لەزۆربەی وڵاتە دواکەوتوەکاندا ئیتر هەر وڵاتەو بەپێی قۆناخێک تێیدا بوە لەڕوی ئاستی شێوە ژیان و شێوازی بەرهەمهێنانەکەیەوە لەڕوی ئابوری و سیاسیەوە،ڕەنگدانەوە یان کاریگەری هەبوە لەسەر کۆی پێگەی هۆشیاری کۆمەڵگەکانیان. کەسێتی ژن لەو نێوەدا،هەمیشە زۆرترین قورسای بەرکەوتوە. چونکە خودی دەسەڵاتەکان،هێشتا،بێجگە لەوەی بەگشتی دەسەڵاتی چینەداراو چەوسێنەرەکان بون،ئاستی چەوساندنەوە چینایەتیەکە،دوجار بەر کەسێتی ژن کەوتوەو هیچ بەهایەک بۆ خودی کەسێتیەکەی و ئەو ڕەنجە زۆرەی کێشاویەتی دانەنراوە،هەمیشە کەسێتی ژن لەنێو هەیمەنەی کەسێتی پیاودا ڕەنگی داوەتەوە،یانی،ئەوەی پیاو ویستویەتی یان خواستویەتی،دەبوا،ژن بۆی جێبەجێ بکات،لەئەرکی ماڵ داریەوە تادەگات بەخستنەوەی نەوە یان جێبەجێ کردنی چێژی سێکسی. ئەوەی بەگشتی لەم نێوەدا غائیب بوە خودی خۆشەویستی ڕاستەقینە بوە. چونکە خۆشەویستی تەنها کاتێک لەدایک دەبێت کەچیتر لەوێدا ژن ژن نەبێت و پیاو پیاو نەبێت،بەڵکو هەردولا بوبێتن بەمرۆڤ. گەیشتن بەکەسێتی بەمرۆڤ بون،لەدەرەوەی کۆی ئەو پەروەردەو کەلتورە باوانەوەیە کەبەرهەمهێنەرەکەی سیستەمە چینایەتیەکەی چینەچەوسێنەرەکانە.

کۆی مێژوویەک کەتێیدا دەسەڵات لەدەستی چینێکی کۆمەڵایەتی زاڵ و چەوسێنەردا بوبێت،لەوێدا،بەهایەک بونی هەبێت،بەهای زاڵی مادی و کڕین و فرۆشتن و قازانج و پاراستنی بەرژەوەندی و هەیبەتی زاڵی خاوەندارێتی تایبەتە. جالەوێدایە،کەکەسێتی ژن،هەربە ئەندازەی کاڵاکان بەهای بۆ دیاری کراوە بەپێی ڕۆژو بەپێی قۆناخە یەک لەدوای یەکەکان. ئاینەکانیش بەکۆ،ئاینی دەسەڵاتدارێتی چینەچەوسێنەرەکان و ئاینی هەیبەتی پێگەی پیاو بوە،بۆیە لەوێیشدا،کۆی پێگەی ژن لەجێبەجێکەرێک و بەدیهێنەرێکی خواستی پیاو زیاتر نیەو ناشبێت. جالەسەردەمی کۆیلایەتیەوە بوبێت یان لەسەردەم و قۆناخی دەرەبەگایەتیەوە بوبێت یان لەسەردەم و قۆناخی سیستەمی سەرمایەداریەوە بێت.

ئەو کورتە پێشەکیەم وەک بەرچاو ڕونیەک بۆ بابەتەکەم نووسی،تائەوەی لێرەوە لەو دەرگایانە بدەم کەبونەتە هۆکاری بەردەوامیدان بەکوشتنی ژنان و لەکەدارکردنی کەسێتی ژنی کورد زمان.

کەسێتی پیاوی کورد،بەڕێژەیی و بەگشتیش،ڕەنگدانەوەی ئاستی قۆناخ و هەلومەرجێکی مادییە کەلەنێویدایە. یانی لێرەیشەوە بێ گومان کردن، دەبێت بگەڕێینەوە سەر شێوازی بەرهەمهێنانێکی مادی کەزاڵە لەنێو کۆمەڵگەداو دیاری کەری کۆی شێوە ژیان و قۆناخ و هەلومەرجێکە کەدەسەڵات و کۆمەڵگە و پێگە ئاینی و ڕۆشنبیری و سیاسی و پەروەردەییەکەی دیاری دەکات.

کۆمەڵگەی کوردی بەقۆناخێکی هەستیاردا تێپەڕ دەبێت،زیاتریش ئەو بەشەی ناوی باشوور یان هەرێمی کوردستانە. ئەو قۆناخە هەستیارە،لەدەستپێکی ئەحزابی دەسەڵاتی ناسیۆنالیزم خێڵەکی و ئاینی بەرەی ئەحزابی کوردایەتیەوە دەست پێدەکات،یانی لەساڵی 1991 وە،بەکۆی ئەو مێژووە،دەسەڵاتدارانی ئەحزابی بەرەی کوردایەتی،بێجگە لەوەی شارنشین نەبون یان زیاتر خاوەن پێگەیەکی دواکەوتوانەو کۆ برسی بون بۆ هەڵپەی گەیشتنیان بەبونی پڕکردنی گیرفانە تێرنەبوەکانیان و ناوگە برسیەکانیان بە مادی و چێژی سێکسی،بونە ئەو سەرچاوەیە،کەلەلایەک پەرە بەکوشتنی ژنان بدەن لەکاتی گەشتنیان بەشارو دەست بەسەرداگرتنی کورسیو، گوایە ئەو ژنانە لەشفرۆش بون لەسەردەمی ڕژێمی بەعسدا،وەلەلایەکیتر بونە ڕێخۆشکەرێک بۆ زیاتر بەبازاڕی کردنی کەسێتی ژن و بەرەوپێش بردنی مەدی چێژی سێکسی و، هەرخودی زۆربەیەک لەسیاسیەکان کاریان گەشتە قۆناخێک زیاتر تۆڵەی دابڕان و قۆناخی شاخیان لەکەسێتی ژن بکەنەوە. چونکە سیاسیەکانی بەرەی کوردایەتی هەر لەسەردەمی شاخیانەوە زیاتر بەشوێن بێ بەهاکردن و لەکەدار کردنی کەسێتی ژنەوە بون. ژن،لای ئەوان مرۆڤ نەبو،بەڵکو،ئامرازێک بوە بۆ بەدیهێنانی خواستەکانی پیاوان،بەتایبەتیش پیاوانی خاوەن دەسەڵاتدار،هەروەک ئەوەی لەنێو ئاینی ئیسلام و ئاینەکانیتردا کەسێتی ژن لەئامرازێک زیاتر نەبوەو ناشبێت.

خاڵێکی گرنگتر لەم نێوەدا،ئاستی قۆناخی گواستنەوەی خێرایە،یانی بەرەوپێشچونی ئامرازەکانی گەیاندن و تەکنەلۆژیای زیرەک،ئەم قۆناخە بۆ وڵاتانێک کەخۆیان بەرهەمهێنەری کۆی تەکنەلۆژیا نوێیەکانن،بەشێوەیەک لەشێوەکان مرۆڤی زیاتر بەرەو بێکاریگەربون بردوە،چونکە ئەوی هەیمەنەو دەستی زاڵە بەسەر کۆی پێگەی ژیاندا،سیستەمی سەرمایەداری چینە دەسەڵاتدارەکانە، لەم نێوەیشدا،ئەوەی زانست پێی گەیشتوە لەڕوە زانستی و کەشف کردنی ئەو دیاردانەی تائێستا بەگومانەوە لەلایەن زۆرینەوە لێی تێڕوانراوە، کەشف دەکرێت،بەڵام پێگەو بەهاکەی دەگەڕێندرێتەوە بۆ چینی حاکم و هەیبەت و بەهای ئەوان،جالەم نێوەیشدا،دەبێت و گرنگیشە بۆ مانەوەی چینەچەوسێنەرەکان،کەمرۆڤەکان بەرەو کەسێتی بێکاریگەرو بەڕۆبۆت بون ببەن،جالەهەرکوێیەکی کۆمەڵگەکانی ئەم سەر زەمینەدا بێت.

خەڵکی کورد،لەم نێوەدا باجدەر دەبن وەک هەر کۆمەڵگەیەکیتر. پێش دەچێت، بەپێی قۆناخە لەدواکەوتوییەکەی زیاتر باج دەر بن و لەم نێوەیشدا،وەک لەسەرەوە ئاماژەم پێداوە،لەغیابی مانای ڕاستەقینەی هۆشیاری سیاسی چینایەتی و هۆشیاری ڕاستەقینەی خۆشەویستی، و، زیاتر بەرەوپێشبردنی بەخودای کردنی پارەو چێژی سێکسی، کەسێتی ژن،دەبێتە ئەو ئامرازەی ڕۆژانە گوێبیستی لەناوچونی ببین.

لەکەسێتی بەردەباران کردنی کچە ئێزیدی دواعاوە لەلایەن پیاوانی خێڵ و ڕەگەز پەرستی ئاینیەکەیانەوە،کۆی مێژووی پێش بەردەباران کردنی دواعاو دوای دوعاش،خۆکشتن و کوشتنی هەزاران ژنی بێ گوناح دەبینین،بێ ئەوەی کۆمڵگە ڕاچەنیبێت و پرسیارێکی لەخۆی کردبێت بۆچی ژن کوشتن برەوی پێ بدرێت؟ ئەم ڕانەچەڵکینە بۆخۆی نیشانەی مەرگەساتێکی بەردەوام و لەسەر خۆیە،سپاردنی کەسێتی کوژراو، بەوەی خودا لێی خۆش ببێت و لەگوناحەکانی ببورێت،نیشانەی بێدەسەڵاتی و ئاستی ناهۆشیاری سیاسی و بێ پەروەردەیی ئەوپەڕی کۆی تاک و کۆمەڵگە دەگەیەنێت. ئاخر ڕۆژ نیە،ئەو کۆمەڵگەیەی لەمەڕ ئێمە گوێبیستی بەناهەق کوژران و تیاچونی دەیان کەس نەبێت،ئیتر بەهۆکاری نەخۆشی کوتوپڕو یان ڕودانی پێکدادانی سەیارە لەنەبونی ڕێگەوبانی باش و شۆفێری بەئیلتیزام تادەگات بەناچار کردنی خۆکوشتنی ژنان،ئەم کۆ مەرگەساتە ڕۆژانەییە لەگەڵ کۆیەک لەنەبونی و کوناوکون کردنی پێگەی ژیانێکی سەرەتاییانە،دەبنە هۆکار گەلێک و دەرئەنجام گەلێک،کەکۆمەڵگە وەک کارێکی ڕۆتینانەی ڕۆژانەییانە لێی بڕوانێت. ئێمە گەر بڕێک هۆشیاریمان هەبێت،دەبێت بەهۆشیارو ناهۆشیارمانەوە خۆمان بدەینە بەر ڕەخنەی جیدی و هەڵوێستەیەک بکەین،لەوەی کێ تۆمەتبارە سەرەکیەکەیە لەم نێوەندەدا؟ بۆچی لەبەرانبەر هەر تیاچون و مردنێکدا تەنها دەستەواژەی خودا لێی خۆش ببێت و ڕۆحی شادبێت هەڵدەبژێرین؟ بێ ئەوەی بپرسین ئاخۆ گەر کۆمەڵگە خاوەن هۆشیاریەکی سیاسی و خاوەن پێگەیەکی بۆن بەمانا گشتیەکەی هەبێت،چون قبوڵی دەکات لەدەسەڵاتێک کەهۆکارو بەرپرسی کۆی نەهامەتیەکانیەتی ببێت و ئاوا دەسەڵاتێک بونی هەبێت؟ لەغیابی کۆیەک لەپرسیارو نەهاتنەمەیدانی گشتیدا،ئیتر تەنها بەچۆکدادان دەبینرێت.

پیاوی کورد،کە بەگشتیەکەیشی ئەو چینە چەوساوەیە دەگرێتەوە کەکراوە بەکۆیلەی نێو بەرژەوەندی چینە دەسەڵاتدارو توێژە سەرەوەییەکانی ڕابەرانی ئاینی،یان ئەو توێژە لەپیاوان کەلەنێو ئەو قۆناخەدا خۆیان دەناسێنن کەبەرگریکاری ڕابردون و دژی کۆی پێگە پێشکەوتن خوازیەکانن،ئەوانەن دەستیان هەیە لەکوشتنی کۆی ڕەگەزی مێینەدا،جائەو جۆرە لەپیاوانی کورد زمان،لەهەرێمدا بن یان لەهەر وڵاتێکی ئەوروپی دا بن،بۆ کوشتنی ژنان هیچ جیاوازیەک لەنێونیاندا نیە. ئێمه شاهیدی دەیان و سەدان کوشتنی ژنانی کورد زمان و غەیرە کورد زمانین، بەدەستی پیاوی کورد زمانەوە لەوڵاتانی جۆربەجۆی ئەوروپادا تادەگات بەهەرێمی کوردستانیش.

بەڕێزان،بەژنان و پیاوانیشەوە،کۆی پرسیارم لێرەوە دەست پێدەکات:ئاخۆ ژنان یان پیاوانی کورد زمان چۆن لەمانای ئازادی تێدەگەن یان تێگەیشتون؟ ئاخۆ ئازادی بەمانای سێکس و بەئارەزو گەشتن دەگەیەنێت لەگەڵ کەسێکیتردا کەلەڕەگەزە جیاوازەکەت بێت یان ئازادی بەمانای زیاتر ڕۆچونە نێو ڕامان و تێڕامان دەبێت لەوەی بۆچی ئێمە تائێستا خاوەن کەسایەتی سەربەخۆو ئازادی خۆمان نین؟ لای من ئازادی،بەمانای ڕۆچون و تێڕامان دێت لەوەی بۆچی هێندە ئامادەییمان تێدایە قبوڵی ئەم کۆ ناڕەوایەتی و ئەم سیستەمە جەنگەڵستانییە بکەین کەلەکۆی پێگەو بەها ئەسڵییە مرۆییەکەمانی دابڕیوین؟ ئاخر گەر ئێمە مرۆڤ بین،چۆن دەبێت جیاوازی هەبێت لەنێوان هەردو ڕەگەزەکەماندا؟ ئاخۆ گەر ئێمە مرۆڤین چۆن دەتوانین بەچەوساندنەوە بژین و قسەیەکیشمان لەسەر مانای مرۆڤ بون و خۆشەویستی ڕاستەقینەی نێوان هەردو ڕەگەزی جیاوازمان هەبێت؟ بۆچی قبوڵی ئەم سیستەمە جەنگەڵستانیە بکەین کەتەنها ئامانجی لەنێوبردنی بەهاو کەسایەتی ڕاستەقینەمانە؟

ڕاستی گەلێک بێزارم لەماناو کەسێتی خۆم تادەگات بەکۆی تاک بەتاکی کۆمەڵگەکەم،لەوەی وادێتە پێشچاو کەهێشتا ئێمە لەسەرەتای مێژووداین و هیچ قۆناخێکمان نەبڕیوە. کوشتنی ژنان بەدەستی پیاوی کورد زمان،نیشانەی ئەوەیە کەهێشتا ئێمە مرۆڤ نین،بەڵکو کۆمەڵێک دڕندەی بێ بەهاو بێ ناوەڕۆکین. ئاخر گەر دەسەڵاتدارانی بەرەی ئەحزابی ناسیۆنالیست خێڵەکی دینی کورد،تەواو گەوج بێمێشک و دەبەنگ نەبونایە،چۆن دەبو لەماوەی بیستوحەوت ساڵی دەسەڵاتدارێتیاندا تێر نەبوبێتن لەچێژی سێکسی و پارە کۆکردنەوەو نووسینەوەی مێژوویەکی تەواو قێزەون؟ مێژوویەک کەبۆچرکەیەکیش لاپەڕەیەکی سپی تێدا نابینرێت؟ مێژوویەک هەیانە،مێژووی زیاتر لەبازرگانێکی خوێڕی تەماحکار زیاتر نیە.

بۆیە،ئەرکی کۆی مرۆڤە جوانمێرو ئازادیخوازو زەحمەتکێش و یەکسانیخوازەکانە بێنە مەیدان و چیتر ڕێگە نەدەن بەکوشتنی ژنان یان بەناچار کردنی ژنان بەوەی پەنا بۆ خۆکوشتنیان ببەن. مایەی شەرمێکی گەورەیە لەم سەدەی بیستویەکەدا مرۆڤایەتی خەڵکی کورد زمان هێندە بەچۆکدا هاتبێت و هێندە خۆگێل کردن و دەبەنگی خۆی کردبێتە ئەو دروشمەی دەڵێت ئاگرە سورە لەخۆم دوربێت. مایەی سەرشۆڕی و شکست و بێحورمەتی بۆکۆی گشت ئەحزابی ناسیۆنالیست خێڵەکی و ئاینی بەرەی کوردایەتی و کۆی بەناو نووسەرو ڕۆشەنبیرو پیاوە ئاینیەکانیان کەبۆهەمیشە پیرۆزی ئەو چینەچەوسێنەرە دەسەڵاتدارە لای کۆمەڵگەی ناهۆشیارو داماو پیرۆز دەکەن.

نەفرەت لەکۆی ژنان کوژانی پیاوانی کورد زمان. 

حیکمەتی ڕزگار بونی هەردو ڕەگەز لەنێو دیوارەکانی ئەم جەنگەڵستانەیەدا لەنێو هاوکاری و کۆمەکی هەردو ڕەگەزدایە بێ جیاوازی. یانی ژنانیش دەبێت بێنە مەیدان و هاوشانی پیاوانی زادیخوازو یەکسانیخواز دەست لەنێو دەست بنێن و مەیدانی خەباتی سیاسی و پێشوەچونی هۆشیاری سیاسی چینایەتیان یەک بخەن. بەبێ کارێکی ئاوەها سەرکەوتن هیچ کات بەدەست نایەت و ئەم جەنگەڵستانە بەردەوامی دەبێت و پلە دوی ژنانیش وەک خۆی هەر درێژەی دەبێت.