ئازادی..... لەئامەدەوە بۆ كەركوك !!

Sunday, 19/05/2013, 12:00

هەردوو شاری ئامەد و كەركوك وەك دوو شاری كوردستانی مەزن گرنگی و تابەتمەندی خۆیان هەیە بۆ گەلی كورد، هەرچەندە كوردستان بەگوێرە سەرچاوە مێژوویەكان بەگشتی بەشێكە لە خاكی نێوان دووڕوبا میزۆپۆتامیای دێرین كە ئەوەش بەو واتایەدێت كە كورد خاوەنی ڕاستەقینەی ئەو دەڤەرانەبووە بەگشتی نەك بەشێكی لە خاكی میزۆپۆتامیا داگیركردبێت، بەڵام ئەوەی ئێستا پێی دەوترێ كوردستان ئەو چواربەشەیە كە لەگەلی كورد داگیركراوەو دابەشكراوە بەسەر چواروڵاتدا، ئاشكرایە هیچ نەتەوەیەك بە ئەندازە نەتەوەی كورد خەبات و تێكۆشانی نەكردووە بۆ سەندنەوەی ئەو خاكەی لێی داگیركراوە، هیچ گەلێك بە قەد گەلی كورد قوربانی نەداوەو خۆێنی نەبەخشیوە لە پێناوی ئازادیدا، بەرخۆدان و تێكۆشان و قوربانی دانی گەلی كورد لای هیچ كەسێك شاراوەنییە بۆیە بە پێویستی نازانم ئاماژەبە سەرجەم ڕووداوەكان بكەم، ئەوەی مەبەستمە قسەی لەسەربكەم پیواژوی ئەمرۆی تێكۆشانی گەلی كوردە بەرامبە نەیارەكانی، هەوەها ڕەوشی ئەو دوو شارە دێرینەی كوردستان لەم ساتەوەختەدا بەگرنگ دەزانم بەراورێكی مێژوویی و هەنوكەیی بۆبكەم ، بڕوام وایە ئازادی ئەو دوو شارە كەهەریەكەیان لە چوارچێوەی وڵاتێكدایەو تائێستاش سنورە دەسكردەكان لەبێوانیاندا تۆخ تر دەكرێتەوە، بۆ گەلی كورد لە باكورو باشوری كوردستان بەواتای ئازادی تەواوی هەریەك لەو دوو بەشەداگیركراوەی وڵاتمانە، ئامەدو كەركوك لێكچونێكی زۆر لە نێوانیاندا هەیە بە پێویستی دەزانم هەندێ لایەنی ئەودووشارە مێژووییە بخەمە بەر دیدەی خوێنەری بەرێز بە پشت بەستن بە هەندێ سەرچاوە كە سودم لێیان بینیوە بۆ ئەم بابەتە، لە دوای خستەنە ڕووی لایەنی مێژوویی پێویستە بەكورتی ڕەوشی ئێستای ئامەد و كەركوك باس بكەم،
ئەوشارەی زیاترلەباشوری كوردستان بەدیاربەكر ناسراوە لەمێژوودا بەم جۆرە ناوی هاتووە، ئامیدا، ئامید، ئومێد، ئامەد، دیاری بەكر، دیاربەكر، دیارباكر ، سەرەتا دەمەوێ بەو چەند پەیڤەی سەرۆكی شارەوانی مەزنی ئامەد كە بۆ ئەو كەسانە دەدوێ سەردانی شارەكە دەكەن، شاری ئامەد پێناسەبكەم و دواتر چەند لایەنێكی تری بخەینە ڕوو.

پەیڤی بایدەمیر
(ئامەد شارێكە كە قورسایی ٣٣ شارستانیی كۆنی هەڵگرتووە و بە كۆنترین شار لە ناوچەی ئەنادۆڵ و میزۆپۆتامیا دادەنرێت. ئەمە دەرفەتێكە بۆ ئەوەی گەشتێك بە كۆن و نوێ و ئێستادا بكەن و چەند شوێنەوارێكی: ئاشووری، ئۆرارتۆ، مدیون، فرس، ڕووم، بیزەنتی، مەروانی، سلاجقە، ئارتقلۆ، ئەیووبی، ئاق قۆینلۆ و عوسمانی، ببینن و چاوتان بەچەند نەوەیەكی ئەم شارە بكەوێت كە ڕۆژانێك لەسەر ئەم خاكە ژیاون، وەك: ئێزدی، كلدانی و نەستووری.
لە كاتی گەشتەكەتاندا ئەوە دەبینن كە دانیشتوانی شارەكە بە زمان و شێوەزاری جۆراوجۆر قسە دەكەن، وەك: سریانی، ئەرمەنی، كوردی، توركی و عەرەبی و بەهەریەك لەو زمانانە، داوا لە یەك خوداوەند دەكەن. چونكە ئامەد شاری برایەتی و ئاشتی و لێبوردەییە. ئەم شارە باوەشی بۆ ئێوەش كردۆتەوە.
ئێوە زۆر شوێنەواری مێژوویی گەورە لەم شارەدا دەبینن وەك: شوورای جوانێ ئامەد، پردی ئۆن قۆزلو، ڕووباری دیجلە، باخچەی بەهەشتی هووسل، هەروەها شوێنی پیرۆزی پێنجەم (مزگەوتی گەورە) و گەورەترین دێرە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دێرێ كیراكۆس و شوێنی زووئەلكەفل لە ئەغیل.
سەرت سوڕدەمێنێ بەبینینی: قووتی برجیم، بەرزی شاخی قورتیك، ئەشكەوتەكانی بیرك لین، گۆڕی شاهانە و شاری حاسوونی كە لە سەدەكانی ناوەڕاستدا گرنگی خۆی هەبووە. دوای گەشتەكەت بە شارەكەدا، هەستێكی هاوبەشی مرۆڤایەتی دەكەیتەوە و ئەم گەشتە گیانێكی نوێ دەدات بە شارەكە و بەناسینی شارەكەش ڕێگەكان كورت دەبنەوە و برایەتی و هاوڕێیەتی لەناوماندا زۆرتردەبێت.
شەقامەكانی ئامەد بەگەرمی بانگتان دەكات، خەڵكەكەش بە گەرمی پێشوازی لە میوانەكان دەكەن.
پارێزەر عوسمان بایدەمیر سەرۆكی شارەوانی گەورەی ئامەد)

مێژووی ئامەد
لێكۆڵینەوەكانی شوێنەوارناسی لەدیاربەكرو دەوروبەری شوێنەكە بۆسەردەمی بەردینی تامەسقوولی سەردەمی حەجەری دەگەرێننەوە، بەڵگەی بەهێز كەلەبەردەستدابێت بۆ ئەم ئەنجامە شاری ئەشكەوتی حەسوونی وئەشكەوتەكانی هلاری دەوروبەری ئەرخەنییە، هەوەها شوێنەوارەكانی ناوڕووبارلەشاری سیناكی نزیك رووباری دیجلە، لێكۆڵینەوەی شوێنەوار ناسی لەسەردەمی مەسقوولێ بەردین جەخت لەسەرئەوەدەكەنەوە كەئەم شارە خەڵكی تێدا نیشتەجێ بووە، لەكۆنترین گوندەكانی شاری ئەرخەنی سەربە ئامەد، قوتبرجم "جای ئونوهویخو" كەشوێنەواری كشتوكاڵی تێدایە بۆ دەهەزارساڵ پێش زایین دەگەڕێتەوە، ئەنجامی لێكۆلێنەوەی شوێنەوارناسی لە گوندی جای ئونوهویخو ئەوە دەردەخەن كە 8500ــــ5500 پێش زایین ژیان لەم گوندە دا بەردەوام بووە، لە ساڵانی دواییدا دابڕنی ژیان تێیدا ڕوویداوە دیارە بەهۆی وێرانكردنی گوندەكانی باكوری كوردستانەوەبووە كە لە ئەنجامی سیاسەتی نكوڵی كردن و پاكتاوكردنی گەلی كورد لە لایەن دەسەڵاتدارانی توركەوە ڕوویداوە، لە سەرەتادا خەڵك بەگەشتیاری و ڕاوكردن بژێوی خۆیان دابینكردووە تاگەیشتوون بەم ڕۆژگارە، ئەو ژیانە بەسەردەمی بەردینی نوێ ناسراوە كە شۆڕشی كشتوكاڵی لێرەوە دەستی پێكردووە، تێبینی ئەوە دەكرێت كە ئامەد بەسروشت و ڕۆشنبیری و داهێنانە جیاوازەكانییەوە مێژووی تایبەتی خۆی هەیەو تیشك دەخاتە سەر شارستانیەتی جیهانی ، شارقەڵای "ئج قەڵایرلشكسی" كە دەكەوێتە باكوری ڕۆژهەڵاتی شورای ئامەدەوە گرنگییەكی تایبەتی هەیە، لێكۆڵینەوەی شوێنەوارناسی لە گوندی ئامیدا "وێران تەپە" جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە هویوك یان هوریانس 3000 پێش زایین ومیتانیش 200ساڵ حكومڕانی ئەم شوێنەیانكردووە، لەدوای حكومی هوریانس و میتانییەكان 1260 پێش زایین هەریەك لە ئاشوری، ئارامی، ئۆرارتو، ئەشكانی، ماد، فارس، مەقدوونی، سلوقی ، پارسی، ملوكی ، تیكرانی ئەرمەنی، رۆمان، ساسانی، بیزەنتی، ئومەوی، عەباسی، شیخ ئۆغۆلاری، حەمدانی، مەروانی، سلجوقی، ئینال ئوغۆلاری، نیسان ئۆغلاری، ئارتوق، مەنغول، ئاقكویون ، سەفەوی، عوسمانییەكان حكومڕانی ئەوشارەیانكردووە، دەتوانین ئاماژە بەوە بكەین كەلەئێستادا بەشێوەیەكی پراكتیكی ئاپۆچی حكومڕانی ئەو شارەیە هەرجەندە زۆركەس ئەوڕاستییە نازانێت و پێی وایە شاری ئامەد هێشتا لە ژێر دەسەڵاتی توركی فاشیستدایەو كورد بیدەسەڵات و بندەستە بەڵام بە سەردانی كردنی شاری ئامەد و تەماشاكردنی حكومڕانی لەو شارەدا زۆر راستی شاراوەت بۆ روون دەبێتەوە ،
ئامەد لە ڕۆژهەڵاتی ڕۆمادا گەورەترین شاربووە لەسەردەمی ئاقكویون و مەروانییەكاندا پایتەخت بووە، لە سەردەمی عوسمانییەكاندا ناوەندی بەڕێوەبردنی بیست و پێنج شاربووە، لەسەردەمی ئارتوق و ئومەوی و عەباسیەكاندا شارێكی بازرگانی و رۆشنبیری گرنگ بووەو لە هەموو سەردەمێكیشدا ناسنامەی پێشكەوتن و رۆشنبیری و هونەری خۆی پاراستووە ، تا شەڕی یەكەمی جیهانی لە دیاربەكردا لەگەڵ موسوڵمانەكاندا كە بەزمانی عەرەبی و توركی و كوردی بەزاراوەی كرمانجی و زازاكی و ئێزیدی قسەیان دەكرد، كۆمەڵی بچوكو مەزهەبی مەسیحی جیا جیا" كاسۆلیكی ، سریانی، ئەرسۆدۆكسی كاسۆلیكی، پرۆتستان ، نەستوری ، كلدانی و رۆمیش ژیاوە، لەو لایەنەوە شاری ئامەد لە هەرشارێكی تری عوسمانی رۆژهەڵات زیاتر شارێكی جیهانی بووە، لانكەی ئاین و زمان و رۆشنبیری جیاوازبووە و میواندارێتی لە زۆربەی شارستانییەكان كردووەو توانیوێتی ببێتە شاری بیرمەندان و پیشەوەران.

مێژووی كەركوك
مێژووی بنیاتنانی كەركوك زۆر كۆنە، بەپرشوبڵاوی لەزۆر كوچەو كەلەبەردا قسەلەسەر دێرینی ئەم شارە كراوە و لەگەڵ شاری هەو لێردا دوو شاری هەرەكۆنی ناوچەكەن، زانای جیوگرافی "سترابۆ" كەركوكی بە "دیمتریاس" ناوبردووە، جوگرافیاناسی یونانی"بەتلیمۆس گاودی" ناوی ناوە گورگورە یان پێی وتووە گورگورە، هەر ئەو گورگورەیە ئیتر لە رۆژە سەرەتایەكانی مێژوی ئەم شارەوە بووە بە گوڕگوڕ و كورد كری بە باباگوڕگوڕ، ئەم شارە لە سەردەمی كاشییەكان و مادەكاندا هەبووەو شاری كوردان بووە، گۆتییەكان كردوویانە بە پایتەختی وڵاتەكەی خۆیان، ئەم شارە بەپێی نەخشەی جوگرافییەكەی سەردەمی "سەرجۆن ئەكەدی" 2530ـــ 2447 پێش زایین لە هەوڵیریش كۆنترەو ناوی هاتووە بە" ئارانی" سەرچاوەكان بەگشتی لەسەرئەوە كۆكن ئارانی هەمان شاری كەركوكی ئێستایە، بەدرێژایی سەدان ساڵ ئاشوری و ئەكەدی و هۆری و بابلی و میتانییەكان دەستیان بەسەردا ڕاگەیشتووە، هەندێ لە مێژوو نوسەكان بە "منس" ناویان بردووە ، بەتایبەتی لە سەردەمی ئەسكەندەری مەكدۆنیدا ، لەماوەی نێوان 2230 ـــ 2120 پێش زایین ئەم ناوچەیە بەكەركوكیشەوە لەژێر قەڵەمڕەوی گۆتییەكاندا بووە، گۆتییەكان دەسەڵاتێكی بەهێزیان هەبووەو سۆمەریەكان باج و خەراج و دیاری بەنرخیان بۆ ناردوون و لەكاتی دەسەڵاتی ئەواندا ناوچەكە لە ئارامی و ئاسایشێكی بەرچاودابووە، فەرمانڕەوای گۆتییەكان جێی بایەخی لێكۆڵەرەوان بووە، ئەگەر شەڕو شۆڵی خۆبەخۆ گۆتییەكانی لاواز نەكردایە دەكرا ئێستا لە ناوچەكەدا شارستانیەتیەكی زیاتر لە چوار هەزار ساڵە لەم ناوچەیەدا هەبوایە،
مێژووی قەڵای ئامەد
قەڵاوشورای ئامەد بەشێوەیەك دەردەكەوێت كە هەزان ساڵ بێت شارەكەی پاراستبێت، لەسەر ڕاستە ڕوویەكی فراوانی سەرتەپۆلكەیەكی بەرزی تەنیشت ڕووباری دیجلە كە شارەكە دەژێنێ دروستكراوە، لە دووبەشی سەرەكی پێك دێت، قەڵای ناوەوە كەلە پێشتر دا دروستكراوە ، قەڵادەرەوە كە دواتر دروستكراوە،
قەڵای ناوەوە
قەڵای ئامەد یان قەڵای ناوەوە وەكو یەكەمین شوێن لەلایەن هوریانسە میتانییەكانەوە لە ساڵی 3700 ـــ 3500 پێش زاین دروستكراوە ، ئامەد لەگەڵ شارنشینە بچوكەكاندا بەدرێژایی مێژوو سی وسێ شارستانی نەتەوەو رۆشنبیری دەوڵەتی بینیوە، هەر دەسەڵاتێك بۆ پاراستنی خۆی شورای قەڵاكەی نۆژەن و فراوانتركردۆتەوە، وەك ئەوەی لە لایەن ئیمپراتۆری ڕۆما"قەستەندیوسی دووەم" لە ساڵی 349، هەوەها بەپێی رێكەوتنی نێوان ڕۆماو ساسانیەكان لە ساڵی 362 وەك گرنگترین قەڵای ڕۆما" نسێبین" كەوتە دەستی ساسانیەكان و بەهۆكاری ئاینەوە كۆمەڵێ كەسیان بۆ قەڵاكە ڕاگواست و لە رۆژئاوای قەڵاكەدا جێگیركران، لە دوای ئەم كۆچەو لە ساڵی 367 ـــــ 375 شورای رۆژئاوای قەڵاكە رووخاوە كە نسێبینەكانی تێدا بووە و قەڵاكە شێوەیەكی تری وەرگرتووە و شارەكە بەشورانوێیەكە فراوانتربۆتەوە و قەڵاكەش بووە بە یەكەم سەنتەری بەڕێوەبردن لە شارەكەدا ، قەڵای ناوەوەش لە 1524ـــ 1526 لە سەردەمی سوڵتانی عوسمانی سوڵتان سلێمانی قانونیدا فراوانكراوەو تائێستا بەو شێوەیە ماوەتەوە،
قەڵای دەرەوە
بەسەیركردنێكی گشتی قەڵای ئامەد وەكو ماسیەك دێتە بەرچاو،دیواری
قەڵای ئامەد درێژێكەی پێنج كیلۆمەترە وحەوسەد مەترە ، بەرزی دیوارەكەی دە بۆ سیانزە مەترە و پانیەكەیشی سێ بۆ پێنج مەترە، رێگەیەكی بەرفراوان لەسەردێوارەكە هەیە كە قولەو بورجەكان بەیەكەوە گرێدەدات، ئەو رێگەیە بە دیوارێكی حەفتا سامتیمەر بەرز دەپارێزرێت دیارە لە كاتی خۆیدا رێگای هاتوچۆی پاسەوانەكان بووە، لە پێشدا شورای ئامەد حەفتاو دوو بورجی هەبووە وەك دەڵێن لە بەرئەوە بووە كە حەزرەتی عیسا حەفتاو دوو هاوەڵی هەبووە، بەدرێژایی كات دە بورجی دیكەش دروستكراوەن بەگشتی ژمارەی بۆرجەكانی شورای ئامەد ئێستا هەشتاو دوو بورجە، شێوازی بورجەكان هەندێكی بازنەیی و هەندێكی چوارگۆشەو هەندێكی تریشی چەند گۆشەیە، بورجی هەرە مەزن و دیرۆكی بورجی "كچكێ" كچێ یە ، دوای ئەوەش بورجی حەوت براو گەورەو نورە، زۆر بەی بورجەكان پێكهاتووە لە سێ نهۆم نهۆمی ژێرەوە بۆ تەویلەو ئاخورٍی ئەسپ بەكارهاتووە و نهومی دووەم و سێیەمیش بۆخەوتن و پشووی شەڕوانەكان بەكار هێنراوە، لە ناوسەرجەم بورجەكاندا تەنها هەردوو بورجی وەستاو بورجی شاگرد چوارنهۆمییە،

قەڵاكە چواردەرگای هەیە
دەگاكانی لە ڕووی بیناسازی مێژووییەوە گرنگن و بەهەر لایەكدا دەكرێنەوە، لە باكورەوە بەرەولای داغ دەرگای "هاربون قاپی" لە رۆژئاواوە بەرەو ئۆرفا دەرگای "رۆم قاپی" لە باشورەوە بەرەو ماردین دەرگای "تل قاپی" لە رۆژهەڵاتیشەوە بەرەو یەنی دەرگای" دیجلە ئوسوقاپی" لەكۆتایی چارەكی سەدەی چوارەمدا شووراكە لەدەرەوەی شوورای ئێستادابووە، ساڵی 1232 كاتێ شارەكە كەوتووە دەست دەسەڵاتدارێتی ئەیوبی "پاشاكامل"ەوە شوراكانی دەرەوەی رووخاون و دواتر بە بەرد دروستكراونەتەوە وەك لە ئێستادا دیارە ، لە ئەمڕۆدا شوێنەواری شوراكە لە شەقامی نەخۆشخانەی دەرگای چیا" داغ قاپی" دەرگای ماردین " ماردین قاپی " لە تەنیشت بن ئەوسنەوە دەبینرێت، ئەوشورایە 5600ساڵ لە شەڕو هێرشەكان خۆی پاراستووە، لە ساڵی 1932شوراكە لە بورجی درەجیەوە بەفەرمانی والی شارەكەو پاساوی ئەوەی كەڕێگرە لە بەردەم هەوای شاردا بڕیاری ڕووخاندنی دراوە ، بەڵام شوێنەوارناس و لێكۆلەری فەرەنسی "ئەلبرد لویس گابریێل" كاتێ ئەمەی بینیوە بروسكەیەكی بۆ ناوەند كردووە تادەست لەو كارە هەڵبگرێت لەئێستادا بەشێك لە شوراكە وەك شێوە مێژوییەكەی ماوەتەوە،

مێژووی قەلای كەركوك
(مێژووی قەلای كەركوك دەگەڕێتەوە بۆ نزیكەی (3000 ـ 3500) ساڵ پێش ئێستا، ئەویش لەبەر رۆشنایی هەڵدانەوەی ئاسەوارەكانی لەساڵی (1930) كە لەوێ تیمێكی شوێنەوارناسی كاریان كردووەو هەندێك گۆزەو كەرەستەی ئەو سەردەمەیان دۆزیوەتەوەو دوای پشكنینی ورد بۆیان دەركەوتووە كە ئەو گۆزەو كەرەستانە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ (3000 ـ 3500) ساڵ لەمەوبە،
بەرزایی قەلای كەركوك 18م لەزەوییەوە بڵندەو دەكەوێتە سەر رووباری خاسە، ئەمەش گرنگییەكی ستراتیژی پێ بەخشێوە، كە لەو سەردەمەدا قەلاو قەڵا بەندی بایەخێكی گەورەی هەبووە لەدروستكردنوپاراستنی شارەكاندا،

چوار دەرگاكەی قەلا
هەتا نزیكی سەدەی حەڤدەیەم، لە دەورووبەری قەڵادا، هیچ ئاوەدانییەكی ئەوتۆ نەبووە، تەنیا چەند ماڵێكی پەرتو بلاو نەبێت، دواتریش وەكو دەردەكەوێت قەڵا بووەتە شارێكی شورەدار كەچوار دەرگای سەرەكی هەبووە یەكەم: قاپی تۆپ یان تۆپخانە رووەو رۆژئاوا، دووەم: دەرگای خواروو كە لەگەڕەكی گاورەكانەوە دێتە خوارەوە بۆسەر خاسە، بایەخەكەشی لەوەدا بووە كەچووەتە سەر بازاڕی گەورە كاتێك كلكەی ئەو بازاڕە هاتۆتە قاڕی بازاڕ واتە "بازاڕی پیرەژنەكان" سێیەم: "قاپی ێیەدی قزلەر" واتا دەرگای حەوت كچە دوای داگیركردنی كەركوك لەلایەن عوسمانییەكانەوە دانراوە. دەرگای چوارەم: قاپی حەڵواچییەكانە كە لەناو بازاڕی حەڵواچییەكانەوە بۆ ناو قەلا سەركەوتووە،
دەوترێت كەپاشایەكی ئاشووری بەناوی (بەخت نەسر)، ئەو قەلایەی دروست كردووە لەسەردەمی حوكمڕانی ئاشوورییەكاندا، بەلام گەورەكردنو بنیاتنانی چینەكانی سەرەوە زیاتر لەوە دەچێت كە لەلایەن میدیەكانەوە دروستكرابێت،
كتێبە مێژووییەكانی عوسمانی وەكو (تەئریخی جەودەتو تەئریخی عمومی توركو ساڵنامەكانو نووسراوەكانی تر)، هەر باس لەمیرەكانی بابانو سۆرانو ئەردەلانییەكانو سەركردەو سەربازەكانیان كراوە كەحوكمڕانی وڵاتی كەركوكیان كردووە، بەشاری كەركوكیشەوەو تاكو ئێستاش ئاسەواریان ماوە، بۆ نموونە، خانو خانووبەرەكانی رەسوڵ پاشای برای محەمەد پاشای سۆرانو هەروەها ئەو مزگەوتو مەدرەسەو وەقفییانەی كەمیرە بابانییەكان لەكەركوك دروستیان كردووە،

گەڕەكەكانی قەڵا
قەلا لەچەند گەڕەكێك پێكهاتبوو لەوانە، گەڕەكی ئەغاڵق كە لەبنەڕەتدا نیشتەجێی ئاغاكانی یەنیچەری بووەو نزیك قاپی توپ بووە، دیارە لەبەر نزیكی شوێنی كارو فرمانیان لەوێ نیشەجێبوون، گەڕەكەكانی تر بریتی بووە لەهەردوو گەڕەكی مەیدان ، مەیدانی موسڵمانو مەیدامی گاوران كە لەبنەڕەتدا لەو كاتەی كە بازاڕگە لەناو قەلابووەو هێشتا نەچووەتە خوارەوە ئەوێ مەڵبەندی كڕینو فرۆشتنی دانیشتوانی قەڵا بووەو لەنەخشە كۆنەكانی دەوڵەتی عوسمانییدا بەمەیدان غیلال، ناسراوبووە، واتە مەیدانی كڕینو فرۆشتنی دەغڵودان بووە. گەڕەكی چوارەمیش ناوی گەڕەكی دانیار پێغەمبەر بووە كەئەویش تێكەڵەیەكی گاورو موسڵمانی تێدابوو، چوارەم گەڕەكیش، گەڕەكی زیندان بووە كەناوی لەبەندیخانەكەی قشڵەوە وەرگرتووە، هەربۆیە بەم چەند گەڕەكە، نزیكەی هەزار ماڵێكیان پێكهێناوە، ئەوانیش كوردو توركمانو گاورو بەدەگمەن چەند ماڵێكی عەرەبی تێدابووە،

كەركوك لە ئێستادا
كەركوك شاری زێڕی ڕەش و خێروخۆشییە بۆدەسەڵاتداران وشاری ترس وبێبەختی و خەم وچارەڕەشییە بۆ دانیشتوانەكەی، هەمیشەخەڵكی ئەوشارە لە ناو ترس ودڵە راِوكێدا ڕۆژەكان بەڕێدەكات، لە كاتی ململانییە سیاسیەكانیشدا بۆ بەرژەوەندی وقازانجی حزبی كەركوك فرەخاوەنەو هەركەس خۆی بە خاوەن ومافداری ئەوشارە دەزانێت، بەڵام لەكاتی خوێن ڕشتن و قوربانیدان و هەڕەشە بەردەوامەكانی سەرژیان وماڵی هاوڵاتییان هیچ كەسێك خۆی بە بەرپرسیارنازانێت وئامادەنییە خاوەنداری لێبكات، ئاشكرایە دەیان ساڵ دەسەڵاتدارانی بەعس و پێش بەعسیش سەروەت وسامانی ئەوشارە بە تاڵان دەبرا و خەڵكەكەی سەركوت دەكراو دەچەوسێنرایەوە، ئەوكاتەی تارمایی ڕژێمی بەعس كۆتایی هات خەڵكی شاری كەركوك بەهیوای ئەوەبوون دەرگای بەختەوەریان لێبكریتەوەو بگەن بەژیان وگوزەرانێك ڕۆژگارەتاڵەكانیان بیرچێتەوە، بەڵام بەداخەوە لە سایەی دەسەڵاتی حزبی كوردیدا ئەوخەونەبەدی نەهات، ئێستا لەدوای دەساڵ بەناوئازادبوون لە چنگ دیكتاتۆریەت كەركوكییەكان خەمەكانیان زۆر زیاتربووە ترس ونیگەرانی ونەهامەتیەكانیان بەردەوام لە هەڵكشاندایە، ترسی تەقینەوە ، ترسی ڕفاندن، ترسی تیرۆركردن، ترسی بێسەروشوێن كردن، ترسی بێكاری هەژاری، سەرباری هەموی ترسی گەورە لە بێخاوەنی وبێكەسی وبێخەمخۆری شارەكە سەراپای ناخی خەڵكی داپۆشیوە، سەرەڕای هەمو ئەوترسانەش هەرجارەو بە جۆرێ ترسێكیتر دەخەنە دڵی خەڵكی كەركوكەوە، ئەوەی ئێستاش كەماوەیەكە وەك مۆتەكە قوتیان كردۆتەوە ترسی فەرماندەیی ئۆپراسیونی دیجلەیە كە بەبڕیاری نوری مالكی ڕەوانەى دەوروبەری كەركوك كراوە وەك هەڕەشەیەك بۆ كۆنترۆڵ كردن وداگیركردنی شارەكە
ئاماژەی بۆ دەكرێت وپێناسەدەكرێت، زۆر لە مێژە خەمخۆران ودڵسۆزانی كەركوك كەسانی نوسەروڕۆشنبیری كورد باسی مەترسیەكانی سەركەركوك دەكەن ، بەڵام هەمیشە سیاسیە دەسەڵاتدارەكان ئەوخەڵكە دڵسۆزەیان بەڕەشبین ودەم بەهاوار پێناسە دەكرد، دەساڵە عەرەبی شۆڤیەنی وبەعسی و میتی توركی وداردەستەكانی وڵاتانی دژە كورد خەڵكی كەركوك خەڵتانی خوێن دە كەن بەتەقینەوەو بەدەسڕێژی گولەی راستەوخۆ بەئاشكرا كوردی خۆپیشاندەری ئەوشارەیان شەهید و بریندار دەكرد، كەچی "خەمخۆرە سیاسیەكانی ئەمڕۆ" بەشێك لەو كورد كوژانەیان ڕەوانەی دەرەوەی عێراق دەكرد لە ڕێی كوردستانەوە !! نمونەی ئەندامانی بەرەی توركمانی سەربە "میت" كەبەئاشكرا دژایەتی گەلی كورد دەكەن و خواستەكانی كەمالیستە نوێیەكان جێبەجێ دەكەن ، هەموكاتێ چەند وڵاتێكی رەگەزپەرستی عەرەبی و توركیای دوژمنی سەرسەختی كوردستان دژایەتی خۆیان لە هەمبەرگەلی كوردبەگشتی و كوردستانی بونی كەركوك بەتایبەتی بەئاشكرا راگەیاندووە، هاوكات حكومەتەكانی دوای پرۆسەی لەناوبردنی بەعسیش كە دەسەڵاتدارانی كورد بەردی بناغەكەیان دادەنا هێچ كامیان ئامادەنەبوون دەس بەرداری كەركوك بن بۆكورد سەرەڕای دانانی ڕێگەچارەی دەستوریش، بەڵام سەیرەكە لەودایە سیاسیەكانی حكومڕانی كوردستان ئەم راستییەیان لە خەڵك دەشاردەوە !! ئێستاش هەركاتێك بخوازن ولەبەرژەوەندی خۆیاندا بێت دەكەونە هات و هاوارو ئاماژەبەوە دەكەن كە مەترسی لەسەركەركوك هەیە، تۆبڵێی بێ ئاگابن لەوەی دڵسۆزانی كەركوك زۆرلەمێژە باسی ئەو مەترسیەدەكەن، ئایا لەیادیان چۆتەوە هەمیشە خۆیان ڕاستیەكانیان لەخەڵك دەشاردەوە ، پێم وایە لەجیاتی ئەوەی خەڵكی كوردستان بەگشتی وكەركوك بەتایبەتی بخەنە دڵە راوكییەوە ئەگەر بەنیازن كەركوك بپارێزن، بەرلەهەموشتێك لەتەواوی دامودەزگانی عێراق بكشێنەوە وفشارێكی جدی بخەنەسەرئەودەسەڵاتدارانەی كە ئێوە بەهەڕەشەیان دەزانن، هاوكات بەئاشكرا سنورەكانی كەركوك دیاری بكەن وبیپارێزن وبەفەرمی رایبگەیەنن كەسنوری كوردستان بانی مەقان نییە بەڵكو چیاكانی حەمرینە و چاوەروانی سۆز و بەزەیی مالكی مەكەن فەرماندەیی دیجلە بگەڕێنێتەوەو مادەی سەدوچل جێبەجێ بكات، خەڵكی كوردستان ئاگادارە لەوەی تائێستاش بەشێكی سەرەكی دەسەڵات لە دەوڵەت وپەرلەمان وحكومەت وسوپای عێراق دووحزبە خاوەن دەسەڵاتەكەی كوردستان دەستیان پێوە گرتووەو دەسبەرداری نابن، ئێدی گلەیی لەكێ دەكەن وبەكێ ئەڵێن مەترسی لەسەركەركوكەو چاوەڕوانی كێ دەكەن كەركوك لەهەڕەشەبپارێزێت؟!!

ئامەد لە ئێستادا
لەدوای خەبات و بەرخۆدان تێكۆشانێكی بێوینە بۆ بەدەستهێنانی ماف و ئازادییەكان لە باكوری كوردستان ، شاری ئامەد هەمیشە پێشەنگ بووە و خەباتكارانی و هاوڵاتیان ئەو شارە لە ڕیزی پێشەوەی ئەو تێكۆشانەدابونە، هەروەك چۆن شاری كەركوك لە باشوری كوردستان ئەو تایبەتمەندیەی هەبووە لە ڕابردوودا و ئێستاش بە هەمان شێوەی لە دوای ئازادكردنی باشوری كوردستان هێشتا كەركوك و كەركوكییەكان هەر لە سەنگەری پێشەوەی پاراستنی دەسكەوتەكانی باشوری كوردستاندان و لە خۆشیان ئازارو مەینەتی و نەهامەتی بەرۆكی بەرنەداون، ئەو جیاوازییەی من وەك رۆژنامەوانێك بەدیم كردووە لە نێوان ئەو دوو شارەدا لە ساتەوەختی ئەمڕۆدا سەرەڕای ئەو لێكچونە مێژوویانەی ئاماژەی پێكراوە شێوازی بەڕێوەردن و خەمخۆری و دڵسۆزی بەرپرسانی شارەكەو نوێنەرەكانیانە لە پەرلەمانی توركیادا، لە هەمان كاتدا ناكرێ خەباتكارو خۆنەویستی و چاونەترسی خەڵكەكەش لە بەرامەر حكومەتی توركیا لە بەرچاونەگێرێت، ئەو ئاوێتەبون وهاوكاری وهاوخەباتییەی هاوڵاتیان و بەرپرسان بووە بەهۆكاری ئەوەی شاری ئامەد وەك شارێكی ئازاد خۆی دەربخات و لە هیچ لەمپەرو ئاستەنگییەك سڵنەكاتەوە، ئامەد جگەلە شارەوانی مەزن كە عوسمان بایدەمیرلە ساڵ 2004ەوە سەرۆكایەتی دەكات، هەریەك لە شارەوانییەكانی سور، باخلەر، كەیاپنار، یەنی شەهر، هەرلە چوارچێوەی شارەكەدایە وشارەوانییەكانی ئامەدیش هاوشێوەی سەد شارەوانی تری باكوری كوردستان لە دەستی پارتی ئاشتی و دیموكراتی "بەتەپە"دایە هاوكات شەش ئەندامی پەرلەمان توركیا لەسەرلیستی بەتەپە نوێنەرایەتی خەڵكی ئامەدیان دەكرد بەڵام یەك لەوان خەتیب دیجلە یە كە ئێستا لە زیندانی توركیادایەو یەكێكی تریش شەرەفەدین ئاڵچی بوو لەماوەی ڕابردوو دا كۆچی دوایی كرد، هەروەك چۆن كەركوك خاوەنی شەش نوێنەرە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئێراق ئامەدیش بەهەمان شێوە بوو، لەنەورۆزی ئەم ساڵدا لەگەڵ خەڵكی پڕلە حەماسەت و هەیەجانی ئامەد دا نەورۆزمان پێرۆزكرد لە ڕاستیدا ئەوی بینیمان ئاسان نییە بەنوسین و قسەكردن گوزارشتی لێبكرێت، ئامەد كە شاری لەخۆگرتنی ئەشكەنجەو كوشتن و نكوڵی كردن وپاكتاوكردن و تیرۆری شاراوەو سەدان كردەوەی نامرۆڤانەی دەسەڵاتدارین توركیابوولە ساڵانی ڕابردوودا، لە نەورۆزی ئەم ساڵدا بەڕەنگی ئامەدێكی ئازادو خۆڕاگرو بە ئیرادەو وەرەی بەرزەوە خۆی نمایش دەكرد، ئەو ئامەدەی لە ساڵ 1982 بۆ تێكشكاندنی ستەمی دەسەڵاتدارانی تورك و پیرۆزكردنی نەورۆز لە زیندانە خوێناوێكەیدا لاوێكی تێكۆشەری كورد بە ناوی مەزڵوم دۆغان بەسێ دەنكە شخاتە ئاگری لە جەستەی خۆی بەردا و نەورۆزی لە ناوزیندانەوە پیرۆزكرد بێ ئەوەی كەس لە جیهاندا باسی بكات، ئەم ساڵ لە گۆڕەپانێكدا كە دوو ملوێن كەسی لە خۆگرتبوو ئاگرێ كرایەوە كە چوارتەن داری بۆ ئامادەكرابوو، نەورۆزیك كە زیاتر لە چوارسەد میدیای ناوخۆیی و هەرێمی و جیهانی ڕووماڵی پەیام و پیرۆزبایەكانیان دەكرد، نەورۆزێك بوو كە خودی دەسەڵاتدارانی تورك لە هەركەس زیاتر چاوەڕوانی ئەو پەیامەبووم كە لە دورگەی ئیمرالییەوە لە لایەن ئەو رێبەرە كوردەوە هاتبوو كە خۆیان بەهاوكاری زلهێزەكانی جیهان چواردەساڵە گۆشەگیریان كردووە، نەورۆزی ئەم ساڵی ئامەد ئەو نەورۆزە مێژووییە بوو كە بەخوێندنەوەی پەیامێكی ئاشتیخوازانە نەخشەو پیلانی تەواوی وڵاتانی بەرژەوەند خوازو شەرخوازانی دنیای سەروبن كرد، ئەگەر چی شاری ئامەد لە چوارچێوەی سنوری وڵاتێكدایە بەناوی توركیا بەڵام سیستەم و بەرنامەی كارو بەرێوەبردنی لە هەموو ڕوویەكەوە جودایە لە سیاسەتی دەولەتی ناوەند و خاوەنی سەربەخۆیی و تایبەتمەنی خۆیەتی كەئەوەش هەڵقوڵاوی ئەو فكرو فەلسەفە وسیستەمەیە كە خودی شۆڕشگێڕان و ئازادیخوازانی كورد دایان ڕشتووە، بڕوام وایە ئازادی تاك یاخود ئازادكردنی تاك لە ئازادكردنی خاك گرنگترە، چونكە خاكی ئازاد ئەگەر گەلێكی ئازادكراو لەخۆی نەگرێ جەگەلە گۆڕەپانێكی فراوانی پڕلە كۆیلە هیچی ترنییە، بەڵام گەڵێكی ئازاد ئەگەرخاكەكەشی لە ژێر هەیمەنەی سیستەمێكی نادیموكاتیدابێت هەرگیز رێگە بە دەسەڵاتدارنادات هەرچون بخوازێت بەو شێوەیە ئاراستەی بكات هەوەك ئەوەی لە ئامەد بەدی دەكرێت،ئێستا ئامەد خاوەنی گەلێكی ئازادەكراوە هەرئەوەش گەرنتی ئازادكردنی خاكەكەیەتی لەبندەستی داگیركەران،

ئەنجام
ئەو تایبەتمەندیانەی كەركوك و ئامەد لەرووی مێژووی و نەتەوەیی وئاینی و ئەتنێكی لە ڕابردوو تائەمڕۆ ئەوەمان پێدەڵێت كە ئەو دوو شارە یەك شێوە خەبات و تێكۆشانیان پێویستە ئەوەش دەكرێ بەراوردی ڕەوشی ئێستای هەردوو شارە كە بكەین و بزانین كامیان لە شێوازی بەرێوەبردن وهاوكاری و پێكەوەژیان ودڵسۆزی وئاوێتەبوونی گەل و دەسەڵاتداراندا لە پێشترە، بۆ ئەوەی بزانین كام یەك لەو دوو شارە كوردستانییە زیاتربەئازادی گەیشتووەو تەبایی و خۆشەویستی ویەكڕیزی و خاوەندارێتی دەسەڵاتدار بۆ گەل و گەل بۆخاك لە خۆیدا بەرجەستەكردووە ، بڕوام وایە بەڕێوەبەران ودەسەڵاتدارانی شاری كەركوك ئەگەر بەو گیانی لە خۆبردوویی و خاكی بون و دڵسۆزییەی بەرپرسانی ئامەد خەبات بكەن، پشتیوانی گەل لەهەموو كات وساتێكدا بەدەست دێنن هەروەك چۆن بەرپرسانی ئامەد بەدەستیان هێناوە، تەنها بە شێوازە خەونی لەمێژینەی كەركوك كەركوكییەكان بەدی دێت و ئازادی گەل و خاك فەراهەم دەبێت.