دروست بونی ده‌وڵه‌تی كوردی بۆته قوربانی ململانێی هێزه‌سیاسیه‌كان!
Monday, 27/10/2014, 12:00
له‌دنیادا زۆر نه‌ته‌وه‌ی بێ ده‌وڵه‌ت هه‌ن، كه خاوه‌نی ده‌وڵه‌تێك یان كیانێكی سه‌ربه‌خۆی خۆیان نین، یان زۆر كات چه‌ند نه‌ته‌وه‌یه‌ك له‌ناو سنوری جوگرافی وڵاتێكدا له‌ناویاندا یه‌ك نه‌ته‌وه خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌و ئه‌وانیتر له‌هه‌موو مافێك بێ به‌شكراون، بۆنمونه ده‌وڵه‌تی عیراق له نه‌ته‌وه‌كانی(عرب، كورد، ئاشوری، توركمان) پێك هاتوه و به درێژایی مێژووی عیراقیش ته‌نها عرب باڵاده‌ست بوه، یان توركیا له‌نه‌ته‌وه‌كانی(كورد، تورك، عرب، چه‌ركه‌زی، جۆرجی، ئه‌رمه‌نی) پێك هاتوه و ته‌نها تورك تیایدا باڵاده‌سته، له‌لایه‌كی تریشه‌وه هه‌ندێك نه‌ته‌وه له‌دوای ماوه‌یه‌ك به‌هۆی قۆناغه‌كانی شۆڕشی چه‌كداری و سیاسیه‌وه ده‌بنه ده‌وڵه‌ت و له ده‌وڵه‌تی سه‌رباری پێشویان جیاده‌بنه‌وه، بۆنمونه. به‌نگلادیش له ساڵه‌كانی حه‌فتاكانی سه‌ده‌ی ڕابردوو له هندستان جیابۆیه‌وه و ده‌یان نمونه‌یتریش.
ئه‌وه‌ی من زیاتر مه‌به‌ستمه باسی بكه‌م نه‌ته‌وه‌ی كورده، كه به‌گه‌وره‌ترین نه‌ته‌وه‌ی بێ ده‌وڵه‌ت داده‌نرێت له‌سه‌ر ئاستی جیهان كه بێ ده‌وڵه‌ته، وه‌ك دیاره نه‌ته‌وه‌ی كورد به‌سه‌ر چوار ده‌وڵه‌تدا دابه‌شكراون(عیراق، توركیا، ئێران، سوریا).
به‌درێژایی سه‌ده‌ی ڕابردوو كورد له هه‌وڵی به‌ده‌ست هێنانی سه‌ربه‌خۆیی بوه بۆ دروستكردنی ده‌وڵه‌تی كوردی، له‌سه‌ر ئاستی هه‌رچوارپارچه‌ی كوردستان چه‌ندین شۆڕشی چه‌كداری دروست بوه دژبه ده‌وڵه‌ته داگیركاره‌كانی كوردستان، سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌ش هێشتا كورد نه‌گه‌یشتۆته ئه‌و خه‌ونه‌ی كه پێی ده‌ڵێن ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وه، ئه‌مه له‌كاتێكدا چه‌ند جارێك كورد هه‌وڵی دروستكردن یان ده‌وڵه‌تی كوردیان ڕاگه‌یاندوه. به‌ڵام سه‌رئه‌نجام له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌كه و نێوده‌وڵه‌تیه‌وه نه‌گه‌یشتۆته ئامانج.
بۆنمونه له سه‌رده‌می شۆڕشه‌كه‌ی شێخ محمودی نه‌مردا له ساڵی بیسته‌كانی سه‌ده‌ی رابردوو ده‌وڵه‌تی ڕاگه‌یاند به‌ڵام له‌دوای ماوه‌یه‌كی كه‌م به‌هۆی دژایه‌تیه‌كانی ئینگلیزه‌وه ده‌وڵه‌ته‌كه هه‌ڵوه‌شایه‌وه، جارێكیتر و له به‌شێكی تری كوردستان به‌شی ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان له‌ساڵی 1946زدا قازی محمد، كۆماری كوردی ڕاگه‌یاند كه ته‌مه‌نی كۆماره‌كه‌ی ته‌نها یانزده مانگ بو، به‌هۆی پیلانێكی ئێرانی، ڕوسی یه‌وه ئه‌و كۆماره‌ش له‌ناوچوو. پێشه‌وا قازی محمدیش له سێداره‌درا.
به‌هۆی بیر و ڕای جیاوازی حزبه‌سیاسیه‌كانی كوردستانه‌وه و دابه‌شبونی كوردستان به‌سه‌ر چوار وڵاتی دیكاتتۆریدا، هێنانه‌دی دروست بونی ده‌وڵه‌تی كوردی هه‌موو كات زۆر ئه‌سته‌م بوه، یان به جۆرێك له جۆره‌كان هه‌ندیك جار ڕاگه‌یاندنی یان كاركردن و رێگه‌خۆشكردن بۆ دروست بونی ده‌وڵه‌تی كوردی له‌لایه‌ن حزبێكی سیاسیه‌وه، حزبه‌كانیتری سه‌رگۆڕه‌پانی سیاسی كوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌دا نه‌بونه. كه‌لایه‌نی به‌رامبه‌ر كاربۆدروست بونی ده‌كات، واته تا ئێستاش دروست بونی ده‌وڵه‌تی كوردی پشتگیریه‌كی گشتگیری سه‌رجه‌م هێزه سیاسیه‌كانی كوردستانی به‌ده‌ست نه‌هێناوه، به‌بڕوای لایه‌نه سیاسیه‌كان هه‌رلایه‌نێك كاربۆدروست بونی ده‌وڵه‌تی كوردی بكات ئه‌و لایه‌نه ده‌بێته ژماره‌یه‌كی به‌هێز له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆی كوردستان و نێوده‌وڵه‌تی، بۆیه هه‌میشه حزبه‌كان پشتیان له‌یه‌كتری كردوه له ئاستی ئه‌و پرسه نه‌ته‌وه‌ییه‌دا.
له‌سه‌ر ئاستی هه‌رچوارپارچه‌ی كوردستان، ئه‌و لایه‌نه سیاسیانه‌ی كه له ڕابردوو ئێستاشدا ڕۆڵ و كاریگه‌ریان هه‌بوه، له‌سه‌ر پرسه چاره‌نوس سازه‌كان، به سێ لایه‌نی سه‌ره‌كی داده‌نرێن، كه ئه‌وانیش (پارتی دیموكراتی كوردستان، پارتی كرێكارانی كوردستان، یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان) كه هه‌ریه‌كه‌یان بیر و بۆچونیان له‌سه‌ر دروست بونی ده‌وڵه‌تی كوردی زۆر له‌یه‌كه‌وه جیاوازه، بۆنمونه پارتی دیموكراتی كوردستان pdkده‌یه‌وێت له چوارچێوه‌ی سنوری باشوری كوردستاندا ده‌وڵه‌تێكی نه‌ته‌وه‌یی كوردی ڕابگه‌یه‌نێت، كه‌ئه‌مه سه‌رۆكی ئه‌و حزبه كه‌له‌هه‌مانكاتدا سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستانیشه چه‌ندین جار باسی له‌وه‌كردوه كه ڕۆژێك دێت كورد بگات به‌و مافه‌ی خۆی و ببێته خاوه‌ن ده‌وڵه‌تی خۆی، به‌تایبه‌تی له‌م یه‌ك دوو ساڵه‌ی دوایدا تۆخ بونه‌وه‌ی راگه‌یاندن و كاركردنی پارتی بۆ ئه‌و مه‌به‌سته له‌لایه‌ك ئاڵۆزیه‌كانی به‌غداد و هه‌ولێری لێكه‌وته‌وه له‌لایه‌كیتریش ئاڵۆزی په‌یوه‌ندیه‌كانی ئێران و یه‌كێتی نیشتمانی كوردستانیشی لێكه‌وته‌وه له‌گه‌ڵ پارتی دا، له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌غداد نایه‌وێت هه‌رێمی كوردستان لێی جیاببێته‌وه و ده‌وڵه‌تی كوردی ڕابگه‌یه‌نێت، له‌هه‌مانكاتدا ئێران و یه‌كێتی نیشتمانی كوردستانیش كه نزیكی ئێرانه نایانه‌وێت پارتی دیموكراتی كوردستانی دۆستی توركیا ببیته خاوه‌ن و ده‌مڕاستی دروست بونی ئه‌و ده‌وڵه‌ته، كه‌له‌هه‌مانكاتدا ئه‌و هه‌وڵانه‌ی پارتی جگه له موزایه‌ده‌ی سیاسی به‌هیچیتری نابینن.
ئه‌مه بۆ یه‌كێتی نیشتانی كوردستان puk كه له‌سه‌ره‌تای دامه‌زراندنی یه‌كێتی یه‌وه له‌ساڵی1976دا هه‌ڵگری دروشمی مافی چاره‌ی خۆنوسین بوه، به‌ڵام هیچ كات به ڕه‌سمی باسی دروست بونی ده‌وڵه‌تی كوردی نه‌كردوه. به‌پێچه‌وانه‌ی پارتی یه‌وه كه باوه‌ری به حكومه‌تی خۆجێیی هه‌بوه. (حكمی زاتی).
پارتی كرێكارانی كوردستانpkk كه له‌سه‌رئاستی ناوخۆ و ده‌ره‌وه كاریگه‌ریه‌كی زیاتری هه‌یه و حساب بۆ هه‌نگاوه‌كانی ده‌كرێت له ڕوی نێوده‌وڵه‌تیه‌وه، هه‌رچه‌نده ئه‌م حزبه له‌سه‌ره‌تادا دروشمی كوردستانی گه‌وره‌ی هه‌ڵگرتبو، به‌ڵام له‌دوای ئه‌و ڕیفۆرمانه‌ی كه ئۆجه‌لان له چوارچێوه‌ی كتێبه یه‌ك له دوای یه‌كه‌كانیدا بڵاوی كردۆته‌وه، وه‌ك ڕیفۆرمێكی سیاسی بۆ تێزه‌كانی خۆی كه تایبه‌تن به ته‌واوی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و ئه‌فریقای باشور و ئه‌مریكای لاتین، ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به كورده‌وه هه‌یه مۆدێلی ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وه‌ی تێ په‌ڕاندوه و خۆی له خۆسه‌ری دیموكراتیدا ده‌بینێته‌وه، وه‌ك دوامۆدێلی سه‌رده‌م بۆ چاره‌سه‌ركردنی یه‌ك جاره‌كی كێشه قوڵ و چاره‌سه‌رنه‌كراوه‌كانی كورد له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌كانی(تورك، فارس، عرب) كه دواتر سه‌ركردایه‌تی په‌كه‌كه له قه‌ندیل له ژیر ڕۆشنایی تێزه فكریه‌كانی ئۆجه‌لاندا به‌رنامه‌ی (كۆنفیدڕالی دیموكراتیك)یان ڕاگه‌یاند وه‌ك باشترین نمونه بۆ گه‌لی كورد له‌هه‌مووبه‌شه‌كانی كوردستان، كه به‌بڕوای په‌كه‌كه ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وه مۆدێلی ئه‌وروپای سه‌ده‌كانی ڕابردوه و بۆئێستای ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست پێویست نیه و بگره حه‌ق و مافی گه‌لانیتر له ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وه‌دا پێشیل ده‌كرێت، به‌هۆی ئه‌و تێكه‌ڵیه نه‌ته‌وه‌یی و ئاینی و مه‌زهه‌بیه‌ی كه له ته‌واوی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا بونی هه‌یه، له‌م سیسته‌مه‌ی كه ئۆجه‌لان پێشنیاری كردوه بۆكۆتایی هێنان به‌كێشه‌كانی كورد هه‌ركه‌س و خۆی خۆی به‌ڕێوه‌ده‌بات، كه ده‌سه‌ڵاته‌كانی له گونده‌وه وه‌ك ئه‌ڵقه‌به‌ندیه‌ك ده‌ست پێ ده‌كات تاده‌گاته شارۆچكه و شاره‌گه‌وره‌كان، به‌بێ جیابونه‌وه‌ی كورد له ده‌وڵه‌تانی ئێستای (تورك و عرب و فارس) كه بۆئه‌مه‌ش ده‌ڵێ له‌زۆربه‌ی ناوچه سنوریه‌كانی هه‌رچوارده‌وڵه‌تانی داگیركه‌ری كوردستان له زۆرشوێندا ته‌نانه‌ت له گوندێكدایان له‌ناوچه‌یه‌كدا چه‌ندین نه‌ته‌وه تێیدا نیشته‌جێن، ئه‌مه سه‌ره‌ڕای شاره‌گه‌وره‌كانی وه‌ك ئه‌سته‌نبوڵ و تاران و بغداد و دیمه‌شق هتد.. كه به‌درێژایی سه‌ده‌كانی ڕابردوو تائێستاش ملیۆنان كورد له‌وشارانه نیشته‌جێن و به پێچه‌وانه‌شه‌وه، ته‌نها بۆنمونه ئه‌سته‌نبوڵ كه‌شارێكی توركیه ژماره‌ی دانیشتوانی كورد له‌وشاره‌دا به‌نزیكه‌ی چوارملیۆن ده‌خه‌مڵێنرێن. له‌كاتێكدا گه‌وره‌ترین شاری كوردی له‌ڕوی دانیشتوانه‌وه له‌سه‌ر ئاستی هه‌رچوارپارچه‌ی كوردستان شاری كرماشانی ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستانه كه ژماره‌ی دانیشتوانه‌كه‌ی به‌دوو ملیۆن له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێت.
پڕۆژه‌ی نوێی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست.
له‌دوای سه‌ره‌تاكانی ده‌ركه‌وتنی پڕۆژه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست، كه ده‌مێك بوو به‌شێوه‌یه‌كی تیۆری(ڕاڤه‌كردن)باس و خواسی له‌سه‌رده‌كرا و له ئێستاشدا كه‌وتۆته بواری پڕاكتیكی یه‌وه(كرداری) و به‌هاتنی داعش بۆ ناوچه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست كه به‌بڕوای ئه‌مریكا و هاوپه‌یمانه‌كانی بۆ تێكدانی ئه‌وسنوره ده‌سكردانه‌یه كه نزیكه‌ی یه‌ك سه‌ده‌یه له‌لایه‌ن بریتانیاوه كێشراون، له‌م پڕۆژه‌نوێ یه‌شدا ده‌كرێت چاوه‌ڕوانی له‌دایك بون و مردنی چه‌ندین ده‌وڵه‌ت بكه‌ین.
بۆئه‌م مه‌به‌سته‌ش، یه‌ك هه‌ڵوێستی لایه‌نه كوردیه‌كان له‌سه‌ر ئاستی هه‌رچوارپارچه‌ی كوردستان زۆر گرنگه، كه به‌شێوه‌یه‌ك هێزه‌سیاسیه‌كان وازله‌ناكۆكیه لاوه‌كیه‌كانیان بێنن و به‌یه‌ك گوتاری و یه‌ك هه‌ڵوێستی به به‌رنامه‌یه‌كی تێرو ته‌سه‌له‌وه به‌رامبه‌ر به‌م ده‌رفه‌ته مێژووییه هه‌ڵسوكه‌وت بكه‌ن، بۆ ده‌ركردنی كورد له ژێر چه‌پۆكی (ئێران، توركیا،عیراق، سوریا) بۆئه‌وه‌ی بۆ سه‌ده‌یه‌كیتر چاوه‌ڕوان نه‌بین.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
