زۆرن ئەوانەی لە چواردەوری دەسەڵاتن

کەمن ئەوانەی لە چواردەوری نیشتیمانن

مهاتما غاندی

ئەم ووتەیە زۆر جوانە تایبەت لە رۆژگاری ئەمرۆ هەموو پێوانەکان لەسەر بنەمای دەسەڵات پیوان دەکرێت نەک نیشتمانی، بۆیە دەبێت ئێمەی هەوڵ بدەین کە بنەمای نیشتمانی بکەینە پێوانی کەسایەتی خۆمان، تاکوو وەک قەرەچەکەمان لێنەیەت کە بوو بە پاشا یەکەم کەس باوکی خۆی لە سێدارەدا، ئەگەر بمانەوێت ئەم ووڵاتە پاک و تەندروست بێ، دەبێت بنەمای نیشتمانی بکەینە کارنامەی کارمان و هەوڵبدەین لە هەمان چاوگەوە کۆتایی بە قۆرکاریەکان و گەندەڵیەکان بهێنین، نەوەک هەوڵبدەین تەنیا بنەماکانی ئابووری دابەشکردنی پۆستەکان بکەینە مژاری گفتووگۆی پێکهێنانی حوکمەتی بنکە فراوان و خۆمان لە هەڵوێستە نەتەوەییەکان دوور بگرین و چاومان لە تێکۆشانی نەتەوەی بگرین، هەوڵ بدەین بنەمایی کارنامەیی سیاسیمان لەسەر پێوەری نیشتمانی بێت.

کاتێک دەسەڵاتگۆرانی بەسەردا دێت بۆ دەسەڵاتێکی تر، ڕەوشی ئیداری دەکەوێتە ناو هاوشێوەیەک کە ناتوانێت ئاستی بەڕیوەبەرایەتی خۆی بە شێوەیەکی داڕێژراو پتەو سیستەمی خزمەتگوزاری ئاڕاستە بکات، کێشەی سیاسی و ناوخوێی و نەبوونی سەقامگیری بەرجەستە دەبێت، نەبوونی سەقامگیری دەرەکی بێت یان ناوخوی بێت، دەرئەنجامێک و ئەنجەدایەکی ترسناک لە گۆرەپاندا خۆی باڵادەست دەکات، هەر کەس و کۆمەڵێک دەیەوێت بە ڕێگایی نامەشرع دەسەلاتی خۆی بەهێز بکات، برەوبدات بە بەهێزکردنی دەسەلاتی خۆی بۆ بەرژەوەندی تایبەت. میکانیزم و میتۆدێک بەکاردەبات کە زیاتر پاوەنخوازی گشتگیرو پەلهاوێژە، هەوڵدەدات لە بوارە جیاوازەکان رەگی خۆی بەرفراوان بکات، ڕیشاڵ ئاسا بەناوخانەکانی سەرجەم کۆمەڵگادا ڕیشەی خۆی دارێژێت هاوکێشەی وەک خۆی بخوڵقێنێ، لەسەربنەمای پاوەنکردنی هەستی خەڵک بە شێوەیەکی کوێرانە زەقکردنەوەی ناسنامەی دەوڵەتی نەتەوەی و دیموکراتی و ئازادی. 

قۆناخ بۆشایی، زەمینەیی بۆشایی ئیداری و سیاسی و ئاسایشی لەگەڵ خۆی دەخوڵقێنێ، ئەمە گونجاوە بۆ ئەو کەسایەتی و حزب و رێکخراوەنە کە بەشێوەی ئەقڵیەتی قۆرخکار و هەلپەرست هەڵسوکەت دەکەن بۆ گەشتن بە بەرژەوەندی خۆیان، لە ووڵاتی ئێمەدا ئەم ئەقڵیەت باڵادەست بوو بەردەوامە، بۆیە گەندەڵی لە لووتکەی خۆیدا باڵادەستە، خۆی خشاندووە بۆناو هەموو ئۆرگانەکانی کۆمەڵگا، ئەقڵیەتی دڵسۆزی و وویژدان و نیشتمانی گەشتۆتە ژێر پلەی سەدیی، ئابڕووی سیاسی و کۆمەڵایەتی ئەهمیەت و قوورسایی لاواز بووە، میتۆدی پراگماتیکسی خۆژیاندن و گەشتن بە بەرژەوەندی کەسێتی و گروپەکان بۆتە هێزی ووزەی بەدەست هێنان دەسەڵات و پارە، هەستی دڵسۆزی نەتەوەی و مرۆڤی و نیشتمانی هیچ بایەخێکی وەهایی نەماوە، بەڵکوو باسکردن وەک مژارێک و هەڵوێستەکردن لەسەری هیچ گرنگی نییە، کەم زۆر خەڵکان وەڕسی و بێزارییان پێوە دیارە کە باسی دەکەیت، گۆشەی ئیداری زەقبوونەوەیەکی زۆر ترسناکی لەگەڵ خۆیدا دروست کردووە، لە کاتێکدا بەهایی نەتەوەیی دەسکەوتی نەتەوەی لە گۆڕانکاری ستراتیژی نێودەوڵەتی هەرێمیدا مژارێکی زۆر هەستیارە بۆ گەلی کورد، ناوچەکە دڵی گۆڕانکاریەکانی لەخۆی گرتووە، هەموو هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتیەکان لە بۆسەی باشترین بەرژەوەندی خۆیاندا کێشمەکێشی لەسەر دەکەن، کوردستانیش لە گەورەترین وەرچەرخاندا تێدەپەڕێت بۆتە بایەخی دۆستان و دوژمنان، بەلام ئەوەی ئەهمیەتی نییە ئەم خاڵەیە، بۆبەدەست هێنانی زۆرترین بەرژەوەندی تایبەتی بنەماڵە و حزبەکەیان، وەک باشترین دەستەواژە و کەرەسەیە بەکاریدێنن.

زۆر بابەت نووسرا لەسەر گەندەڵی و بووە ماشێتی ڕۆژنامەکان، گردبوونەوە زۆر ڕوویدا، گەشتە لووتکە بووە ئۆپۆزسیۆن، ئۆپۆزسیۆن ئەمڕۆ بۆ دەسەڵات هەوڵدەدات و ببێتە هەوشەریکی ئەوەی دوێنێ دز بوو، بەلام ئەم بابەت ڕیاڵیتەی سیاسییە بێگومان، هەوڵدان بۆ گۆڕانکاری ڕیفۆرمی ئیداری و بەرێوبەراتی، یان ڕستۆرەکردن و کوشتنی هەموو دەنگە نارەزا و مافخوازە گشتی گەلەری کە دوور بوو لەئەنجەدایی ڕێکخراوی، بەلام ڕێکخراوە باڵی بەسەرداکێشا، زووە لەسەری بنووسین، بەڵام ئەم ڕێکخراوی باڵا چۆن دەبێت لەدەسەڵات، لە گۆڕەپانێکی بێ ئۆپۆزسیون هەلومەرجێکی چۆن ڕووبدات و چەندە دەتوانێت مەودایی گۆڕانکاری و نوێ بوونەوە و شەفافیەت و داخوازی کۆمەڵانی خەڵک جێگایی بایەخ بێت و گوێی بۆ بگیرێت؟ قۆرخکاریی نەتەوەی و سیاسی و ئابووری کۆتایی دێت، ئەم مافە فەراهم دەکرێت دەگەڕێتەوە بۆ کۆمەڵگا. لە گۆرەپاندا ڕیکخراوی مەدەنی بە فعلی بوونی دەبێت و دەتوانێت مافی خۆی بپارێزێت؟ چەندە چالاکی مەدەنی و سیاسی و کۆمەلایەتی ڕێگاپێدراو دەبێت؟ دەسەڵات بە دوادا چوون بۆ داخوازییەکان دەکات؟ ئایا دەبێت سیستەمی گەندەلی بکرێتە بەرنامەی داهاتووی حوکمەت، لە رەگ و ڕیشەوە کاری لەسەر بکرێت بۆ لاوازکردن و بنبڕکردنی بەشێوەیەکی کارەو بەرنامە داڕێژاو؟ ئەم بابەتانە بەشێکی ناوخۆی و ئیدارین کە دەبێت حوکمەتی بنکە فراوان چارەسەریان بکات، من گەش بین نیم چونکە گرتنە دەستی گەندەڵی بۆ کۆمەڵیک خەڵک و گروپ و حزبێک جێگای گاڵتە جاری دەبێت، ئەگەر خوێندنەوەیەکی قوول نەبێت بۆ هۆکارەکان و ستۆکلتووری خوڵقاندنی ئەم چەمکە. کە بناغەکانی دەگێڕێتەوە بۆ پاوەنکردنی بنەماڵە و حزب و هەموو مافێکی پاراستنی لەدەستی گەل دەدەهێنرێت و گەلیش دەکەنە قوربانی بەرژەوەندی خۆیان، تەنیا ماف بەخۆیان دەدەن کە باس لە پاراستنی بەرژەوەندی نەتەوەی بکەن.

خاڵی گرنگ مەسەلەی ستراتیژی نەتەوەییە، ئەگەر بروانین زەمینەی کێشە و ناکۆکیەکان زۆرن لە بنەما ستراتیژیەکاندا کێشە گەلێکی زۆر هەیە، تاکوو ئاستی باڵا قۆرخکراوە و خاڵی گرنگی گەندەڵی ترسناک ئەم خاڵەیە. ئەگەرئەم کێشانە لە سیاسەتی نەتەوەی چارەسەر نەکرێن و میکانیزم و میتۆدی نەتەوەیی نەبێتە بنەمایی حوکمەتی بنکە فراوان ئەو کاتە کێشەگەلێکی زیاتر ڕووبەڕووی دەسەڵاتی گشتی دەبێتەوە و کاریگەری نەرێنی ڕاستەوخۆی لەسەر هێزەکانی ناو دەسەلات دەبێت، هۆبەی سیاسی هەرێم دەکەوێتە ناو گێژاوێک کە زۆر زەحمەتە بە ئاسانی بتوانێت تێپەڕی بکات، ئایا دەبێت ئەم هێزانە بتوان لەم روانگەیەوە چارەسەری بۆ کێشە نەتەوەییەکان بکەن، بنەمایی ستراتیژی نەتەوەیی بکەنە خاڵی دەست پیکردنی دانووسانەکان، چونکە دەبێت ئێمە هەڵوێستی پارتی و نزیک بوونە هەلەکانی لەبەرامبەر شۆڕشی ڕٶژئاوا ببین و بچووک سەیر نەکەین، لەکاتێکدا پارتی لە دژیی شۆڕشی رۆژئاوا دەزگایی حوکمەتی هەرێم دەکاتە قەڵخان بۆ دژایەتی کردنی شۆڕشی ڕۆژئاوا و هەوڵدەدات سیاسەتی حزبی خۆی بەسەر حوکمەتدا داسەپێنێت و لە هەمان ڕوانگەوە هەموو هێزەکانی دێنە ناو پێكهاتەی حوکمەت هەڵوێستە لەسەر ئەم بابەت بکەن، نەوەک بەشێوەیەکی دووفاقێتی سیاسەت بکەن و لێدوانی ڕاگەیاندنی بکەن ئامانجیان، بەڵکوو دەبێت لە کرداردا کار بۆنەهێشتنی ئەم سیاسەتە بکەن کە پارتی و بنەماڵەی بەرزانی بەڕێوەی دەبەن.

ئایا دەبێت ئەم هێزانە بتوان لەم روانگەیەوە چارەسەری بۆ کێشە نەتەوەییەکان بکەن. ئەگەر مەودایی دەسەلاتی بنکە فراوان تەنیا لە گەڵ بابەتە ئیداریەکان بێت و سەروبەندی لەگەڵ ئەوە، ب‌ێت ئەو کاتە هیچ گۆڕانکاریەک و قەلەمبازێک نابێتە جێگای باس بۆئەوەی قۆرخکاری نەتەوەی خاوین بکاتەوە و بیکاتەوە ماڵی هەموو تاکێکی و کۆمەڵگا کوردستان، ئەوەی بووە بنەمایی گەندەڵی سەرەکی سەرچاوەکەی دەگەڕێتەوە بۆ بنەمای ئەو کاتانەی لە هەرێمدا تەنیا مافی خاوەن دەرکەوتن لە بەها نەتەوەییەکان وابەستە بوو بە دوو هێزو لەهەمان چاوگەوە بونیادی دەسەڵاتی سیاسی وئیداری خۆی دارشتوو، زەمینەی گەندەلی بالا دەست بوو، بۆیە دەبیت خۆێندنەوەی ئەقلانی بکەین بۆ ئەوەی حوکمەتی بنکە فراوان، چەند دەتوانێت لەم خاڵەوە دەست بە نەمانی گەندەڵی بکات، پۆزسیۆن کە لەناو دوو بنەمای فکری دوو جەمسەردا پیکهاتووە چەند دەتوانێت فۆرمی نەتەوەی و دیموکراتی بەخاڵی سەرەکی بگرێتە دەست، هەردوو فکرەکە زۆر مەودا دوور لەیەک، یەکێک بنەمای ئۆمەتگەرایی و دەسەڵاتی شەرعی بنەمای ئایدۆلۆژی پێکهێنا و ئەویتر زیاتر چەمکی لیبڕاڵیزم لەخوێنیدا دەسوڕێتەوە و وابەستەیە بە زهنی سەرمایەداری، هیچیان لەناوەڕۆکیاندا نەتەوە بوون و دیموکراتی بوونی ڕاستەقیەنەیان پێ هەزم ناکرێت. هەردوو هێزی دەسەڵاتیش لەسەر بنەماکانی قۆرخکاری تاکوو ئەمڕۆ مەحکومن، تایبەتی هەوڵدانی پارتی بۆ باڵادەستی هەرچوار پارچە وەک پارتی دایک و موخاتەبی دۆزی سیاسی نەتەوەی دەیەوێت هەموو ئیمتیازی سیاسی نەتەوەی بۆخۆی بەکاربێنیت و وەک تاکە نوێنەری کورد خاوەن بڕیاری براگەورە بێت، چونکە وولایەتی سەرۆکایەتی هەرێم و دەسەڵاتە ڕەهاکەی ئەم قۆرخە نەتەوەییە لەخۆی دەگرێت، ئەوکاتە دەتوانین بڵین حوکمەتی بنکە فراوان لەسەر چ دەستوورو بنەمایەک دەتوانێت ڕێکەوتن بکات، هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن چەندە خۆیان لە پاشکۆی سیاسی دەپارێزن و هەوڵدەدەن کیانێکی نەتەوەی و بەرژەوەندی نەتەوەی بە بنەمابگرن و لەسەر ئەو بنەمایە بەشی ئیداری و بەڕێوبەرایەتی ڕێکدەخەنەوە و هەوڵدانیان بۆ بنبڕکردنی گەندەڵی ئانجام بەخش دەبێت.