بیرەوەریەکانم زرار سلێمان بەگ دەرگەڵەیى 1943ــ 1977 (بــەشـى یـــەكــەم)

Tuesday, 28/02/2012, 12:00

پێشكەشە بە:
هـەموو ئەوانەى گیانى خۆیان بەخت كرد لە پێناوى خاكى نیشتمان و بیروباوەریان.
بەوانەى ڕاست گۆن لە نوسینەوەى مێژوودا.

پێشــــــەكـــــــــى:
ئەوەى دەمەوێ دیارى بكەمو بە خوێنەرە بەڕێزەكانى ڕابگەیەنم ئەوەیە ئەو نوسینە تەنیا بـیرەوەرى نین، بـەڵكو مەبـەستى ئـەو نـوسینەم زیـاتر بـۆ ڕوون كـردنـەوەى ڕوداوو بـەســەرهـاتـە مێژووییەكانە لە ماوەى خەباتو تێكۆشانى بەردەوامم, بۆ ئەوەى ڕاستیەكان بخرێنە بەرچاوى كۆمەڵو خوێنەرانى هەست بەرزو نیشتمان پەروەر, بێگومان ئەو بەسەرهاتو ڕووداوانەى بە دڕێژاى زیاتر لە 50 ساڵ لە ژیانى تێكۆشانمدا بەشێك بووە لە مێژووى بەشداریم لە شۆڕشو ڕاپەرینەكانى نەتەوە ستەمدیدەكەمدا.
هەموو دیاردەكان بە دیاریان خست ڕوداوو بە سەرهاتەكانى ڕابردوو وەك پێویست نەخراوەنەتە بەرچاوى خەڵك, بەڵكو بەشێوەیەكى پڕ لە كەمو كوڕى خراوەنەتە سەر لاپەرەى نامیلكەو گۆڤارو ڕۆژنامەكان, ئەمەش واى لە بەشێكى زۆرى خەڵكو تەنانەت خوێنەرانیش كردوە كەوا بزانن ئەوەى نوسراوەو دەنوسرێتو دەخرێتە سەر لاپەڕەى نامیلكەو گۆڤارو ڕۆژنامەكان هەموویان ڕاستن!! بە دڵنیاییەوە دەتوانم بڵێم ئەو نوسینانەى نوسراوە دەربارەى دەستو بردو جوڵانەوەكانى (1943ــ 1959) كە بەشى زۆریانم خوێندونەتەوە بەداخەوە لەڕاستى دوورن, وا هەست دەكرێت بەبێ سەرچاوەیەكى باوەڕ پێكراو نوسینەكان نوسرابن, ئەوەى دیارە هەندێكیان لایەنگیڕى پێوە دیاربووەو تەنانەت ئارەزومەندى نوسەریشى گرتۆتەخۆ, وە هەندێكیشیان تەنها خۆپیشاندانو خۆبەدەرخستن مەرامیان بووە بۆ بەرژەوەندى تەسكیان دووركەوتونەتەوەو لایانداوە, ئەمەش بەدكاریە دەرهەق بەڕووداوە مێژوویەكان دەكرێت. ئەو نوسینانەى نوسراون پێیانەوە دیار نیە شتێكیان لە ڕووداوەكان بەڕاستى نوسیبێتو هیچیان لێ زانیبێت, بێگومان ئەمەش كردەوەیەكى خیانەتكرانەیە بەرامبەر بە مێژوو, چونكە دەبێتە هۆى شاردنەوەى ڕاستیەكان لە نەتەوە بریندارو ستەمدیدەكەمان, هەر ئەو خیانەتەش ئێمەى توشى گێژاوى سەر لێ شێوانو ماڵ وێرانىو دواكەوتن كردووە.
لێرەدا بەسەربەرزیەوە دەڵێم بیرەوەریەكانم بە گشتى بەشێكى زیندون لە ڕاستىو بەسەرهاتەكانى سەردەمى ڕابردوو هەر لە ساڵى (1943) وە تاوەكو نزیكەى ساڵى (1977)، لە وێشەوە تا دەگاتە ساڵى(2000)، ڕووداوەكان چۆن ڕویداوە وەكو خۆى باس كراوەو زیادى نەخراوەتە سەر ئەگەر كەمى تێدا نەبێت.
ئەوەى ئێستا لەبەر دەستتان دایە لە ساڵى (1943) وە تاوەكو نزیكەى ساڵى (1977)ە، دەمەوێت تەواوى خەڵكى كوردستان بەگشتىو خوێنەرە بەڕێزەكان بە تایبەتى لـەو ڕاستیە بگەن كە سەرچاوەى ئەو نــوسینو بەسەرهاتو ڕووداوە مێژووییانەى نـوسراونو دیـاركراون تـەنهـا خـۆمم، ئـەوەى من لەگەڵى نەبووبم شتێكم لەملاو ئەملا نەهێناوە بینوسم، چونكە ئەگەر بەتەواوى بۆم ڕوون نەبوبێتو نەمزانیبێت كە ڕووداوەكە یان بەسەر هاتەكە ڕاستە نەم خستۆتە سەر لاپەڕەى بیروەریەكانم، بەڵام لەڕاستیدا خەباتو تێكۆشانو ڕاپەڕینى خەڵكو جەنگاوەرە خۆبەخت كەرەكانى كوردو خەباتە نەپچڕاوەكەى دەخاتە بەرچاو، بۆ ئەوەى لەڕاستى ڕووداوەكان ئاگاداربنو بزانن ئەو نوسینەى من دوورە لە پڕووپاگەندەو خۆ بەدەرخستن، لەگەڵ ئەوەشدا لەوانەیە هەندێ شت هەبوبێت نەنوسرابێت ئەمەش مافى نوسەرە یان لەوانەیە نەتواندرابێت بنوسرێت!!.
ئەوەى من بۆى پەرۆشم تەنها ئەوەیە كە ئەم نوسینە زۆر دواكەوت، دەبوایە زۆر زووتر بڵاو بكرێتەوە، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ پێش ڕاپەڕین حوكمڕانەكان ڕێگایان نەدەدا ئەوەى بۆنى چالاكى كوردانەى لێ بێت بڵاوبكرێتەوە، بێگومان ئەگەر ڕژێم ئەو نوسینەى منى دەست كەوتبایە تەنها نوسینەكە نەدەفەوتا، بەڵكو خۆشم بێ سەرو شوێن دەكرام، ئەمە لەلایەك لەلایەكى تر دەبێ ئەوەش بڵێم هۆیەكى ترى دواكەوتنى بڵاوبونەوەى بیرەوەریەكانم بەشێكیشى پەیوەندى بە بـارى داراییمەوە هەبووە، چونكە ئەو توانایەم نەبووە بتوانم بیرەوەریەكانم لەكاتى پێویست بگەیەنمە بەردەستى خەڵكى كوردستان بۆ ئەوەى لەڕاستى بەسەر هاتەكانو چالاكى ڕۆڵەكانیان لەخەباتو تێكۆشانى چەندین ساڵەیان لە پێناو كوردایەتیەكى ڕاستەقینەو كوردستانێكى سەربەخۆ بگەنو چیتر چاوبەست نەكرێن بە شاردنەوى ڕاستیەكان.

زرار سلێمان بەگ دەرگەڵەیى
١٠ / ١٠ / ٢٠٠٢
سـەرەتاى ژیانم لــە گوندى ماویلیان دەســت پــێ دەكات
هەڵكەوتنى گوندى ماویلیان: گوندى ناوبراو دەكەوێتە ڕۆژئاواى گوندى دەرگەڵە لە دیوى (دۆڵەمنجەل)و دەكەوێتە بنارى (زێى تەلانى) ڕوو لە كێوى هەندرێن، لە ڕۆژهەڵاتى كێوى (ڕووەڵە)یە لە رۆژئاواى گوندەكانى (میراجیانو جنێراوەو خەڵكانو دەشتى ڕواندز)ە ئەو شوێنەى شارۆچكەى سۆرانى لە سەر دروست كــــــراوە.
دۆڵە منجەل چەند گوندى بە خۆیەوە گرتووە(ماویلیان- بەرسرین- پیروسوان- زێوە- میراجیان- جنێراوە- خەلكان- وارەكۆن- كەورین - گوان).
گوندى ماویلیان خاوەن مێژووە مرۆڤى بەدەستو بردو ئازاى تێدا هەڵكەوتوە، گوندى وەستا (برایم)ە ئەو وەستایەى بنیات نەرى قەڵاو پردەكانى سەردەمى پادشاى گەورەى ڕواندزە.
بەزار گۆتەى بەساڵا چووەكان وا دیارە لە پێش ساڵەكانى (1920) ناكۆكى تووندو ناڕێك هەبووە لە ناو خەڵكى گوندى ماویلیان، ئەو ناكۆكیە ناچارى كردوون كۆمەڵێك لە پیاوە ڕیش سپیەكان بڕۆنە دەرگەڵە داوایان لــە(میرحمدامین) كردوە بەڵكو یارمەتیان بدات بۆ چارەسەرى ئەوناكۆكیانەى هەبوونە دیارە میر ئامۆزایەكى خۆى دیار یكردوە بڕوات سەرپەرشتى گوندەكە بكات بۆ چارەسەرى ئەوناكۆكیانەى لەنێوانیان دا هەبووە، وەك زاندراوە (میر حمدامین بەگ) لەسەر داواى ڕیش سپیەكانى ماویلى (سلێمان بەگ)ى ئامۆزاى خۆى دەست نیشان كردوە بڕوات سەرپەرشتى گوندەكە بكات. دەڵێن سلێمان بەگ لاوێكى بە ڕاپەڕو لێ هاتوو بوە بەرێ كراوەتە ماویلیان، ناوبراو چالاكانە بۆ كارەكانى رۆیشتوە هەر زوو لە داوێنى گوند كۆشكێكى دروست كردوە بۆ نیشتەجێ بوونى لەوێ، ئەوەى دیارە بە ماوەیەكى كورت توانیوەیەتى دەست بەسەر كەم وكوریەكان دابەگرێت، ناكۆكیو ناتەباییەكان نەهێڵێت، لە دواى ئارام گرتنو چەسپاندنى دەسەڵات دیارە (سلێمان بەگ)یش وەك پیشەى ئاغایەكان چەند ژنێكى هێناوە، پێش دایكم ژنێكى ترى هێناوە، بەڵام زۆر لاى نەبوە بەرى داوە دووەمیان دایكم بووە بەزارگۆتەى دایكم چەند ساڵ منداڵى نەبووە نۆبەرەى منداڵى من بویمە، بەڵام وەك دیارە هەر لەسەرەتاى ژیانم بەشم بێ بەشى بووە، لەگەڵ پەیدابوونم دایكم بە نەخۆشى گرانەتا كەوتوە لە شیرى مەمكى دایك بێ بەش بوویمە، بەڵام ئەو زانیاریانەى دەستم كەوتوون، دیارە باوكم پێش پەیدابونى من ژنێكى بەتەمەنى لەخۆى گەورەترى هێناوە بەناوى (هەمین)، بێ گومان دایكم سێ مانگ بەو نەخۆشیە كەوتوە ئاگاى لە من نەمابووە، دیارە (هەمین)ى زڕ دایك منى گرتۆتە باوەشى، بەشیرى ئاژەڵ بەخێوى كردوم، هەتا ئەو كاتەى دایكم هەستاوەتەوە، دەڵێن باوكت لە سەرەتاى پەیدابوونم منى خۆش ویستوە، من ئەو خۆشەویستیەم نەبینى بە گوێرەى ئەو بەڵگەنامانەى نیشاندەدەن وا بەدیارە كەوتوە لە ساڵى(1927) لە گوندى ماویلیان لە دایك بووم لەكاتى نەخۆشى دایكم، دیارە شیرى مەمكى كۆمەڵێك ئافرەتى ئەو گوندەم خواردوە لەوانە(ئاجەر) ژنى (حەسەنى عەباسى)، (رابیەسۆر ژنى ێالحى حمدامین)و چەندى تریش، بێگومان من بەشیرى مەمكى دایكى منداڵانى ماویلى گەورە بوویمەو لە مردن رزگارم بووە تا تەمەنم بۆتە دوازدە ساڵ لەو گوندە ژیاوم.
دێتەوە یادم سەردەمى منداڵیم لە گوندى ماویلیان بە زۆرى لەگەڵ منداڵەكانى (قادرئاغا، خدرو ڕەشید) بەسەر دەبردو بەدرێژایى ڕۆژ بەیەكەوە دەگەڕاین، تاوێك لێیان دوور نەدەكەوتمەوە، ئەگەر چى زوو زوویش بەگژ یەكدا دەچوین، بەڵام هەر ئەو دەمەش پێك دەهاتینەوە، جیا لەوان ئەوەى زۆر لێم نزیك بوو(ئیسماعیل مامە شێخى حاجى)بوو، ناوبراو دراوسێمان بوو دەرگاى ماڵیان ڕووبەڕووى دەرگاى دیوانخانەمان بوو بەدائیمى لە ماڵى ئەوان دەبووم دایكى(ئیسماعیل) پورە(حەلیم) وەك كوڕى خۆى سەیرى منیشى دەكرد زۆر شەوان لە ماڵیان دەمامەوە، دەیان زانى لەوێم.
دێتەوە یادم ناوە ناوە دەیان بردمە لاى (سلێمان ئاغا)، ناوبراو بە(گویزان) سەرى دەتراشیم، بەڵام چى هەتا سەرى دەتراشیم ئەوەندەم ئەزیەت دەدیت باسى ناكرێت، كاتێك دایان نامە بەر خوێندن لاى فەقێیەكان ئەو كاتەش خاڵم (مەلا خدر) لە ماویلیان دەیخوێند زۆرى نەمابوو خوێندن تەواو بكات، هەر ئەویش دەست نووسێكى بۆ نووسیبوومەوە، هەموو بەیانیان دەڕۆیشتمە مزگەوت لاى فەقێیەكان، ئەوەى زۆر گران بوو لە پێش هاتوو چۆم ئەوە بوو زۆر لە سەر تراشین دەترسام وەك لە سەرەوە نوسراوە هەر جارەى سەرى دەتراشیم ئەوەندەى ئەزیەت دەدام هەتا لەبەر دەستى نەجاتم دەبوو هەر ئەوەندە بوو گیانم دەر نەدەچوو، دەبوایە بەیانى كە دەچووم بۆ مزگەوت بە بەر دەرگاى ماڵى (سلێمان ئاغا)دا برۆم هەر كاتێ دەگەیشتمە ڕاستى ماڵیان سەرم هەڵنەدەبڕى وامدەزانى ئەگەر(سلێمان ئاغا) بمبینێ بانگم دەكاتو دەڵێ وەرە باسەرت بتراشم!.
دایكم گوتى: (تۆ تەمەنت دوو ساڵ بوو باوكت ژنێكى ترى هێنا منداڵ بوو لە دواى سالێك ژنە تازەكەى منداڵى بوو كوڕى ئەو ژنە بووە تانجى سەرى باوكت هەر لەوكاتەوە ڕووى بەزەیى نەماو بەچاوى ڕوحم سەیرى ئێمەى نەكردوە).
لە دواى دوو ساڵ خوێندن لە خوێندن بێ بەش كرام لەگەڵ كوڕى شوان بەڕێ كرام كارو بەرخو پەلەورم دەلەوەڕاند لە جیاتى خوێندن، ئەوەى زۆرم پێ خۆش بوو لە لەوەڕاندنى كارو بەرخ ئەوەبوو لەوكاتەى كارو بەرخ تێك بەردەدران دیمەنێكى زۆر جوان دەكەوتە بەرچاوم كارو بەرخەكان بە باعە باع بازیان دەهاویشت بۆ گەیشتنیان بە دایكەكانیان، هەر بەو شێوەیەش مەڕو بزن بە باڕەباڕ بە پیر بێچوەكانیانەوە دەچوون دەنگى كارو بەرخو بزنو مەڕ تێكەڵ دەبوو، وەك ئاوازى مۆسقایەكى دڵگیر لە گوێى مرۆڤ دەزرینگایەوە، لەو كاتەى بەیەك دەگەن دیمەنێكى ئەوەندە جوانە هەر ئارەزوو دەكەى سەیرى بكەیت، لەو كاتەى كە تێكەڵاوى یەك دەبن هەر بێچوەیەك بە دواى دایكى دەگەڕێت، دایكیشى بە دواى بێچوەكەیدا دەگەڕێت، وێنەیەك دەكەوێتە بەرچاو بە تایبەتى لە دواى بەیەك گەیشتنى كارو بەرخەكان بە دایكەكانیانو شیر خواردنیان، لە دەوروبەرى دایكەكانیان هەڵ دەپەڕن وەك سەمایەكى ئارەزوومەند دەكەوێتە بەرچاو، ڕەوشتى هەرە نـایـاب ئەوەیە لەكاتى ئـاوێركردنى كارو بەرخ ئەوەندە ئاسان لێك جیا دەبنەوە، مەڕو بـزن بـەلایەكـداو كارو بەرخ بەلایەكى تردا، دیدارێكى تر هەیە دەبێ بخرێتە بەرچاو ئەویش (بێریە) لە كاتێكا مێگەلى مەڕو بزن ڕیز دەبن بۆ دۆشینى یەكێك لە سەر بەردێك دادەنیشێو دوو ئافرەتیش لەملاو ئەولادا دادەنیشن ئەوەى لە سەر بەردەكە دادەنیشێ بزنو مەڕە بە شیرەكان دەگرێت ئافرەتەكانیش دەیان دۆشن، بەو ئافرەتانە دەڵێن (بێرێ) لە كۆتاییدا بێریەكان تێلەكەو شیر مەشك بە كۆڵیاندا دەدەنو دەگەڕێنەوە، وەك دەزاندرێت لە كوردستان زۆر گۆرانىو بەندو هەڵبەست لە سەر بێرێو شوان گۆتراووە.

ژیــانـــى دانیشتوانـى گونــدى مــاویلـــیان
ئەوەى دیارەو زانراوە لە دواى شەڕى جیهانى یەكەم كۆمەڵگا بە تێكرایى توشى ژیانى سەخت هاتووە لە ئەنجامى ماڵ وێرانىو خەراپ كارىو برسیەتىوگرانیدا، لە ئەنجامى وێرانكارىوشەڕ بەشێكى زۆرى گوندەكانى دەوروبەرى(ڕواندز)و ڕواندزیش سوتێنراون، خەڵك لە ترسى سوپاى (ڕووس)دەربەدەر بوونو ئاوارەى چۆڵو چیا بوون،گوندى ماویلیانیش یەكێك بووە لەگوندە سوتاوەكان،لەكاتێكا گەڕاونەتەوە هەریەكەىكاولە خانوەكەى چاك كردۆتەوەوهەنوانێكى پێكەوە ناوەتەوە.
لە بەر نەبوونى بەرووبوومو بێ دەرامەتى ئەو خەڵكە توشى برسیەتىو دەردەسەرى بووە، خەڵكێكى زۆریش مردووە، هەر لە سەردەمى (توركەكان)دا خەڵك پەریشان بووەو دەسەڵاتە تازەكەى عێراقیش بۆتە بارێكى گرانترو برسیەتى زیاترى بەسەریاندا سەپاندوە، لەوكاتەى باوكم بووە بەسەركارى گوندى ماویلیان دانیشتوانى گوندەكە لەوانەیە ژمارەیان گەیشتبێتە سى ماڵو زیاتر، وەك دیارە كارو پیشەى گوندیەكان كشتوكاڵە، دیارە گوندى ماویلیان بەرووبوومو داهاتى زۆركەم بووە لە بەرئەوەى زەوىو زارى داچاندنیان زۆر كەمە بە شێوەیەكى تایبەت زەوىو زارى بەراویان هەر نىیە زەوى دێمیش ئەوەندە نىیە بەشى ژیانى دانیشتوانەكەى بكات بەڵكو بەشێكى زۆرى دانیشتوان زەویان نەبووە ئەوانەى هەشیان بووە هەر ماڵە یەك دوو پارچە زەویان هەبووە، ئەویش كێڵگە نەبووە، بەڵام بەناچارى كاریان تێدا كردوە. بەكورتى دەتوانین بڵێین ئەوكاتە لەو گوندە چەند ماڵێك خاوەن گاو جۆت بوون، لە ڕاستیدا پلەى گوزەرانى ژیان لەو پەڕى نزمىدا بووە!.
داهاتو بەرووبوومى خەڵكى ئەوگوندە سێ شت بووە كە پشتیان پێ بە ستووە (أـ دەرامەتى دانەوێڵەیى كە دەچاندرا وەك گەنمو جۆو نیسكو نۆك. ب ـ بەرووبوومى ڕەزەكان ترێو مێووژو دۆشاو. ج ـ بەرووبوومى ئاژەڵى) ئەوانەى خاوەن مێگەلى بزنو مەڕ بوون، بەڵام دەبێ ئەوەش بڵێین ئەو داهاتەى دەستیان دەكەوت زۆركەم بووە بەشىى نەكردوون، بەڵكوو بەژیانى دەردەسەرى پێى دەژیان، بەشى زۆرى پیاوەكانیان لە وەرزى هاویندا بۆ سەپانىو دروێنە دەڕۆیشتنە دەرەوە، بەڵكوو هەندێ دانەوێڵە پەیدا بكەن. گوزەرانى خەڵكى ئەو گوندە بەشێوەیەكى گشتى نەمرو نەژین بوو تەنیا ئەوانەى جۆتوگایان هەبوو كەمێك چاكتر بوون، خۆ ئەوانەى جۆتو كێڵگەیان نەبوو لەو پەڕى كەسادىو پەرپووتى دا بوون، تەنیا ئەوەى جێگاى خۆش حاڵى بوو ئەوەبوو خاوەن جۆتەكان لە گوند بەپێى توانا یارمەتى دەرى ئەوانە بوون كە بێ دەسەڵات بوون، ئەوەى دێتەوە یادمو بەبیرمە بارى ژیانى خەڵكى گوندەكە كەتێیدا دەژیا زۆر بەنزمى دەكەوتە بەرچاو ئەگەرچى منداڵیش بووم هەركاتە ئەو سەردەمم دێتەوە یاد زۆر بە پەرۆشى دەزانم، لەبەرئەوەى خەڵك زۆر بە كەسادى دەژیا، دەمبینىو بە بیرمە ژیانى ئەو خەڵكە چۆن بوو ئەوەى نانى هەبوایە ڕازى بوو باسى خۆراكو پێ خۆرى تر نەكات مەرجى بنەڕەتى تەنها پەیداكردنى نان بوو، ئەو خۆراكەى كە هەش بوو ئەوە بوو كەلە گەنمو دانەوێڵە دروست دەكرا، وەك ساوارو بڕوشو گەنمەكوتاوو هى تریش ئەوانو هەندێ لە دانەوێڵەكانى تریش نۆكو نیسكو ماش، ئەمانە خۆراكى گشتى بوون ئەوەش لە تواناى هەموو خێزانێك دا نەبوو هەمووكەس ئەوەى دەست نەدەكەوت، خۆ باسى شەكرو برنجو چا زۆر شاز بوو، پێ خۆر بەهارو هاوین ئەگەر نانو دۆ دەست كەوتبا زۆر شوكر بووین لە وەرزى پایزان ئەوەى دۆشاوى هەبوایە پێ خۆرێكى دروست بوو، ئەویش ئەوەى هەیبوایە زۆربەیان ئەوەشیان دەست نەدەكەوت نانو ئاو خۆراكى بوو، لەگەڵ ئەو نەبوونیو بەو دەست كورتیەش هەست دەكرا خەڵك لەگەڵ یەكتر تەباو هاوكاربوون، یارمەتى یەكتریان دەداو چاودێرى بێ دەسەڵاتەكان دەكرا لەلایەن ئەوانەى بە توانابوون. هەندێ هۆكار وەك ڕەوشت لە گوندەكان هەن یارمەتى دەرى كۆمەڵن ئەو گوندانەى نیزیك چیایەكانن لە سەرەتاى بەهاران ڕوو دەكەنە چیا بۆ كۆكردنەوەى (كەوش)یانى ئەوگیایانەى كە دەخورێن، ئەو گیایانەى كۆدەكەنەوە هەندێك بەخاوى دەخورێن هەندێكیش بەكوڵاوى، ئەو گیایانە ماوەیەك سوودیان لێ دەبینرێت، گوندى ماویلیانیش یەكێكە لەو گوندانەى بۆ كۆكردنەوەى كەوش روِویان دەكردە چیاى هەندرێن بۆ (كاردى، كەنگر، ڕێواس، كوارگ، سلێرك)و هى تریش، لە وەرزى پایزان بەزۆرى ئافرەت بۆ كۆكردنەوەى (گێووژو بەڕوو و قەزوان) ڕوو دەكەنە چیا، سەردەمى ڕابردوو (مازو)ش كۆدەكرایەوە بۆ فرۆشتن ئەویش كەلێنێكى پڕ دەكردەوە.
ئەوەى بێدادى بوو ئەوەبوو چەند پلەى ژیان نزم بوو لە ڕووى خۆراك ئەوەندەش كەسادى بوو لە ڕووى جلو بەرگو پیسو پەڵۆسیەوە، خۆ باسى خانووبەرە ناكرێت خەڵك ڕووت بوون، بەرگى ئافرەت بەزۆرى خامى شین بوو دەكرایە كراس، كاتێك دەیكردە بەرى ڕەنگى دەدایەوە سەر لەشى، ئەویش بە دەست هەموو كەس نەدەكەوت، پیاوەكانیش ئەوەى ساڵى جارێك بیتوانی بوایە ڕانكو چۆغەڵێك دەست بخات ئەویش بەشى زۆر یان بە پینو پەرۆك دەبوون. ئیتر ژیان ئەوها بوو منداڵ گەورە دەبوون بەشى زۆى لەشیان بەدەرەوە دیار بوو، بەرگى نوێ زۆر كەم دەبینرا. دەربارەى خانو و ناوماڵ ئەوەندەى دەڵێیت ناڕێكو پەرپووت بوو، وەك باس دەكرا لە دواى شەڕ خەڵك لە ناوكەلاوەى خانوەكان هەریەكەى بەپێى توانا هەنوانێكیان دروست كردبوو، واش دیاربوو بەشى زۆرى خانووەكانى گوند لەسەر كۆلەگk ڕاوەستاو بوو لەناوەوە بەپێى پێویست ناوبڕیان لێ كردبوو بە جیا بۆ دانیشتنى خۆیانو ئاژەڵەكانیانو كاووگیاوكەلو پەلەكانیان، ئەو شوێنەى خۆیان لێى دادەنیشتن لە ناوەندى دا ئاگردانێك چاك دەكرا بە دار ئاگرى تێ هەڵ دەكرا، ئەو ئاگردانە چێشتى لەسەر لێ دەندرا، لە كاتى سەرماش دەوریان دەدا لە جیاتى سۆبە هەر ئاگرەكە چراى ناو ماڵیش بوو، شەوانى سەرما كوورە دارێكى ئەستوریان دەخستە سەر ئاگردانەكە لە دەورى دەنوستن ئەو هەموو دووكەڵەى بە ماڵدا بڵاو دەبوەوە لە بەرى خانوو دەبوو بە لوولەك سەیرى بەرى خانوەكانت دەكرد لە جیاتى سپى بێت یەك پارچە ڕەش دەبوو، كاتێك سەیرى بەرى خانووت دەكرد لە زۆر شوێن لوولەكى تۆزى دوكەڵ پیێدا شۆڕ ببوەوە، زۆر جار لوولەكەى باس كراو دەكەوتنە خوارەوە، لەو شوێنەى لێى دەكەوت واتدەزانى قومبەلەى لێ تەقیوە یان شتێك لە شوێنەكە سوتێنراوە! ئەگەر میوانیش هەبوایە لە دەورى ئاگرەكە دادەنیشتن، لە دەورى ئاگردانەكەش دەخەوت لەگەڵ ژنو منداڵى خانەخوێ. ئەوكات پزیشك ناوى هەر نەبوو، لەگوند تاكە پیرەژنێك هەبوو پورە (فات) ئەو پوورە فاتە پزیشكى گوندەكە بوو ناوبراو بوخچەیەكى پڕ لە گرێو پرتكى هەبوو لە گیاى ڕێك خستبوون خەڵك پەنایان بۆ دەبرد بۆ تیماركردن، پوورە (فات)یش بەپێى توانا هەوڵى بۆ دەدان، ئەوەى تر خەڵك پشتى بەچاكو پیرو دووعاو ڕەحمەت دەبەست!!.
نەخۆشیەكان بەشى زۆر لە پیسىو پەڵۆسیەوە دەبوو، بەڵاى هەرە گەورە لە دوو شتەوە دەهات جلو بەرگ زۆر كەم بوو سابوونیش دەست نەدەكەوتو زیندەوەر لەو پیسو پەڵۆسیەوە پەیدا دەبوو، دەتوانم بڵێم خۆشوشتن بەدەگمەن بوو، ئافرەتەكان لەسەركانى ئاویان دەكوڵاندو زیندەوەرەكانیان بە ئاوى كوڵاو دەكوشت وەك (سپێ وڕشك) ئەوەش ئەوە دەگەێنێ جلو بەرگ زۆر كەم بوو، بۆ پیاوان كراسو دەرپێ لە خامى سپى دروست دەكران خەزنەش شازبوو، ڕانكو چۆغەڵ لە مەرەز دروست دەكران، وە بۆ ئافرەتەكانیش وەك باس كراوە لەخامى شین جلو بەرگ دروست دەكرا، بەدەگمەن چیتk دەبیندرا ئەو بەرگەى نە دەشۆردرا دواى ماوەیەك بۆر دەبوو، پیسو پەڵۆسى بە شێوەیەكى گشتى دەردێكى گرانى ناو كۆمەڵ بوو، ئەو زیندەوەرانەى پەیدا دەبوون تەنیا بەكوڵاندن كەم دەبونەوە، ئەوكاتانە خەڵك چاوبرسىو چاوچنۆك نەبوون، لەگەڵ یەك ڕاستو روِوخۆش بوون، بەشى زۆرى خەڵكى گوند لەو پەڕى فەقیرى دەژیان ئەوجا ئەوەى هەشى بوو لەپێش میوانى دادەناو ڕووى لەمیوانى وەر نەدەگێڕا.
ئەوەى دانیشتوانى گوند پێى دەژیان داهاتێكى كەمى كشتوكاڵى بوو ئەویش كەم كەس ئەوەندە داهاتەى دەست دەكەوت كە بەشى وەختا وەختى بكردبایە یان بەرووبومو داهاتى ئەوەندە دەست كەوتبا ساڵێك پشتى پێ ببەستیت، ئەو بەرووبومەى دەهاتە دەست لەو گەنمو جۆیەى دەچاندرا چەند ماڵێك بوون تواناى چاندنیان هەبوو، لەگەڵ گەنمو جۆ بڕێك نیسكو نۆكیش بەرهەمیان بەدەست دەكەوت.
ئەوەى زۆر پەسندو دیاریدە بوو ڕەوشتێك لە ئارادا هەبوو ئەویش خزمەت گوزارىو هاوكاىو یارمەتیدانى یەكترى ڕەچاو دەكرا، هاریكارىو یارمەتیدانى یەكترى چ بە شێوەى تاك بەشێوەى هەرەوەزى وەك زبارە بۆ جۆتو ڕەزبڕینو چڵوكردنو كۆكردنەوەى تولانە مێوو هى تریش ڕەوشتێكى مرۆڤانەى بایەخدار بوون بۆ ژیانى گوندیەكان، ئەوەى زۆر بەبایەخدار بوو ئەوەبوو بەهاران لاوانى كچوكوڕ بۆ هەڵگرتنەوەى توولانە مێو دەردەكەوتن بە بەزموو گۆرانى بۆ كارەكەیان دەڕۆیشتن، ئەوها بەكۆمەڵ بەیەك گەیشتن سوود بەخش بوو لە بارەى ئاڵوگۆڕى بیرو ڕاو یەكتر بینین، كچەكان تولانە مێویان كۆ دەكردنەوەو كوڕانیش بە كنۆرە دەیان بردە سەرتخووب لە شێوەى پەرژین دایان دەنا، هەر بەو شێوەش بە كۆمەڵ دەڕۆیشتنە ڕاووكاردىو ڕێواس، ئەمە خۆشیەكى تێدا بەدى دەكرا.

دێتەوە یادم مێوانى بێگانە هاتنە ماڵمان
بەهار بوو ڕۆژێك سەرلەبەیانى كۆمەڵێك میوانى بێگانە لە ماویلیان پەیدا بوون، لە دیوانخانەى ئێمە دابەزین دیاربوو ئینگلیز بوون سوپایەكەیان لە دەشتى ڕواندز بوو كە ئێستا پێى دەڵێن (دەشتە دیان)، هاتبوون بۆ لاى باوكم بەنیازى ئەوەى لەگەڵ (سلێمان بەگ) بچنە ڕاوە (بەراز)و ڕاوى (بزنە كێوى)، لەوكاتەى ئەوان گەیشتن (سلێمان بەگ) ئەو ڕۆژە چوو بووە دەرگەڵە، هەر ئەو دەمەى ئەوان گەیشتن یەكسەر یەكێكمان نارد بە دواى باوكم كە زوو بەگەڕێتەوە لەبەر مێوانەكان، میوانەكان لە دواى پشوێكى باش دوایى بەسەركەوتنە سەربانى دیوەخانە، لەوبەرى بەرامبەر قەڵات نیشانەیان داناو تفەنگیان دەهاویشتنێ، بۆ ئێوارە كاتى ڕۆژئاوا (سلێمان بەگ) گەڕایەوە هەر ئەو شەوە خۆیان ڕێكخستو بەرى بەیانى زوو ڕۆیشتن بۆ چیاى (بن كێلان)، باوكم زوو ڕاوكەرەكانى بەڕێ كرد بوون بۆ ئەو شوێنەى بۆى دەست نیشان كردبوون، ئینجا خۆىو چەند چەكدارێك لەگەڵ میوانەكان بەڕێ كەوتن، لە سەر ڕاسپاردەى باوكم كەلوپەلى پێویست ناردرا بۆ ئەشكەفتى (بیدزى) چونكە بەنیاز بوون شەو بمێنەوە، بەڵێ شەوێك لەوێ مانەوە، میوانەكان دوو ئینگلیزو دیانێكى موتەرجیمو خزمەت گوزارێك بوون. بۆ ڕۆژى دوایى كە گەڕانەوە دیار بوو چەند نێچیرێكى چاكیان ڕاوكردبوو دوو سێ نێریە كێوى گەورەیان كوشتبوو لە سەرخواستى ئەوان نەكوژرابونەوە بەو شێوەیان بردنەوە بۆ سەربازگەكەیان لە (دیانە) وەك دواتر زانیمان هەر زوو بەڕێیان كردبونەوە (بەریتانیا) ئەوەى دیار بوو زۆر بەدڵخۆشى گەڕانەوە، چونكە بڕوایان نەكرد ئەوەیان بۆ دەكرێ ئەوەى بۆیان كرا، زۆرى پێ نەچوو ڕۆژێك پێش نیوەڕۆ دوو فڕۆكە گەیشتنە سەر گوندى ماویلیان، یەكێك لە فرۆَكەكان زۆر بەبەرزى بەسەر گوند دەسوڕایەوە، ئەوەى تریان زۆر نەوى بەسەر گوند دەورى دەدان هەرئەوەندە بوو خۆى لە ئەسپیندارەكان نەدەدا زۆر نزم بەدەورى قەڵاتێ دا دەسوڕایەوە ئەوەندە نەوى بوو خەڵكى گوند مەترسیان لێ پەیدابوو هەندێكیان خۆیان شاردبوەوە وایان دەزانى فڕۆكەكان بەنیازى خراپ بەسەر گونددا دەسوڕێنەوە، فرۆكەكان كە زانیان(سلێمان بەگ) دیار نىیە لە دوا سوڕانەوەىدا فرۆكە نزمەكە شتێكى فرێ دایەخوار لە خوارەوەى قەڵات كەوت، فرۆكەكان بەرەو دەشتى ڕواندز گەرانەوە، كاتێك فرێدراوەكەیان هێنایەوە دیار بوو هەندێ جگەرەى (گۆڵدن فلاك)ى ئینگلیزى بوون لەگەڵ هەندێ بسكویت جوان پێچرابوون. ئەوەى ڕاستیە فرۆكەكان زۆر نزم بەسەر گونددا دەسوڕانەوە بەتایبەتى یەكێكیان هەر ئەوەندە بوو خۆى لە دارە بەرزەكان نەدەدا لەوكاتەدا ئافرەتێك (پورەسار) نانى بۆ ئێمە دەكرد نانى بەجێ هێشتبووخۆى شاردبوەوە لە هۆدەى خوارەوە لە قوژبنێك لبادى بەسەر خۆى دا دابوو، پورە (سارێ)ى بەستە زمان نیوەى ڕوحى چوو بوو لەترسى هاڕەى فڕۆكەكان لەبن لبادى گوایا دەستەو دوعا وەستا بوو لە خوا دەپاڕایەوە ماڵى میر لەو بەڵایە دوور بیت، پیرەژنى بەستەزمان هاڕو هۆڕەى فرۆكەكانى بەبەڵایەكى گەورە دانا بوو، لەو تەنگاویەدا خێرى وەخۆى گرتوەو كۆمەڵێك ئایات كورسى خوێند بوون بۆ ئەوەى ئەو بەڵایە لەماڵى میر دوور بێت، پورە سارەى سەر شێواو خەڵكى گوندى بە بیر نەبوە تەنیا لە غەمى میر دابووە.
دواى ڕۆیشتنى فڕۆكەكان پوور (عەیشەخان) دەیگێراوە چۆن پورە سار لە ژوورەكەى بنەوە لە ترسان لەرزى گرتوەو هاوارى كردوە بۆ ناچن ئەو كوڕە لەسەر بانى بیننە خوارەوە ئەو سەگبابانە نیازیان خەراپە، بە پیرە ژنى ماڵ وێرانیان گۆتبو زرارو مەلاكۆر لە سەر بانى دەستیان بۆ هەڵدەوەشێنن.
لە دواییدا دەركەوت فرۆكەكان ئەو ئەفسەرە ئینگلیزانە بوون ئەوانەى لەگەڵ باوكم چووبوونە ڕاوێ، لە دواى ماوەیەك (سلێمان بەگ)یان دیبو گۆتبویان زۆر سوڕاین لەسەر گوند ئێوەمان نەبینى تەنیا منداڵێكو پیاوێك لەسەر قەڵاتێ دیار بوون، هەستمان كرد خەڵكى گوند دەترسان لە سەرتاوە خەڵكمان دەبینى لەسەر بانەكان دوایى هەموویان خۆیان شاردەوە تەنیا پیاوێكو مندالێك لەسەر خانوەكەتان وەستا بوون.

كەسایەتیە دیارەكانى ئەو كاتەى گوند
ئەو كەسایەتیانەى دیاربوون وەك ڕووى گوند چەند مرۆڤێك بوون لە بەرچاو، ئەوانەى پرسو ڕایان پێ دەكرا كە خەمخۆرى گوند بوون :ـ
1ـ قادر ئاغا: ناوبراو پیاوێكى بەتەمەن بوو لاى سلێمان بەگ ڕێزى دەگیرا، زۆریش دوونیا دیتەو لە سەرخۆبوو، بەڵام دەست كورت بوو تواناى كاسبى نەمابوو كوڕە گەورەكەى چەك هەڵگرى سلێمان بەگ بوو، لەو ڕێگایە كەمێك یارمەتى دەدرا.
2ـ سلێمان ئاغا: ناوبراو پیاوێكى وەستا كار بوو بەردەوام خەرێكى ساز كردنى ئامێرەكانى جوتیارەكان بوو شووێنى وەستا كاریەكەى جێگاى دانیشتنى پیرە پیاوە بێكارەكانىگوند بوو سلێمان بەگیش بەردەوام لاى دا دەنیشت سلێمان ئاغا مرۆڤێكى گفتوگۆخۆشو گاڵتەچى بوو شتى سەیرى لێ دەگێڕنەوە خاوەنى سەر بردەى خۆشە دەڵێن: جارێك بە سلێمان بەگى گۆتبوو میرا فلان كەس ڕایسپاردوم پێتان بڵێم كە كچە خزمەتكارەكەى لە ماڵتانە بیدەى بە ناوبراو، سلێمان بەگیش گۆتبووى ئەگەر كچە ڕازى بێت دەیدەینێ، ئەتو بڕۆ بەكچە بڵێ، سلێمان ئاغاش چۆتە لاى كچە پێى گۆتبوو ئەمن هاتووم كە مێرد بە فڵان كەس بكەیت، كچە گۆتبووى وەڵا مام سلێمان مێرد بەو شەپو شۆڕە ناكەم ئەو بەخۆى لە خۆى بەڵایە ئەمنیشى لێ ببمە بەڵایەكى تر. سلێمان ئاغا بە كچەى دەڵێت: مادام ئەوى ناكەى مێرد بە مامى خۆت بكە. خۆ ئەمن شەپو شۆڕ نیم قیتو قۆزم، كچە دەڵێت ڕزیوو گەندەڵى وەكو تۆم بۆچى یە!. سلێمان ئاغا دەڵێت: ماكەر تەماشى سەر توزم مەكە شەرتى بنەرەتى بن توزە، دەست دەكات بە پێكەنین.
سلێمان ئاغا كوڕە گەورەكەى كەریم كاسبەكى باش بوو، لە هەمان كاتیش ڕاوكەرێكى سەركەوتوو بوو بچوبا چیاى بێ نێچیر نەدەهاتەوە.
3ـ وەستا حسن: ناوبراویش وەستا كار بوو كاسبى هەبوون بە خۆى پیربوو، بەڵام منداڵەكانى چالاك بوون ئەو پیاوە كەم دیار بوو لە ناو خەڵكى گوند ڕێزى دەگیرا، كوڕە گەورەكەى وەستا على ئەوەندەى بڵێى كەسێكى پیاوانەو ڕوو خۆش بوو لەگەڵ خەڵكى گوندگونجاو بوو.
4ـ وەلى بەگ: ئەو پیاوەش زۆر خۆشەویست بوو لە ناو خەڵكى گوند، زۆریش كاسب بوو، هەوڵدەر بوو منداڵەكانى بە خێو بكات ژیانێكى هەراسانى بەڕێوە دەبرد.
5ـ حمە ڕەش: ئەو پیاوە خاوەنى جۆتوگاى خۆى بوو، ناوبراو مرۆڤێكى زۆر ناندەر بوو یاریدەرى لێ قەوماوان بوو چ كوڕى نەبوون دوو سێ كچى هەبوون ژنەكەى (خەجە درێژ) لە پیاوان چالاك تربوو ئافرەتێكى ئازاو بەدەستو برد بوو چاوكراوە بوو جێگاى لەكۆمەڵ دیار بوو.
6ـ ساڵحى حمدامین: ناوبراو كاسبێكى باش بوو مێگەلە بزنێكى باشى هەبوو لەگەڵ خەڵك گونجاو بوو ڕێزى هەبوو لە ناو خەڵكى گوند، منداڵەكانى كاسب بوون.
7ـ فەتاحەڕەش: پیاوێكى ڕێكوگونجاو بوو لەناو كۆمەڵى گوند مرۆڤێكى بەدەستو قام بوو، بەڵام دەست كورت بوو، هەوڵ دەربوو بۆ بەخێو كردنى منداڵەكانى.
8ـ حەسەنى عەباسى: پیاوێكى كاسب بوو، بەڵام تووند ڕەوبوو چ لەگەڵ ماڵو منداڵى چ لەگەڵ خەڵك، ناوبراو دوو ژنى هەبوون ماڵیان لێك جیا بوو.
9ـ حاجى الیاس: ناوبراو پیاوێكى دیار بوو، دەستى دەڕۆیشت، واتا هەبویى بوو یارمەتى لێ قەوماوانى دەداو لەناو كۆمەڵدا ڕێزى لێ دەگیرا هیچ كوڕى نەبوون، ئەویش دوو سێ كچى هەبوون.
10ـ مەلاسادیق: مەلاى گوند بوو، پیاوێكى خۆشەویست بوو ڕێزێكى زۆرى لێ دەندرا لەلایەن خەڵكى گوند بە شێوەیەكى تایبەت لەلایەن سلێمان بەگ ناوبراو مرۆڤێكى ئاین پەرستى ڕاستەقینە بوولەبەرئەوە ڕەوشت بەرزبوو، ببوو بە شێخ، بەڵام شێخێكى بەناودەنگ خەڵكێكى زۆرڕووى تێ دەكرد.
سلێمان بەگ چەند نۆبەتدارێكى خەڵكى گوندى هەبوون شەوان نۆبەتیان لەقەڵاتى دەگرت ئەوانەش (حەسەنى قەڵاشى، سێمانى عەیشە گۆجى، حوسێنى دەلۆ، مەلاكۆر، عەلى شێركاوەیى) نۆبەتدارى تایبەتى خۆى بوو بۆ هەر شوێنێك ڕۆیشتبا لەگەڵى دەڕۆیشت.
لەزارگۆتەى عەلى شێركاوەیى دەڵێت: دوو یان سێ ساڵ دواى هاتنى ئاغە ژنە(ئایش) یانى ژنە نوێیەكەى سلێمان بەگ ناتەبایى سەرى هەڵداو ئاڵۆزى پەیدا بوو لە ئەنجامى قڕەو كێشەى نێوان ژنەكان ئاغەژنە(هەمین) ڕۆیشت گەڕایەوە لاى منداڵەكانى مێردى پێشوو لە (چۆمباڵوك)k كاتێك(هەمین) ڕۆیشت ئاغەژنە(حەلیم) لەگەڵ مێگەلە بزنو مەڕ بەڕێ كرا كوێستانان هەتا پایزێ دوور كەوتەوە بۆ بەخێوكردنى بزنو مەڕ(بادین)ى كردە شوان جێوو ڕێى بۆ رێكخست، ناوبراو خۆیشى هەندێك بزنى هەبوون ئەو پیاوە، مرۆڤێكى لەسەرخۆ بوو، بەڵام زۆر دەست كورت بوو، چونكە مرۆڤێكى پاك ڕەوشت بوو، ببوە جێگاى باوەڕى سلێمان بەگ ئەویش مەڕو بزنى لە شوانكارى وەرگرتەوە دایە دەستى (بادین) بۆ ئەوەى زیاتر سوود لە بەروبوومى ئاژەڵەكەى وەربەگرێت بەو نیازەى هاوینان بنكەیەكى ماڵى لەگەڵ مێگەل بڕاوەتە كوێستان پایزانیش لە دەرەوەى گوند خۆراكى پێویستى بۆ دابین بكرێت، مەرامى سلێمان بەگ زیاتر ئەوە بووە بۆ ماوەیەك قڕەو بۆڵە بۆڵى ژنەكانى بێ دەنگ بكات جارى یەكەم لە سەرەتاى هاوین كۆچباریان ساز كرد ڕۆیشتنە كوێستانى (بن كارۆخ) كوێستانى ناوبراو لە ژێر هەستو مستى بنەماڵەى میرەكانى دەرگەڵەدا بوو.
لەزار گۆتەى دایكم دەڵێت: مەرامى ئاغا گوایا بە خۆى چاودێرى مەڕو ماڵاتەكەى دەكات بە مەبەستى بەدى هێنانى بەروبوومى ئاژەڵى كەچى وانەبوو، (هەمین) ڕۆیشتەوە لاى منداڵەكانى منیشى بەناوى كوێستان دورخستمەوە. ئەوەى دیارە كوێستان ماوەى چوار پێنج مانگ ڕەشماڵیان هەڵ دەدا دەمانەوە هەتا سەرما دادەهات. پایزانیش لە دەرەوەى گوند لە هاوارگەى (بن شینك) دەمانەوە هەتا سەرما دەرى دەكردن.
مام (بادین) وەك لەسەرەوە باسى كراوە پیاوێك بوو ئەوەندەى بڵێیت لەسەرخۆو مەند بوو بەڕێزبوو، بەڵام دەربارەى ژنەكەى خۆى (سەید ڕابى) چەندى بڵێیت بێ ڕوحمو بێ ویژدان بوو، ئەو ئافرەتە زۆر بێ دەسەڵاتو بێ چارە بوو وێنەى زۆر كەم بوون، مام بادین كە لەو ئافرتەى دەدا واى دەزانى ئاژەڵە لەبن دەستى ئەوهاى لێ دەدا.
دێتەوە یادم بەهار بوو مەڕو بزن لە بێردا بوون، لایەك دایكم دانیشتبوو لایەكەى دى سەید ڕابى بزنی دەدۆشین، لەكاتى دۆشینى بزنێك هەڵپەڕى شیرى دەستى سەید ڕابى بەستەزمان ڕژاو بەگۆڕێ وەربوو مام بادین بەگۆپاڵى دەستى وەرگەرایە ئەو ئافرەتە بێ دەسەڵاتە، لەو دەمەدا سلێمان بەگ لەگەڵ چەند پیاوێك لە نیزیك وەستا بوون كاتى سلێمان بەگ بینى چۆن بەشێوەیەكى دڕندانە لەو ئافرەتە دەدات یەك دوو جار بانگى كرد بادین بەسە، بادین زیاترى لێ دەدا سلێمان بەگ بەچووستى غاریدا گۆپاڵى لەدەستى دەرهێنا چوار پێنج گۆپاڵى لە بادینى دان پێى گۆت: ئەوە ئاژەڵە بەو شێوەیە لەو بەستە زمانە دەدەیت؟. ئەوەى ڕاستیە زۆرم پێخۆش بوو باوكم لەمام بادینى دا لە بەر ئەوەى پەرۆشى سەید ڕابى بێچارە بووم.
وەك لە سەرەوە نووسراوە هاوینان مێگەلى مەڕو بزن دەڕۆیشتە كوێستانى (بن كارۆخ) كوێستانى ناوبراو بەو شێوەى خوارەوە هەڵكەوتوە: كوێستانى بن كارۆخ كوێستانێكى بەر فراوانە هەر لەزینى (ئەستێرۆكان) بەگرە بەبن كێوى كارۆخ دا ڕاكشاوە تا دەگاتە گەرووى سەران، كوێستانێكە پڕە لەكانیاوى سازگارى ساردو مێرگو هەوارگەى خۆشو دڵگیرى بڵند، كوێستانى باسكراو كەوتۆتە ژێر زنجیرە كێوە بەرزەكەى كارۆخ هەر لەبەر ئەوەش پێى دەگوترێت كوێستانى بنى كارۆخ لەوەڕگایەكانى دیارنو دابەشن بەسەر ئەو گوندانەى خاوەن ئاژەڵنو دەچنە كوێستان سێ ڕێگاى بۆ دەچێت1ـ لە وەرتێ بەسەر دەكەوێتە هەوارگەى (مەكێ)و وارى ماڵ كاكى2ـ لەگەڵى كەڵێتێ بەسەر دەكەویتە باسكە ڕوواڵ دەڕوات بۆسەرجۆى. 3ـ لە گەڵى دەرگەڵە سەر دەكەویت بۆ لەوەڕگاكانى ساركێو سەرەنێرو ترشینان سەرگۆمى سەر ئەستێرێ.
كوێستانى بن كارۆخ ئاوى زۆرن ئاوەكانى كارۆخ دەڕژێنە چۆمەكانى وەرتێو دەرگەڵە هەتا دەگەنە ناو ڕوبارى دۆڵ ماوان، ڕوبارەكانى دۆڵى باڵەییانو وەرتێ لە گوندى خانەقا بەیەك دەگەن ڕوبارى دۆڵ ماوانى لێ پێك هاتووە ئاوى چۆمى دەرگەڵەش لە نیزیك گوندى (ڕەزانۆك) لەگەڵ ڕوبارى باڵەكایەتى تێك هەڵ دەبێت ڕوبارى ڕواندزى لێ پێك دێتو دەڕواتە ناو گەلى على بەگ.
لەو ساڵانەى ماڵمان دەڕۆیشتە كوێستان، ساڵێك كۆچبار ڕۆیشتبوە كوێستان منیان بەجێهێشتبوو لە گوند لە دواى ماوەیەك باوكم دەڕۆیشتە كوێستان منیشى لەگەڵ خۆى برد لەپاڵ پشتى خۆى داینام، لە گوند دەركەوتین بەرەو دەرگەڵە، سێ چەكداریشمان لەگەڵ بوون لە گۆڕستانى سەرى ملى تێپەر بووین گەیشتینە هەڵدێرەكەى شكەوتوان ڕێگایەكە زۆر سەخت بوو لەوێ دەربازبووین بەڕێگاى بەرگڕاوێدا ڕۆیشتین گەیشتنە بن شینكانو پێچاو پێچ لە شینك سەركەوتین، بەڵام چۆن سەركەوتنێك، ئەزیەتێكى تەواومان چێشت بە تایبەتى من لە بەرئەوەى لە پاڵ پشتى باوكم سوار ببووم زۆرم ئەزیەت خوارد تا بە سەركەوتین لەو هەوارازە، تووند فیشەكدانى باوكم گرتبوو بۆ ئەوەى نەكەوم، كاتێك بەسەركەوتین لەسەرەوە گۆڕەپانێكى زۆرخۆشى پڕ لە گوڵى وەرزى بەهارى بوو لەوێ دابەزین، بەڵام چى گۆڕەپانەكە وەك مافورێكى ڕەنگاو ڕەنگ دەكەوتە بەرچاو، جۆرەها گوڵ سەریان هەڵدابوو گوڵى سروشتى وەرزى بەهار ئەو گوڵە هەمە تەرزە گۆرەپانەكەیان ڕازاندبوەوە ئارەزووت دەكرد سەیریان بكەیت، لەو شوێنە خۆشە پشوویەكى باشمان كێشا لەوێ هەستاین بەرەو زینى دەرگەڵە بەناو دارستانێكى چڕدا تێپەڕبووین لە پێچەكانى (كەڵەكى عالى مێران) سەركەوتین بەسەر زین سەركەوتین لەسەر زین لەوێ وەستاین، باوكم دابەزى من لەسەر پشتى ماینەكە مامەوە ئەوەى زۆرى دڵخۆشى كردم ئەوە بوو لەسەر گەرووى زینى ئەم دیوو ئەودیوى هەتا چاو بڕبكات دیارە، چ لە دیوى دۆڵە منجەل چ لە دیوى دەرگەڵەو باڵەكایەتى دیمەنێكى ئەوەندە دڵگیر دەكەوتە بەرچاو جێگاى ئەوەیە هەردەم لە یاد بێت ئەوەندە خۆش دیار بوو، لەوێوە بەشێكى گوندى دەرگەڵەش گەڕەكى قەڵاتێو كۆشكى ماڵى میرو گویزەكانى ئاوە ڕێژیش دیار بوون، ئەو دیمەنە جوانە چاوى مرۆڤى لێ تێر نابێت حوسێن سەرى ماینەكەى دەكێشاو منیش لەسەر پشتى بووم بەڕێگاى گەرەكى سەر باسكى دا ڕۆیشتینە ناو گوند كاتێك گەیشتینە (كانى مێردان) كۆمەڵێك پیاو دانیشتبوون هەستان هاتنە پێشوازى باوكم بەخێر هاتنیان لێ كرد لەوێ ڕۆیشتینە خوارەوە لە دەرگاى قەڵات چووینە ناو حەوشى قەڵاتێو دابەزین دیار بوو هەمویان هاتنە بەخێر هاتنى باوكمو منیشیان دەگرتە باوەش باوكم ڕۆیشتە سابات لاى (میرحمدامین بەگ) ئەو شەوە لە دەرگەڵە ماینەوە.
لە دواى ماوەیەك لەگەڵ یەكێك لە چەكدارەكان (مەلا كۆر) ڕۆیشتینە ماڵى مامەكانم سەیدئاغاو بەكرخان بەگ، زۆر یان هەوڵ دا لایان بمێنمەوە بە تایبەتى پورە (سوڵتان)، بەڵام لەبەر باوكم نەمتوانى گەڕاینەوە بن سابات، بەیانى ڕۆژى دوایى لەدەرگەڵە دەركەوتین، بەناو گونددا ڕۆیشتین لە (كانى مێردان) لا ماندایە ڕێگاى ناو ڕەزان بەژێر دارەكاندا دەڕۆیشتین لەكانى ژنان تێپەر بووین بە ژێر دار تاوكەكى سەر باخچەكاندا باوكم گوتى : كوڕە سەرت نەویكە لەگەڵ قسەى باوكم پەلەك بە كڵاوم كەوتو كەوتە خوارەوە زوو بە باوكم گۆت بابە كڵاوم كەوت. باوكم یەكسەر جڵەوى وەڵاغى سوڕاندەوە بە لولەى تفەنگى كڵاوى هەڵگرتەوە دایناوە سەرم ، لە باسكى(هۆرێ) تێپەر بووین بەڕێگاى ناوڕەزان ڕۆیشتین تا گەیشتینە (دەرەشكەفتان) لەوێ بەسەر كەوتینە ناو گەلى سەرو بەژێر دار گوێزە و ئەسپیندارەكاندا لە ئەشكەفتێ(جمكان) دەربازبووین، چەند جارێك ئەو بەر ئەوبەرى ئاوى چۆممان كرد گەیشتینە بناوانى جۆى سۆران لەناو ئەو چۆمە شۆڕە شۆڕى ئاوى جۆى سۆران لەگەڵ دەنگى باڵندەكانى ناو دارستان تێكەڵى یەكتر دەبوونو ئاوازێكى خۆشى دەدا، لەو ساتەدا بوو ئەوەندەم زانى لە ڕێگاى گشتى لاماندا بەژێر دار گویزەكاندا دەڕۆیشتین كاتێك لە دەرگاى خانوێك وەستاین دیار بوو كۆمەڵێك بارە گەنم لە شێوەى باراش داندرابوون یەك لە تەنیشت یەك، دیتم پیرە ژنێكى تۆزاوى دەركەوت چاوى بە باوكم كەوت بە پەلە ڕۆیشتەوە ژوور چارۆكەكەى خستەسەرىو هاتەوە، گوتى میرا بفەرموو دابەزە. باوكم پرسى (حەلیم: قادر لێرەیە؟) پیرە ژنە تۆزاویەكە گوتى: (بەڵێ میرا خەریكى چاكردنەوەى ئاشیە)، باوكم بە حوسێنى گوت (زرارى بینە خوارەوە)، مەلا جڵەوى ماینەكەى گرتو حوسێن منى هێنایە خوارەوە دیار بوو (قادر) لە بن ئاشى دا بوو، باوكم لە ژێرەوە سەیرى دەكردە بن قۆتەڵەى ئاشى بەدەنگێكى بەرز بانگى دەكرد قادر دوو سێ جار بانگى كرد كاتێك قادر لە ژێر قۆتەڵەكە دەركەوت چاوى بە باوكم كەوت بە ڕووێكى زەردەخەنەى گەشەوە باوەشیان لێك گرت قادر گوتى: (یاخوا بەخێر بێیت بەڕاستى بیرم دەكردیەوە)، زۆر بەگەرمى چاكو خۆشیان لە یەكتركرد مام قادر زوو دەستى منى گرتو بەسەرى خستمە سەر بانى ئاشەكە، دیار بوو پیرە ژنە تۆزاویەكە بەپەلە(بەڕە)یەكى هێناو ڕایخستئ ڕۆیشتە ژورەوە بالیفێكى گەورەى هێناو داینا پاڵ پشتى باوكمو گۆتى یاخوا بەخێر بێیت.
باوكم لە پیرە ژنەكەى پرسى: (حەلیم ڕەسوە خێل لە كوێیە؟) ئافرەتەكە گۆێى لێ نەبوو ڕۆیشتە خوارەوە ئەوجا زانیم (مام قادر) خاوەنى ئاشەكەیەو بەخۆیشى لە ئاشەكەى وەستایەو خەریكى چاكردنەوەى بوو، دوایى زانیم ناوبراو مرۆڤێكى دڵسۆزى باوكمەو لەناو كۆمەڵ ڕێزى لێ دەگیرێت.
پیرەژنى ئاشەوان زوو ئاگرى كردەوە خەریكى چا لێنان بوو دوایى چادانەكەى برد لە پێش مەلاى داناو گۆتى: (ڕۆڵە پلكت بە قوربان بیت، تۆش بۆیان تێبكە) لەو سەینو بەینەدا باوكمو مام قادر زۆر بەگەرمى دەدوان، دیار بوو دووانەكەیان دڵ خۆشى بوو، ناوە ناوە دەیاندا لە قاقاى پێكەنین، لە دواییدا باوكم هەستاو خواحافیزى لە مام قادر كردو بە پیرە ژنە ئاشەوانەكەى گوت (حەلیم بە ڕەسوە خێل بڵێ بێتە ماویلیان، بەڵكو یارمەتیەكى بدەین) پیرە ژنە دەستى كرد بە دووعاو لە خوا دەپاڕایەوە خودا تەمەنى میر درێژ بكات لە دەردوو بەڵا بە دووربێت.
مەلا ماینەكەى هێناو باوكم پێى نایە ڕكێفو سواربوو، مام قادر منى بڵند كردم داینامە پاڵ پشتى باوكم ئەویش جڵەوى ماینەكەى بەرەو ڕێگاىگشتى سوڕاندەوەو ئاشمان بەجێهێشتو بە ناو گەڵى دا سەركەوتین بەژێر دارگویزەكاندا دەڕۆیشتین بایەكى فێنك ڕوو بەڕوومان دەهات ئەوەندەى بڵێیت دڵى خۆش دەكردین هەر لەبەر ئەو خۆشیەش یادى ئەو ڕۆژە قەت لەبیر ناكەم!.
كاتێك گەیشتینە ناو گۆڕستانە گەورە كۆنەكە بەناو (مام شێخ هەمزە) بەلامەوە سەرنج ڕاكێشەر بوو ئەو ڕێگایەى بەناو گۆڕستاندا دەڕوات بە بەردكراوە بۆئەوەى ڕێبوارەكان لانەدەنە ناو قەبرەكان ئەو كەڵەكە بەردەى بە درێژایى ڕێگا كراوە تەواوێك بڵندەو زۆر دارى گەورە گەورەى دار مازو دار بەڕوو گۆرستانیان داپۆشیوە، لەوێ تێپەڕ بووین گەیشتینە سەروچاوەى ئاوى كانى (فەقێیان) ئاوى ئەو كانیاوە لەبن قاپى گوێزێك دەر دەقووڵێ، بەڵام چ ئاوێك ئەوەندەى بڵێیت ساردەو شوێنەكەشى زۆر خۆشە ئەو ئاوە ساردە دەڕژێتە ناو چۆم كاتێك گەیشتینە سەر كانیاوەكە حوسێن منى دابەزاند هەر زوو دەمم بە ئاوە وەنا، بەڵام نەمتوانى زۆرى بخۆمەوە ئەوەندە ساردبوو، پشوودانێكى كورت لەوێ ماینەوە. هەستاین بەڕێگا پێچاو پێچەكەى (واركادین)دا سەركەوتین بە ناولێڕەوارى قەد پاڵى چیادا دەڕۆیشتین، لە گەروێك وەستاین لەوێ بەولاوە دارو درەختى كوێستان كەوتە پێشمان وەك گوێنىودەژنۆكو تێرو جۆرى تر.
ئەوەندەى بەسەر دەكەوتین زیاتر دیمەنى كوێستان بەدیار دەكەوت لە كەندو شیوەكانى شۆڕە شۆڕى ئاو لە باسكەكان دەنگى باڵندەكان بە شێوەیەكى تایبەتى قاسپەى كەو گوێ بیست دەبووین، كاتێك بەسەر كەوتینە سەر باسكە (ڕووال) جوانترین دیمەنى دەكەوتە بەرچاو لەم دیوو ئەو دیوو ئەوەندەى دەبیندراو دیار بوو نەخشو نیگارى كێوە بەرزەكانو لە كوێستانیش مێرگو هەوارگەى هۆبە ڕەشماڵەكانى خاوەن ئاژەڵەكان، هەڵكەوتنى كێوە بەرزەكەى (كارۆخ) بەسەر كوێستانەكەدا دەڕوانێت نیگارێكە مرۆڤ ناتوانێت ڕووى لێ وەربەگێڕێت، لەسەر باسكە ڕووال وەستاین پشووێكمان كێشا نەمزانى سەیرى كاملا بكەم ئەوەندەم بەلاوە خۆش بوو، لەسێ ڕییانەكە ڕوومان كردە ئەو ڕێگایە كە دەڕۆیشتە گەرووى سەران، دوو ڕێگایەكەى تر یەكێك بەرەو زینى ئەستێرۆكان دەڕۆیشت بەپشتى (وەرتێ)دا دەڕوات، ئەوەى تریش سەرەو ژێر دەڕواتە خوار بۆ گوندى (كەلێتە). لەوێ بەڕێكەوتین گەیشتینە ناو هۆبە ڕەشماڵەكانى ئاژەڵدارانى گوندى (ڕەژیكەریان) لە هەوارەكەى (سەرجۆ) كاتێك لە ڕەشماڵەكان نیزیك كەوتینەوە سەگەكان بۆمان هاتن، بەڵام زوو ئافرەتێك لە ژێر ڕەشماڵێك دەركەوت لە سەگەكانى خوڕىو هاتە پێشمان ماندوو نەبوونى لێكردین، بە باوكمى گۆت :(بفەرموو میرا دابەزە) دیاربوو ئافرەتێكى ڕەوەندانى ڕێك بوو بەرهەڵبێنەیەكى بەبەرەوە بوو خەریكى مەشك ژاندن بوو، باوكم لێى پرسى: (میرى خدرە شینى لە ماڵ نىیە؟) ئافرەتەكە لە وەڵامدا گوتى: (نەخێر ناوەڵڵا میرا لە دوێنێ وە ڕۆیشتۆتە گەرمیان بۆ هەندێ كەلو پەلى پێویست) باوكم پێى گوت (دانانیشین دەڕۆین ئەگەر خدرەشین هاتەوە بادوا نەكەوێتو بێ بۆ لام من چەند ڕۆژێك لێرە دەمینم). ئافرەتەكە گۆتى: (بەڵێ میرا هەر بێتەوە زوو دەینێرم بێتەلاتان. خـواتان لەگەڵ بێت).
لەوێ بەرەو هەوارگەى (ترشینان) سەركەوتین كاتێك نزیك كەوتینەوە لە ڕەشماڵەكانمان لە دوورەوە سەگەكان سەڕەویان بۆ هێناین كە نزیك بوون ئێمەیان ناسین كشانەوە، لە پێش ڕەشماڵ منیان دابەزاندو دایكم زوو گرتمیە باوەش، ئەو شوێنەى ڕەشماڵى لێ هەڵدرابون زۆرخۆش بوو، شوێنەكە نزیك بوو لە گۆمى(سەرئەستێرێ)گۆڕەپانێكى سەوزى پڕلەگیاى هەمەجۆر بوو ئەودیووئەمدیوى ئاوى پێدا دەڕۆیشت.
ڕۆژى دووەم سەر لە بەیانى ڕۆیشتینە سەر گۆمێ دیار بوو گۆمێكى گەورە بوو داوەستا بوو، دیار نىیە ئاوەكە لە كوێوە بۆى دێت كەچى هەمیشە پڕە. لەخوارەوەش جۆگاوێك ئاوى لەبەر دەڕوات، ئەو گۆمە ساردە زۆر مارى لە ناودابوو، لە تەنیشت گۆماوەكە كانیاوێك هەیە بەناوى (كانى بەگى)ئاوى ئەو كانیە زۆر ساردە لەئاوى بەفرى ساردترەو بەناوبانگە بەساردى، سەردەمێك گەڕاینەوە دیاربوو لەدیوى میوانەكان سەماوەر داندرابوو، بەڵام پیاوەكان چووبوونە نوێژ، كاتێك گەڕانەوە بۆ ڕەشماڵەكان پیاوێك لە پێشەوە دەڕۆیشت نەمناسى دوایى گوتیان ئەوە كاك (عەلی)یە لە شێخەكانى سەرانە، كاتێك دانیشت زۆر بەوردى سەیرى ئەو مرۆڤەم دەكرد مرۆڤێكى سۆرو سپیو مۆرو زەرد بوو، دیار بوو كلى لە چاوان كردبوو بەلامەوە زۆر سەیر بوو چۆن پیاو كل دەكەنە چاو!!......
ئەو پیاوەى میوانمان بوو مرۆڤێكى ڕووخۆشى دەم بە زەردەخەنە بوو، لەدواییدا بە باوكمى گۆت: (سلێمان بەگ بەنیازم مرداوەكەى كانى كنێرێ ئەوەى دەكەوێتە سەر ڕێگاى گەروى ڕەشماڵان دەست كاریەكى تێدا بكەم هەندێ كۆلى تێ بەگرم لەداهاتوودا دەبێتە هاوارگەیەكى زۆرخۆش).
لەوەڵامدا باوكم گۆتى: (كارێكى زۆر باشەو خێرە ئەوەى لەدەستم بێت منیش بەپێى توانا یارمەتیتان دەدەم، هیوادارم لەكارەكانتان سەركەوتووبن)، دواى نیوەڕۆ كاك عەلى گەڕایەوە بۆ (سەران)، لەدواى دووسێ ڕۆژ باوكیشم گەڕایەوە بۆگوند. ئەوەى دەزاندرێت ڕەوشتى كوێستان ئەوەیە ناوە ناوە هەوارگە دەگۆڕێت، سەردەمێك كە بینیم لەو هەواگەی لێى بوین كۆچباریان لێ ناو ڕۆشتنە هەوارگەى (سەرە نێر) هەوارگەى ناوبراو ئەوەندەى بڵێیت شوێنێكى هەڵكەوتووى دڵگیرە، لە بەرزاییەكە بەسەر چۆمو گوندى دەرگەڵەدا دەڕوانێت، ڕەشماڵیان لەنزیك گردە بەرزەكە هەڵدا لەتەنیشت ڕەشماڵ دارێكى (گێوژ)ى گەورەى لێ بوو، جۆگەى ئاوى بەژێردا دەڕۆیشت ئاوێكى سارد، بەردەوام دەنگى شۆڕەشۆڕى دەهات وەك ئاوازێكى دڵگیر گوێ بیستى دەبوین، بێگومان لەملاو ئەولاى ڕەشماڵى ئێمەش كۆمەڵێك ڕەشماڵى تر هەبون، خاوەن ئاژەڵەكانى (ڕەزانۆك) بوون، لەسەر گردە بەرزەكەى هەوارگەى (سەرەنێر) گۆڕى دوو خوشكى منى لێ بوو بە منداڵى لەوێ مردونو لەوێ نێژراون، هەموو ساڵ ماوەیەك لەو هەوارگەیە دەماینەوە تا كاتى گەڕانەوە بۆ گوند، كاتێك سەرماو ساردى پەیدا دەبوو دەگەڕاینەوە، بەیانیەك هەستامەوە دیم ڕەشماڵ نەماوە كەلوپەلەكان پێچراونەتەوە پیاوەكان باریان بار دەكردن، كاتێك كۆچ كەوتە ڕێ سەرەو ژێر بۆ ناو چۆمى دەرگەڵە بارەكان یەك بە دواى یەكدا دەڕۆیشتین بەناو گەڵیدا دەرباز بووین بۆ سەرجۆى سۆرانو تێپەڕ بووین، كۆچ بارەكەیان لە(جیزان) خست، ئێوارەى ئەو ڕۆژە من لەگەڵ یەكێك لە پیاوان (عەلى شێركاوەیى) ڕۆیشتینە ناو گوندى دەرگەڵە، لەسەرەتاوە ڕۆیشتینە دیوانخانەى میر (حمدامین بەگ) ناوبراو لاى خۆى داینام، ئەو ماوەى لە سابات دانیشتبوین زۆر بەوردى سەیرى دانیشتنى میرو ساباتم دەكرد، سابات لە شوێنێكى بڵند بوو، بەشى زۆرى گوندى لێ دیاربوو سابات دوو سەكۆى درێژ مافورى لەسەر داخرابوون، سابات لەسەر چەند كۆڵەگەى بەرز وەستابوو توولانى مێو دای پۆشی بوو لەلاى خوارەوە كورسى داندرابوون كورسى میر مێزەكى لە پێش بوو لایەكەى تریش مێزێكى گەورە داندرابوو سەماوەرێكى گەورەى لەسەربوو چاپەزى لە تەنیشت وەستا بوو، لەناوەندى سابات كانیاوێكى چوار گۆشەى پڕ لە ئاوى ڕۆن هەبوو، لە دەوروبەرى سابات دارى جۆراو جۆرى بەرى لە شێوەى باخچە هەبوو لەگەڵ جۆرەها گوڵ.
كاتێك لاى میر هەستاین سەرماندا لەماڵى مامەكانم بە درەنگەوە گەڕاینەوە (جیزان) بەیانى كۆچ بار كراو كاتێك بەسەركەوتینە سەر زینى دەرگەڵە دیسان دیمەنە جوانەكانى كەوتنە بەرچاو زۆر بە ئارەزوەوە سەیرم دەكرد، وەك جارەكانى پێشوو ڕێگایەكەى پێیدا هاتبوین پێیدا گەڕاینەوەو گەیشتینەوە گوند، پیاوەكان بارەكانیان لێ كردەوە دواى گەڕانەوەمان زۆرى نەخایاند ڕەمەزان بەسەر داهات.
بۆ مانگى ڕەمەزانى ئەو ساڵە دیارە پیاوە پیرەكانى گوند داوایان لە سلێمان بەگ كردبوو چاودێرى ئەو كەسانە بكرێت ئەوانەى ڕۆژو ناگرن سزا بدرێن ئەگەر بە دیاركەوت بەڕۆژو نین، دیارە لە سەر خواستى پیرە پیاوەكان سلێمان بەگ لە مزگەوت بانگەوازێكى ڕاگەیاند كە هەندێ پیاو هەنە ڕۆژى ناگرن بە پێویست دەزاندرێت ئەوەى ڕۆژى ناگرێ سزا بدرێت، بەپێى ئەو داواكاریە ئەو بانگەوازەى بەخەڵكى گوند ڕاگەیندرا، دیارە سلێمان بەگ بە توندى چاودێرى ئەو كەسانەى كردوە، ئەوانەى لێیان بەشك بوە ڕۆژو ناگرن، لە ناوەڕاستى ڕەمەزان ئاگادارى سلێمان بەگ دەكرێت كەوا (عەوڵا خووس)ى شوان بەڕۆژ دەڕواتە بەرزاییەكانى كێوى (هەندرێن) ڕۆژێك دەیبنن كەوا (قەلنە) دەكێشێو سەریشى خستۆتە ژێر كەپەنەكو بۆ ئەوەى دووكەڵەكەى دیار نەبێت كەچى دیتبویان دووكەڵى قەلنەى (مام عوڵا) لە گوێچكەكانى كەپەنەك وەك بۆڕى سۆبە دەردەچوو، زاندرا بوو مام عوڵا ئێواران كە نزیك دەكەوتەوە لە گوند كیسەو سەبیلەى لەناو كڵاوو جەمەدانى دەشاردەوە، دیارە ئەو زانیاریانە زۆر بەڕێكو پێكى بە سلێمان بەگ گەیشتوون، ناوبراو دەنێریتە دواى عەوڵا خووس لەو كاتەى مام عوڵا بەرەو دیوانخانە دەڕوات پێش بەگاتە لاى میر لا دەداتە ماڵى (شێخەى حاجى) داوا لە (پورە حەلیم) دایكى (ئبسماعیل) دەكات نانو دۆشاوەكى بداتێ (عەوڵا) گۆتبوى: (حەلیمە ستور) ئەو زاڵمە ناردیتى بە دوامدا دەزانم زۆر توڕەیە شەڕو نیوە شەڕ هەریەكن لە براتە هەستە نانو دۆشاوەكم بدێ با تێرى بخۆم پێش ئەوەى بڕۆمە بەر دەستى میر، دیارە لەسەر خواستى مام عوڵا پورە حەلیم نانو دۆشاوێكى زۆر پوختى داوەتێ ناوبراو تێر دەخواتو هەڵ دەستى دەڵێت: (حەلیم یاڕەبى بچیتە بەهەشتێ). دەڕواتە دیوان سەلام دەكات پێى دەڵێن دانیشە عەوڵا دانانیشى هەتا سلێمان بەگ خۆى پێى گۆتبوو (مالمۆك) دانیشە ئەوكاتە دادەنیشیت ئەوجا سلێمان بەگ لەگەڵى دەكەوێتە دوانو پێى دەڵێت: (عەوڵا ئەو پرسیارانەى لێت دەكەم ئەگەر ڕاستى بلێیت بەڵێن بێت هیچت پێ نەڵێم تەنانەت ئەگەر شتەكەش ڕاست بێت ئەوا سزات ناكەم، بەڵام ئەگەر ڕاستى نەڵێیت دەزانى چیت لێ دەكەم؟‍‍‍‍‍!).
عەوڵا: (میرا بەسەرى جەنابت ئەوەى وا بێت دەڵێم وایەو ناى شارمەوە).
سلێمان بەگ: (عەوڵا بیستوومە دەڵێن تۆ ڕۆژێ لە چیا بەنهێنى لە بن كەپەنەك سەبیلە دەكێشىو ئێوارانیش كە لە گوند نیزیك دەكـەویتەوە كیسەو سەبیلە لەناو كڵاوو جەمەدانى دەشاریتەوە، ئەمە ڕاستە؟)
عەوڵا: (میرا خوا دەوامت بدات ئەوەكێ ئەو خەبەرەى بۆ هێناى، یان مەلائیكەت پێیان گوتى، بەڵێ وەڵاهى دەق وایەو ڕاستە لە جەنابت ناشارمەوە چ ئەمرێكى بفەرمووى بەر ئەمرم).
سلێمان بەگ: (عەوڵا مادام ڕاستیت گوت بڕۆ، هیچت پێ ناڵێم، بەڵام سزات دەدەم بەو مەرجەى چیدى ڕۆژوان نەخۆیت). عەوڵا دەڵێت بەڵێ، دەڕواتە دەرەوە، دەچیتەوە ماڵێ مام شێخە بە دایكى ئیسماعیل دەڵێت: (حەلیمە ستور ئەوا ئەو جارەش نەجاتم بوو بۆ جارێكى تریش خوا گەورەیە!).
دیارە (عەوڵا خووس) سزا درا بە بزنێك، ئەویش كراوەتە چێشتە جەژنى ڕەمەزانێ بۆ ئەو میوانانەى هاتبوونە جەژنانەى (سلێمان بەگ)، ڕۆژى جەژن گوندەكانى (دۆڵە منجەل، بەرسیرین، زێوە، كەورین) ئەوانى تریش هاتبوونە جەژنانەى (سلێمان بەگو مەلا ێادیق)، لەو جەژنە خەڵكێكى زۆر داڕژابوونە گوندى ماویلیان، خەڵكێكى زۆرى گوند بۆ ئاهەنگ گێڕان لە گۆڕستانى خوار كۆشكى ئێمە سەرگەرمى ڕەش بەڵەك بوون لە دارە گەورەكانیش جۆلانەیان هەڵ خستبوون شایىیەكى زۆر گەورەیان دابەستبوو ئەو میوانانەى ئەو لاوانەى لەگەڵیان بوون دەستى شاییان گرتبوو ئاهەنگ تەواو ببوو، یەكێك لە میوانەكان گۆرانى دەگوتن، بە شێوەیەك شایى وەجۆش خستبوو، ئەوانەى خەریكى جۆلانەش بوون جۆلانەكانیان بەجێهێشتوو ڕۆیشتنە شایى، تا دەهات شایى گەرمتر دەبوو واى لێ هات بەشى زۆرى خەڵكى گوندیش داڕژانە سەر گۆڕستان بە دواى دەنگى گۆرانى بێژەكەوە هاتبوون، شاییەكە ئەوەندە بەگەرمى دەكرا پیرەكانیش بە هەموو دڵیانەوە هەڵ دەپەڕین، دەنگى ئەو گۆرانى بێژە ئەو خەڵكەى تێكڕا هێنا بوە جۆشو دەستى شاییان گرتبوو.

وەك ڕەوشت ساڵى دووەمیش بەرەو كوێستان ڕۆیشتین
ساڵى دووەمیش لە ماویلیان كۆچ كەوتەڕێ بەرەوكوێستان، سەیرى باربەرەكانم دەكرد، لەوكاتەى لە پێچاوپێچەكانى شینكى ماویلیان بەسەر دەكەوتنو وێنەیەكى زۆر جوان دەكەوتە بەچاو بە ئارەزوەوە سەیرم دەكرد، هەر ئەوەندەم بینى یەكێك لە باربەرەكان هەڵدێراو گڵۆز بوەوە خوار بە بارەكەیەوە، پیاوەكان بەپەلەوە بە دواى كەوتن، بەلامەوە زۆر سەیر بوو لەو كاتەى گڵۆز بوو لە پڕێكا لە دارێك گیر بوو بەدارە كەوە مایەوە پیاوەكان گەیشتنێو یەكسەر بارەكەیان لێ كردەوە، سەیر ئەوە بوو وەڵاخەكە هەستاوە هیچى لێ نەهاتبوو ئەو دەمە بارەكەیان لێ باركردەوە بەسەریان خستەوە بە زەحمەتێكى زۆرەوە كۆچ لە شینك سەركەوت بەهەمان ڕێگادا ڕۆیشتن، ئەوەى پێشان پێیدا دەڕۆیشتن هەتا گەیشتینە دووڕیانى گۆڕستانەكەى (مام شێخ هەمزە) ئەو جارە كۆچ لایدایە ئەو ڕێگایەى بۆ(سەران) دەڕۆیشت، دیار بوو لەسەر ڕاسپاردەى باوكم دەڕۆیشتنە هەوارگە نوێیەكەى(كانى كنێر) ئەو ڕێگایەى بۆ ئەو هەوارگەیە دەچوو زۆر ناهەموارو ناخۆش بوو، كاتێك سەركەوتینوگەیشتینەجێ دیار بوو شوێنێكى زۆر ناڕێكو سەخت بوو، هەوارگەى ناوبراو ئەوە بوو كە(كاك عەلى) سەرانەیى سازى كردبوو، كۆمەڵێك كۆلى دارى دروست كردبوونو ئاویان دەڕژایە ناو بۆ خواردنەوەى مێگەلى مەڕو بزن، كەلە لەوەڕگا دەگەڕانەوە.
هەوارگەى (كانىكنێر) دەكەوێتە بەرى (هەندرێن) بەدیوى كوێستانى (كارۆخ)دا لە خواروى گەروى سەران لە (گۆڕمێكوك) ڕێگایەك بۆ هەندرێن دەڕوات بەسەر دەكەوێتە گەرووى ڕەشماڵان، دیوەكەى هەندرێن بەسەر دۆڵە منجەل دا دەڕوانێ، لەوێوە كێوەكانى (زۆزكو سیرینو هەڵگۆرد)دیارن، هەروەها كوێستانى (بن كارۆخو بەشى زۆرى باڵەكایەتىو كێوى قەندیل)یش دیارن.
هەوارگەى كانى كنێر لە شوێنێكى هەڵدێرو ناڕێك بوو، بەڵام ڕووى لە كێوە بەرزەكەى كارۆخ بوو تەواوى بەربارى كارۆخت لێ دیارە هۆبە ڕەشماڵەكان لە بەرچاون بەتایبەتى شەوان ئاگرى هۆبە ڕەشماڵەكان لە دورەوە دیارە، دیمەنێكى زێدە جوان دەكەوێتە بەرچاو، مرۆڤ بە ئارەزوەوە سەیرى دەكات ئەو دیدەنیەم هەردەم لە یادەو دەكەوێتەوە بەرچاوم.
لە دواى جێنشین بوون لە هەوارگە، ڕۆژێك لەگەل یەكێك لە چەكدارەكانمان (عەلى شێركاوەیى) بەسەر كەوتینە گەرووى ڕەشماڵان، لەوێوە سەیرى (دۆڵە منجەل)مان دەكرد، ماویلیان ڕووبەڕوو بوو زۆر چاك دیاربوو خەڵك لەناو گوند هاتو چۆیان دەكرد دەمان بینى لەسەر (كانى گوێزى) مەلاكۆر ماینەكەى سلێمان بەگى دەشوشت.
هەوارگەى (كانىكنێر) خۆشیەكەى لەوەدا بوو شوێنەكەى بەرزبوو دەوروبەرى دارو درختى چیایى هەمە جۆر بوو، شەوان گوێت لە دەنگى ئەو باڵندانە دەبێت كە شەوان دەخوێنن وەك (كوندە پەپۆو قەرەباشكە)و بەیانیانیش زوو پەپۆو بولبولو تۆپ تۆپەو قاسپەى كەو)ئاوازێكى خۆشت پێ دەبەخشن، جیا لەوەش شەوان ئاگرى هۆبە ڕەشماڵەكانو ئاگرى هەوێزى شوانەكان لە هەموو كوێستانى بن كارۆخ دەبیندراو دەنگى چەمارۆى سەگەكانى نزیك دەبیسترا، ئەمە یادگاریەكى تۆماركراوى مێشكى منداڵیەو لەیاد ناكرێت!
لە ناوەڕاستى هاوینى ئەوساڵەدا باوكم بە سەردان هاتە لامان، لەو شەوانەى لاى ئێمە بوو شەوێك بە درەنگەوە لە(گۆڕ مێكوك) لە خوار گەرووى سەران نیزیك بە هەوارگەكەمان بوو بە هاتوو هاوارى شوانو چەمارۆى سەگەكان، باوكم لە ڕەشماڵ دەركەوت چەند گوللەیەكى تەقاندو زووبەزوو دوو چەكدارى بە دواى هاوارەكەدا ناردن، بێگومان لەگەڵ دەنگى تەقە هەموومان لە خەو هەستاین نەمان دەزانى ئەو هاوارە چىیە!؟ هەتا لاى بەیانى ئەوانەى بەدواى هاوارەكە دا چووبوون گەڕانەوە ئەوكاتە زاندرا كە هەرس (وورچ) بەناو مێگەلى (عەوڵاخوسى) ماویلى كەوتوونو زیانێكى زۆریان لێداوە، ئەوكارەساتە كردارى تاكە هەرسێك نەبوو، بەڵكو كردارى چەند هەرسێك بووە، ئەوەى ڕاستیە ئەوكارەساتەو ئەوكوشتارەى لەو مێگەلە بزنەى عەوڵا خووس كرابوو جێگاى سەر سوڕمان بوو!.
ئەوەى بەیادمە ئەوكاتەى باوكم هاتە سەردانمان لە هەوارگەى كانى كنێر (مام حەمەشریفو مەلا سمایل بێشوكى) لەگەڵ بوون، چەند ڕۆژ لەوێ مانەوە ڕۆژێك نیشانیان دانابوونەوە زۆریان تفەنگ هاویشتن، لەكاتى تەقە دەكرا هاشەى دەنگى تەقە لە كێوەكان دەنگى دەدایەوە زۆرم هاشەكە پێ خۆش بوو، باوكم لەگەڵ میوانەكان چەند ڕۆژێك مانەوە، شەوان هەتا درەنگ كاغەزانەیان دەكردو بەگاڵتە لەگەڵ (مەلا سمایل) ڕایان دەبوارد.
لە گەڕانەوەیان بە هەندرێن دا ڕۆیشتنەوە بەو نیازەى ڕاوى كێویەكان بكەن لەڕێگایاندا، ئەوە بوو لە دواى گەڕانەوەى ئەوان بەچەند ڕۆژێك لەگەڵ دایكم لە هەوارگە دابەزینە خوارەوە بۆ ناو دارستانى بنار، بەنیازى چنینى (گڵوان) بۆ خۆش كردنى مەشكە لەگەڕانەوەمان درەنگ داهات تاریك داكەوتبوو، ڕێگا هەوراز بوو بەسەر دەكەوتین بەرەو ماڵ دەگەڕاینەوە من لەپێشەوە دەڕۆیشتم كاتێك دیتم گیانەوەرێك لە ناوەندى ڕێگا دەجوڵێتەوە، زوو وەستام بە دایكم گوت: (دایە ئەوە چىیە؟) وامزانى سیخورە! دایكم زوو گوتى: (كوڕە بەگەڕێوە مارە، ماڵ وێران ئەوە ئەژدیهایە ڕێگاى گرتوە!) لەگەڵ قیژاندنى دایكم یەكسەرگەڕامەوە دواوە زۆر دوور كەوتینەوەو لەڕێگا لامانداو بەسەركەوتین كەهەستى ئێمەى كرد دەستى كرد بەكیفە كیف، دیاربوو مارێكى زۆر گەورە بوو نەیدەتوانى بجولێتەوە، ئەو شەوە بەدرێژایى شەو مارەكە دەهاتە خەونم لێى ترسابووم، لەدواى ماوەیەك یەكێك لەچەكدارەكانى لامان مارەكەى كووشتبوو كە كوژرا ئەوكاتە زانرا كە زۆر گەورەیە.
سەرەتاى پایز لە كوێستان بوو بەسەرما، لە كێوە بەرزەكان بەتایبەت لە كێوى كارۆخ دەنگى هاشەى با لە بەرزایىیەكان لە گەڵى (خرێنە) دەهات بەیانیەك زوو كۆچ بارى ماڵ گواستنەوە كەوتەڕێ كاتێك بەناو گەڵیدا دەڕۆیشتین بەسەر جۆى سۆراندا بەرەو(چنێران) ڕۆیشتین شەو لەنزیك ئاوى چنێران ماینەوە، بەیانى لەگەڵ گەزنگى هەتاو كۆچ بارى كرد، لەو ڕێگایە دەڕۆیشتین ئەوەى جارەكانى پێشوو پێیدا دەڕۆیشتین گەڕاینەوە ماویلیان، ئەوەى دێتەوە یادم ئافرەتانى گوند دەهاتنە لاى دایكم بە بۆنەى هاتنەوەى لە كوێستان منیشیان دەگرتە باوەشو ماچیان دەكردم لە دوایى واى لێهات خۆم دەشاردەوە لە دەستیان.

بنەماڵەى شێخەكانى ماویلیان
ئەوەى زاندراوە (شێخ نەبى) كەناسراوە بە (پیرى ماویلى) هەڵكەوتوى گوندى ماویلیان بووە، پیرىماویلى شێخێكى بە ناوبانگو ناسراوى دیاربووە، بەڵام وا دیارە شێخ لە گوندى خانەقا دانیشتوە ژیانى بەسەر بردوە، بەڵام كەسوكارەكانى لە ماویلیان ژیاون، ئەوكاتەى ئێمە هاتینە ماویلیان تەنیا دوو منداڵى بنەماڵەى پیرى ماویلى تازە پێگەیشتوو، پاش بابى ئەو بنەماڵە لەپیرى ماویلى مابوون، هەردووكیان ئامۆزا بوون (شێخ تاهیرو شێخ قادر) تەمەنیان (13 ـ 14) ساڵى دەبوو دەیان خوێند لەگەڵ فەقێیەكان لەلاى (مەلاێادیق)ى مەلاى گوندى ماویلیان، ئەو دوو لاوە لە بنەماڵەى پیرى ماویلى بوون بابیان نەمابوو، هەریەكەى ماڵى خۆى هەبوو، دایكیان بناوانیان بوونو چاودێریان دەكردن، ماڵى(شێخ تاهیر) نیزیك بوو لە ماڵى ئێمە، ماڵى (شێخ قادر) لەسەرووى گوند بوو، ئەو لاوانە هەڵكەوتوو خۆشەویست بوون ڕێزى زۆریان لێ دەگیرا لەناو كۆمەڵ ئەگەرچى گەنجیش بوون تاقانەى دایكەكانیان بوون.
دێتەوە یادم گەورەترین تاوانى بەدكارى لەگەڵ ئەو دوو تاقانەیە كرا، تاوانى ئەوها ڕووى نەداوە، شەوێك نیوەى شەو لە گوند بووە هاتو هاوارو بانگو ڕۆ ڕۆى دایكەكانیان، خەڵك دەڕۆیشتنە مزگەوت گوتیان لە حوجرە فەقێیان (شێخ تاهیرو شێخ قادر) كوژراون! ئەوەندەم بەبیرە چەكدارەكان بە گورجى ڕۆیشتن بەدواى ئەو فەقێیەى ڕاى كردبوو فەقێى ڕاكردوو خەڵكى بادینان بوو لەگەڵ ئەوان لە حوجرە بوو، وا بەدیاركەوت لەو كاتەى خەڵك ڕۆیشتنە مزگەوت سەیر دەكەن لە حوجرەى فەقێیان (شێخ تاهیر) تەواو بوەو (شێخ قادر)یش بریندار بوەو بە بریندارى خۆى گەیاندۆتەوە ماڵیان، بەڵام بەپەرۆشەوە ئەویش لە ڕێگاى ڕواندز تەواو بوو!.
ئەوەى زاندرا كارەساتەكە بەو شێوە باس كراوەو دەڵێن، زیاد لەهەموو شەوێك ئەو دوو لاوە ئەو شەوە لە حوجرەى فەقێیان خەوتوونو لەوێ ماونەتەوە، ئەوشەوە تەنیا فەقێیەكى تریان لەگەڵ بوە بەناوى (فەقێ حەسن) خەڵكى بادینان بووە، كاتى نان خواردنى مەغرەب بە درەنگەوە (حەمە حوسێن)ى چاپەزى میرى دەرگەڵە دەڕواتە لایان شەو لەوێ ماوەتەوە، ناوبراو گوتویەتى: (من لەناڵەى شێخ تاهیر بەخەبەر هاتم لەناو دەستم دا تەواو بوو، شێخ قادریش بریندار بوو فەقێ حەسەنیش نەمابوو، هەر ئەوەندەم بۆ كرا شێخ قادرم گەیاندەوە ماڵیانو خەڵكەكەشمان لە گوند ئاگاداركردەوە ئەو كارەساتە خوێناویەمان پێ ڕاگەیاندن).
لەوكاتەى جەنازەكانیان لە ڕواندز گەڕاندەوە ماویلیان بۆ ئەو دوو شەهیدە لاوە زۆر بەپەرۆش بووم كوڵى پەرۆشى دڵى زۆر تەنگ كردم لە كاتێكدا دایكەكانیان شینیان بۆ دەگێڕان، بەتایبەتى كە جەنازەكانیان دەبردن بۆ سەر گۆڕستانو تێكڕاى خەڵكى گوند بە پەرۆشەوە لەگەڵ جەنازەكانیان دەڕۆیشتن بەشینو گریانەوە ئەوەى دەنگى دایكە جەرگ سووتاوەكانى گوێ لێ دەبوو خۆى پێ ڕانەدەگیرا.
ئەو دوو شەهیدە لە گۆڕستانى نیزیك كۆشكى ئێمە بەخاك دەسپێردران، لە دواى ماوەیەك سەر پۆشێكى جوانیان لە سەر گۆڕەكانیان دروست كردن، خەڵكێكى زۆر دەڕۆیشتنە سەر گۆڕەكانیان بۆ خواستنى مرادو داخوازى.
ئەوەى شایەنى باسە ئەو كارەساتە زۆر دڵتەزێنە بەڕاكردنى فەقێ بادینیەكەو وون بوونى داپۆشراو بێ دەنگى لێكرا، ئەو دوو لاوە بێ تاوانە ڕۆنایى چاوى دایكەكانیان بوون لە بەدكارى (فەقێ حەسەن) بەولاوە هیچ هۆیەك دیار نەبوو، ئەو دوو لاوەى پێ بكوژرێن. بەڵێ گەورەترین تاوان بوو دەرحەق ئەو دوولاوە ئەنجامدرا بەبێ ئەوەى بزاندرێت هۆى كوشتنى ئەو دوو جوانەمەرگە چى بوو؟ كێ بوو بەو تاوانە گەورەیە هەستا؟!.
وەك لەسەرەوە باسكراوە مەلاى ئەو كاتەى گوندى ماویلیان (مەلا ێادیق بوو كوڕى خەلیفە حارس)بوو ناوبراو مرۆڤێكى زۆر خۆشەویستو بەڕێز بووە لەناو كۆمەڵو جەماوەر بەشێوەیەكى گشتى، لەبەر ئەو ڕەوشتە بەرزەى لە دوایدا بوو بە شێخ، ناوبراو لە ماویلیان جێگاى دیار بوو ڕێزێكى تایبەتى لە ناو خەڵك هەبوو، هەر ئەوەش بوو خەڵكێكى زۆرى دەوروبەرى ڕواندزو باڵەكایەتى ڕوویان كردبووە تەكیەى ئەو مرۆڤە هەست بەرزە.
(شێخ مەلا ێادیق) مرۆڤێكى ڕاستو پاكى ئاینى بوو، بەڕاستى ئاین پەروەر بوو لە ئاین بەو لاوە مەرامێكى ترى لە دڵ نەبوو، ناوو دەنگى بەربڵاو بوو بە شێخ مەلا ێادیقى ماویلى ناسرا.
كوڕە گەورەكەى (شێخ محمد) برادەرم بوو هەر پێكەوەش بووین بەسەربازى كۆمارى كورد لە مهاباد لە ساڵى (1946)، هەڵسوكەوتى محمد بە كوڕە شێخ نەدەچوو!.

ساڵى 1932 سلێمان بەگ چۆتە بەغــدا
ئیسماعیل بەگى ڕواندزى لاوێكى تازە پێگەیشتووى بنەماڵەى پادشاى ڕواندز بوو، تاقانەى ئەو بنەماڵە گەورەیە بوو، دەسەڵاتدارى ڕواندز بوو، ئەو كاتە لەلایەن كوڕى (نورى باویلى ڕواندز)ى تەقەى لێ كراو لە هەولێر بریندار كرا بۆ تیمار كردن ڕۆیشتبوە بەغدا، لەوێ ناردبووى بەدواى سلێمان بەگ كە بڕواتە لاى لە بەغدا، ناوبراو ڕۆیشتبوە بەغداو ماوەى سێ مانگ لاى ئیسماعیل بەگ ماوەتەوە.
ئەوكات شەوان چەكدارەكان بۆ نۆبەت گرتن دەهاتنە ماڵمان (حەسەنى قەلاشىو سێمانى میشە گۆج)ێ، ئەوانە ماڵو منداڵیان هەبوو لەكاتى نۆبەت دەهاتن نۆبەتیان دەگرتو دەڕۆیشتنەوە ماڵیان، (مەلا كۆرو حوسێنى دەلۆو عەلى عەجەم) ئەوانە هەر لەناو ماڵ بوونو كارەكانى ناو ماڵیان دەڕۆیاند، عەلى عەجەم ئەوەندەى بڵێیت بەتواناو بە تێنو تاقەت بوو، لەگشت ڕوێكەوە ئیشوكارەكانى ماڵ ئەو پیاوە ڕاى دەپەڕاندن، ئەوەى ئەو پیاوە دەیكرد كارى چەند كەسێك بوو بیكەن، ناوبراو مرۆڤێكى پتەوى تێك چەقى بوو خۆى لەكار نەدەشاردەوە.
شەوان كە دادەنیشتین لە زۆر ڕوەوە دەدوان، شەوێك كرا باسى سلێمان بەگ زۆر گیر بوو لە بەغدا عەلى عەجەم بە دەنگ هاتو گۆتى: (لەو نزیكانەدا سلێمان بەگ دەگەڕێتەوە پشتێنەكى كەسكى بەستوە، بەڵام بەگاتەوە جێ مەلا ێادق ئەو پشتێنەى پێ دەگۆڕیت، لەبەر ئەوەى كەسك تەنیا ئەوەى سەید بێت دەى بەستێت)، ئەوانەى دانیشتبوون گاڵتەیان بەقسەى عەلى دەهات، بەڵام چى گووت وا دەرچوو ئەو كاتەى سلێمان بەگ گەڕایەوە پشتێنى كەسك بوو، لەسەر داواى مەلا ێادق پشتێنى فڕێ دا ئەوكاتە دەیان گووت(عەلى عەجەم) سیحربازە.
ئەوكاتەى لە بەغدا بوو زوو زوو دەیان ناردم بڕۆم بە(حەسەن)ى قەلاشى بڵێم بێتە ماڵمان كاریان پێیە، سەیرى ئەو پیاوەم دەكرد ئەوەندە لەسەر خۆو شلو خاوو بوو داگیرساندنى سەبیلەكەى ماوەیەكى درێژى دەویست، دونیا وێران بوبایە قەت خۆى شێلو نەدەكرد هەتا دەگەیشتە ماڵێ كاتێكى زۆرى پێ دەچوو، جار جاریش دەچوومە ماڵى (مام سێمان) دەمبینى كۆمەڵێك منداڵیان هەبوون لە تەمەنى منو هەورازتریش، هەموویان تێكڕا ڕووتو پێ خواس بوون، ئەوەش ئەوە دەگەێنێ (مام سلێمان) دەست كورت بوو هەر ئەوەندەى پێ دەكرا نانیان بۆ دابین بكات.
بەشى زۆرى كاتم لەگەڵ (ئیسماعیل مامە شێخە) بەسەر دەبرد، زۆر جار دەڕۆیشتینە دەرەوەى گوند بەدواى باڕەكەو زۆر لەماڵى ئەوان دەبووم، بەشى زۆرى شەوانیش هەتا درەنگ لەماڵیان دەمامەوە، دەم بینى زۆر دەست كورت بوون ژیانو گوزەرانیان ناساز بوو ئەوەى هەیان بوو چیلكو كەرەكیان هەبوون خانوێكى گەورەى لەسەر كۆڵەگە ڕاوەستاو چەند ناوبڕێكى تێدا كرابوو بە قیسپو تانۆك شوێنێك بۆ خۆیانو شوێنی كەرو چێڵو كەلو پەلى ئاژەڵ بۆ كاو گیاو هێریش، ئەو ناوبڕەى بۆ خۆیان جیا كردبوەوە لەناوەندى ئاگردانێك هەبوو ئاگرى تێدا دەكرایەوە، ئەو ئاگردانە لە جیاتى سۆبەو چراو چێشتى لەسەر لێ دەنرا، بەزستانیش لەدەورى دادەنیشتن ئەو دوكەڵەش لەبەرى خانوو لەسەریەك كۆ دەبوەوە سەیرى بەرى خانووت دەكرد ڕەش دا دەگەڕا لولەكى پێدا شۆڕ دەبوونەوە ناوە ناوە دەكەوتن وات دەزانى ئاخۆ چى تەقیوەتەوە، جیا لەوەش لەدیوەكەى ترى ناوبڕ چێڵ دەبەسترایەوە كاتێ میزى دەكرد پشكى بەوانە دەكەوت كە لەدەورى ئاگردانەكە دادەنیشتن، هەرتەنیا ماڵى مامە شێخەوانەبوو، بەڵكو گوند تێكڕا ئەوهابوو، خەڵك وەها دەژیا.

سـۆفـى سلێمان لە دارى قەبرستانێ دەبەسترێتەوە
زاندرا (ێۆفى سلێمان) كە مجێورى مزگەوت بوو لەگەڵ (حوسێنى دەلۆ) كە یەكێك بوو لە چەكدارەكانى سلێمان بەگ بەقڕە دێتو (پەنگر كێش)kێك لەسەرى حوسێن دەدات سەرى دەشكێت، ڕۆژێكى زستانى دژوار باو كڕێوە بوو ێۆفى لە دارى قەبریستان دەبەستنەوە، بە ڕێكەوت من لەگەڵ كوڕى شوانى لە دەرەوەى گوند بووین، زۆر تەڕ ببوم لە دیوانخانە لە تەنیشت سۆبە درێژ ببوم، كاتێك لە دەنگە دەنگى پیاوان بەئاگا هاتم دیتم كۆمەڵێك لە پیاوە ڕیش سپیەكانى گوند دانیشتبوون چاوەڕێى سلێمان بەگ بوون بێتە دیوانخانە زوو هەستام بەخێر هاتنم لێ كردن چوومە دەرەوە دیتم ئافرەتێك منداڵێكى بەباوەشەوە بەو سەرمایە دەیویست بڕواتە ماڵمان لە ترسى سەگەكان نەی دەوێرا بڕوات زوو دەربازم كرد، ئافرەتەكە دەگریا، دیاربوو دایكم بەخێرى هێناو دانیشت، بە دایكم گوت ئەوەچی بەسەر هاتوە؟ دایكم گوتى نابینى مێردیان لە دارى قەبریستانێ بەستۆتەوە؟. لەگەڵ قسەكانى دایكم ڕۆیشتم سەیرى قەبرستانم كرد، باو كڕێوەیەك بوو كەس خۆى پێ ڕانەدەگیرا بینیم چۆن بە گوریس لە دار بەستراوەتەوە.
كاتێك گەڕامەوە لاى دایكم پرسیم دایە ئەوە بۆچى بەو سەرمایە بەستراوەتەوە ئەدى نامریت؟ دایكم گوتى كوڕم خوا ڕوحمى پێ دەكات، بە درەنگەوە لەسەر خواستى ڕیش سپیەكانى گوند لە دارى قەبرستان كرایەوەو خرا تەویلەى وەڵاغەكان ئەو شەوە لە تەویڵە بەند بوو بەیانى بەربوو لەسەر داواى (خەجە درێژى ژنىحمدە ڕەشى).

بۆجارى دووەم لەسەر خواستى ئیسماعیل بەگ باوكم چووە بەغدا
لەبەهارى 1933دالەسەر خواستى(ئیسماعیل بەگ)، (سلێمان بەگ) دەڕواتەوە بەغدا لەدواى ڕۆیشتنى باوكم بۆبەغدا مام میرۆ هاتە ماویلیان لە گەڕانەوەى بۆ دەرگەڵە منیشى لەگەڵ خۆى بردم چەند ڕۆژێك لەوێ ماوە، شەوێك لەگەڵ خۆى بردمى ڕۆیشتمە دیووانخانەى (میر حمدامین بەگ) ئەوەى دێتەوە یادم مانگە شەوبوو، سەردەمێك لەدایوان دەركەوتمە سەربانى پێش دەرگاى دیوانخانە لەوێوە بەشى زۆرى گوند دیاربوو دیدارێكى ئەوەندەى جوانى چۆمى پڕلە گوێزو ئەسپیندارى ئاوەڕێژ دەكەوتە بەرچاو هەردەم شایانى یادكردنەوەیە، ئەوەى زۆر دڵى شادكردم ئەوە بوو گوند بێدەنگ بوو تەنیا هاشەى سۆلاوى ئاوى ئاوەڕێژ دەهات، ئەوەندە دڵگیر بوو وەك شریتى تۆماركراو هەركاتێ دێتەوەیادم وا دەزانم لەهەمان شوێن وەستاوم، ئەودیمەنەى دیتبوم ئەوها دەكەوێتەوە بەرچاوم، دڵم بێ گووشاد دەبێت یادێكى زیندووى دەكەمەوە، دوواى ماوەیەك لەگەڵ حاجى غەریب گەڕامەوە ماڵ.

ڕاگەیاندنێكى بەپەرۆشى دڵ تەزێن
وەك لەسەرەوە دیارى كراوە لەسەرخواستى (ئیسماعیل بەگ)، (سلیمان بەگ) گەڕایەوە بەغدا، لەهاوینى (1933) لەپڕێكا دەنگوباسێكى دڵتەزێن دەگاتە دەرگەڵە بەكەسووكارى (سلێمان بەگ) ڕادەگات كە لەبۆسەیەكى دوژمنكارى لەدۆڵى (نیشاوێ)k (ئیسماعیل بەگو سلێمان بەگ) كوژراون. لێرەدا خوێندەوارانى بەڕێز ئاگادار دەكەمەوە دەربارەى ئەو كارەساتە دڵتەزێنە لە مێژووى باوكم بەدرێژى لە كتێبەكەى دەرگەڵەو بنەماڵەى میرەكان نوسراوەو دیار كراوە. یادى ئەو ڕۆژەم دێتەوە بیر، بەیانیەك زۆر زوو بوو خەڵكێكى زۆر لە ژنو منداڵ لەدەرگەڵە ڕا بەهاووارو شینو گریان هاتبوونە ماویلیان بەدواى ئەو هاوارە دڵتەزێنەدا، دیار بوو دەستە دەستە چەكدار بەرەو ڕواندز دەڕۆیشتن زۆرى نەخایاند (میر حمدامین بەگ) بەسوارى وەڵاغ دەهات گەیشتە نزیك قەڵات، بەغار چوومە پێشى پێم گۆت: (باپیر دەچى بابم بینیەوە؟!) ئەوەى بەیادمە میر دەستە سڕەكەى لەبەر پشتى دەرهێناو چاوى پێ دەسڕینەوەو بە(فەتاح ماویلى) گۆت هەڵى گرە بیبەوە. لەدواى ئەوەى ئەوان بەرەو ڕواندز ڕۆیشتن بۆ ئێوارەى ئەو ڕۆژە ڕاگەیاندرا كە(سلێمان بەگ) بریندارە نەكوژراوە بۆ بەیانى ئەو خەڵكەى لە دەرگەڵە هاتبوون بۆ ماویلیان گەڕانەوە، دیارە لە دەرگەڵە گۆڕیان بۆ هەڵكەندبوو ئامادەكرابوو، بەڵام كاتێك دەنگ گەیشت (سلێمان بەگ) نە كوژراوە سەریان داپۆشى، ماوەیەكى زۆر بە داپۆشراوى مایەوە لە دواییدا پیاوێكى ناودارى شۆڕشى (شێخ سەعیدى پیران) بەناوى (جەلال بەگ) كە ئاوارەبوو لە دەرگەڵە مرد باوكم ڕێگاىدا ئەو پیاوەى لە ناودا بنێژن.
بێگومان ماوەیەكى زۆر شین بۆ (ئیسماعیل بەگ) داندراو خەڵكێكى زۆر لەو شینە بەشداریان كرد، بەدیاركەوت نەمانى ئەو پیاوە زیانێكى زۆرى بەخشى.
ئەوەى دیار بوو باوكم بەچەندگوللەیەك برینداربوو، ماوەیەكى درێژ لە نەخۆشخانەكانى موێلو بەغداد خەریكى تیماركردنى برینەكانى بوو، هەتا مردیش گووللەیەك لەناو ڕانیدا مایەوە زیاتر لە سىوپێنج ساڵ.
لەوكاتەى لە سۆڤیەت بووین باوكم شتێكى بۆ باس كردم دەربارەى (ئیسماعیل بەگ) گۆتى: (ئەو مرۆڤە یانى ئیسماعیل بەگ بەنیاز بوو ئەو سەفەرەى دەگەڕاینەوە ڕواندز لەگەڵ ماڵى (نورى باویل ئاغا) پێك بێتەوەو خوینیان بداتێو ماڵیشى لە ڕواندز بەگوازیتەوە هەولێر، بەڵام پێ ڕانەگەیشت ئەو كارەساتە ڕوویدا، ئەو مرۆڤە بەنیازى كۆمەڵێك پڕۆژە بوو ئەگەر بمابایە. ئەگەرچى دایكى زۆر شتى لێ تێك دابوو بە دواى قسەى نەدەهات، وەك هەستم كرد وا دیاربوو ئەوجارە خەریك بوو گوێى نەداتێو بەدواى قسەى نەكەوێت كارەكانى وەك پێویست ئەنجام بدات.
بە گۆتەى باوكم (ئیسماعیل بەگ) گەنجێكى پێ گەیشتوو بوو پێى خۆش بوو پەیوەندى لەگەڵ خزمەكانى هەبێتو بە تێبینى بێت بە بەردەوامى، بەڵام دایكى ڕێى لێ گرتبوو نەى دەهێشت ئەو پەیوەندیە هەبێت.
لە دواى نەمانى ئەو مرۆڤە هەڵكەوتوە، ئەو هەموو سەروەتەى ماڵى پادشا كەوتە ژێر دەستى پیرەژنێك، لە دواى نەمانى ئەویش ئەو هەموو موڵك و سامانەكە تەڕاو بەڕا كراو بێ سەرو شوێن بوو تەواوى دەشتى هەریرو باتاس لەگەڵ دەشتى ڕواندزو دیانا هى ماڵى پاشا بوون.
باوكم دەڵێت: لە دادگا بڕیار درا (نورىو خدرى حمدە شینى) لە سێدارە بدرێن، مەلیك (فەیسەل) ئیمزاى نەكرد، جارى سێیەم بڕیارى لە سێدارە درانیان درا مەلیك (فەیسەل) هەر ڕازى نەبوو ئەوە بوو بە موئەبەد بەندكرانو دواییش بەردران.
(حازم بەگى) زاخۆیى لەگەڵ (ئیسماعیل بەگ) نائب بوو، زۆر دۆست بوین گۆتبوى: (مەلیك فەیسەل زۆر ناڕازى بوو لە ئیسماعیل بەگى ڕواندزى).

ماڵمان لە ماویلیان گواستەوە دەرگەڵـــە بەیەكجارى
لەسەرەوە نووسراوە لەسەر خواستى ڕیش سپیەكانى ماویلیان (سلێمان بەگ) ڕۆیشتۆتە ماویلیان دیارە ماوەیەكى تەواو لەوێ ئاغاى ئەو گوندە بووە، لە ئەنجامى سەرهەڵدانى هەندێ ناكۆكى نێوان (سلێمان بەگ)و ماویلیەكان بەوە گەیشت (سلێمان بەگ) بەگەڕێتەوە دەرگەڵە، شوێنى بابو باپیرەكانى.
ئەو ساڵەى گەڕاینەوە دەرگەڵە هاوین بوو، كەپرو ساباتێكیان بۆ كردین لەناو باخچەى (مستەفا بەگ) لە بەرى گەرەكى گوند لە نزیك (كانى ئەحمەد بەگ) جێگاى كەپرو سابات ئەوەندەى بڵێیت خۆش بوو لەژێر سێبەرى دار گوێزە گەورەكان، ئەوەى دەمەوێت لێى بدوێم ئەوەیە گەڕانەوەى ماڵمان بۆ دەرگەڵە گۆڕانكاریەكى زۆرى پێوە دیاربوو ئەوەى پێشان بۆمان دەكرا لەوە بەدوا بۆمان ناكرێ ئەو بەروو داهاتەى دەهات لەمەودوا ناێیت، ئەوەى جاران بۆت دەكرا دەبێ ئێستا بەخۆت بیكەى!.
ئەوساڵەى گەڕاینەوە دەرگەڵە بەڕێكەوت ئەوساڵە مازى زۆر بوون، وەك ڕەوشت پێش بەردانە مازى زۆر كەس دەڕۆیشتنە چیا بۆ دەست نیشان كردنى مازى دیارە، هەر بەونیازەش فەقێیەكانى خەڵكى دەرگەڵە(فەقى ئەحمەدى وەستا قادرىو فقێ خدرى حاجى حمدامینو فقێ حەسەنى جۆڵا) كەوتبونە ڕێ بەرەو دارستانى دەووروبەرى (كانى داوەرى)، گۆیا بۆ بەسەركردنەوەى مازو هاتون، لەوكاتەى ئەوان بەسەر دەكەوتن من چوو بووم چڵو بۆكاوڕ بێنم، لە دوورەوە ئەوانم بینى خۆم لە ناو تەڕاشێك پەنادا بۆ ئەوەى نەمبینن دەبێ ئەوە بڵێم ئەوان زۆر لەمن گەوورە تربوون ئەوان لە تەمەنى چواردە پازدە ساڵى دا بوون من لەتەمەنى حەوت هەشت ساڵىدا بووم ئەوان بە پێكەنین هەوارز دەهاتن كاتێك گەیشتنە ناو دارە گەورەكان سەیرى دارەكانیان دەكرد(فقێ ئەحمەد) بانگى كرد: (كوڕە وەرن سەیرى ئەو دارە بكەن ئەوەندەى مازو پێوەن، مەگەر قەدەكانى ببڕین ئەگینا زۆر زەحمەتە چنینى)، دیاربوو لە ژێرەوە دیتیان مازى زۆر پێوەن دەستیان كرد بە مازى كردن بەبێ ئەوەى ڕێزى قەدەغە بەگرنو قەدەغەیان شكاندو ڕەوشت ویاساى گوندو كۆمەڵگەیان بەبیر نەبوو دەستیان كرد بە مازى كردن لەوكاتەى سەرگەرمى مازى كردن بوون بەدەنگێكى ناشاز بانگم كردن هۆهۆ (فقێ ئەحمەد)، ناوبراو كەمێك گوێى ڕاگرت جارێكى تریش بانگم كرد، ئەوجارەى بانگى ئەوانى تریشم كرد دیاربوو هەستیان ڕاگرت دیتیان كەس دیار نىیە جارێكى دیكە بانگم كرد كوڕە (فقێ ئەحمەد) زۆر بەئاڵۆزى بەوانى ترى گۆت: كوڕینە بەقورعان ئەوە دێوەزمۆكەیە!!... هەرئەوەندەم بینى (فقێ خدر) لە سەردارێ خۆى فڕێدایە خوارەوە سەرەو ژێر هەڵاتنە خوارەوە كەس بەكەس ڕانەدەگەیشت ئەوها ڕایان دەكرد لە دووسێ جێگا سەرپەلۆیان دەبردو لەپو لەپ دەكەوتنە خوارەوە، ئەوەندەم گوێ لێ بوو (فقێ ئەحمەد) بەوانى ترى گۆت: (كوڕە دۆخینتان بكەنەوە)، بەڵام ئەوەى دیاربوو دۆخینو هیچیان بەبیر نەمابوو لە هەڵاتن بەدەر، ئەوەى هەڵاتنى ئەوانى بینى بوایە دەتگۆت ئەوانە دەبێ چیان لێ قەوما بێت ئەوها ڕادەكەن، بەشێوەیەك ڕایان دەكرد (مەلاسید) دیتبوونى چۆن هەڵدەهاتن!.
لەدواى هەڵاتنى ئەوان بەدواى شوێنى ئەواندا ڕۆیشتم ئەو مازوانەى لێیان ڕژابوون هەموویانم كۆكردنەوەو گەڕامەوە گوند (فقێ ئەحمەد)م دیت لە بەردەرگاى مزگەوت پێم گۆت: (بۆ ئەوها هەڵاتن لە كانى عروسان ئاوڕێكتان لە دواى خۆتان نەدایەوە؟!.
(فقێ ئەحمەد) گوتى: بۆ تۆ لەكوێ بووى؟ گوتم من لە(كانى داوەرى) لەسەر دارێك مازوم دەچنین. (فەقێ ئەحمەد) ئەوەندە بە قیتوو قۆزى وەڵامى دامەوەو گۆتى: (بۆ ئەگەر تۆ گوێت لەدەنگى كابووس بیت بەناوى خۆت بانگت بكات ڕاناكەیت؟!).
لە قاقاى پێكەنینم داو گۆتم: كوڕە كابوسى چىو تەڕەماشى چى من بووم ئەوسێ زەلامەم تووشى هەڵاتنێكى واكرد هەتا مردن ئەو ترسەیان لەبیر نەچێتەوە، ئەگەر باوەڕیش ناكەن ئەوە ئەو مازوانەى لێتان ڕژابوون هەمووم كۆكردنەوە، باسى ئەوەم بۆ كردن چۆن هاتنو چیان كردو چۆن هەڵاتن، چەند سەرپەلۆیان بردنو كەوتنەخوارەوە زۆر بەووردى ڕوداوەكەم بۆ گێڕانەوە ئەوجارە گۆتى وەڵڵا وایە.
دەنگ بڵاوبۆوە كە زرار فەقێیەكانى ترساندون لە(كانى داوەرى) هەر لەوێوە هەڵاتوون كەسیان بەكەس ڕانەگەیشتوون هەتا ناوگوند هەڵاتوون.
بۆ پایز ماڵمان گواستراوە گەڕەكى سەرباسكى لە دەرگەڵە، ڕۆیشتینە ناو خانوەكانى (خەلیفە خدر بەگ)و جێنشین بووین، دواى جێنشین بوون بە چەند ڕۆژێك جەژنى ڕەمەزانى بەسەردا هات، خەڵكى گوند بۆ ئاهەنگ گێڕان تێكڕا ڕژانە ناو گۆڕستانى (ئاوەڕێژ) ئاهەنگ گێڕان خەریكى شایىو ڕەش بەڵەك بوون هەندێكیان خەریكى جۆلانە بوون لەگەرمەى بەزم و ڕەش بەڵكدا ڕاسپاردەى (میر محمد شریف بەگ) كوڕەكەى میر خۆى هاتوو ڕاى گەیاند ڕەش بەڵەك نەكەن شێخو مەلا زادەكانى دۆڵ ماوانو بەردگردكەو سەردڕەوخانەقا میوانى میرن هەتا ئەوان دەڕۆن ڕەش بەڵەك تێك دەن!!
بە ڕاسپاردراوەكەیان گۆت: بڕۆ شایى ناكەین، كەچى ڕاسپاردراوەكە نەگەیشتە ناو گوێزەكان ڕەش بەڵەك دەستى پێكردەوە، زۆر لە پێشان گەرمتر زۆرى پێ نەچوو (محمد شریف بەگ) هاتەوە گۆیا شایى تێك بدات، بەڵام لە دورەوە دەستماڵى دەرهێنا دەستى سەرچۆپى گرتو دەیگوت بكوتن میوانەكانى میر سەرگەرمى چاى خواردنەوەن.
ئێوارە ئاهەنگ گواستراوە دیوى (دەرشكەفتان)، لەژێر گوێزەكان شایى دەكرا، ئاهەنگى ئەو جەژنە سێ ڕۆژ درێژەى كێشا، لەو سەردەمەدا ئاستى گوزەران نزم بوو، بەڵام شادىو خۆشىو بێ غەمى كەمتر بوو ئەوەش وا دەگەێنێ خەڵك لەگەڵ یەك دڵ پاكو بێ غەرەز تربوون، ڕێزى یەكتریان دەگرتو خۆشەویستى زیاتر بوو.
لێرەدا بارى گران دەكەوێتە سەرشانى من لە وەرزى زستان (ئەحمەدى خەدیجە كەڕ) مرۆڤێكى فەقیر بوو دیار كرابوو دارى سووتەمەنیمان بۆ بهێنێ، بەیانیان دەهات لەماڵ هێسترى دەبرد بارە دارێكى بۆ دەهێناینو دەڕۆیشتەوە، بەخێو كردنى هێسترو ماین كەوتبوە سەرشانى من، زستانى ئەو ساڵە زۆر دژوار بوو بەفر زۆر بارى ڕێگایەكان گیران بۆ ماوەیەك، ئەو ماوەیە دەبوایە وەڵاغەكان چاودێرى بكرێن.
وەرزى زستان بەسەر چوو وەرزى بەهار هات سەردەمى چونە دەرە بەتایبەت لەو گوندانەى دەكەونە نێو كێوەكان و بنارى كێوەكان ، دانیشتوانى ئەو گوندانە هەر لەسەرەتاى بەهار بەشى زۆرى ڕۆژەكانیان لە دەرەوەى گوند لە قەدپاڵى چیا بەسەر دەبرد، بە دواى خواردەمەنیەكانى وەرزى بەهاردا دەگەڕان كەلەلاى خۆمان پێى دەگوترێت (كەوش) ئەو كەوشەش پێك هاتوەو لە(كەنگرو ڕێواسو كوارگ)و شتى تریش.
لەوەرزى هاوینیشدا سەرگەرمى كۆكردنەوەى دانەوێڵەو بەرووبوومى باخچەكان دەبوون، بۆ بەردانە مازیش چەند ڕۆژێك خەڵك بەكۆمەڵ دەڕۆیشتنە مازى چنین.
لە وەرزى پایزدا بەشێكى زۆرى خەڵك بە دواى (قەزوانو گێوژو بەڕوو) دا دەگەڕانو كۆیان دەكردنەوەو ڕۆژیان بەسەر دەبرد.
لەسەرەتاى بەهار لەگەڵ هاتنى ئەو وەرزەو بارینى بارانى بەخوڕ بەفرى قەدپاڵى كێوەكان دەتوێتەوەو كەندو دۆڵو شیوەكان ئاوى بەفراویان پێدا دەڕژێتە خوار، گوڵزارى سروشتى بەر ڕۆژو نزارەكانو بەرزایىیەكان دەڕازێنێتەوە، دانیشتوانى گوندەكان دەكەونە جموجۆڵ، بۆ هەروەدەرى بەهارى ئەوساڵە ڕۆژێك تێكڕاى (كارد)ى كەرانى گوندى دەرگەڵە لە گوند دەركەوتن دەڕۆیشتنە ڕاوو كاردى كاتێك سەیرى ڕێگاى چنێرانم كرد بەڕاى خۆم وا بوو كەس لە گوند نەماوە هەموویان دەركەوتوون وا بەرەو (هندرێن) دەڕۆن هەركەس توورەكەى بەشانەوەیە وا لە هەوارزى چنێران سەردەكەون سەرەتاى گەیشتبوە (گۆڕێ شایى) پێش ڕەوەكانى پێشەوە لە گۆڕى شایى دایان بەستە شایى هەتا ئەوانى تریان گەیشتنێ ئەو كاتە دەستە دەستە بەرەو زینى دەرگەڵە سەركەوتن، لەسەر زینى تیپە شایىیەك كراو ئەوجا كەوتنە ڕێ بە بنارى (هەندرێن) دا تێپەڕچوون لەناو دارستاندا بڵاو بوون هەریەكەی بۆ لایەك بەنیازى كۆكردنەوەى كاردى بەڵام پێش بڵاوە بكەن شوێنى بەیەك گەیشتنەوەى نیوەڕۆ دیارى كرا ئەوەى، جێگاى یاد كردنەوەیەو بەردەوام دێتەوە یادم ئەوەیە لەدڵى خۆمدا كچێكم خۆش دەویست واشم هەست دەكرد ئەویش منى خۆش دەوێت، كەچى ئەوەندەى دەمكرد نەمدەتوانى ڕاستەوخۆ بیدوێنمو مەرامى دڵمى پێ بڵێم لەوكاتەى كاردى كەرەكان بڵاوەیان كردبەهەلم زانى چاودێرى كچە بكەم بۆ كوێ دەڕۆیشت ووردە ووردە لابەلا بەدوایدا ڕۆیشتم سەردەمێك بۆم هەڵكەوت لێى نزیك كەوتمەوە بەیەك گەیشتینوكەوتینەئاخاوتن، لەوئاخاوتنە توانیم مەرامى خۆمى پێ ڕابەگەیێنم ئەویش مەرامى ئەوەبوو بەیەك بەگەین، لەو بەیەك گەیشتنەمان تەواو ڕێك كەوتین دڵمان یەك بوو، لە دواى ئەو دڵ خۆشیەدا هەریەكەى بە لایەكدا ڕۆیشتین بەرەو ئەو شوێنەى دیار یكرابوو نیوەوڕۆ لێى كۆببینەوە.
ئەوەى شایەنى لێ دوانە ئەوەیە ئەو ڕۆژەى قەدپاڵى (هندرێن) بەڕۆژێكى یادرگارى مێژوویى دڵ خۆشى خۆمى دەژمێرم، لەو ڕۆژەدا بوو توانیم مەرامم بەڕێكى بەدى بێنم لەگەڵ خۆشەویستەكەم ، ئەگەرچى هەردووكمان بچوك بووین لەگەڵ ئەوەش دڵمان لەگەڵ یەك بوو، لەو ڕۆژەدا ئارەزووى هەردووكمان یەكى گرتەوە.
ئەو ڕۆژەى ناو دارستانى كێوى (هندرێن) پڕ بوو لە كاردى كەران لە هەموو كەندو دۆڵو باسكێك دەنگى لاوان تێك هەڵاوى یەكترببوون، هەریەكەى بە ئارەزووى خۆى گۆرانى دەگۆتن لە هەموو شوێنێك گوێ بیستى ئاوازى ناسكى كچە دەنگ خۆشەكان دەبووم. شایانى ئەوەیە بڵێم ئەو ڕۆژە یادێكى تایبەت بوولە ژیانى مندا.
خۆشى هەروەدەرىk بەهاران لەوەدایە زیاتر بۆ خۆشىو ڕابواردن دەڕۆنە كەوش، ئەوانەى دەڕۆنە چیا دەبینى هەرچەند كەسێك بەیەك دەگەن تێلەكەكانیان دادەنێنو دەستى یەكتر دەگرنو دەست دەكەن بە شایى.
ئەوەى زۆر جوانە ئێواران كە دەگەڕێنەوە هەیەكەى چەپكێك گوڵى شلێر دەخاتە ناو تێلەكەكانیان كە نیشانەى كاردى كەرانە.
وەك لە سەرەوە نوسراوە لەگەڵ گواستنەوەى ماڵمان لە ماویلیان ووردە ووردە كارەكانى ماڵ بەرەو پەشێوى دەڕۆیشت، ئەوەى دیاریدە بوو بارى گران لەسەر شانى من زیاد دەبوو لە دواى ئەوەى باوكم مێگەلى مەڕى بە شوانى دا بیست سەر بزنى بۆ دۆى ماڵ گێڕایەوە، بردمانە لاى شوانى گوند (قادر خلیل)كە ناسرابوو (قادرە لاڵ) بزنەكانمان بە ئەو سپاردن. لە سەرەتاى هاویندا ڕۆژێك بێرى ڕایگەیاند كەوا دوو بزن دیار نین، بە شوان گۆترابوو گوتبوى دەڕۆمەوە شوێنى دوێنى، دەیان دۆزمەوە دیارە بەجێ ماون، دوو سێ ڕۆژ بزنەكان نەدۆزرانەوە بێ سەرو شوێن بوون، شوان گۆتبوى یەكێكم لەگەڵ بێت بەیانى بزنەگەل بێنێتەوە گوند من دەڕۆمە ناو مێگەلەكانى بن كارۆخ، بەڵكو سەر پەڕ بووبن لەسەر خواستى شوان ئێوارە لەگەڵى چووم، ئێوارە درەنگ بوو لەگەڵى سەرەوە دەركەوتین كاتێك گەیشتینە ناو گۆڕستانى (مام شێخ هەمزە) بزنە گەل بەبنارى كێوى هەندرێن دا بەدیوى بن كارۆخ بەلەوەڕ دەڕۆیشت ڕوو لە (برێشك) تەواو تاریك داكەوت بزنە گەل بەناو گیا بەرزەكانى قەد پاڵى چیا سەر دەكەوت ببوە چرپە چرپ وات دەزانى ئاخۆ چىیە؟
ئەوەى بەلامەوە زۆر سەیر بوو دەنگى باڵندەكانى بەشەو دەخوێنن گوێ بیست دەبووم هەستم ڕا دەگرت نەمدەزانى كە باڵندەن، وامدەزانى دڕوندەیە، دوایى لە شوانم پرسى قادر ئەوە دەنگى چىیە دێت؟ گوتى دەنگى مەڕە دێت؟ شوان كەمێك زمانى لەنگ بوو تێ دەگیرا گوتى: كو نازانى دەنگى چىیە؟ هەر ئەو جارەت گوێ لە دەنگى ئەوها بووە؟ گوتم ئەرێ وەڵڵا یەكەم جارە ئەو هۆڕەم گوێ لێ بێت ئەو دەنگە زۆر سەیرە وەك دەنگى مەڕ وایە؟ شوان پێكەنىو گوتى: ئەوە قەرەباشكەیە، ئەو قەرە باشكە بەچەند جۆرێك دەخوێنن، وەك شوان فیتە فیت دەكات، وەك مەڕ باڕە باڕ دەكات جۆرى تریش دەخوێنێ.
بە درەنگەوە گەیشتینە بن چیا (قادر) بزنەگەلى كۆكردەوە شوێنێك، گۆتى: ئێرە هەوێزە یانى مۆڵگەى شەو، ئەوەى بەلامەوە زۆر سەیر بوو ئەوەبوو ئەو بزنە گەلە وات دەزانى بەدەم پێیان دەلێن هەیەكەى جێگایەك بۆ خۆى خۆشبكات بۆ نووستن دیارە هەر لەوە شەوە دەڵێن: بزن بۆ شەوێك جێگاى خۆى خۆش دەكات.
كاتێك مێگەل لە هەوێز مۆڵ بوو، شوان بەپەلە ڕۆیشت باوەشێك دارى ووشكو هەندێ چیلكو گەڵاو كرشى هێناو زوو ئاگرێكى كردەوە، دیار بوو ئاگر خۆش بوو، شوان لە تەنیشت ئاگر خۆى لەناو كەپەنەك لوول داو لە دواى ماوەیەك هەستا چوو دوو مۆرە دارى ئەستورى هێناو داینایە سەر ئاگر، ڕۆیشتەوە ناو كەپەنەك بەمنیشى گوت ئەتۆش جێگایەك بۆخۆت خۆش بكەو بنوو هەتا بەیانى.
لەلایەكى ئاگرەكە منیش شووێنێكم خۆش كرد، بەردێكم خستە ژێر سەرم خەوم لێ كەوت، كاتێك ئەوەندەم زانى سەگەكان زۆر بەئاڵۆزى چەمارۆیان بردە پشتى هەوێز لەگەڵ دەنگى سەگەكان شوان سەرى بەرز كردەوە بەدەنگێكى بەرز تانى سەگەكانى دەدا دەیگۆت : ئۆىها. وەڵا ئەوشەو دەعبا هەنە بۆیە سەگەكان ئەوەندە ئاڵۆزن!.
پرسیم: قادر دەعبا چىیە؟ شوان گوتى یانى دڕوندەى گۆشت خۆر دەگەڕێن، گورگو ورچ، لە دواى ئەو هەرایە بە درەنگەوە خەوم لێ كەوت لاى بەیانى دیارە شوان مێگەلى دەنگ دابوو ڕۆیشتبوە شەوین یانى (شەو لەوەر) منى لەوێ جێ هێشتبووم بەبێ ئەوەى بیر بكاتەوە ئەوە منداڵە هەڵ بستێتەوە دەترسێت؟
كاتێك هەستامەوە گەزەنگى هەتاو دابووى لە لووتكەى بەرزى كارۆخو چیایەكان، سەیرم كرد مێگەلى بزن وا لەنزیك گۆڕ مێكوك دەلەوەڕێت، كەمێك لەسەر پەنگرەكانى ئاگرە دامركاوەكە دانیشتم، دیتم سەگێك لەوێ ماوە لە دواییدا سەرەو ژێر ڕۆیشتمە خوارەوە پەڕیمەوە بەرى لاى كۆڵیت لەسەر ڕێگا دانیشتم لەوێوە بەرى هەندرێن باش دیارە، سەیرم دەكرد لە پڕێكا بزنە بزر بوەكان كەوتنە بەر چاوم لە بەرزایى چیا لەناو شاخەكان دەلەوەڕان، ئەو شوێنەم دەست نیشان كرد ئەگەرچى دوورو سەختیش بوو بەرەو ئەو شوێنە ڕۆیشتم هەتا شوان هاتە خوارەوە، پەڕیمەوە بەرى (هەندرێن) بەچیا دا سەركەوتم كاتێك دەبینم گەیشتوومەتە سەرى (بەستەڕێواس) لەو شوێنەى دەست نیشانم كردبوو زیاتر سەركەوتبووم كەمێك گەڕامەوە بزنەكانم دۆزیەوە دانمە پێش خۆم دام گێڕانە خوارەوە كەوتمە دوویان هەتا هێنانمە ناو گەڵى، ئەوەندەیان ئاو خواردەوە باسى ناكرێت لەوێش هێنانمەوە ناو گوند زۆر لە پێش مێگەل گەیشتمەوە جێ.
كە ئەم گۆت بزنەكانم لەسەرى بەستە ڕێواس هێناونەتەوە باوەڕیان پێ نەدەكردم دەیان گۆت چۆن توانیوتە بەگەیتە ئەو شوێنە ! وایان دەزانى من ڕاست ناكەم ، بەڵام (ئەحمەدى مام شەڕە) منى دیبوو كە بزنەكانم لە چیا هێنا بوونە خوارەوە، گوتبووى: (من لە سەرە نێرى بینیم منداڵێك لە ناو گاوان لە سەر بەستە ڕێواس بە دواى دوو بزن كەوتبوو دەى هێنانە خوارەوە، كاتێك گەیشتە باسكى بارۆیان ئەوجا ناسیم زرارە، ئەوكاتە باوەڕیان كرد لەكوێ بزنەكانم هێنانەتەوە.
مازو: مازو بەرى دارى مازوە، دارەكەش لە درەختەكانى قەد پاڵى چیایە، لە سەردەمەكانى ڕابردودا مازو دەفرۆشرا بۆ دەباغ بەكار دەهێنرا، خەڵكى گوندەكانى ناوچیا مازویان كۆ دەكردنەوە، ئەوەى دیاریدەیە ئەو گوندانەى نزیك بە دارستان بەكۆمەڵ دەڕۆیشتن بۆ مازو چنین ، مازو چنین ببوە رەووشتێكى ساڵانەى گوندەكان لەبەر ئەوە لە گوندەكان یاسایەك داندرابوو نەدەبوو هیچ كەسێك پێش ڕۆژى بەردانە مازو بڕوات تاكە مازوێك بكات ئەوەى پێش ئەو ڕۆژە قەدەغەى شكاندبا بەسزاى دیاریكراوى دەگەیشت مازوش ساڵێك هەبوو ساڵێك نىیە. وەك ڕەوشت پێشى بەردانە مازو زووتر خەڵك خەلك خۆیان ساز دەداو چۆلاكیان دروست دەكردن. چۆلاك دارێكى درێژى بەسەركە تایبەتە بۆكردنى ئەو مازوانەى دەستیان نەدەگەیشتێ، منیش ئەو ساڵە خۆم ئامادە كرد لەگەل منداڵەكانى مامم (سەیدئاغا) بڕۆمە مازو چنین بۆ ئەو مەبەستە ئێوارەى ڕۆژى بەردانە مازو ڕۆیشتمە ماڵى مامم لەوێ نوستم، لەبەرئەوەى دەبێ لەگەڵ تاریكو ڕۆنى بەیانى لەو شوێنە بن كە مازوى لێ دەچنن، سەیر لەوەدابوو ئەو شەوە هەتا بەیانى خەوم لێ نەكەوت! چىیە دەڕۆمە مازو چنین، ئەوەش ئەوە دەگەینێ جارى یەكەمم بوو بچم بۆ مازو، كاتێك خەوم لێ كەوت بوو ئەوەندم زانى یەكێك لەكچە مامەكانم ووشیارى كردمەوە، دیار بوو هەر شەو بووكەوتینە ڕێ، بەشەویش گەیشتینە ناو دارستانى چیا ماوەیەك دانیشتین هەتا دونیا ڕۆناك بوو، بەچاوى خەواڵۆ بە باشى دارەكانم نەدەدیت كەچى دیاربوو هەردارێك زەلامێكى لەسەربوو مازویان دەچنین، خۆشى لەوە دابوو لەگەڵ گەزەنگى هەتاو لەهەموو لایەكەوە دەنگى مازیكەران دەهات، هەركەسەى بەئارەزووى خۆى تێى هەڵكردبوو چى ئارەزووى بوو دەیگوت. بێگومان لەوكاتەدا گووێت لەجۆرەها ئاواز دەبوو لەبەرئەوەى هەر كەسەى لەڕاستى خۆى بیزانیبا یان نەیزانیبایە دەیگوت واى دەزانى دەنگى خۆشە، بەو شێوەیە لەهەموو كەندودۆڵ وباسكێك لەناو دارستان هەڵا بوو ئەوەى زۆر خۆش بوو دەنگى كوڕوكچ تێك هەڵاوى یەكتر ببوون وات دەزانى تەواوى گوندى دەرگەڵە لەناو ئەو دارستانەیە، ئەوگۆرانیانەى گووێم لێیان بوو خۆشترینیان ئاوازى بەلۆرە بوو، كچان دەیانگووت، ئاوازى بەلۆرە ئاوازێكى فۆلكلۆرى كۆنىكوردیە لەشێوەى مەنۆلۆج بەكار دەهێنرێت، ئەوگۆتنە زارگۆتەى لاوانە بەتایبەتى ئەوانەى یەكتریان خۆش دەوێت!.
خۆشیەكەى ڕۆژانى مازو چنین لەوەدایە، لەكاتى نوێژى نیوەرۆ، دەستە دەستە كچوكوڕو پیرو لاو تێلەكە بەشانەوە دادەرژێنە سەر ئەو ئاوەى بۆ پشووى نوێژى نیوەرۆ دەڕۆنە سەرى، یەكەم ڕۆیشتینە سەركانى كۆڵان لەبناوى (بەستىشەمێ) لەدیوى (دۆڵەمنجەل)َ ئاوى ئەوكانیاوە سازگارە، ئەوەى جێگاى دڵخۆشیم بوو ئەوەبوو ئەوكچوكوڕانەى دەگەیشتینە سەر ئاوەكە بەپەلە تێلەكەیان دادەناو چاویان دەشووشتن، زۆریان شەڕە ئاویان دەكرد، ئاویان بەیەكتردا دەكرد زۆریان بەبەرگى تەڕیان دەرۆیشتنە بەر هەتاو خۆیان ووشك دەكردەوە.
لەسەردەمى مازوكردن یاریەك هەبوو كە ئێستاش ماوە، یاریەكە پێى دەڵێن (كەت یان جۆت) ئەوەش جۆرە قومارێكە مازو كەرەكان دەیان كرد، وا دەبوو زۆر كەس ئەو مازوانەى بەدرێژایى ڕۆژ كۆى كردبونەوە دەى دۆراندنو بە دەست بەتاڵى دەگەڕایەوە، ئێستاش بە زۆرى لە ناو منداڵان بە گوێز دەكرێت ئەو یاریە زۆر كۆنە لە ناو كۆمەڵگادا، دیارە هەر لەوەشەوە هاتوە دەڵێن (مازوكەرى كون دەپاشۆلێ) بەو مانایەى ئەوەى مازو كەرەكان دەدۆڕێنن جانتاى بەتاڵ دەبێت، پاشۆڵ لە چارۆگەى ئافرەتانەوە هاتوە، ئافرەت كاتێك كە دەڕوات پەلكە مێوو كۆبكاتەوە چارۆگەى لەپشتێنى قایم دەكاتو دەیخاتە ناوى پێى دەڵێن پاشۆڵ.


زستانێكى ساردو دژوار لەگەڵ مام محمود
كارەكانى ماڵمان ڕۆژ بەڕۆژ بەرەو ئاڵۆزىو پەشێوى دەچوون، بارى گرانیش لەسەر شانى من زیاد دەبوو، لەكۆتایى پایزى ئەو ساڵەدا لەسەر ڕاسپاردەى باوكم بزنە دۆیەكانم بردنە گوندى (ڕەژوكەریان) لەوێ دابەشى سەر خاوەن مێگەلەكان كران بۆ بە خێوكردن، شەو لەماڵى مام خدرە جۆڵى مامەوە.
ئەوەى بە دیاركەوت باوكم لەگەڵ (مەحمود بەگ براى قادرى وەسمانى) ڕێك كەوتبوون ئەو زستانە من لەگەڵ (مام محمود) بڕۆم بۆ هێنانى دارى سووتەمەنى، بەگوێرەى ڕێك كەوتن دەبوا هەموو ڕۆژێك بەیانى زوو هێسترەكەم ببەم بڕۆمە دەرگاى مالێ (مام محمود) لەوێش لەگەڵى بڕۆمە چیا بۆ دار هێنان.
بەڵێ بەیانیان زوو دەڕۆیشتمە ماڵى مام محمود بەڕاستى ناوبراو مرۆڤێكى بەدەستو برد بوو زۆر تەڕدەست بوو لە داركردن، بەیانیان دەڕۆیشتینە شوێنى داركردن بە ماوەیەكى زۆر كەم دوو بارە دارى دەكردنو باریشى دەكرد پێش داركەرەكانیش دەگەڕاینەوە، ئەو مرۆڤە چەند چالاك و بەڕاپەڕ بوو ئەوەندەش تووندو ئاڵۆزو تووڕەو زوورت بوو، بەڵام كە دەیگرت جنێوى ناشیرنى دەدا، تەنانەت بەخۆیشى. بەدبەختى من ئەوساڵەش زیاد لەساڵەكانى ڕابردوو زستان ئەوەندە ساردو دژوار بوو، بەفرێكى زۆر كەوت بوو ڕێگاى ناو گەڵى كە ئێمەى پێدا دەرۆیشتین بەیانیان یەك پارچە دەبووە سەهۆڵ ئەگەر بەفر بكەتبایەو مێگەلى ئاژەڵ بەسەریدا دەرۆیشت دەكوتراوە بەتایبەتى كە دەبووە ساماڵ بەشەو دەیبەست دەبوو بەجەڵیتو وڵاغ نەیدەتوانى بەسەریدا بڕوات، بیانیان بەچ دەردە سەریەك تا لەگەڵى دەرباز دەبووین ووڵاغەكان بەسەرپەلۆ دەرۆیشتن بەتایبەتى ئەوانەى بەناڵ بوون. ئەوەى شایانى لێدوانە ئەو ڕۆژە ساردو دژوارانەى زستان بە بەردەوامى لەماڵ دەردەكەوتینو لە سەرمان دەلەرزین، بەتایبەتى من هەتا دەگەیشتینە شوێنى داركردن ئەوەش ئەوە دەگەیەنێ بەرگ وپێڵاوى من پەرپووتو ناتەواو بوون. ئەوەى دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە ئەو ڕۆژەى مام مەحمود لە ماڵ دەردەكەوت ئەوا ئەو ڕۆژە بەباشى دەرۆیشت هەر دەگەیشتینە شوێنى داركردن زوو دەى گووت لەمامتە زوو برۆ هەندێ پووشو چیلكەدار بێنە با ئاگرت بۆبكەمەوە، زوو بەزوو ئاگرێكى بۆ دەكردمەوە، ئەوجا دەستى دەكرد بەدار قەدكردن كاتێ دارى قەد دەكردن بە بەرى ڕا نەدەگەیشتم لەكۆكردنەوەى دار، كەبارەكان تەواو دەبوون یەكسەر بارى دەكردنو دەگەڕاینەوە، لەپێش هەمووداركەرانى گوند. بەدەردە سەرى زستان تەواو بوو لەگەڵ ئەزیەتێكى زۆر.
هەروەردەرى ڕەشەمێ: ڕەشەمێ ڕەوشتێكى سەردەمەكانى پێشووە، ساڵانە لە سەرەتاى بەهار ڕۆژێك خەڵك دەردەكەون، چ لەشار چ لەدێهات ڕۆژەكە لەدەرەوە بەسەردەبەن، خواردنیش سازدەكەن. ساڵێك لەكۆتایى مانگى دوو بەشى زۆرى خەڵكى گوندى دەرگەڵە دەركەوتبوونە سەرگۆڕستانى ئاووڕێژ، دەركەوتنى ئەوخەڵكەم وەك ئاهەنگ دەكەوتە بەرچاو پرسیم ئەوخەڵكە بەبۆنەى چى ئاهەنگ دەگێرن؟
دایكم گووتى: ڕۆڵە مانگى ڕەشەمێیە سەرەتاى بەهاران یادى ڕەشەمێ وەك ڕەوشتێكى كۆن دەكرێتەوە، هەمووساڵێك لەو مانگەدا كۆمەڵە ڕۆژێك ئەڕۆنە دەرەوە زستان بەرێ دەكەن، باوەش بۆ بەهار دەكەنەوەو خواردن ئامادە دەكەن، ڕۆژەكە بە بەزمو شایى بەناوى ڕەشەمێ دەبەنە سەر. كاتێك ڕۆیشتمە شووێنى ئاهەنگ سەیرم كرد جەماوەرێكى زۆر خەریكى خۆراك سازكردن بوون، خۆراكیش بەزۆرى پڵاوماش بوو لێیان دەنا، دووایى پرسیم ئەرێ ئەو خەڵكە بەگشتى پڵاوماش لێ دەنێن بۆ؟ حمدامین (گچكە) لە وەڵامدا گووتى ئەوە ڕەوشتى ڕەشەمێیە، ئەوەى پلاوماش نەخوات ڕەشەمێى لێ ناكەوێ ئەوە نیشانەى بەرێكردنى ڕەشەمێیە.
بێگومان لە ڕۆژى ڕەشەمێشدا وەك ئاهەنگەكانى ترخۆیان دەڕازێننەوە، ئەوەى شتێكى هەبێت دەیكاتە بەرى، بەنیازى بەزموو شایىو هەڵپەركێ دەردەكەون، هەندێكیان خەریكى ئامادەكردنى خۆراك دەبن، ئەوانى تریش شایى دەكەنو جۆللانە هەڵ دەبەستن.
ڕەشەمێى ئەو ساڵە زیاد لە ساڵەكانى پێشوو بەشى زۆرى خەڵكى گوند دەركەوتبوون، ڕەشبەڵەك دەكرا ئەوەندە گەرم بوو پیرەكانیش هەستیان جوڵا بوو، دەستى ڕەشبەڵەكیان گرتبوو هەڵ دەپەرین، لەگەرمەى ئەو شایە خۆشەدا گوتیان ئاها ئەوە بزنە كێویە ڕۆیشتە پشتىگۆڕستانى ناو تەڕاشەكان ئەو شاییەگەورەیەو ئەو خەڵكە تێكرا سەیرى ئەو شوێنەیان دەكرد. یەكسەر یەكێك بەگورجى ڕۆیشتەوە گوند تفەنگى ساچمەى بۆ (جەلال بەگ) هێنا، ناوبراو لەگەڵ (گچكە) ڕۆیشتن بۆ ئەو شوێنەى بزنەكەى بۆچوو ئاهەنگ گێڕان دایان بەستەوە شایى، هەندێكیان سەیرى شوێنەكەیان دەكرد، لەو سەینو بەینەدا دەنگى تەقە هات زۆرى پێ نەچوو دیاربوو كەلەشى بزنەكەیان هێنا خوارەوە بە چوار چەنگە هەڵیان گرتبوو، كاتێ هێنایان دیاربوو(شوور) بوو بزنە كێوى نەبوو. ئەوەى دیار بوو دابەستراوە ڕەش بەڵەك، بە ووردى سەیرى ئەو گۆڕستانەت بكردبا جێگاى بەتاڵت بەرچاو نەدەكەوت، كاتێك خەڵكەكە خەریكى خواردن بوون، بوو بەشەڕە منداڵ لە نێوان منداڵەكانى گەڕەكى سەرباسكو گەڕەكى گوند، زۆرى نەمابوو شەڕەكە ببێتە شەڕى گەورەكانیش، بەڵام پیرەكان زوو پێ ڕاگەیشتن لێكیان دوورخستنەوە، ئەوەى زۆر سەیر بوو لە منداڵەكانى هەردوولا خزمیان لەگەڵ لایەكەی دى هەبوون كەچى لەسەر گەڕەكایەتى شەڕیان دەكردو بەگژ خزمەكان دادەچوونەوە، وایان دەزانى گەڕەكایەتى لە پێشەوەى خزمایەتىیە.

لافـاوێكى ناوەختى
ئەوەى باسى لێ دوانە زەبرو زەنگى بەهار نەمابوو سەرەتاى مانگى پێنج ڕۆژێك كاتى تاو هەڵات ساماڵ بوو بەوە نەدەچوو باران ببارێت، كەچى لە ناكاو ئەوەندە زاندرا بووە گرمەى هەورەكان لەئاسمانو دایكوتا بارانێك ئەوەندە بەگووڕو بەتاو لەماوەیەكى زۆركەمدا ئەو ڕێژنە بارانەكردى بە لافاوێك لە هەموو بەرزاییەكان ئاو بەگوڕ بەسەر گونددا دەهاتە خوارەوە ئەو ڕۆژە ڕۆناكە بوو بەتاریك ئاوى ئەو ڕێژنە بارانە بە یەك گەیشت، بوو بە لافاو، بەڵام چ لافاوێك هەموو كەندو دۆڵ و شیوێك پڕ بوون لە ئاو بە لێمشت بەسەر گونددا دەهاتە خوارەوە، مەترسیەكى ترسناكى پێوە دیار بوو، ئەوەى بە ووردى سەیرى كەندو دۆڵەكانى (بەڕۆژو بن زینو واركورێش)ى بكردبایە واى دەزانى ئەو بەرزایىیانە دەڕوخێن ودێنە خوارەوە، ئاو دارو بەردى لەگەڵ خۆى ڕادەپێچاو دەى هێنایە خوارەوە، ئەگەر هاتباو بارانەكە نیوكاتژمێر بەو شێوەیە درێژى كێشابا بەشێك لە گەڕەكى بەر گوندى دەبرد، بەڵام باش بوو باران تاوێك بوو زوو ڕاوەستا لەگەڵ ئەوەش بەشێكى زۆرى خانوەكانى نزیك ڕووبار پڕ ببوون لە قواڕاو هەندێ كەلو پەلى ماڵەكانو چەند كاریلەى بردن هەربەو شێوەیە چۆمە پڕ دارو درەختە جوانەكەى ڕاماڵىو زیانێكى زۆر بە دارەكانى بەرىو باخچەكانو زەویەكان گەیاند.
لەو كاتەى بوو بە گرمەو هۆرەى هەورەكان من لە گەڕەكى سەر باسكى بووم هەر بە ئەوەندەى ڕاگەیشتم خۆم گەیاندە ژێر قاپى چنارى (كانى مێردان)، لە گەرمەى بارینى باران بوو بە هاوارو دەنگ دیار بوو جەماوەرى گەرەكەكانى سەرباسكو گەڕەكى قەڵاتێ لەسەر بانان سەیرى لێمشتەكانیان دەكرد كە ئەمەم بینى بەپەلە ڕۆیشتمە خوارەوە سەیربوو شەپۆلەكانى لافاو ئەوەندە بەرز دەبوونەوە مرۆڤیان دەترساند، بنەدارى واى دەهێنایە خوارەوە جێگاى سەرسوڕمان بوو. لە دواى دامركانەوەى لافاو بەدیاركەوت ئەو خانوانەى نیزیك روباربوون ماڵەكان پڕ بوبوون لە قوڕاو، چەند ڕۆژ بوو خەریك بوون پاكیان دەكردنەوە، زۆر شتى ناو ماڵ وەك دانەوێڵەو كەلو پەل لە ناو خانووەكان لە قوڕاو بزرببوون ئەوەندە باش بوو زیانى گیانى نەبوو.

كۆچبارى ڕەوەندە كۆچەرەكان
ڕەوشتێكى دیاریدەى ڕابردووى هۆزە خاوەن ئاژەڵەكانى (هەركىو هەروتىو خەیلانىو بلباس) لە هاوین كۆچیان دەكرد بەرەو كوێستانانو پایز بەرەو گەرمیان دەگەڕانەوە، لەو كۆچو باریە ڕێگایان دەكەوتە لاى ئێمەلە ڕێگاى گەرووى بێجانو ڕواندز بەدۆڵى ئاكۆیاندا سەر دەكەوتنە بن كارۆخو دەهاتن بەدەرگەڵەدا دەڕۆیشتنە ناوچەى باڵەكو لەوێش بۆ سنورەكانى كوردستانى ئێران، لەوێ دەمانەوە تاكو پایز.
كۆچبارى ڕەوەندە كۆچەرەكان كۆمەڵێك دیدارى جوانى پێوە دەبیندرا كەشایانى باسكردن بن، یەكێك لەوانە لێهاتویى ئافرەتى ڕەوەندە ئەوەندەى بڵێیت ئافرەتى كۆچەر بە ڕاپەڕوو چوستو چالاكن، بەڵگەش بۆ ئەو ڕاستیە ئەوەیە لەكاتى كۆچو باركردن لە شوێنێك بۆ شوێنێكى تر، ئافرەتى كۆچەرى جیا لەكارەكانى خۆیان یارمەتى پیاوەكانیشیان دەدەن لە دەست باوگرتنو باركردن، لەڕێ ڕۆیشتى كۆچ دیدارى جوان ئەوەیە ئافرەتى كۆچەر تێلەكەى بە شانەوەیە لەگەڵ پیاوەكان ڕێ ڕەوى كۆچن، جوانترین دیدار لەوەدایە دەبینین ئافرەتى شۆخونازدار لە پێشەوەى كۆچ سەرى یەكێك لە وەڵاخەكانى باربەر دەكێشێت دەڕواتە ڕێ، بەڵام چى؟ وێنەیەك ئەوەندەى سەیرى بكەیت لێى تێر نابیتو باسى لێوەشانەوەى ناكرێت ئەوەندە دڵگیرو ئارەزوومەندە هێندەى سەیرى ڕۆیشتنى بكرێت بەو دیمەنە جوانەى توورەگەى ڕەنگاو ڕەنگى نەخشاندراوى بەشانیەوە سەرو پۆشى زێدەجوانى بەسەریەوە دەبینى گوفكەى پۆشینەكەى بەولاو ئەولادا بەسەر شانى شۆڕ دەبنەوە ڕێشمەى وەڵاخى بەدەستەوەیە بەلەنجەو لارەوە هەنگاو دەهاوێژێ وردە وردە (گۆری)شى دەچنىو دەڕواتە ڕێ، ئەوە جوانترین دیمەنى ڕێ ڕۆیشتنى ئافرەتى كوردە.
دیدەنى ترى جوانى ئافرەتى كوردى كۆچەر ئەوەیە لەوكاتەى دەستە دەستە بێریەكان بەرهەڵبێنە لەخۆیان دەدەن تورەگەو شیرمەشك بەشانیانەوە، دەكەونە دواى یەكتر دەڕۆنە مەڕدۆشین.
دیدارە جوانەكەى تریان ئەوەیە لەوكاتەى كۆچ دەخەنو ڕەشماڵەكانیان هەڵ دەدەن ئافرەتەكان یەكسەر دەكەونە دەستو برد هەندێكیان دەڕۆن بۆ ئاو هێنان، هەندێكیان دەڕۆن دارى سووتەمەنى كۆدەكەنەوەو بەرهەڵبێنەكانیان لە خۆ قایم دەكەن خواردنیش سازدەكەن، جیا لەشیر كوڵاندنو مەشك ژاندن.
ئەوەى دێتەوە یادم هۆزە ڕەوەندەكانى ناویان لەسەرەوە هاتوە، هاتو چۆیان بە دەرگەڵەدابوو، كە دەگەیشتنە دەرگەڵە بەرپرسى هۆزەكان لایان دەدایە دیوانى میرى دەرگەڵە كوشتەو ژاژىو پەنیریان بۆ دەبرد.
ساڵێك لەوەرزى پایز هۆزى خەیلانیەكان لە گەڕانەوەیان بەرەو گەرمیان رەشماڵەكانیان لە (بانەساردكان) هەڵدابوو چەند برادەرێك لە منداڵەكان هەوڵیان لەگەڵ دەدام بڕۆم لەكاتى تێپەڕبوونى مێگەلەكان دزیان لێ بكەین، ڕازى نەبووم لەگەڵیان بڕۆم لە دواییدا پەشیمان بوومەوە دەم گوت بۆچى لەگەڵیان نەچووم، بەڵكو شتێكم دەست دەكەوت هەرنەبێت پێڵاوێكم پێ دەكڕى، ئەوەبوو بەتەنیا ڕۆیشتمە ناو گەڵى لەناو باخچە ئەسپیندارێك خۆم بوارد لەكاتى تێپەڕچوونى مێگەلەكان بۆم هەڵكەوت كاوڕێكم ڕاكێشا ناو باخچە ئەسپیندار، دوایى بیرم كردەوە دزى كردن كارێكى ناپاكەو بۆ من نابێت كارى وەها ناڕەوا بكەم كاوڕەكەم بەرداوە ناومێگەل.

زستانى دووەمیش لەگەڵ مام محمود بەگ
بۆ ساڵى دوەمیش گەڕامەوە ژێر بۆڵە بۆڵى ئەو پیاوە دەمار توندە، ئەوەى غەمم بوو، یەك سەرماو ساردى زستان، دوو زوورتو زویرى ئەو مرۆڤە ئاڵۆزە، سێ ناپەسندى زڕ دایك سەربارو بن بار.
بەڵێ وەك ساڵى پێشو دەبوا بەیانیان زوو بڕۆمە بەردەرگاى ماڵى (مام محمود) كە بڕۆینە چیا، ئەو پیاوە ئەوەندە دەمار تووندو توڕەو ئاڵۆز بوو، ماشاوالله ئەوەندەش نەفاموو نەزان بوو لە هیچ نەدەگەیشت لە دار قەدكردنو هێستر لێ خوڕینو سەبیلەكێشان زیاتر، ئەوەى بەلامەوە زۆر گران بوو دوو شت بوون سبەینان زوو هێستر كورتان كردنو بەیانیان زوو دەكەوتینەڕێ بەناو گەڵى دا دەڕۆیشتین زۆرم ئەزیەت دەخوارد ئەوەش ئەوە دەگەیێنێ بەرگم شوڕو پەڕپوت بوو.
ئەوەى ڕاستى بێت هەر لەسەرەتاوە خۆشى ژیان لە من دوور بووە دەبێ بڵێم بێ بەش بووم, تاڵىو دەردەسەرى بەشم بووە، زۆرم غەم دەخوارد بەرگى نوێم بەبەر خۆمەوە نەدەدیت بەو سەرماو ساردیەش دەبوا چووبامە چیا، وا هەڵكەوت ڕۆژێك كەمێك لە ڕۆژان دوا كەوتم كاتێك گەیشتمە بەردەرگاى ماڵى مام محمود كچە گەورەكەى دەركەوت بەڕوێكى زەردەخەنەوە گۆتى (باوكم ڕۆیشت گوتى بە زرار بڵێ بێتە شوێنى دوێنێ). منیش لەسەر ڕاسپاردەى ئەو بەرەو شوێنى ڕۆژى پێشو ڕۆیشتم، بەڵام چى ئەوەندەى بڵێیت ڕۆژێكى تەڕو تووش بوو بەدرێژایى ڕێگا بارانو كڕێوە بە (با) لە دەموو چاوى دەدام تەمو مژ تەواو تارێكىكرد بوو كەس كەسى نەدەدیت چارەش نەبوو دەبوایە هەر بچوبام ئەگەر توشى نەمانیش بوو بام لەبەر ئەوەى نابوا سۆبەى (ئاغاژن) بێ داربێت، هەرچۆنێكى هەبوو گەیشتمە شوێنى دیاریكراو لەوێ هەستم ڕاگرت هیچ شتێك گوێ بیست نەبووم دونیایەكى كشو ماتوبێ دەنگ هەتا دەنگى باڵندەكانیش نەدەهات ئەوەندە ساردبوو بە دیاركەوت كەس لەوێ نىیە تەواو بێ هیوا بووم ناچار هەوڵم دا هەندێك دار كۆبكەمەوە، ئەوەبوو لەولاو ئەولا هەندێك دارم كۆكردنەوە ئەو دارانەى كۆم كردبوونەوە لە شوێنێكى بەر كەندم دانابوون بۆ ئەوەى بەڵكو بتوانم لە هێسترەكەى باربكەم. هەموو بیرم ئەوەبوو چۆن ئەو دارانەى كۆم كردونەتەوە باریان بكەم؟ ئەوەندە لەغەمى ئەوەدا نەبووم كە لە ژێر ڕێژنەى بارانو كڕێوەو بەفرو تاریكى تەمو تۆغان دەلەرزیم، ئەوەندەى لە غەمى ئەوە دابووم ئەگەر بێ دار بەگەڕێمەوە بەر دەم ولووتى ئەو زڕ دایكە قین لە دڵە! ڕۆیشتم هێسترم كێشا بەر بارى زۆرم هەوڵ دا گرێى گوریسم پێ نەكرایەوە ئەوەندە ساربوو، هەتا كردمەوە چەند جار دەستەكانم دەگوشینو دەم خستنە ناو دەمم هەتا كەمێك فەرامۆشیم دەهاتەوە بەر، لەگەرمەى بارینى بەفرو كڕێوە چەند جارێك هەوڵم دا بن بارەكان باربكەم گوریسم پێ گرێ نەدەدرا لە دواى هەوڵێكى زۆر دارەكان دەكەوتنە خوارەوە ئەوەندە هیلاك بوبووم لە خۆم بێزار بووم لەگەڵ ئەوەش هەوڵم دەدا بارەكە باربكەم بێ دارنەگەڕێمەوە، دوا جار هێسترم هێناوە ژێر بار، خەریكى پێچانى بن باربووم لەو دەمەدا لە ناو دارستاندا لەو شوێنەى بارم لێ بار دەكرد ڕەوە بەرازێك بەدەركەوت بەرەو لاى من دەهاتن ئەوەى راستیە زۆریان لێ ترسام، بەڵام هەرچاویان بەمنو هێسترەكە كەوت بەرەو دواوە گەرانەوە بەڕاكردن ڕۆیشتن، بەڵام هێسترەكە هەركە چاوى پێكەوتن گوورج ڕاپەڕیو پێم ڕانەگیرا، بن بارەكانى فڕێ داو بەرەو گوند گەڕایەوە، دوایى منیش بەدڵێكى تەنگەوە لە دواى ماندوبونێكى زۆر ناچار گوریسەكانو بیورم بە كۆڵ شانى دادانو بەرەو گوند گەڕامەوە، لەژێر بارینى بارانو كڕێوە، كاتێك گەیشتمەوە گوند نەوێرام بڕۆمەوە ماڵ، لە سەرووى گوند لەماڵى (مام حمد) لەبەر ئاگردان خەریكى خۆ ووشك كردنەوەبووم دەست وپێم لە شەختە سڕببووو زۆر دەهێشان!
دایكم تەنگاو دەبێت هێستر گەڕاوەتەوە كوڕ دیار نىیە، بەو سەرماو ساردیە باوكم دەنێرێتە دواى (محمود بەگ) لێى دەپرسێت ئەو كوڕە نەهاتۆتەوە لەگەڵ تۆدا نەبوو؟ ناو براو گۆتبووى ناوەڵڵا سووچى من بوو پێش ئەو بێت من دەركەوتبووم بەمنداڵەكانم گوتبوو بابێتە شوێنى دوێنێ كەچى من نەچوومەوە شوێنێ دویبَنێ، لەو كاتەى ئامادەبوون بە دوامدا بێن كورى(مام حمد) دەڕوات پێیان دەڵێت: (مەڕۆن زرار لەماڵى ئێمەیە كەوتوە)، لەدواى ئەو هەموو ئەزیەتە زڕ دایك كردبووى بە بۆڵە بۆڵ، چى؟ دارى كەم بووینە. .
هەرچۆنەكى هەبوو ئەو شەوە نووستم بەیانى وەك ڕۆژانى پێشوو ڕۆیشتمەوە بەردەرگاى (مام محمود) كاتى بەڕێ كەوتین لەڕێگا ناو براو گوتى: (بەڕاستى تاوانى من بوو تۆ تووشى ئەو ئەزیەتە بووى منیش ئەوەى ڕویدا بە وردى بۆم باس كرد كاتێك گەیشتینە شوێنى داركردن زوو دارەكانى ئامادەكردن هێسترەكەى خۆى باركرد خەریك بووین هێسترەكەى ئێمە باربكەین دیسان هێسترە ناپەسندەكە ڕاپەڕىو ڕۆیشتەوە پێمان نەگیرایەوە هەر ئەوكاتە بە مام محمودم گۆت: (من ناێمەوە لەبەر ئەوەى دوێنێش دارم نەبردونەتەوە لە دەستى ئاغاژن ڕزگاریم نابێت دەڵێت عمدن وادەكەیت). مام محمود دیتى ڕەنگم گۆڕاوە هەرزوو گوتى: (ئازیز خۆت ئاڵۆزمەكە بارەدارى خۆمیان بۆ دەبەم ناێیڵم هیچت پێ بڵێن خۆ خەتاى تۆ نىیە هێستر شەموسە)، كاتێك گەڕاینەوە گوند مام محمود بارەكەى خۆى بۆ ئێمە خستبوو پێى گۆتبوون چۆن هێستر ڕاپەڕىو ڕاى كرد.
بەو شێوەیە دوو ساڵ زستانى سەرماو ساردى پڕ دەردەسەریم لەگەڵ مام محمودى توڕەو تووند بردەسەر، ئەوە لەلایەك، ئەوەى زۆرى بێزار كردم هەڵوێستە چەوتە بێڕێزەكەى زڕدایك ئەزیەتى دام ئەو ئافرەتە ئەوەندە بە ڕقو قین بوو لە من واى دەزانى بابە كوشتەى ئەوم ماشاوالله باوكیشم جڵەو بەدەستى ژنەكەى بووئەوەى ئەو پێى دەگوت ئەگەر دووریش بایە لەڕاستى ئەو بەڕاستى دەزانى لەبەر ئەوەى هەمیشە بیرم لەوە دەكردەوە چى بكەم، چۆن لەو دەردەسەریە دەردەچم. زستانى ئەو ساڵەش ڕۆیشت پێمان نایە بەهارى نوێو سەرهەڵدانى هەردەوەرى.
هەردەوەرى : ئێوارەیەك لاوەكان خەریكى خۆ ئامادەكردن بوون بە نیازى ڕاووكاردى بڕۆنە (بن كێلان) ئەو شوێنە دەكەوێتە دیوى كێوى (ڕوەڵە) بە دیوى حافیزو بەرسیرینەوەیە، ئەوە بوو بۆ بەیانى زۆر زوو دەنگى تەقە هات، ئەوە نیشانەى دەركەوتنى كاردى كەران بوو دەڕۆیشتنەچیا، كاتێك سەیرم كرد كچو كوڕ تێكەڵاو دەڕۆنە خوارەوە بەرەو ڕێگاى كۆسپان، بەپەلە چوومەوە بە دایكم گۆت زوو هەندێك نانم بۆ ڕانوشتە منیش دەچمە ڕاووكاردى، دیار بوو دایكم بە ڕووێكى گرژەوە گوتى: (كوڕم مەچوو باوكت لێت دەدات بە قسەى من بكە مەڕۆ)، گوێم نەدایە دایكم ڕۆیشتم، دیاربوو كاردى كەرەكان لەسەر جۆخینى (تیسوانى) دایان بەستبوە ڕەش بەڵەكو دەنگى كچەكەى دەهاتو شایى گەرم بوو ئەوەى دەیگۆت ئاڵۆز وبڵۆز بوو هەر بەخۆى دەیزانى چى دەڵێت، خۆشترین شایى لەبەر دەگەڕا. ئەوەش ئەوە دەگەیێنێ یەكەم دەركەوتنى لاوان بوو بڕۆنە چیا، لەوێ بەرەو كۆسپى ناو خەراب بەڕێ كەوتین كۆسپى ناوبراو تاكەڕێگایەكى تەنگى هەیەو هەڵدێریشە هەر ئەو ڕێگایەش هەیە پێیدا تێپەڕبن، لە كۆنەوە ڕەووشت بوە كوڕان ڕێگا لە كچان بەگرن گۆیا دەبێ باج لە كچان بستێنن لە كاتى دەربازبوونیان باجەكەش ماچ بووە.
پێش بەگەینە كۆسپە(حمدامین گچكە) سەرى هێنایە بن گوێم گۆتى: (بڕۆ كـۆسپە بەگرە داواى باجیان لێ بكە كەس بۆتۆ هیچ ناڵێت لەبەر ئەوەى نیوە پیاوى بە منداڵ دا دەندرێت). بە قسەى (گچكە) ڕۆیشتم لەسەر كۆسپە لە شوێنەبەر تەنگەكە دانیشتم هەڵدێربوو بە كچەكانم دەگۆت باجم دەوێت. بێگومان ژنو پیرەژنەكان دەڕۆیشتن هەندێكیان لە كامڵەكچەكان بسكیان بڵند دەكرد دەیان گۆت، هاوەرە ماچ كە بەڕاستى شەرمم لێیان دەكرد ناچار كۆسپم بەجێ هێشتو ڕۆیشتمە خوارەوە.
مامۆژنە(خەدیج) پیرەژنێكى قسە خۆش و دڵ پاك بوو لێم نزیك بوەوە گوتى: (مامۆژنت بە قوربان بیت چاكت كرد كێژۆڵەكانت ئیزن نەدان ئەوانە پاوانن دڵیان مەشكێنە).
لە كۆسپان دەربازبووین بڵاوى ناو دارستان بووین لە نزیك شاخە سۆر كۆمەڵێك بزنەكێوى ڕاپەڕێن بازیان دایە چیا ئەوەندە چووست بوون زۆر بە دڵەوە سەیرم دەكردن یەكەم جار بوو كێوى بە زیندویى ببینم، لەوێ سەركەوتم ڕۆیشتمە بەردى نێریان لاى سەرەوە لە تەڕاشە گەورەكە نزیك بوومەوە ئەوەندەم دیت بەرازێك لە ناو تەڕاشەكە دەرچوو سەرەو ژێر ڕۆیشتە خوارەوە لەگەڵ ڕاپەڕینى گوێم لە قیژەى هاوارێك بوو بەغار ڕۆیشتمە خوارەوە دیتم (هەمین كچى قادرى وەسمان)ى كەوتوەو لەكاتى بەراز ڕاپەڕیوە بەتەنیشتى دا ڕۆیشتوە ترساوە، ڕاستم كردەوە بانگى كچەكەم كرد هات بە هەردووكمان بردمان بۆ سەر بەهارەكانیەكەى سەر ڕێگا سەروچاوى شوشتن لەوێ كەمێك درێژ بوو لە دواییدا لە گەڵى ڕۆیشتم بۆ (گۆمەویان) ئەو شوێنەى دیار كرابوو نیوەڕۆلێى كۆببینەوە لەوێ درێژ بوو خەوى لێ كەوت لاى دانیشتم هەتا نیوەڕۆ كاردى كەران گەیشتنە ئەوێ، هەر كاردى كەرێكى دەگەیشتە ئەوێ بەپەلە تێلەكەى دادەناو دەچوو دەستى شایى دەگرت بەوشێوەیە هەتا درەنگ لە گۆمەویا ڕەش بەڵەك دەگەڕا.
دیار بوو دواى نیوەڕۆ لە تواناى دا نەبوو بڕواتە چیا ناچار لەگەڵى ڕۆیشتمەوە بۆ گوند بەڕێگاى (بەستێ شەمێ)دا ڕۆیشتینەوە (واركورێش) كاتێك گەیشتینە (كانى داوەرى) كچەویستى چاوان بشوات ئەوەندەم دیت خەریك بوو بكەوێتە ناو كانیەكە، بەڵام زوو باوەشم لێ گرت نەم هێشت بكەویت، سەیرى كچەم كرد ڕەنگى تەواو تێكچوو بوو ڕەنگى سپى هەڵگەڕابوو زۆر ترسام نەوەك بمرێت، زۆرى نەخایاند كچە هاتەوە سەرخۆ لەوكاتەش دا (مەلا ئەحمەدى مام قادر)ى گەیشتە سەر كانیاوەكەو وردە وردە ڕۆیشتین هەچۆنێك بوو كچەم گەیاندەوە ماڵیان پورە(فاتم) نەنكى هەمین منى گرتە باوەش زۆر بەگەرمى ماچى كردم. دیارە(هەمین) بەڕێكى بەسەهاتەكەى بۆ ماڵەكەى گێڕاوەتەوە بۆیە تێكڕاى ماڵەكەیان بە چاوێكى خۆشەویستى سەیرى منیان دەكرد، بەتایبەتى پورە (فاتم)ى نەنكى، ئەو بەسەر هاتە بەباوكم گەیشتبوو، لە بەرئەوە هیچى پێ نەگوتم، كەچى دایكم هەر دەترسا لەوەى باوكم لێم بدات لەسەر ئەوەى چوومەتە ڕاووكاردى.

سەرەتاى چلەكان ماڵمان گواسترایەوە دۆڵە منجەل
دواى كارەساتەكەى لەناوچوونى تاكە تاقانەى بنەماڵەى پادشاى ڕواندز (ئیسماعیل بەگ) پیاوێكى فەلە بەناوى (وەستا ئیساق) ببوە سەر پەرشت كارى ماڵە گەورەكەى بەجێ ماوى(ئیسماعیل بەگ) لە ساڵى (1933)وە هەتا سەرەتاى (1940)لە كاتێكا(یحى بەگ) یەكێك بوو لە خزمەكانى (ئیسماعیل بەگ) كاروبارى بەڕێوەبردنى بنەماڵەى گرتەدەستى وەك زاندرا ناوبراو بەهەندێ كارى پێویست هەستا یەك لەوانە ئەو گوندانەى ئەو گوندانەى ماڵى پاشا، ئەوانەى لە (دۆڵە منجەلو وارەكۆنو میراجیاو جنێراوە)ى دابە(سلێمان بەگ) لەبەدەل ئەو دەستوبردەى لەكاتى كارەساتەكە كردبووىو لەجیاتى ئەو هەڵوێستە نەگۆڕەى سلێمان بەگ بەرامبەر دەست وەشێنەكان.
(یحى بەگ) بۆ جێ نشین بوونى (سلێمان بەگ) لەو گوندانەى ناویان هاتوە یارمەتیشى دا، دوو هێسترو دوو گاى بۆ كڕین خیوەتێكى زۆر گەورەى بۆ نارد، هەندێ پارەشى پێدابوو. (سلێمان بەگ) پێش ئەوەى ماڵەكەى بەگوازێتەوە بۆ دۆَڵە منجەل چەند ماڵى هەناردنە وارە كۆنو جێنشینى كردن ماڵى (عەلى شێركاوەیىو حەسەن خاسكەو عزیزە كۆرى ماویلى) وەك دیار بوو پێش ئەو ماڵانەى ناویان هاتوە بێنەوارەكۆن تەنیا ماڵى (عەوڵاغا گەرۆی)ى لێ بوە ناوبراو خاوەنى مەڕو ئاژەڵێكى زۆر بوو هەموو هەستو مستێكى بەدەستى خۆى بوە كەس لە خۆى هەوراز تر نەبوە، كاتێك گوندەكان دراون بە سلێمان بەگ بە(عەوڵاغا)ى ڕاگەیاندوە دەبێ ئەویش وەك سەپانەكانىتر، مەرجەكانى جێ بەجێ بكات، ناوبراو ئەو ڕاگەیاندنەى پێ دەگات دیارە پەست بووە، دەڵێن لەسەر باگوردانێك دانیشتوە قاچى لەسەر قاچى داناوە گوتبوى (ناوەڵڵا قەت ناگونجێت دوو سەركە بەران لە مەنجەڵێكدا بكوڵێن) یانى نابێ دوو ئاغا لەو گونددا هەبن. ئەوەى بەدیار كەوت (عەوڵاغا) پیاوێكى ئەوەندە زانا نەبوو واى دەزانى دەبێ هەروابێت كە خۆى دەیەوێت، مرۆڤێك بوو دوور لەكۆمەڵ دەژیا واى دەزانى دایكى (ئیسماعیل بەگ)پێى گوتوە بڕۆ وارەكۆن تەواو كەس نىیە بەرهەڵستیت بكات.
ئەوەى دێتەوە یادم بەهار بوو ماڵمان گواسترایەوە دۆڵە منجەل لە وارەكۆن لە سەر گردەكەى نزیك گۆڕستان چادرەكەى(یحى بەگ) ناردبووى هەڵیاندا، زاندرا كە سلێمان بەگ ماڵى هاتۆتە دۆڵە منجەل،(سلێمان بەگ)دەست بەكار بوو لە بەرزێوە (كەریم شەریف) بەرو بوومى زەویەكانى دەهێنا بەرهەم وردە وردە كۆ دەكرایەوە، گوندە چۆڵەكان ڕویان لە ئاوەدانى دابوو لە وەرزى زستان هەندێ ماڵى خاوەن ئاژەڵ بۆ پووش خۆرانە داندرانە سەر پاوانەكان، بەهاتنى ئەو ماڵانە بۆ سەر پاوانەكان(عەوڵاغا)ى بە تەواو پەست كردبوو لە دواى دامەزراندنى ماڵمان وا هەڵكەوت لەگەڵ یەكێك لە پیاوەكانى باوكم (عەلى شێركاوەیى) ڕۆیشتمە ڕواندز، كاتێك لە سەربازگەى ڕواندز نیزیك كەوتینەوە دیاربوو لە هەموو كەندو بن تەڕاشەكان (كەرووك شێران)و دەوروبەرى قشڵە(حامیە)لە هەر بن تەڕاشێك دووسێ سەرباز خۆیان بواردبوو خوودەى ئاسنیان لەسەرى بوو لە چەند شوێنێك مەترەلۆزیان لەسەر پایەكان دانابوون لوولەیان بۆ ئاسمان بەرز كردبوەوە زۆر بەوردى سەیرى سەربازەكانم دەكرد لەبەر ئەوەى یەكەم جاربوو شتى ئەوها ببینم لە(مام عەلى شێركاوە)یم پرسى: (ئەو سەربازانە بۆچى ئەوها ئاڵۆزن خۆیان بواردوە لەچى دەترسێن؟) مام على گوتى: (شەڕە لەگەڵ ئینگلیز لە ترسى فڕۆكە خۆیان شاردۆتەوە دەبینى لوولەى مەترەلۆسەكانیان بۆ فڕۆكە لێدان بەرز كراونەتەوە ئەگەر فڕۆكە بۆ سەر بازگەیان بێن، تەقیان لێ دەكەن. لە سەربازگە تێپەڕبووین لە ڕێگا بیرم لە سەربازەكان دەكردەوە، لە پێچەكان سەركەوتین گەیشتینە ڕواندز، دیاربوو خەڵكى شار ئاڵۆزبوون باسى ئەوە دەكرا كە فڕۆكەكانى ئینگلیز زۆر بەبێ بەزەیى لە بەغدا دەدەن زیانێكى زۆریان بە بەغدا گەیاندوە.
دەنگوباسێكى وا بڵاو بۆوە كەوا خەڵك ناو نووس دەكرێت بڕۆنە شەڕ دژى داگیركەرانى ئینگلیزوشەڕ گەرم بوو لە بەغداو حەبانیە. ڕواندز یەك ڕادیۆى لێ بوو كاتى دەنگوباس خەڵك دەچوون گوێیان دەدا دەنگوباس بە توركى، ئەو شەوە لە ڕواندز ماینەوە لەماڵى(نادرئاغا)، دواى نان خواردنى مەغریب (نادرئاغا) لەگەڵ خۆى بردمى بۆ چایخانە كە، ئەوەى ڕادیۆى لێ بوو دیاربوو گوێیان لە دەنگوباس دەگرت، دیاربوو كۆمەڵێك پیاوى كامڵە پیاو لەتوركى دەگەیشتن لەكاتى ڕادیۆ دەستى كرد بەكار خەڵك كشومات گوێیان ڕاگرتبوو ئەوانەى گوێ ڕاگربوون كامڵە پیاو بوون كەمێك توركیان دەزانى لەوكاتەى ڕادیۆ دەستى كرد بەقسە زۆر بەووردى سەیرم دەكرد، ڕادیۆكە زۆر گەورەبوو، ئەنجامى دەنگوباسەكە بەوە گەیشت كەوا ئینگلیزەكان گەڕانەوە بەغداو (ڕەشید عالى) ڕاى كردوە، هەست دەكرا بە گرتنەوەى بەغدا لەلایەن ئینگلیزەوە خەڵك دڵتەنگ بوونە، بەشى زۆرى جەماوەر نیگەران بوون.
هاوینە هەوار : گوندى وارەكۆن بەهاوین گەرمەو ئاوەكەشى ناسازو گەرمە لەهاوین ماڵمان ڕۆیشتە گوندى جنێراوە، گوندى ناوبراو پڕە لە دارو درەختى جۆراو جۆر ئاوێكى سازگارى لە ئاوى (دەنگار) بۆ دەچێت، جنێراوە كەوتۆتە بنارى هەندرێن بەرامبەر چیاى زۆزك ڕوبارى ڕواندزى بە بەین دا دەڕوات لەناو یەكێك لە باخچەكان كەپرو ساباتێكى گەورە دروست كران ئاوە ساردەكەى لە(دەنگار)ێ دەهات بەناوساباتەكەدا دەرۆیشت، لەڕاستىدا هاوینەهەواربوو كە تەواو سەرما دادەهات ئەوجا دەگەڕاینەوە گوندى وارەكۆن.
لەسەرەتاى بەهارى (1941)سەربازگەیەكى ئەندازیاران(هەندەسە) چادریان لەو بەرى ڕوبار هەڵدا دیار بوو خەریكى سەنگەر لێدان بوون لەسەر گردێك سەنگەریان دروست كرد لەو بەرو ئەو بەرى بنارى چیایەكانى زۆزكو هەندرێن دیاربوو سەنگەرەكانیان زۆر بەپتەوىو قایم دروست دەكردن رووى سەنگەرەكان بەرەو ڕێگاى (حاجى ئۆمەران) داندرابوون، چونكە مەترسیان لەوڕێگایە هەبوو. دوو ئەفسەرى بەشى ئەندازە كە كورد بوون(ملازم على عزیز ئامێدىو ملازم فتاح شاڵى سلێمانى) بوو، ئەو ئەفسەرانە بوونە ناسیار زوو زوو دەهاتنە ساباتى ئێمە بەتایبەتى ڕۆژانى هەینى لەوكاتەى ئەفسەرەكانى كورد لە حامیەى ڕواندز دەهاتنە سەر ئاوى (دەنگار) لەوێ بەیەك دەگەیشتن و یەكتریان دەبینى، (جەلال ئەمین بەگ، ملازم نورى حكیم جەلال باڵتەوعبدالرحمن قازى) زوو زوو دەهاتن جار جار هى تریشیان لەگەڵ دەهاتن.
وا هەڵكەوت ڕۆژێك ئەفسەرەكانى بەشى ئەندازیارى لەسەر گۆڕستانى پشتى گوند كاریان دەكرد لە ماڵەوە هەندێ ترێو هەنجیریان دایە دەستم بۆ یانم برد(ملازم على) گوتى: (زرار دایكى تۆ جیایە لە دایكى عزتى برات؟) هەر زوو ڕوى كردە ئەفسەرەكەى لەلاى دانیشتبوون گوتى: (بزانە چۆن زانیم باوكى وەك برایەكەى سەیرى ئەوە ناكات تەواو هەست دەكرێت بەجیاوازى كردن لەنێوانیان)، ئەوەى دیاربوو بێگانەش هەستیان بەو جیاوازیە دەكرد كە باوكم دەیكرد.
لەهاوینى (1942)، (وریا ئەمینى ڕواندز)ى بۆ پشووى هاوین لە كەركووك هاتبوە ماڵمان ناوبراو قوتابى دواناوەندى بوو بۆ بەسەر بردنى پشووى هاوین هاتبوە لامان، لەوكاتەى ئەوهات سەربازگەیەكى سەربازە ئاوارەكانى(پۆلۆنى) لە بەرزێوە بەرامبەر جنێراوە چادریان هەڵدان،(وریا) كەمێك ئینگلیزى دەزانى زۆر جار دەچووینە لایان چەند ئەفسەرێكیان بووبونە ناسیاو وا هەڵكەوت ڕۆژێك ئەفسەرەكان هاتنە ساباتى ئێمە لەكاتى دانیشتنیان سندوقى قەوانیان بۆلێدان ئەفسەرەكان تێ نەدەگەیشتن سەریشیان لەبەر دەنگى (مریەم خان) دەهەژاند ئەوەى بیدیبایە واى دەزانى تێ دەگەن، لەكاتێكا سەماواریان هێنا بۆ سابات یەكسەر یەكێك لە ئەفسەرەكان چاوى بەسەماوار كەوتو هەستا سەیرى كردو نووسینەكەى خوێندەوە دەستى كرد بەگریانوگوتى: (ئەو سەماوارە لە كارگەى مامم لە وارشۆ دروست كراوە)، (پۆلۆنی)ە، ئاوارەكان ماوەیەك لەوێ مانەوە ناوە ناوە دەهاتنە ناو باخچەكان ئێمەش دەڕۆیشتینە لایان.
ئەو ماوەیەى (وریا) لامان بوو بیرمان لەوە كردەوە ببەینە ڕاوە (ژوژك)، باسى ئەوەمان كرد دەڕۆینە ڕاوە (ژوژك) وریا گۆتى منیش دێم. بەگاڵتە پێمان گۆت تۆ نابەین چۆن دڵمان دێت تۆ ببەین ماندو دەبى ناوبراو گڕىگرت ودەیگۆت هەردێم نابێ بەجێم بێڵن لە دواییدا گۆتمان باشە دەتبەین تەنەكە كوتان دەدەینە تۆ ئاسانە، گوتى غەمتان نەبێت چۆن دەڵێن ئەوها تەنەكە دەكوتم، ئێوارە تاریك داكەوت لە گوند دەركەوتین تەنەكەمان دا دەستى(وریا)پێمان گـوت چۆن تەنەكە بكوتیت گەیشتینە ناوگۆڕستانى پشتىگوند لە بنارى (هەندرێن) لەوێ (وریا) مان بەجێهێشتو بەبیانووى ئەوەى ئێمە دەڕۆین ژووژك ڕا دەپەڕێنین، ئەویش دەستى كرد بە تەنەكە كوتان، ئێمە هەریەكەى بەلایەكدا گەڕاینەوە، كاتێك باوكم زانى(وریا) مان بردۆتە ڕاوە (ژوژك) وا تەنەكە دەكوتێت زۆر توڕە بوو گوتى: (زوو بڕۆن بە دواییدا بزانى بەتەنیا ماوەتەوە ئەو منداڵە لەشار گەورە بوە لەو چۆڵە ماوەتەوە دەترسێت ئەو نازانێ ڕاوە ژوژك گاڵتەیە) لە دواى دوانى باوكم بەپەلە ڕۆیشتینو(وریا) مان هێنایەوە لەگەڕانەوە ناوبراو دەى پرسى: (كوا چەند ژوژكتان گرتوون؟) دیاربوو زۆر ماندو بووبوو دیاربوو تەنەكەى باش كوتابوو، بەدرەنگەوە زانى گاڵتەیان لەگەڵ كردوە كەمێك تێك چوو ئەوەى سەیر بوو ئەوە بوو لە دواییدا دەیویست نەزانەكان بباتە ڕاوە ژوژك.
ئەوەى شایەنى لێ دوانە ڕۆژگار واى بەسەر هێناین هەردووكمان دەربەدەر بووین لە دەرەوەى نیشتیمان دەژیاین ئەو لە(ڤیننا)و منیش لە(تاشكەند) یەك لەڕۆژهەڵات ئەوەى تر لە ڕۆژئاوا وا ڕێكەوت لە ساڵى (1957) (وریا) نامەیەكى دورو درێژى بۆ من نووسى زۆر شتى بۆ نوسیبووم یادى ڕابردوى تێدا دیاركردبوو لە بارەى ڕاوە ژوژك نووسى بوى(كاكى ئازیز زرار سەد خۆزگەم بەو شەوەى كە لە جنێراوە منتان بردە ڕاوە ژوژك). كۆمەڵێك وێنەى بۆ ناردبووم. وەڵامى نامەكەم بۆ نوسیى یەوە پێم ڕاگەیاند دیارە گۆڕاوى پێشان لەگەڵ كۆمۆنیستەكان بوى ئێستا شتێكى ترى، پارچە هەڵبەستێكى خۆشم بۆ نووسى لە ژێر ناوى (پەرۆشم).

هاوین بوو باسكم شكا
(مەجید بەگ كوڕى میر حمدامین) لە باوكى زیز بوبوو لاى ئێمە دەژیا، ناوبراو لاوێكى چووستو چالاكوبە ڕاپەڕبوو، بەشى زۆرى كاروبارەكانى ماڵمان ناوبراو ڕاى دەپەراند، چەكدار بوو تفەنگى جام بێزارى هەبوو.
ڕۆژێك بەیانى (مجید بەگ) بە منى گوت: (ئامادە بە دەڕۆینە ڕواندز وەڵاخەكان دەبەین ناڵیان دەكەین)، لە دواى چێشت خواردن لە ماڵ دەركەوتین بە ڕێگاى (بەنى هەندرێن) دا ڕۆیشتین، ئەو سوارى ماینى باوكم بوبوو منیش سوارى هێستر بوبووم، لە بێشوك گەیشتینە سەر ڕێگاى ئۆتۆمبێل، هەر لە گەروك (شیران) مجید بەگ لە من دوور كەوتەوە، ئەو لە پێشەوە دەڕۆیشت نزیك قشلەى سوپا لەناكاودا ئۆتۆمبێلێكى پاس لە دواوە بۆڕاندى لەگەڵ ئەو دەنگە گەورەیەدا هێسترەكەم ڕاپەڕىو من كەوتم، كە هەستامەوە زانیم باسكم شكاوە، هەرئەوەندەم بۆ كرا توانیم یەكسەر دەسەسڕەكەم بە هەر شێوەیەك بێت لە باسكم بپێچمەوەو هێسترەكەش ڕۆیشت بە دواى (مجید بەگ)دا، كە ناوبراو دەبینێ وا هێسترەكە بێ زرارەو بە دوایدا دەڕوات یەكسەر جڵەوى ماینەكەى دەسوڕێنێتەوەو دەگەڕێتەوە، كە گەیشتەلام دیتى باسكم شكاوە، بەسەرهاتەكەم بۆ گێڕایەوە، ئینجا لەوێ ڕۆیشتینە كاولۆك، لە ماڵى (عزیز ئاغا) ناردیان پیاوێك هات گوایا لە شكەست دەزانێ، تا هەڵى بەستەوە ئەوەندەى ئەزیەت دام زۆر لە شكانەكە بە ئازار تر بووم بە دەستیەوە.
من لە ماڵى (عزیز ئاغا) مامەوە (مجید بەگ) چووە ڕواندز وەڵاخەكانى ناڵ كردو گەڕایەوە لاى من، لەوێ بەرەو ماڵ گەڕاینەوە بە ئێشو ئازارێكى یەكجار زۆرەوە دوو شەو هیچ خەوم لێ نەكەوت، ماوەیەكى زۆرى بەسەردا تێپەڕى تاكو خۆى گرتەوە، ئینجا بەدیار كەوت خوار هەڵبەستراوەتەوە، باوكم كە بینى دەستم خوارە ناردى بەدواى (كوێخا ئەحمەدىكۆیلەیى)، ناوبراو پسپۆرى شكەست بوو، كە كوێخا گەیشتە جنێراوەو زوو سەیرى باسكى كردمو گوتى: (ماسیەكم بۆ پەیدا بكەن)، ماسیان بۆ هێنا دیار بوو ماسیەكەى كوتا، گۆشتە كوتراوەكەى لە شوێنى شكاوەكە بەستو ئەو شەوە پێیەوە نوستم، بەیانى زوو بانگى كردمو داینامە تەنیشت خۆىو قسەى سەیرۆكەى بۆ دەكردم، دەیگوت: (زانیوتە شا بۆتە عەجەم)!! لە پڕێكا تیە دەستێكى لە شوێنە شكاوەكەدا هەرئەوەندەم زانىچاوم تاریك بوو، كوێخا كۆمەڵێك پەلە دارى لە دارى (بى) ئامادە كردبوونو پوشیەكەى ڕوناسیان كردبوە هەویر، لە دواى ئەوەى شوێنە شكاوەكەى داناوە جێگاى خۆى زوو ڕوناسەكەى دانایە سەرو پەلە دارەكانى پێوە پێچایەوە، هەر ئەوەندەم خۆ دیتەوە ئێشو ئازارەكە نوێ بوەوە، دوو شەوو ڕۆژ چاوم نەچوە خەو وەك جارى پێشو ئازارم هەبوو، كوێخا ڕۆیشتبوەوە من لە بەر ئازار ئاگام لێ نەبوو، هەڵبەتە ماوەیەك دەستم بە هەڵبەستراوى مایەوە، زیاتر لە بیست ڕۆژ پەلەكان بە باسكمەوە بوون، ئینجا پەلەكان لێ كرانەوەو تەنها پەڕۆى بە ڕوناسى پێوە مایەوە.
ڕووت كردنى ئەحە كەچەڵ: لە پایزى هەمان ساڵ هێشتا ماڵمان هەر لە (جنێراوە)بوو، بەیانیەك باوكم لە سابات دانیشتبوو بە نیازى ئەوە بوو بڕواتە ڕواندز، لەو كاتەدا بوو لەبەرى ئەو بەر لە ڕێگاى ئۆتۆمبێل پیاوێك دیاربوو بە سوارى گوێ درێژێك بەرەو ڕواندز بەپەلە دەڕۆیشت، لە سەرەتاوە نەیان ناسى لە دواییدا (على شێركاوەیى) گوتى: (ئەوە ئەحە كەچەڵى پیاوى فتاحە كوێرە) باوكم بە دەنگ هاتو گوتى: (ئەبێ بەردێك بخەمە بەر ددانى ئەو سەگ بابە) چەند جارێك میر داواى لێ كردوە (قادرى سەعیدى) بكاتە نۆبەتدار هەر گوێشى نەداوەتێ قادرە درێژ هیچى نیەو وەزعیشى لەوپەڕى پەرێشانیدایە، (فەتاحە كوێر)ى بێ ڕێز لەسەر زەوى ئێمە دەژىو مراقیبەو ئێمەش بە هیچ نازانێ ! لەوكاتەش هەستاو لە سابات دەركەوتو وەڵاخیان بۆ هێناو سوار بوو ڕۆیشتە ڕواندز، لە دواى ڕۆیشتى باوكم (مجید بەگ) خۆى پێچایەوەو فیشەكدانى لە خۆى بەستو بە منى گوت: (هەستە بابڕۆینە وارەكۆن) ئەو بەپەلە دەركەوت منیش بە دوایدا ڕۆیشتم، نێوان (وارەكۆنو جنێراوە) مەودایەكى دورەو ناوبراو بەپەلە دەڕۆیشت منیش بە دوایدا، بەڵام نەیدەگەیشتمێ، كە گەیشتینە (وارەكۆن) لەسەر كانیاوەكەى گوند دەمو چاومان شوشت، لە دواى پشودانێكى كورت (مجید بەگ) دەستى دایەوە تفەنگو گوتى هەستە با بڕۆین! سەرم سوڕماو بەلامەوە زۆر سەیر بوو ئێمە بۆ وارەكۆن هاتبوین ئێستا بۆ كوێ دەڕۆین!؟ بەسەر سامیەوە پرسیم: (ئەرێ ئێمە بۆ كوێ دەڕۆین؟) وەڵامى نەدامەوەو ڕۆیشت، ناچار بەدوایدا ڕۆیشتم بەرەو پردى كۆنى پاشا كەچى نەڕۆیشتە سەر پرد بەڕێگاى بەرى (كەنگرێنە)دا ڕۆیشت كە گەیشتینە بەرامبەر (كۆسپێ سپى) لە دەم ڕوبار لە شوێنێك لە ژێر داربیەكان دانیشتین ڕوو لە ڕێگاى ئۆتۆمبێل ئەوكاتە بە منى گوت: (زوو لە ڕوبار بپەڕەوەو بڕۆ سەرجادە لەگەڵى بڕۆ تا دواوەى پیروسوان هەتا منتان دەگەمێ). بەپەلە لە ڕوبار پەڕیمەوەو ڕۆیشتمە سەرجادەو(ئەحە كەچەڵ) یش گەیشتەلام، ماندوو نەبونم لێ كردو وەڵامى دامەوەو گوتى خۆت ماندوو نەبى. لەگەڵى ڕۆیشتم ناوبراو بە سوارى گوێ درێژێك بوو منیش بە پیادە، نزیك كەوتینەوە لە چنارى مازوكەران لەوكاتە پێم گوت مامە توتنت پێە؟ (ئەحە) گوتى: (بەڵێ)، دەستى برد كیسەى توتن دەربێنێ و(مجید بەگ) لەدواوە بانگى كرد (ڕاوەستن!) دیاربوو پیاوەكە ڕەنگى گۆڕاو گوتى: (باوكم لەسەرچى دەمكوژن؟) هەر لەسەر پشتى گوێ درێژەكە چاوى (ئەحەى) بەستنو دایە پێش خۆى بە كەندى(زەروان)دا سەركەوتین بۆ ناو دارستانەكەى سەرەوە، لەوێ لە شوێنێك دامان بەزاند، (مجید بەگ) كەلو پەلەكەى كە پێى بوو بردى لە شوێنێك شاردیەوەو گەڕایـەوە (ئەحە)مان بەچاوو دەست بەستراوى بەرو پشت سوارى گوێدرێژەكە كردەوە بردمان لەسەر ڕێگاى ئۆتۆمبێل بەرەو بەرسیرین بەڕێمان كرد، بەخۆشمان بەو ڕێگایەدا گەڕاینەوەكە پێیدا هاتبوین، (ئەحە) بەوشێوە بەچاوو دەست بەستراوى بەسوارى گوێدرێژ لە گۆڕستانى(كاولان) لە خوار بەرسیرین دەگاتە(سمایل ئاغا)ى بەرسیرینى، ناوبراو(ئەحە) بەو شێوەیە دەبینىو ڕاى دەگرێتو دەستو چاوى دەكاتەوە، لێى دەپرسێت: (ئەو كێ واى لێ كردى؟) ئەحە بەلالوتى دەڵێت: (لە ئێوە بەولاوە كێ دەتوانێت ڕێگرى بكات؟) سمایل ئاغا لە قسەكانى ئەحە سەرسام دەبێتو دەكەوێتە بیر كردنەوە، مەگەر ئەحە توشى بەڵایەكى بكات، لەوێ (ئەحە) دەڕواتە حافیز، بەیانى ڕۆژى دوایى زوو دەگاتە (جنێراوە) هێشتا زۆر زوو بوو لەخەو هەڵیان ستاندمو گوتیان بڕۆ سەماوار ببە بۆ سابات میوانى لێیە، كاتێك لەجۆگەى ئاو بازمدا دەبینم خۆ ئەوە (ئەحە كەچەڵ)ە دانیشتوە، یەكسەر بە سەماوارەوە گەڕامەوە ڕۆیشتمە لاى (مەجید بەگ) لەخەو هەڵم ستاندو پێم گوت: (ئەوە ئەحە لەبن سابات دانیشتوە چاوەڕێى باوكم دەكات)! (مجید بەگ) بە چاوى خەواڵۆوە گوتى: (تۆ بەڕاستیتە یان گاڵتە دەكەیت، چۆن بەم بەیانیە گەیشتۆتە ئێرە؟)! كاتێك باوكم ڕۆیشتە سابات بانگى منیان كرد بەناچارى سەماوارم بۆ سابات برد، لەوكاتەدا (ئەحە) نامەیەكى دایە باوكمو گوتى (میرم دوێنێ نیوەڕۆ لە كۆسپى سپى منیان ڕووت كردو ئەو كەلو پەلانەى لە ڕواندز بۆ ماڵى فەتاحم كڕى بوون لێیان ستاندم) باوكم لێى پرسى (ئەوانەى تۆیان ڕووت كرد نەت ناسین كێ بوون؟) ئەحە لە وەڵامدا گوتى: (بەڵێ میرم ناسینم پیاوەكانى ئێوە بوون منیان ڕووت كردەوەو بەرەوپشت بەسوارى گوێدرێژەكەم بەڕێیان كردمەوە بەرەو حافیز) باوكم گوتى: (پیاوى باش بە ئێمە پیاوى وامان نىیە تۆ ڕووت بكەنەوە، بەهەڵەدا چووى، ئەوانە نابێ پیاوى ئێمە بووبن)، ئەحە هەر زوو پەنجەى بۆ من درێژ كردوگوتى: (میرم بەساقەت بم یەكێكیان ئەمە خۆیەتى لەوانەى كە منیان ڕووت كردەوە) باوكم گوتى: (ئەحە ئەو كوڕە باسكى شكاوە لەماڵ دەرناچێتو كارى واش ناكات، ئەوەى تۆ دەیڵێیت نەگونجاوە) ئەحە گوتى: (میرم وەڵڵا ئەمە خۆیەتى انشاوالله درۆ لە ڕووى ئێوە ناكەم حەز دەكەم دڵتان لێم نەڕەنجێت) باوكم هەستاو ڕۆیشتەوە لاى ماڵ بانگى كردمو پرسى: (ئەو پیاوە پەنجە بۆ تۆ درێژ دەكات ڕاستە شتى واتان كردوە؟) گوتم: (بەڵێ هەر ئێوە ڕۆیشتن بۆ ڕواندز مەجید منى لەگەڵ خۆى برد بەناوى ئەوەى دەچینە وارەكۆن، لەوێش بۆ كۆسپى سپىو لەگەڕانەوەى ئەحە كەلو پەلەكانى لێ ستاندو لە زەروانى لێ شاردەوە) باوكم گوتى: (هەر ئێستا لەگەڵى دەڕۆیت شتەكانى بەبێ دەنگى دەدەیتەوە) خۆى ڕۆیشتەوە ساباتو بە(ئەحە)ى گوت لەگەڵ ئەو كوڕە دەڕۆیتو ئەشیاكانت داداتەوەو بەبێ دەنگى دەڕۆیتەوەو كەس نەزانێ).
لەگەڵ (ئەحە) ڕۆیشتم چوینە (زەروان)و شتەكانم نیشاندانو خۆم گەڕامەوە، ناوبراو شتەكانى بار كردو گەڕایەوە حافیز. باوكم لەگەڵ (مەجید بەگ) قسەى كردبوو پێى گوتبو(ئەوەى ئێوە كردوتانە كارێكى زۆر ناڕێكوناساز بوو، كارى ئەوها دەبێ بە وەستایى بكرێت، نەك بەوشێوەیەى كە ئێوە پێى هەستاون، ئەوەى من گوتم بەردێك دەخەمە بەر ددانەكانى فەتاحە كوێر، ئەوەنەبوو وەك ئەوەى كە كردوتانە بچن كەلو پەل لە ئەحە كەچەڵ بستێنن).
چارە چىیەو ئەبێ چى بكەم : بەڵێ وەك لەسەرەوە باس كراوە ژیانم بەد بەختىو دەردەسەرى بووە هەر لەمنداڵى خراومە ژێر زەبرى بارى گرانو كوێرەوەرى كارى ناڕەواو ناپەسندى زڕدایكو تێ هەڵدانى بێ بەزەیى باوكم، ئەوەى دەربارەى من لە ئارادا هەبوو خەڵكیش ئەو هەڵوێستە چەوتەى باوكمیان دەزانىو تێ گەیشتبوون، هەر ئەو هەڵوێستە نالەبارەى باوكم پاڵىدام بۆ بیركردنەوەى داهاتووم لە زۆر كارى جۆراو جۆر، بەڵام توانیم بەهەر جۆرێك بێت خۆم لە كردارى خەراب دوور بەگرم، ئەگەر چى لەناو دەریایەكى بێ سنور دەسوڕامەوە، ئەگەر بە ووردى باسى ژیانى خۆم بكەم بەڕاستى دەرچوون لەناو ئەو دەریایە بێ سنورە زۆر زەحمەت بوو، خۆم دەبینى بێ بەرگو بێ پێڵاو، گومانى تێدانىیە تەمەنى لاوى سەردەمێكى تایبەتە لە ژیانى گەنجایەتى تازە پێگەیشتودا، بێ شكە هەموو گەنجێك ئارەزویەتى خۆى بلاوێنێتەوە بە بەرگى نوێو پێڵاوى تازە، بەڵام دەتوانم بلێم تەمەنم گەیشتۆتە پازدە ساڵ نەبەرگى نوێو نەپێڵاوى تازەم بەبەر خۆمەوە دیوە، دەبى ئەوەش بزاندرێت گەنج دڵ ناسكە حەز ناكات دڵ شكاو بكرێت، كەچى هەردەم غەمبارو دڵ شكاو بووم، بەچاوێكى سوك سەیر دەكرام، خۆ ئەگەر ئەو بەدكاریە هەر لەلایەن باوكمەوە بوایە ئەوەندە بەپەرۆش نەدەبووم، لەبەر ئەوەى باوكمە، بەڵام ئەو بەدیە لەلایەن زڕدایكو نۆكەرى ناوماڵیش (حەیدەرە ڕەش) كە بوبوە باوەڕ پێكراوى (ئاغاو ئاغا ژن) واى دەزانى ئەوكوڕى میرە، ئەوەش وا دەگەێێنێ جڵەوى هەستو مست لە میرەوە بۆ ئەو پیاوە خۆنەناسە شل كرابوو ئەوەندە لە باوكمو زڕدایك بێزار نەبوبوم، ئەوەندەى لەو پیاوە پڕو پوچە بێزا ببوم.
ئەو بێزایەو ناڕەزایىیە زۆر جار پاڵى دەدام بۆ دەست وەشاندن لە زڕدایك یان نۆكەرى (ئاغاو ئاغاژن)، بەڵام توانیم خۆم ڕابەگرم، لە خراپە خۆم بەدوور بەگرم.
جیا لە دڵ شكانو بێ بەرگىو شپڕزەیى ئەوە لەلایەك، كارى واشیان پێ دەكردم زۆر لە تواناى من هەوراز تربوو، چارەش نەبوو خۆش یان نەخۆش دەبوایە بیكەم چارەڕەشى لەوەدا بوو.
لەڕاستىدا ئەوەى زۆر دڵمى ئاڵۆز كردبوو شەرمم لەخۆم دەكردەوە كە خۆم بەبێ بەرگى دەدیت، تەمەنم لە پازدە ساڵ زیاتر بوو بەرگى نوێم بەبەر خۆمەوە نەدیت كە دڵم پێ خۆش بێت، بەخۆم نەمتوانى بیكڕم باوكیشم بۆى نەدەكڕیم، لێرەدا ئەوەبوو كەوتمە بیركردنەوە، چارە چىیە؟
دوا بەدواىبەسەر هاتەكەى (ئەحەكەچەڵ) بەماوەیەك ڕۆژێك دەگەڕامەوە لە ڕێگا لەگەڵ (ڕەسولى مەلا ئەحمەد)ى، ناوبراو دار فرۆش بوو ماڵى لە جنێراوە بوو كاتێك گەیشتمە تاتى (مەلا شێخ)ى دیتم جەڵەبێكى زۆر لە خوار باخچەكانى خەلكان بڵاوى ناو قامیشەڵانى سەر ڕوبار مۆڵ بوینە، شوانەكانیش لەسەر كانیاوەكە چایان لێ نابوو دیتم هەڵكەوتە بە(مام ڕەسول)م گوت زەحمەت نەبێت هێسترەكەم بۆ ببەوە من دەگەڕێمەوە بێشوك شتێكم لەبیر چوە، بەو بیانوە گەڕامەوە یەكسەر ڕۆیشتمە سەر پردى (خەلكان)و پەڕیمەوەو چومە دەم ڕوبار خۆم گەیاندە، مەڕەكان یەكسەر دوو بەرانم بە پشتێن لە یەك بەستنو لەوێم بەجێهێشتن، ڕۆیشتمەوە بێشوك تاكو تاریك داهات، كە دیتم جەڵەب گەیشتەوە كەندە كەورین ئەوكاتە ڕۆیشتم زانیم پۆلیسەكانى مەخفەریش خەریكى خواردنى نانى مەغریبن، كاتێك چووم بەرانەكان هەر لە شوێنى خۆیان مابونەوە، لەسەرەخۆ بەهێواشى بردنمە سەر ڕێگا بەو شەوە بردنمەوە (جنێراوە) لەوێ لە ناو باخچەیەك بەستنمەوە بەو نیازەى بیان فرۆشمو دەستە جلێكو پێڵاوێكى پێ بكڕم بۆ ئەوەى جاروبار بیان كەمە بەرم، بەو شێوەیە بەرانەكانم لە پەنایەك لە ناو باخچەكە بە ستبونەوە بۆ ئەوەى دوو سێ ڕۆژى بەسەردا بڕوات ئەوجا بیانبەم بیان فرۆشم، كەچى لە بەدبەختى من باوكم زانیبوىو ناردبوى یەكێكیان بۆ بردبوو یەكسەر كوشتبویەوە، بۆ ئەوەى تریش گوتبوى ئاگادارى بن لەوماوەیەدا مێوانمان دێت، ماناى ئەوەیە ئەویش ڕۆیشت، بۆیە كەوتمە بیر كردنەوە ئاخۆ چى بكەم، چارە چیە!!
لەوماوەیەدا باوكم لە سەر داواى (محمود بەگ)ى برادۆست چووە (مجێسەر) لە ناوچەى برادۆست، ڕۆیشتنى باوكم هەلێكى لەبار بوو توانیم بەرانەكە ببەم بۆ ڕواندزو بیفڕۆشم، بە پارەكەى دەستێك جلم پێ كڕىو گەڕامەوە، شایانى باسە ئەو كردارەى من ڕێگا خۆشكەرێك بوو بۆ زڕ دایكمو حیدەرە ڕەشى (بەكرۆكە) كە باوكمى پێ هان بدەن لە دژى من.
دەمزانى كە باوكم بەگەڕێتەوە ئەزیەتم دەدات، كاتێك گەڕایەوە من خۆم شاردەوە لە گەڕانەوەیدا یەخەى دایكمى گرتبوو داواى لێ كردبوو ئەو جلانەى كە كڕیبوم بیدەنە دەستى بۆ ئەوەى بیانسوتێنێ! ڕۆژى دووەم كاتى بەیانى زوو لە ناو گۆڕستانى پشتى گوند درێژ ببوم بینیم (ڕەئیس بەشیرو ملازم على عزیز) هاتنە لام دەچون سەرى سەربازەكان بدەن ئەوانەى خەریكى سپیر چاك كردن بوون، ملازم على گوتى: (ئەوە بۆ لێرە درێژ بووى؟) منیش بەسەر هاتەكەم بۆ باس كرد، دیار بوو زۆر پەرۆش بوون بە قسەكانم بۆیە گوتى: (كێتان نەخۆشە لەماڵ بەپەلە داواى تەبیبیان كردوە ئێمەش تەبیبمان بۆ ناردن؟) گوتم: (برام جانگیر چەند ڕۆژێكە زۆر نەخۆشو هیلاكە)، ئێمە لەو قسانە دابووین بوو بە هاوارو گریان دیار بوو (جانگیر) تەواو بوبوو، باوكم ئەو كوڕەى ئەوەندە خۆش دەویست واى دەزانى هەر ئەوەندە كوڕەى هەیە، زۆر ئاڵۆز بوو خەڵكێكى زۆر كۆبونەوەو منى لە بیر چوو، هەرئەو كاتە سەربازەكان گۆڕیان بۆ هەڵكەندو شاردیانەوەو تازیە داندرا. چەند ڕۆژێك بە بەردەوامى خەڵك دەهاتن بۆ تازیە، لەوناوەدا من لە بیر كرام، بەڵام من هەر دەترسامو دەمگوت ئاخۆ كەىو لەچ كاتێك توشى نگبەت ببم! لە وەرزى پایز بە درەنگەوە ماڵمان گەڕایەوە (وارەكۆن) ئەوكاتانە لە بارێكى نالەبار دەژیام، بە ڕۆژ وەڵاخم دەبردن بۆ لەوەڕگاكانو ئێوارەو بەیانیان دەبوایە بیان لەوەڕێنم، بەو شێوەیە من خزمەت كار بووم و(حیدەرە ڕەش) یش یاوەر بوو! وە بە درێژایى ئەو زستانە ساردو بەفراویەش داركێش بووم، جیا لەوەش بۆ ئەملاو ئەولاش دەنێردرام، زۆر شەوان دەڕۆیشتمە ماڵى (على شێركاوەیى) ناوبراو پیاوێكى زۆر باش بوو هەر لە گەنجیەوە چەكدارى باوكم بووە، خێزانى (زول) منى زۆر خۆش دەویست، شەوێك پێى گوتم: (نازانم هۆى چیە باوكت تۆى لە بەرچاو كەوتوە؟) لەوەڵامدا گوتم: (پورە زوول ئەوەش چارەنوسى منە، دیارە چارەنوسم تەنها بەد بەختىو چارە ڕەشیەو لە ژیان بێ بەشم).
ئەو زستانە زۆر سەخت بوو، بەفرێكى زۆریش بارى، بەو سەرماو ساردیە جەڵەب بەرەو ئێرانەوە دەڕۆیشت، ئێوارەیەك نزیك مەغریب لە پردى (وارەكۆن) پەڕیمەوە ئەو بەرى جادەكە، كوتەكە بەفر ئەوەندە بەرز بوو منداڵ لە ناویدا دیار نەدەبوو، كاتێك مێگەلى جەڵەب گەیشتە ڕاستى پردەكە توانیم دوو مەڕ لە جەڵەب داببڕمو بیان بەم بۆ سەر پردەكەو لە شوێنێكى پەنا ڕایان بەگرم تاكو جەڵەبەكە لە پێچەكە ئاودیوو بوو، ئەوكات بە تەواوى دونیا تاریك داهات، مەڕەكانم بردنەوە گوندو بردنمە لاى (مستەفا حسێنى ڕەسوكەى) ڕوستایى داواشم لێكرد كەس نابێ بیزانێ، كەچى بۆ ڕۆژى دوەم باوكم پێى زانىو یەكێكى كوشتەوەو ئەوەى تریشى دەست بەسەردا گرت، ئەویشم چوو بۆم بە دیاركەوت لە هەموو شتێك چارە ڕەشمو نازانم چارم چیە؟.
زستان ڕۆیشت بە ئەزیەتێكى زۆرەوە سەرەتاى بەهارى (1943) كەوتمە گێژاوێكى پڕ لە ئەزیەتو سەر شێوانێكى ئاڵۆزو زۆر گران، لە كۆتایى مانگى دووى ئەو ساڵە ڕۆژێك دوو بارى باراشیان لە هێسترەكان بار كردو بە منیان گوت: (بڕۆ ئەو باراشە ببە ئاشى دەرگەڵە)، بەڵێ كەوتمە دواى هێسترەكان بەرەو دۆڵ ماویل كەوتمە ڕێو ڕێگاى درێژى دۆڵ ماویل كۆتایى هاتو هەورازى (شینك) هاتە پێش بە سەلامەتى سەركەوتینو چووینە سەر (زینى دەرگەڵە)، پێش ئەوەى بەگەمە گوند لە (چنێران) بە ڕێگاى سەر جۆى سۆراندا ڕۆیشتمە ئاشى سەروو، خاوەنى ئەو ئاشە (قادر وەسمان) بوو ناوبراو یەك ماڵە بوو لەگەڵ باوكم، كە گەیشتمە بەردەرگاى ئاش وادیار بوو ئاشەكە لەگەڕ وەستابوو ئیشى نەدەكرد، لەوكاتەدا (مام قادر) لە ژێر ئاش دەركەوت دیار بوو خەریكى چاك كردنەوەى ئاشەكە بوو، كە چاوى بەمن كەوت گوتى: (بە خێرهاتى بەڕاستى لە كاتێكى زۆر باش هاتى زۆر پێویستیمان بە هێسترەكان هەیە)، بارەكانمان خستنو لەگەڵ (مام قادر) چوینەوە گوند، پێش بڕۆین (مام قادر) بە ئاشەوانى گوت: (باراشەكانى مام سلێمان بەگ ببە ژورەوە)، كە گەیشتینە گوند من چوومە ماڵى (مام سەید ئاغا) سێ ڕۆژ بەسەرچوون تا ئاشەكە بەگەڕ كەوتەوە، لەو ماوەیەدا چاوم بە زۆر لە برادەران كەوت ئەوانەى پێویست بوو بیان بینم، ئێوارەى ڕۆژى دووەم لەسەر جۆگاى سۆران چاوم بە خۆشەویستەكەم كەوت، كە لەگەڵ كۆمەڵێك بێرى دەڕۆیشتنە بێرێ، كەمێك قسەمان كردو گوتى: (ئارەزومە بە تەنیا بتبینم)، وا ڕێككەوت بە تەنیا بینیمو گوتى: (ماوەیەك لە مەوبەر حەیدەرى نۆكەرتان لاى پیاوەكانى ئێمە دەدواو لۆمەى تۆى دەكرد بە شێوەیەكى ناشیرین دەیگوت: (ئەو كوڕە زۆر ناپەسندەو توشى نگبەتى دەبێت، بۆیە ئاگادارى خۆت بە) لەگەلأ پێ ڕاگەیاندنە بۆم بە دیاركەوت كچەكە دڵسۆزەو لە غەمى مندایەو هەستى كردوە (حەیدە ڕەش) هاندەرى باوكمە لە دژى من. ڕۆژى چوارەم سەر لە بەیانى بارەكانیان بۆ باركردموگەڕامەوە، بەڵام دڵم هەر لەسێو دوودا بووكە پێم دەڵێن بۆچى ئەوەندە دواكەوتى؟ لە زینى (دەرگەڵە) بەسەركەوتم، وەك هەموو جارێك بە ئارەزوەوە سەیرى ئەم دیوو ئەو دیوم دەكردو سەرەو ژێر بەناو دارستانى پاڵ زیندا دەڕۆیشتمو هەستم بە دڵتەنگیەك دەكرد، لە كۆتایى پێچەكانى شینك لامدایە ڕێگاى (ماویلیان)، لە ناوەڕاستى ڕێگاى (بەرد گڕاو) وەهاب ئاغاى جندیان خەریكى ڕێگا خۆشكردن بوو، كۆمەڵێك كرێكار خەریكى كاركردن بوون، پێش ئەوەى بەگەمە لای كرێكارەكان لە دورەوە دیتم ماینەكەى باوكم لەوێ بەستراوەتەوەو خۆشى لاى (وەهاب ئاغا) دانیشتبوو، هەرمن لێیان نزیك كەوتمەوە باوكم هەستاو بۆم هاتو گوتى: (ئەوەندە ڕۆژە لە دەرگەڵە چیت دەكرد؟) ڕێگاى نەدا وەڵامى بدەمەوە، خۆئەگەر (وەهاب ئاغا)و ئەوانەى لەوێ بوون نەیانگرتبایە خراپى بەسەر دەهێنام، لەگەڵ ئەوەشدا لە ناو دەستى ئەواندا بەردێكى ڕاوەشاند بە ڕانم كەوت وامزانى ڕانم شكا لەگەڵ لێدانەكە دڵم سست بوو، ئەوكات (وەهاب ئاغا) پێى گوت: (توخوا ئەو منداڵەت بۆ كوشت؟)! وەك دیار بوو لە هەڵوێستو كردارى باوكم ڕازى نەبوو بە پەرۆشەوە گوتى: توخوا زوڵم بەو دەرەجەیە؟) لە دواى ماوەیەك بەناچارى هەرچۆنێكى بێت بە شلەشلەیىو ئێشو ئازارەوە كەوتمە دواى هێسترەكانو ڕۆیشتم، لە ڕێگا ناوە ناوە دادەنیشتم لەبەر ئێشى زۆر نەمدەتوانى بڕۆم، ئیتر هەر لەوێ كەوتمە بیركردنەوە دەربارەى ئەو ژیانە پڕ لە تاڵىو دەردەسەریەى من دەیچێژم، ئەوە ژیانى مرۆڤ نیە، بەڵكو دەردەسەریەو داهاتوى تاریكە.
بۆ دۆزینەوەى چارەیەكو دەرباز بوون لەو دەردەسەریە كۆمەڵێك ڕێگام ڕەچاو كرد، بێگومان كوشتنى زڕ دایكو حەیدە ڕەشو ڕووبەڕوو بونەوەى باوكم چارەى دەردى منى ناكردو ئەم كارانەم بەلاوە پەسند نەبوو، بۆیە بیرم لەوە كردەوە لە ماڵ دەركەومو بڕۆم هەوڵبدەم ببم بە سەرباز لە ڕیزى سوپا ئەگەرچى بارى سەربازى زۆر گران ناخۆش بوو، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو ئەزیەتو ناخۆشیەم پێ باشتر بوو كە بیچێژم لەو دەردە سەرییەى كەمن تێدامە لەماڵەوە، بەو شێوەیە لە ناو دەریایەكى بێ سنوردا دەسوڕامەوە، تەنها خۆم دەزانم بەچ دەردەسەریەك گەیشتمەوە ماڵەوە، بارەكانم فڕێ دانو بەپەلە چوومە ژورى دیوەخانو درێژ بووم، لەبەر ئێشو ئازار زۆر بە ئەزیەت بووم ئەوەندەى بڵێى هیلاكو پەرێشان بوومو تەواو لە خۆم بێزار بووم، لەگەڵ ئەوەشدا ئاغاژن كەوتبوە بۆڵەبۆڵو گوتبوى چۆن ڕۆیشتوە درێژ بێت بۆ هێسترەكانى نەبردونەتە شوێنى خۆیان؟!
لە كاتێكا دایكم هات دیتى زۆر هیلاكمو ماندوم نەمدەتوانى هەڵگێڕو وەرگێڕ بكەمو زۆر بە ئەزیەتم پرسى: (ئەوە چیە كوڕم ئەوە چیت بەسەر هاتوە؟) واى دەزانى هێستر لوشكى لێداوم، لە دواییدا پێم گوت ئاغا لە ڕێگا لێى داوم، كە سەیرى شوێنى بەردەكەىكرد خۆى پێ ڕانەگیراو دەستىكرد بەگریان، گوتم: (دایە مەگرىگریان دەردى من دەرمان ناكات، هێشتا زۆرى بەدواوەیە، دەردى من تەنیا دۆزینەوەى ڕێگا چارەیەكە ئەویش ڕۆیشتنە لەو ماڵە زیاترنا، چونكە مانەوەم مەترسیەكى ترسناكى بە دواوەیە بۆیە ناتوانم زیاتر لێرە بمێنم بۆ ئەوەى توشى هیلاكى زیاتر نەبم)، ئەوەى دیاربوو دایكم ئەو كارەى منى بەلاوە باش نەبوو، بەڵام دڵە بەسۆزەكەى دایكم شكاندو هەرئەو ڕۆژە بە درەنگەوە ڕۆیشتم بۆ ڕواندز بۆ ئەوەى بەڵكو بتوانم ڕێگایەك بدۆزمەوە بۆ ئەوكاتەى ئەگەر نەكرام بە سەرباز چى بكەم!! ئەبێ ئەوەش بڵێم ئەوكاتەى من هەوڵم دەدا ببم بە سەرباز خەڵك لەبەر سەربازى ڕایان دەكردو خۆیان دەشاردەوە، كەچى من لە تاوى دەردى خۆم داوام دەكرد ببمە سەرباز هەر بۆ ئەوەى بەڵكو لەو دەردەسەریە نەجاتم ببێت.
ئێوارەیەك درەنگ دونیا تاریك داهاتبوو گەیشتمە(ڕواندز) شەو چوومە حوجرەى فەقێیان خاڵم لەوێ دەیخوێند، ئەو شەوە لەلاى ئەوان مامەوەو بە درێژایى شەو خەوم لێ نەكەوتو هەر بیرم دەركردەوە ئاخۆ ئەبێ بكرێم بە سەرباز؟ زۆر بەپەلە بووم زوو ڕۆژ دابێت، بەیانى زوو ڕۆیشتمە تەجنید، كە بە كارمەندانى تەجنیدم گوت: (هاتوم بمكەن بەسەرباز)، بە سەرسامیەوە سەیریان دەكردمو یەكێكیان گوتى: (تۆ بە ڕاستیتە یان شێتى؟)، بە قسەى ئەو كاتبە زۆر ئاڵۆز بووم، بە نیگەرانىو بەبێ پرسى ئەو چوومە ژوورى ئەفسەرى تەجنید سەیرم كرد لاوێكى ڕوو خۆش دانیشتبوو، سەلامم كردو زۆر بە ڕوو خۆشى وەڵامى دامەوەو گوتى: (فەرموو چیت دەوێ؟) پێم گوت: (هاتوم یارمەتیم بدەیت بمكەیت بە سەرباز بۆ ئەوەى لە مردن ڕزگارم ببێتو هیچ چارەى ترم نیە، چونكە ژیانم لە مەترسیدایە، تەنیا بونم بە سەرباز لە مەترسى نەمان دوورم دەخاتەوە)، ئەفسەرەكە بە ڕوێكى خۆشو زەردەخەنەوە پرسى: (دەزانى لەچ ساڵێك لە دایك بووى؟) گوتم: (نا وەلڵا نازانم لەچ ساڵێك لە دایك بویمە، هەرچۆنێك بێت بۆ ئەوە هاتوم ڕوحمێكم پێ بكەىو بمكەیتە سەرباز بۆ ئەوەى لەو دەردەسەرىو بەدكاریە رزگارم ببێت، ئەگەر نەكرێمە سەرباز ئەوا ناچارم خۆم لەو خەرەندە فڕێدەمە خوارێ، چونكە چارەى من تەنها ئەو دوو ڕێگایەیە) سەیرى ئەفسەرەكەم كرد لەگەڵ قسەكانى من ڕەنگى گۆڕاو گوتى: (كوڕى باش بۆ ئەوەندە بێزارى لە ژیانو خۆت لە خەرەند فڕێ دەدەى؟ تۆ هێشتا ئەوە نیت بكرێیت بە سەرباز)! لە دواییدا ئەفسەرى هەست بەرز هەستى كرد كارلەكار ترازاوەو بە پێویستى زانى چارەیەك بدۆزێتەوە بۆیە هەستاو گوتى: (وەرە)، لەگەڵى ڕۆیشتم بردمى بۆلاى قائمقامو خۆى چووە ژورەوەو زۆرى نەخایاند هاتوەو گوتى: (قائمقام لێرە نیەو بەیانیش هەینیە، دوو بەیانى وەرەوە هەوڵدەدەم كارەكەت بۆ بكرێت).بە دڵ تەنگى دەركەوتم ڕۆیشتمە ناو شار لەوێش چوومە(فەقیان) تا ڕۆژى شەممە لە ماڵى خاڵەكانم مامەوە، ئەوكاتەى من چوومە(فەقیان) ئێوارەى پێنج شەممە بوو، شەو لەوێ ئەو بەسەرهاتانەى خۆمم بۆ خاڵەكانم (قادروسەعدى) گێڕانەوە، دیاربوو زۆر نیگەرانو بە پەرۆش بوون،بە تایبەتى كاتێ شوێنى ئەو بەردەیان بینىكە لێم درابوو، بانگى نەنیان كردو بۆى داماڵیمو چەورى كرد.
ڕۆژى شەممە بەیانى زوو لەگەڵ خاڵ (قادر) ڕۆیشتینە (ڕواندز) لەوێ یەكسەر بۆلاى ئەفسەرى تەجنید چوینو ناوبراویش یەكسەر منى بردە لاى قائمقام، لە پێشدا خۆى چوە ژوەروەو كەمێك دواكەوتو ئینجا هاتە دەرەوەو بردمیەوە بۆ تەجنید گوتى: (من بە ڕێت دەكەم، بەڵام دەترسێم پزیشكى سوپا لە حامیە وەرت نەگرێت بڵێت بچوكە)! ئەوەى جێگاى دڵخۆشیم بوو لە تەجنید كارەكانیان زۆر بە پەلە بۆ كردمو كاروبارى ئیختیارو موختاریشیان هەر بە خۆیان بۆ كردم، ئینجا بانگى سەربازێكى كرد ناوى (سمایل ئاغا) بوو ئەفسەرەكە ناردى بۆلاى موختارى ڕواندز (ڕەئوف ئەفەندى)و پێى گوت: (پێى بڵێ ملازم محمد گوتى ئەو ئەوڕاقانە مۆر بكات)، (سمایل ئاغا) ئەوراقەكانى بردنو ڕۆیشت بۆلاى موختار، زۆرى پێ نەچوو گەڕایەوەو ئەوڕاقەكانى تەواو كردبوونو لەگەڵ (سمایل ئاغا)ى سەرباز بەڕێیان كردین بۆ حامیە، لەوێش بردنى بۆ لاى ئەو پزیشكەى وەرى دەگرتین، لەوێ زۆر چاوەڕوان بووین ئەوە بوو پزیشك وەرى گرتینو بەڕێ كراینە مەركەز تەدریب.


پێناسەی هەندێک لە وشە و ناوەکان:
k كۆڵەگ : واتە ئەستوندەك (لە دار دروست دەكرێت بۆ ڕاگیركردنى كاریتەكانى خانوو)
k چیت : واتە پشتدێن
k چۆمباڵوك گوندێكە دەكەوێتە دۆڵى ڕۆست لەناوچەى باڵەكایەتى.
k پەنگر كێش: واتا مقاش
k دۆلى نیشاوێ دەكەوێتە نێوان گوندىكەڵەكینو شارۆچكە خەلیفان.
k هەروەدەرى: چوونە دەر لە بەهاران.