پێدەچێت ئەم پرسیارە بڕێک ئاڵۆز خۆی نیشان بدات.چونکە کاتێک چاوێک بەپەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان و ململانێ چینایەتیەکاندا بخشێنین دەبینین بونیان هەیە.یان سەیری ژیان و گوزەرانی دانیشتوانی هەرچ کۆمەڵگەیەکی کۆمەڵگەکانی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتدا بکەین،دەبینین دابەش بونە چینایەتیەکە بەئاسانی دەبینرێت. وەخودی پێکدادانەکانیش ڕۆژانە بەرچاودەکەون،پێکدادانەکانی نێوان ناڕازیان و بەرەی سەردارانی نێو کۆمەڵگەکان. لێرەدا دیسان پرسیارێک خۆی قوت دەکاتەوە:ئاخۆ گەر کۆمەڵگەکانی وڵاتانی ڕۆژهەڵات لەنێو پەیوەندیەکانی سیستەمی سەرمایەداریدان،بۆچی تا ئێستا ئاستی گەشەی کۆمەڵگەی مەدەنی زۆر لاوازە؟یان بۆچی هێشتا ئایدۆلۆژی ئاینی خۆی سەپاندوە بەسەر هزری زۆرینەی تاکەکانداو لەنێو یاساو ڕێساکانی دەوڵەتەکانیشدا پلەی یەکەم دراوە بەو ئایدۆلۆژیە ئیسلامیە؟ ئاخۆ کاتێک سەیرێکی مێژووی وڵاتانی ئەوروپا بکەین تائەوکاتەی ئایدۆلۆژی مەسحیەت خۆی سەپاندبوو نیشانەی ئەو قۆناخە نەبوو کەپەیوەندیەکانی کۆمەڵگەکانیان هێشتا لەنێو قۆناخی دەرەبەگایەتیدان؟ ئاخۆ گەر سەدەی ڕێنسانس و سەدەی ڕیفۆرمی ئاینی و سەدەی ڕۆشنگەری نەبوایە،پێدەچوو قۆناخی لەبەریەک هەڵوەشاندنەوەی سیستەمی ئاینی فیئۆدالی لەوڵاتانی ئەوروپادا بەبن بەست بگەیشتایە؟ یان پێشوەچونەکانی زانست و ئامرازەکانی بەرهەمهێنان هۆکارە سەرەکیەکەی کۆتای هێنان بوون بەقۆناخی فیئۆدالی و ئاینی لەوڵاتانی ئەوڕوپادا؟ دیارە لەسەدەی چواردەوە ئیتر ئاستی پەیوەندیە بازڕگانیەکان و گەڕان بەشوێن دۆزینەوەی بازاڕ بۆ ساغ کردنەوەی کاڵاکان دەست پێدەکات و پێشوەچونی پەیوەندیە چینایەتیەکانیش هەنگاوێک ئاڵوگۆڕی بەسەردا دێت.لەگەڵ ئەو هەنگاو هەڵهێنانەشدا ئاستی هۆشیاری بازرگانی و زانست و دۆزینەوەی داهێنانەکان لەبوارە جۆراو جۆرەکاندا لەتەکانی بێگەڕانەوەدا بوە و گەشەی بەخۆی داوەو لەگەڵ خۆیشیدا کۆی پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکانی بەئاڵوگۆڕی جۆراوجۆردا هێناوە تا گەیاندویەتیە ئەم سەردەمەی ئێستای.

دیارە بابەتەکەم لەسەر وڵاتانی ڕۆژهەڵاتە بەشێوەیەکی گشتی. ئێستا دەمەوێت بپرسم ئاخۆ وڵاتانی ڕۆژهەڵات قۆناخی ڕێنسانسیان پێویستە یان قۆناخی ڕێنسانسیان تێپەڕاندوە؟ ئەگەر قۆناخی ڕێنسانسیان پێویستە کەی دەتوانرێت هەنگاوی بۆ بهاوێژرێت یان ئەگەر قۆناخی ڕێنسانسیان تێپەڕاندوە،بۆچی تائێستا ئایدۆلۆژی ئاینی خۆی سەپاندوە لەنێو دەستورویاساکانداو لەنێو پەیوەندیەکۆمەڵایەتیەکانیشدا ڕەواجێکی زۆری ماوەو ڕۆژانە کۆمەکی پێدەکرێت؟ یان بۆچی هێشتا دەسەڵاتە دیکتاتۆرە تۆقێنەرە قەومی و دینیەکان زاڵن لەنێو پێگە سەرەکیەکاندا؟ کاتێک سەیری قۆناخی سەدەی پێشوو بکەین،دەبینین هەرلەدوای کۆتای هاتنی جەنگی یەکەمی جیهانەوە،جۆرێک لەجۆرەکان لەنێو دابەش کردنەوەی سەرزەمین لەنێو براوەکانی زلهێزانی جەنگدا،وڵاتانی ڕۆژهەڵاتیش خۆیان لەنێو پەیوەندیەکی نوێدا بینیەوە،یانی ئەو دابەشکردنەی کەلەدەرەوەی هەڵبژاردەو خواستی گەلانی ناوچەکە بوو،جۆرە پەیوەندیەکی دروست کرد کەجیاواز بوو لەسەردەمی قۆناخی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و سەفەویەکان. لەم دابەش کردنە نوێیەدا،دەست نەبرا بۆ قۆناخی وەرچەرخان وەک ئەوەی وڵاتانی ئەوروپا دەستیان بۆبرد لەسەردەمی خویاندا. یانی پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان و پەیوەندیە ئابوری و سیاسیەکان،ڕێکخستنەوەیان زیاتر لەبەرژەوەندی وڵاتانی زلهێزانی جیهان بوو نەک لەسەر بەرژەوەندی وەرچەرخانێکی مێژووی کەگەلانی ناوچەکەو چین و توێژە هەژار کراوەکان بتوانن سودمەندی سەرەکی بن تێیدا. لەوێدا زەمینە خۆشکردن بۆمانەوەی پەیوەندیە فیودالیەکان بەباشی کاری لەسەر کراوە.

پێدەچێت لەدوای قۆناخی دەست بردن بۆسەربەخۆی نیشتمانی و دامەزراندنی دەوڵەت نەتەوە،لەکۆی گشت وڵاتانی ڕۆژهەڵاتیدا،جۆرێک ئاڵوگۆڕ دروست کرا لەنێو ئاڵگۆڕ پێدان بەپەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان و پەیوەندیە ئابوری و سیاسیەکان،بەجۆرێکیش وادەردەکەوت وەک بڵێیت قۆناخی وەرچەرخانە بەرەو کۆتایپێهێنان بەپەیوەندیە باوەکانی فیئۆدالیزم و دابین کردنی کۆمەڵگەی سیکۆلارو بەرهەمهێنانی هاوڵاتی بوونی ئازادو سەربەست(دەکرێت بڵێین هاوڵاتی یان تاکی سەربەستی ئازاد جیاوازە لەو تاکە تاکڕەویەتەی کەسیستەمی سەرمایەداری بەرهەمی دەهێنێت). دیارە کاریگەری ئەو هەنگاوانەیش پەیوەندی بەو ململانێ سیاسی و ئابوریانەی نێوان بلۆکی شورەوی و بلۆکی وڵاتانی سەرمایەداریەوە هەبوو. لەدەیەی چلەکانی سەدەی ڕابدوو بەدواوە،ئاستی پێکدادانەکان و ململانێی نێوان بزوتنەوە کرێکاری و دەسەڵاتەکاندا بوونی هەبوە،بەڵام قۆناخەکە تائێستایشی لەگەڵدا بێت،لەزۆربەی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتدا وادێتە پێش چاو کەهێشتا لەنێو پەیوەندیە فیئودالیەکاندا بێت.ڕەنگە پێگەیشتوترین وڵاتی ڕۆژهەڵات،میسر و تونس و تورکیاو ئێران و پاکستان بێت،لەڕوی گەورەی و شارەکانیان و قەرەباڵغیە جەنجاڵ ئاساکانیانەوە،بەڵام کاتێک هەریەک لەم دەوڵەتانە بگریت،دەبینیت نەدامودەزگای ڕێکخراوی مەدەنی سەربەخۆ و ئازاد هەیە،وەنە ژنان لەم وڵاتانەدا وەک مرۆڤێکی سەربەست و ئازاد دەبینرێن. لێرەدا دەکەوینە نێو ئەو نمونەیەی لینین لەکاتی شۆڕشی ڕوسیادا گوتی؛وڵات بۆ سەپاندنی قۆناخی سەرمایەداریش دەشێت و وە بۆ بەرپاکردنی شۆڕشی سۆسیالیستیش دەشێت.چونکە ئەوکاتی وڵاتی ڕوسیە هێشتا لەڕوی پێنەگەیشتوی و مانەوەی لەنێو پەیوەندیە دواکەوتوەکانی ئابوری فیئودالیدا بوو،ڕەنگە یەکێک لەهۆکارەکانی شکستی شۆڕشی بۆلشەویکیش پەیوەندی بەنەبڕینی ئەو پەڕینەوەیەوە هەبێت.(دیارە لێرەدا مەبەستم ئەوە نیە بڵێم،مادام ئاستی چونەپێشی ململانێ چینایەتیەکان و ئامرازەکانی بەرهەمهێنان و ئابوری کەلەو قۆناخە پێگەیشتوەدا نەبێت ئیتر نابێت دەست ببردرێت بۆ بەرپاکردنی شۆڕشی کۆمەڵایەتی،بەڵام خوێندنەوەی ڕابردویش هەردەم گرنگی خۆی هەیە و دەبێتە مایەی ئەزمون لێ وەرگرتن. ئەو ووتەیەی لینین،پێدەچێت لەئێستای وڵاتانی ڕۆژهەڵاتیشدا قورسای خۆی هەبێت.

ڕاستی لەبابەتێکی واکورتدا ناتوانرێت شرۆڤەی کۆی ئەو مێژوەی ڕابردو بکرێت و کۆی جومگە هەستیارەکان هەڵبسەنگێنرێت و ڕەخنە بکرێن و ڕێگا چارەسەری واقعیانەشیان بۆ دیاری بکرێت. چونکە ئاستی تێڕوانینەکان زۆرن و بیرمەند و کەسانی سیاسی و شرۆڤەکارانی بەتواناش زۆرن کە هەریەکەو دیدو بۆچونێکی هەیە لەبەرانبەر کێشمەکێش و ئاڵوگۆڕەکان لەناوچەکەو جیهانیشدا.لەگەڵ ئەوەیشدا دەتوانین بڵێین؛مانەوەی پەیوەندیە کۆنەکانی کەلتوری و فەرهەنگی و ئاستی هۆشیاری سیاسی گشتی و برەودان بەپێگەی ئاینی و قەومی لەوڵاتانی ڕۆژهەڵاتدا،هێشتا ئەو بانگەوازیە دەدات بەگوێماندا کەقۆناخ هەر قۆناخی دەرەبەگایەتیەو لەبەرگی سیستەمی سەرمایەداریدا خۆی بەیان دەکات..هەروەک چۆن ڕۆژانە پێنج جار مەلاکان لەمزگەوتەکانەوە بانگ دەدەن و بە(حەی عەلەل سەلات،حەی عەلەل فەلاح)یانی هەستن بۆ نوێژ ئەی جوتیاران،بەڵام باسێک لەوە نیە کە پێگە چینایەتیەکان لەکوێدان و پێگەویشتویی چینی کرێکارو چینی سەرمایەدار لەکام قۆناخی خۆیدایە، دەرخەری ئەوڕاستیە دەگەیەنن. یەکێک لەهەرە گرنگایەتیەک کەبتوانێت ئاڵوگۆڕی ڕیشەی بەسەر پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکاندا بهێنێت،دەکرێت بەئاڵوگۆڕ پێدانی جیای دین لەدەوڵەت بێت و لەبری سەپاندنی ئەو ئایدۆلۆژیا وشکە،برەودان بێت بەکایە زانستی و پەروەرەیەکان و ڕێکخستنەوەی کۆمەڵگا لەسەر بنچینەی دیموکراتیانەو هەنگاو نان بۆکۆتای هێنان بەکۆی ئەو جومگانەی کەتائێستا کۆمەڵگەکانی تووشی شەلەل کردوە. مانەوەی دەسەڵاتە هارو دڕندەکانی وەک دەسەڵاتی ئاخوندەکان و ئال سعودەکان و ئەردۆغانیەکان و ئەوانی دیکەیشیان،ئیتر چ لەنێو بەرگ و پۆشاکی ئاینیدا بن یان بەڕیبات و پانتۆڵی مۆدێرنەوە بن،دەربڕی ئەو ڕاستیەن کەئەو دەسەڵاتانە ڕێگرێکی گەورەن لەبەردەم کۆی ئاڵوگۆڕە سەرەکیەکاندا کەلەبەرژەوەندی گشتی هەستانەوەی ئاستی هۆشاری سیاسی کۆمەڵگەکاندا بن.

ئەم هەلومەرجە تاقەت پڕوکێنەی ئێستا بەسەر گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناویندا دەگوزەرێت،ئەگەر بێت و ئاستی چونە پێشی مەدی هۆشیاری سیاسی چین و توێژە کرێ وەرگرەکانی کۆمەڵگە نەباتە قۆناخێکەوە کەخۆیان بتوانن بەدەستی خۆیان ئێستاو ئایندەیەک دیاری بکەن،ئەوا پێدەچێت لەم نێوەدا دیسان سایکس بیکۆیەکی تر دووبارە ببێتەوەو بۆ سەدەیەکیتریش کۆمەڵگەکان نوقمی دواکەوتویی و سەرگەردانی بکرێنەوە. دیارە ئەو ئاڵوگۆڕەی قەرارە بێتە مەیدانەوە،دەرخەری ئەو ڕاستیەن کە جەنگ و پاراستنی مانەوەی بەرژەوەندیەکانی جەنگ هێنەران دەبێتە هۆکارێکی وا کەتەنها وێران کرنی زیاتری ئاستی کوشتنی ئیرادەکان بەدوای خۆیدا بێنێت.ئەو ئیرادانەی گەر کۆببنەوەو خۆناسینی خۆیانی تێدا بەرقەرار بێت،دەتوانێت خۆبەخۆ بەرپەرچی کۆی دەسەڵاتە دڕندەکانی نێوخۆو بەرژەوەندیخوازانی سیستەمی چەوسێنەریسەرمایەدارانیش بداتەوە.

لەشۆڕشی ڕۆژ ئاوای کوردستاندا ئیرادەیەکی وامەزن دەبینرێت کە بشێت وەک ئەڵتەرناتیفێکی گونجاو بخرێتە بواری پەرەسەندنیەوەو ببێتە ئەو شۆڕشەی کەوەک شۆڕشی ڕێنسانسی ئەوروپا ببینرێت.دیارە شۆڕشی ڕۆژئاوای کوردستان تەنها لەڕوی پەروەردەییەوە نیە،بەڵکو شۆڕشێکە لەڕوی ڕێکخستنەوەی ئابوری و سیاسیشەوە خاوەن ئەڵتەرناتیفی واقعیەو لەخۆڕێکخستنە خۆسەریەکەیدا ئەو ئامانجانەی لێ وەدی دەکرێت و باش دەرکیان بەناسینی قۆناخ و خودی مێژووی لەمێژینەی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتیش کردوە لە کایەو بوارە جۆراوجۆرەکانیدا.

ئێستا دەکرێت بڵێین؛ئاخۆ کۆمەڵگەکانی وڵاتانی ڕۆژهەڵات لەیەک کاتدا پێویستیان بەبەرپاکردنی شۆڕشێکی ڕێنسانسی زانستی و شۆڕشکی ڕیفۆرمی ئاینی و شۆڕشێکی ڕۆشنگەری و شۆڕشێکی کەبەمانا شۆڕشێک بێت بۆبەرپاکردنی شۆڕشی کۆمەڵایەتی دەبێت،یان دەبێت یەک یەک و قۆناخ بەقۆناخ دەست ببڕدرێت بۆ بەرپاکردنی ئەو شۆڕشانە؟ یان چارەسەری دیکە هەیەو ڕەنگە من پەیم پێ نەبردبێت.