نەوەكانی پاش عەقڵیەتی عەسكەرتاری و خۆسەپاندن

Wednesday, 09/03/2011, 12:00

 

لەهەموو وڵاتێك پاش هاتنە كایەی هەلومەرجی نوێ دوای جەنگەكان و لەناوچونی دیكتاتوریەت بیرو هۆشیاری و ئەقڵیەتی خەڵك دەگۆڕێت ، لەگەڵ سەقامگیربوونی سیستەمی سیاسی و جێگیربوونی دیموكراسی مەبەستی توندوتیژی و خۆ سەپاندن بەرەو دواوە دەكشێنەوە و جێگا بۆ لەیەك گەیشتن و هاوكاری و دیالۆگ و چارەسەر كردنی كێشەكان بە دۆستانە و ئاشتیخوازانە چۆڵ دەكات . ڕێگا خۆش دەبێت بۆ گۆڕانی پەیوەندیەكانی ناو كۆمەڵ . حیزبەكانیش بەپێی هەلەمەرجەكە بەرنامە و كارو هەڵوێستیان رێك دەخەنەوە بۆ گونجان لەگەڵ ئەقڵیەتی نوێی و پێداویستیەكانیاندا .
ئێستا سیستەم و نەخشەی سیاسی جیهان و ناوچەكەش گۆڕاوە ، بیر و هوش و داخوازی و پێداویستیەكانیش گۆڕانكاریان بەسەردا هاتووە ، سروشت و ژینگەش بەرەو خراپتر دەڕۆن ، بۆیە پێویستە ڕادەی بیركردنەوەی سیاسەتمەداران و پێوەری سیاسی بۆ ئەو گۆڕانكاریە خێرایانە بگاتە ئاستی بەرزتر و فریای ئەوانە بكەون و ووڵات بەرەو ئاسودەیی و خۆشگوزەرانی ببەن و لەگەڵ جیهانگیری بیگونجێن .
لە وولاتانى عەرەبى و روژهەلاتى ناوراست باى گورانكارى و ئیدى سیستەمى كون و عەقلیەتی خوسەپاندن و حیزی پیشرەو و سەركردەى تاك و كاریزما خەریكە سەردەمى بەسەر دەچیت و دەبیت نوە و سەركردە كونەكان لەو راستیە بگەن كە چیتر نەوەى نوى و عەقلیەتی سەردەم شیوازى دواكەوتوى بەسەرچوى حوكمرانی بەدل نیە و قەبولی ناكات و دەشیت بە لەسەرخو و تیگەیشتن و بە وویست و ئارەزوو ئەوانەى كون شوینەكانیان چول كەن و كارەكانیان بە ئەقلیەتە سەردەمەكان و بیرمەندەكانى دیموكراسی بسپیرن یان بە فشار و لە ئەنجامی تەقینەوەى نارەزایی بڕون . یاخود وولات توشی روبەروبونەوەى خویناوى دەبیت و ئەو سەركردانە ئەوەندەى تر قیزەوەن دەبن ، هەرچەند چەند خەلك شەهید بكەن هەر دەبیت نەمینن ، روداوەكانی تونس و میسر و لیبیا نومونەن و و بە دلنیایەوە باكە جگە لە یەمەن و جەزائر هەموو وولاتانی ترى روژهەلاتی ناوراستیش دەگریتەوە .
بارو دۆخی هەرێمی كوردستان لەوەی هەشتاكان و نەوەتەكان و تەنانەت سەرەتاكانی ئەم سەدەیەش ناچێت و جۆری بیركردنەوەی خەڵكەكە و پێداویستیەكانیشیان زۆر گۆڕاوە ، دەبێت سیاسەتمەداران لەوانە بگەن و شانبەشانی بڕۆن و بیریان فراوانتر بێت هەڵسوكەوتیان لەگەڵی بگونجێت تا لەڕەوتی سەردەم دوانەكەون و نەبنە بەشێك لەڕابردوو .
منداڵان و لەدایك بووەكانی سەردەمی ڕاپەڕین ئێستا پێگەیشتوون و ئەكتیڤ و كاریگەرن و پاش چوار ساڵ لەگەڵ نەوەكانی پاش خۆیان زۆرینەی كۆمەڵگای كوردستان پێكدەهێنن . نەوەیەكی نوى هاتوتەتە كایەوە كە كە ووسیت و ئارەزوى جیاوازى لە ئەقلیەتی رابردو هەیە و هی سەردەمی تەكنولوژیاى خیرا و بیرى فراوانە ، بۆیە دەبێت بیر و بۆچوون و داخوازیەكانیان پشتگوێ نەخرێت و بكرێنە چەقی سیاسەتی حیزبەكان ، ئەوەندەش ناهوشیارنین بەكاربهێندرێن و بكرێنە هەویری گەمە سیاسیەكان بۆ ململانێ دەسەڵاتی نێوان سیاسەتمەداران و تەنها بۆ گۆڕینی دەموچاوەكان .
ئێستا بەشێكی پێكهاتەی هێڵی یەكەم و دووەمی حیزب و قەوارە و ئاراستە سیاسیەكانی كوردستان لەسەر بنەمای بیروبۆچونی هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو دروست بووە و ئەو ئەقڵیەتەیان تێدا چەسپیوە كۆمەڵكیان نەبێت كە بیریان كراوەیە و زوو دەرك بە گۆڕانكاریەكان دەكەن و لەگەڵی دەڕۆن بەڵام بەرهەڵستی دەكرێن لەلایەن ئەقڵیەتە كۆنەكانەوە ڕێگایان پێدەگیرێت .
كەواتە لەناو كۆمەڵگاى كوردستان و لایەن و رەوتە سیاسیە جیاوازەكان تا هێلی یەكەمی حیزبەدەسەڵاتدارەكانیش جگە لە ناكۆكیە سیاسیەكان و تێكەڵكێشی بە بەرژەوەندى كەسایەتی و تاقم و هەوڵدان بۆ دەسەڵات و بوون بە جەمسەر و كەسایەتی یەكەم و كاریزما ، دوو كەلتورى جیاواز هەیە : ئەوەش كەلتور و عەقلیەتی سەردەمی روبەروبونەو و بەرهەڵستكارى رژێم و كاریگەرى بیرۆكەى (شەرعیەتی شۆڕشگێرى) كە لە بارێكی نائاسایدا دروستبوە و ئێستا لە ژێر هەرچ پاساو و پەردەیەكدابێت زەوتكردنی مافی زۆرینەیە ، دەبێت ئازادى و سیستەمی دیموكراسی و ئیرادەى گەل شوێنی یگرێتەوە . بەڵام ئەو بەشەى خاوەن ئەو عەقلیەتەیە بەوە قایلنین ، جا بەشیكبن لە دەسەڵات یان ئێستا لە دەرەوەى دەسەڵاتبن ئەو عەقڵیەتەشیان لە گەڵ خۆیاندا گواستوەتەوە و هەموو رێگایەك دەگرنەبەر بۆ بەرلێگرتنی ، هەوڵیان توندكردنی ناكۆكی و تەقینەوەیانە بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەكانیان و گەیشتن بە مەرام ، دەسەڵاتیشیان لەوەوە سەرچاوەدەگرێت .
كەلتورێكی ترى نوێخواز كە عەقڵیەتی سەردەمانەیان هەیە و راستەوخو هۆكار و بەشدارى شەڕخوازى نەبوون و بیریان فراوان و پێشكەوتوە و بەشێكی ئاراستەى فیكرى و رۆشنفكرانیش دەگرێتەوە لە گەڵ بنەوانەیەكی یەجگار فراوانی ناو حیزب و رەوتە سیاسیەكان و كۆمەڵگا ، نەوەكانی نوێش داینەمو و جولێنەرین . بڕوای بە دیموكراسی و مامەلەی تۆلەرانس و پەرلەمانتاریزم و یەكترقەبەڵكردن و ركابەرى سیاسی دۆستانە و هاوكاری و ئاشتی و رێزگرتن لە مافەكانی مروڤ و رایگشتی و ئیرادەى گەل هەیە . ئەوان كەمتر بڕوایان بە زەبرە و هەوڵدەدەن بە لەیەكگەیشتن و دیالۆگ بگەنە ئەنجام ، لە گەڵ نەوەى نوێدا دەتوانێت هەمیشە كۆمەڵگا بەرەو پێشەوە و روەو خۆشگوزەرانی ببات و پرنسبە مرۆڤایەتیەكانی سۆشیال دیموكرات پەیڕەو و جێبەجێبكات .
ئەم دوو كەلتورە لەناو حیزبەكان ، قەوارە و ئاراستەسیاسیەكان و گروپ و توێژەكاندا لە ململانیدان . عەقڵیەتی كۆن بۆ خۆسەپاندن پەنادەباتەبەر پاساوى بەشداربون و و رابەرایەتیكردنی شۆرش لە قۆناغی بەرەنگاربونەوەدا ، ئێستاش هەردەبێت رابەرایەتیبكەن بێ گوێدانە گۆڕانی هەلومەرج و بە ئاسانی دەستبەردارى نابن گەر لە دەرەوەى بازنەى دەسەڵاتیش بن و ئەمە پەیوەندى بە تەمەن یان مەوقعیانەوە نیە ، گەر بزوتنەوەى نوێ و ئۆپۆزسیۆنیش دروستبوو هەر دەبێت جڵەوەى لە دەست ئەوان بێت و خۆیان رابەرایەتی بكەن ! كارەساتیش ئەوەیە دەیانەوێت نەوەیەكی تریش بەو عەقلیەتە توندرەوە پەروەردەبكەن و رق و كینەیان تێدا بچێنن و بیگەیەننە نەوەكانی داهاتوش . زۆر لەوانە جگە لە بیركردنەوەى سەقەتیان بەشدارن لە هەموو خراپی و كارە نەگەتیڤ و ناڕەواكانی كە باسدەكرێت و رۆڵیان تێدابینیوە ، بۆ خەڵكیشی دەرنابرَن ئەو ڤیلا و تەلار باڵەخانە و دەسكەوتانەى تریان لەكوێ هێناوە و چەند لە بارى پێش ئێستا سودمەندبوون و سەرچاوەى داهاتیان بۆخەڵك ئاشكرا بكەن تا راستگۆییان بسەلمێت و متامانەیان پێبكرێت !
هەڵوێستی هەموو كەسایەتی و عەقلیەتە كون و عەسكەرتاریەكان لە هەرچ لایەك و چ رەنگیك بن جیایە لە جولانەوەیەكی شارستانی سەردەم و دەسەلات و ئۆپۆزسیونێكی خەمڵیندراو كە لە سایەی دیموكراسیدا دروستبوبێت و رۆڵی یەجگار پوزەتیڤ دەبینێت لە سیستەمی سیاسیدا و دەستدەخاتە سەركەلێن و و كەمووكوری و ناتەبایەكان و لە گەل دەسەڵات ململانی و هاوكاری دەكات .
بیرى نوێبونەوەى ناو حیزب كە دەركی قۆناغی نوى دەكەن زۆر ئاساییە ، ئەوەی دەرەوە یان ناوحیزبەكان پیویستە بە شێواز و ئامرازی مۆدیرن و قەناعەتى خەڵك و پشتبەستن بە راستیەكان كاربكات و جاریكیتر ئەوانە رابەرایەتینەكەن كە دوینی و تا ئەمرَۆش بەشێكبن لە ئالوزیەكان یان كۆمەڵیكیان هۆكارو بەشدار بوبێتن یان تێوەگڵابێتن لە گەندەلی یان سكەندالیان لە سەرە .
پێویستە ئەو نەوەش پیدەگوترێت نەوەی شۆرش و بەرەنگاربونەوە بە وویستی خۆی هەنگاو بە هەنگاو ئاڵاكە بداتە دەست نەوە نوێیەكان و بیرمەند و سیاسەتمەداری بەئەزموون و خەڵكی پروفیشنەل و تیكنوكرات و پسپۆر و شارەزا و خەڵكانی عەقڵیەتی سەردەم و ئەمانیش وەك پێویست رێز لەوان و رابردوو سەروەریەكانیان بگرن و بیپارێزن و كار بۆ دیموكراسی و كۆمەڵگاى داهاتووى خۆشگوزەران بكەن .
لوتكەى دەسەڵات هەمیشە درەنگ نارەزایەكانی پێدەگات ودەركیپێدەكات و هەوڵی گۆڕانی دەدات گەر لایەنێك نەبێت ئەوانە بخاتە پیشچاو و داكۆكی لێبكات و هەوڵی بۆبدات ، بۆیە بونی ئۆپۆزسیۆنی بەهیزیش نیشانەی پێشكەوتنی كۆمەڵگا و مایەی بەرەو پێشەوەچون و لە بەرژەوەندی خەڵكدایە .
هەموو قوناغێك بیرمەند و پێشەنگی خۆی هەیە كەلەو سەردەمە رۆلی پیشرەوایەتیش دەبینن ، بەڵام مەرج نیە لە قۆناغێكی تردا بتوانن هەمان رۆڵیان هەبێت . بیروهۆش ، سروشتی مرۆڤەكان ، پێداویستی و داوا و نیازى خەڵك و كەرەسەكان و تەكنیك و تیكنولوژیا و رادەی تێگەیشتن دەگۆڕێت ، كەمن ئەوانەى قۆناغی پێشوتر كە فریاى داهاتوو دەكەون .
نارەزایەكانی ئیستاى كوردستان كەڵكە بوى هموو دەرئەنجامەكانی قوناغی پیشوە و ئەوە دەسەلمینیت كە جەماوەر ئەوە قەبول ناكات بە شیوەى جاران بژیت و مەبەستەكان تەنها لە نیوان سەركردەكان یان حیزبەكاندا (حیزبەكانى دەسەلات و ئوپوزوسیونیش) بە بی بەشدارى و ئیرادەى جەماوەر بریاریان لە سەر بدریت و حیساب بو شەقام راى گشتی نەكریت و تەنها سیاسیەكان لە پشت كەوالیسەوە بریاردەرى بن . ئەو خوپیشاندانە ئاشتی و هیمنانە هیماى تیگەیشتن و دەرككردنی جەماوەر بە وویست و داواكان و ئەو پەرى شارستانیەت پیشان دەدات و دەبیت ببیتە وانە بو سیاسەتمەداران و حیزبەكان و خەلكی رانەكیشرین بو كارى توندرەوانە . ئەوە بنەما و بناغەى دیموكراسیە و سەرەتایەكی زور باشە بو داهاتوو و دەبیت دەسەلات لە گەل نوینەرانی خەلك گفتوگو و دیالوك بكات و تەنها كات بەسەر نەبات و داواكان جیبەجی بكات ، كە هەمووى داواى رەوان و خەلك بە هیمنانە و شارستانیانە دەیخەنە روو.
بانەوەكانى نوى هەر بەم شیوازە سەردەمانە ئەم قوناغە تیپەرینن و ئیرادە و داهاتووش هەر بو گەلە .