆرهان غازی
ساڵی 1326 حوکمی کردووه
ساڵی 1354 کۆچی کردووه .
(33) ساڵ حوکمی کردووه .
ده‌وڵه‌تی عوسمانی ، له عوسمان غازییه‌وه ده‌ستی پێکردووه ، به‌ڵام ته‌شکیلاتی ده‌وڵه‌ت و فراوانکردنه‌وه و پته‌وکردنی ئه‌م ده‌وڵه‌ته ئۆرهان غازی بووه ، ڕیشی زه‌رد و باڵا به‌رز و چاو شین بووه ، ڕه‌وشتی نه‌رم و به حورمه‌ت بووه ، به‌ڵام به‌گوێره‌ی کات و پێویست توند ڕه‌و بووه ، هه‌ژارانی خۆشویستووه و ڕێزی زاناکانی گرتووه ، زۆر دیندار بووه و دادپه‌روه‌ر و زانیوێتی چۆن خۆی به خۆشه‌ویست بکات ، به‌تایبه‌ت ده‌چووه ناو خه‌ڵکه‌وه و له‌گه‌ڵیاندا نانی ده‌خوارد و گوێی له کێشه‌کانیان ده‌گرت ، زۆر ووریای هه‌ڵسوکه‌وتی بووه هیچ په‌له‌و نه‌شڵاژاوه ، کاتێک (ئیزنیک) ی فه‌تح کردووه زۆر به جوانی ڕفتاری له‌گه‌ڵ مه‌سێحیه‌کان کردووه ، نه‌ک ته‌نها تورک به‌ڵکو زۆر له مێژوو ناسه بیانێکان زۆر به باشی باسیان له مرۆڤ دۆستی ئۆرهان غازیان کردووه ، ئۆرهان غازی له ته‌مه‌نی 15 ساڵییه‌وه به‌شداری شه‌ڕه‌کانی کردووه و به‌شێکی زۆری ژیانی له‌ناو شه‌ڕدا به‌سه‌ر بردووه ، ئه‌و خاکه‌ی که فراوانێکه‌ی 16.000 کم بوو له سه‌رده‌می باوکی توانی فراوانی بکاته‌وه بۆ 95.000 کم ، ئۆرهان غازی وه‌ک سه‌رۆکی ده‌وڵه‌ت له شه‌ڕه‌کاندا به‌سه‌ر له‌شکره‌که‌یه‌وه بووه ، ئۆرهان غازی پێداویستی دروستکردنی ته‌شکیلاتی ده‌وڵه‌تی هه‌ست پێکردووه و بۆ پێکهێنانی ته‌شکیلاتێکی پته‌وی ده‌وڵه‌تی ئه‌م کارانه به (عه‌لائه‌دین پاشا .. شێخ ئه‌دابالی : که ئاواڵزاوای بووه .. چاندارلی قه‌ره خه‌لیل پاشا) ڕاسپاردووه ، ده‌توانرێت ئه‌م ته‌شکیلاته له سه‌رده‌می ئۆرهان غازی بکرێت به سێ به‌شه‌وه : پاره .. پۆشاک .. له‌شکر .
کوڕه گه‌وره‌ی ئۆرهان غازی سڵێمان پاشا بووه که پێش باوکی کۆچی کردووه ، له کاتی ژیانیدا ئۆرهان غازی کوڕی دووه‌می به‌ناوی (هوداواندیگار) ی کردووه به سه‌رۆک له‌شکر ، یه‌که‌م مزگه‌وت له سه‌رده‌می عوسمانێکاندا دروست کرابێت مزگه‌وتی (حاجی ئۆزبه) که له ساڵی (1333-1334) له (ئیزنیک) دروستکراوه ، ئه‌مه‌ش له‌لایه‌ن ئۆرهان غازیه‌وه دروستکراوه ، مه‌دره‌سه‌ی دینی له شاری بورسا له سه‌رده‌می ئۆرهان غازییه‌وه کراوه‌ته‌وه و یه‌که‌م له قه‌بی سوڵتان هه‌ر له سه‌رده‌می ناوبراو پێیان به‌خشێنراوه ، یه‌که‌م دروستکردنی پاره‌ی عوسمانیش هه‌ر له سه‌رده‌می ناوبراو دروستکراوه ، له سه‌رده‌می ئۆرهان غازیدا بۆ یه‌که‌م جار تورکه‌کان به‌ره‌و ئه‌وروپا کۆچیان کردووه ، به‌شی ئه‌نادۆڵۆی ئیسته‌نبوڵیش له سه‌رده‌می ئۆرهان غازیدا خراوه‌ته سه‌ر خاکی عوسمانێکان .
به‌هۆی ڕێزلێنانی له مه‌سێحیه‌کان توانیوێتی بیکات به هۆکارێک که به ئاسانی خاکی ژێر ده‌سه‌ڵاتی مه‌سیحیه‌کان داگیر بکات ، له‌سه‌رده‌می ئه‌ودا ئه‌و شارانه و شوێنانه‌ی داگیرکراون ئه‌مانه‌ن :
(1326 شاری بورسه .. 1329 ئیزنیک .. 1337 گێملیک وه ماڵته‌په .. 1354 ئه‌نقه‌ره و غالیبی ئۆغلو) فه‌تحکراوه .
ئۆرهان غازی له شاری بورسه له نزیک عوسمان غازییه‌وه نێژراوه .
ناوی کوڕه‌کانی :
سڵێمان پاشا
مورادی یه‌که‌م
ئیبراهیم
خه‌لیل
قاسم
ناوی کچه‌که‌ی :
فاتیمه خاتوونه .
4- موراد خوداوه‌ندیگار
ساڵی 1326 له دایک بووه
ساڵی 1389 کۆچی کردووه
((30)) ساڵ حوکمی کردووه .
ناوی باوکی : ئۆرهان غازی
ناوی دایکی : نێلوفه‌ر خاتوون .
سوڵتان موراد باڵا به‌رز و ده‌موچاوی درێژ و لووت باریک بووه ، له‌ش و لارێکی پته‌وی هه‌بووه ، پۆشاکی ساده و حه‌زی له تێکه‌ڵی ڕه‌نگی سپی و سوور بووه ، زۆر ڕێزدار و خۆشه‌ویست و له‌سه‌ر خۆو و به بیرکردنه‌وه کاره‌کانی کردووه و هه‌ڵه‌شه نه‌بووه ، ڕێزێکی زۆری زانا و ده‌ست ڕه‌نگین و هونه‌رمه‌ندانی گرتووه ، به‌شێوه‌یه‌کی زۆر به‌زه‌ییانه هه‌ڵسوکه‌وتی له‌گه‌ڵ هه‌ژاران و نه‌داران کردووه ، له‌ناو خه‌ڵکا پێی گوتراوه (غازی خونکار) وه‌کو باوکێک له‌لایه‌ن خه‌ڵکه‌وه ته‌ماشای کراوه ، له‌باره‌ی په‌روه‌رده‌یه‌وه دایکی نێلوفه‌ر خاتون پێوه‌ی خه‌ریک بووه ، کاتی لاوێتی له مه‌دره‌سه‌کانی شاری بورسا به‌سه‌ر بردووه و دوایش چۆتۆته مه‌یدانه‌کانه‌وه و جه‌نگاوه ، به‌بێ ڕاوه‌ستان به‌رده‌وام خه‌ریکی سه‌فه‌ری نێوان ئه‌نه‌دۆڵو و رومه‌لی بووه (قافقاسی ئێستا) ، سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی سه‌رقاڵی شه‌ڕ و پێکدادان بووه به‌ڵام توانیوێتی کات بۆ دروستکردنی بینای جوان و نه‌خشه‌سازی بڕه‌خسێنێت ، له شاری بورسا مزگه‌وت و مه‌دره‌سه‌ی دروست کردووه ، ناوبراو بۆ یه‌که‌مجار توانیوێتی شاری (ئه‌درنه) بکات به مه‌ڵبه‌ندی حکومه‌ت ، یه‌که‌م کۆشک له ئه‌درنا ناوبراو دروستی کردووه ، خاکی ژێر ده‌سه‌ڵاتیان که‌له سه‌رده‌می ئۆرهان غازی 95.000 کم بووه توانی بیگه‌هێنێته 500.000 کم .
له‌سه‌رده‌می ئه‌ودا (ئورنه له ساڵی 1362 وه زاگرای کۆن 1363 وه فلیبه فتحکراوه) ، ساڵی 1364 سه‌رکه‌وتنی له سرپسنداغی به‌ده‌ست هێناوه ، هه‌موو مه‌سیحیه‌کانی له‌ناو داوه ، له‌ساڵی 1365 (قه‌ره‌بیگا) خرایه سه‌ر خاکی عوسمانێکانه‌وه ، له ساڵی 1369 (مایره‌بۆلو .. کرکلاره‌لی .. پنارهه‌سار و ڤیزا) ده‌ستیان به‌سه‌ردا گیرا ، له ساڵی 1370 دا پاشایه‌تی وه‌ڵاتی بولغار خرایه ژێر ڕکێفی ئیمبراتۆریه‌تی عوسمانییه‌وه ، دوای ماوه‌یه‌ک ده‌ست گیرا به‌سه‌ر (چامورلوساڤای) ، له ساڵی 1371 سه‌رکه‌وتنی داگیرکردنی (چرمان) ی به‌ده‌ست هێنا ، جارێکی تر مه‌سیحییه‌کان تێکشکێنران ، له ساڵی 1372 (چه‌ته‌ڵجا) له ژێر ده‌ستی بیزانسێکان ده‌رهێنرا ، له ساڵی 1374 سربیستان خرایه ژێر ڕکێفی عوسمانێکانه‌وه ، له ساڵی 1375 نیس فه‌تحکرا ، له ساڵی 1378 (کوتاهیا) داگیر کرا ، له ساڵی 1382 (سۆفیا) فه‌تحکرا ، له ساڵی 1383 (جاندارئۆغلوله‌ر) خرانه ژێر ده‌سه‌ڵاتی عوسمانییه‌وه ، له ساڵی 1385 باکوری ئه‌رنه‌ڤوت به ته‌واوی که‌وته ژێر ده‌سه‌ڵاتی عوسمانێکانه‌وه ، له ساڵی 1386 شه‌ڕ له‌گه‌ڵ (قاره‌مانه‌کان) هاته ئاراوه ، له ساڵی 1388 (سلیستری .. زیستۆفی .. نیگبۆلو .. پلیڤنه .. لۆفچه .. دلییۆرمان و دۆبروجه) که‌وتنه ژێر ده‌سه‌ڵاتی عوسمانێکانه‌وه ، له ساڵی 1389 جارێکی تر شه‌ڕ به‌رامبه‌ر خاچپه‌رسته‌کان هاته ئاراوه و له ئه‌نجامی شه‌ڕێکی باشی ئیسلامه‌کان له شه‌ڕی کۆسۆڤه سه‌رکه‌وتنیان به‌ده‌ست هێنا ، له‌گه‌ڵ ئه‌م قوربانییه‌شدا زامارێکی زۆریش له ئارادا بوو که زۆربه‌یان زامداری هێزی به‌رامبه‌ر بوون ، سوڵتان موراد ده‌چووه سه‌ر ته‌رمی هه‌موو شه‌هیدێک و به غه‌مگینییه‌وه ده‌یگووت (ێننا لله و ێننه لله راجعون) دوایش داوای ده‌کرد که به‌خاکیان بسپێرن ، که ده‌چووه لای بریندارێک ده‌سی ده‌نا به‌سه‌ریدا و پێی ده‌گووت که برینه‌که‌ی زۆر سه‌خت نییه و لێی ده‌پرسی که ئایا هیچ داواکارییه‌کی هه‌یه یاخود نا ، کاتێک له‌و ناوه‌دا ده‌گه‌ڕا له‌ناو کوژراوه‌کاندا یه‌کێک ده‌جوڵێته‌وه ، سوڵتان موراد روی به‌لایدا وه‌رگێڕا بینی زه‌لامێکی باڵا به‌رز له‌ناو کوژراوه‌کاندا قیت بۆوه ، ئه‌م کابرایه ناوی (میلۆس) بوو خه‌ڵکی سرب بووه زاوای (لازار پاشا) بووه ، هه‌ڵده‌سێته سه‌رپێ و به‌ره‌و سوڵتان ملده‌نێت ، چاودێره‌کانی سوڵتان موراد کابرا ده‌گرن ، به‌ڵام ده‌ڵێت (وازم لێبێنن .. پێویست ناکات بترسن .. من ده‌مه‌وێت ده‌ستی سوڵتان ماچ بکه‌م و له‌سه‌ر ده‌ستی ئه‌و ببم به موسڵمان هه‌روه‌ها مژده‌یه‌کم پێیه لازار پاشا ده‌ستگیر کراوه .. ته‌ماشاکه‌ن واده‌یهێنن) ، موراد سوڵتان گوێی له‌م قسانه ده‌بێت ، ئیشارات ده‌کات که به‌ری بده‌ن ، کاتێک چاودێره‌کان ته‌ماشای لازار پاشا ده‌که‌ن دیلی ناوبراو له‌وکاته‌دا هه‌لێکی بۆ ڕێکده‌که‌وێت و له سوڵتان نزیک ده‌بێته‌وه ، له‌سه‌ر شێوازی ئه‌وه‌ی که ده‌یه‌وێت ده‌ست ماچبکات شۆڕده‌بێته‌وه له ژێر باڵیدا خنجه‌رێک ده‌رده‌هێنێت و یه‌که‌مجار ده‌یچه‌قێنێته سه‌ر دڵی سوڵتان و دوایش ده‌یچه‌قێنێته سکی سوڵتان ، چاودێره‌کان هیچ چاوه‌ڕێی ئه‌م کاره نه‌بوون زۆر شڵه‌ژان ، پیاوکوژ ده‌ست ده‌کات به ڕاکردن ، به‌ڵام ده‌گیرێت و له شوێنی خۆیدا پارچه پارچه‌ی ده‌که‌ن ، دوا قسه‌ی سوڵتان پێکهاتووه له :
ئه‌گه‌ر سه‌رکه‌وتنی ئیسلام به شه‌هید بوونی منه‌وه گرێدراوه دوعا ده‌که‌م و نیازمه که شه‌ربه‌تی شه‌هاده‌ت بنۆشم و داواکارم له په‌روه‌ردگار دوعام قبوڵ بکات ، زۆر شوکر و سوپاسی خوای گه‌وره ده‌که‌م دوای بینینی سه‌رکه‌وتنی له‌شکری ئیسلام کۆتایی به ژیانم دێت ، به - به‌یازیدی - کوڕم بڵێن دیله بێ وه‌یه‌کان ئازار نه‌دات ، ده‌ست درێژی نه‌که‌نه سه‌ر ماڵ و ژیانیان ، ئیتر ئێوه و له‌شکره شکۆداره‌که‌م به‌خوا ده‌سپێرم ، خوا ده‌وڵه‌ته‌که‌مان له هه‌موو خراپکاری و به‌ڵایه‌ک بپارێزێت) .
دوای ئه‌م وه‌سێته‌ی کۆچی دوایی ده‌کات ، گده و ڕیخۆڵه‌که‌ی له‌ناو کیسه‌یه‌کدا له‌و شوێنه‌ی لێی ده‌کوژرێت ده‌شاردرێته‌وه و گومه‌زێکیان بۆ دروست ده‌که‌ن ، لاشه‌که‌شی ده‌برێت بۆ شاری بورسا ، له گۆڕستانی (چه‌گرگه) به‌خاک ده‌سپێردرێت .
ناوی کوڕه‌کانی :
یاقوب چه‌له‌بی , یڵدرم به‌یازید , ساڤجی به‌گ ,ئیبراهیم
ناوی کچه‌کانی : نه‌فیسه , سوڵتان خاتوون .
ئاماده‌یی و وه‌رگێڕانی کردووه
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
