شۆڕشى ڕۆشنبیرى و ((هاوسەرەكەت))

Saturday, 01/11/2014, 12:00

نوال السعداوى

لە سەردانێكمدا بۆ چین لە (سیبتەمبەرى 2014) پرسیاری پێناسە كردنى شۆڕشى ڕۆشنبیریان لێ كردم ، گوتم بڕوام بە پێناسە كردنەكان نییە . وەكو پزیشك و نووسەرێك واى دەبینم ، بۆ نموونە تەندروستى یان چیرۆك بەوە دەست پێدەكات ئەو كاتەى پێناسەكانى پزیشكەكان و ڕەخنە گرەكان كۆتایى دێت . هەروەها شۆڕشى ڕۆشنبیرى ئەو كات دەست پێدەكات پێناسەى سەرۆكەكان و فەیلەسوفەكان كۆتایى پێدێت : كۆنفۆشییوس ، بوزاو كارڵ ماركس و ماوتسیتۆنگ و غاندى و نەهرۆو تیتۆو عبدوالناسرو ئەوانیتر . پاشان گوتیان : ـ كەى شۆڕشى ڕۆشنبیرى دەست پێدەكات ؟ .. گوتم : ئەو كاتەى لە خەو هەڵدەستیت و داواى ئامادە كردنى قاوەتى و ئوتوى كراسەكەت لە هاوسەرەكەت ناكەى ؟!. هۆڵەكە بە پێكەنیین دەنگى دایەوە ! . ژنە شاعیرى ناسراوى چین ((لائلان)) هەستا . گوتى : سەختە پیاوان درك بە حەقیقەت بكەن بە تایبەتى و لە ژیانى تایبەتى خۆیاندا . كاتێك هاوسەرەكەت لە دەرەوەى ماڵ وەكو تۆ كار دەكات ، بۆ لە ماڵەوە وەكو ئەو كار ناكەیت ؟ لە كاتێكدا درۆى لە گەڵدا دەكەیت و دەڵێت لە كۆنفرانسم ،بەڵام تۆ لە گەڵ مەعشوقەكەتیت ،ئەى بۆ پێت وانییە ئەویش وەكو تۆ نەكات ؟ .شۆڕشى ڕۆشنبیرى لە سۆبجێكتى هۆشیارى ژن و پیاوەوە دەست پێدەكات . هەستاوەرى بۆماوەیى و زاكیرەو خەیاڵ و بیركردنەوەو ڕەوشتی هەردوكیان دەگۆڕێت . بەو مانایەى جێبەجێ كردنى سەرڕاستى و ڕاستگۆیى لە ماڵ و دەرەوە .ناكرێت ژیانێكى نەهێنیمان هەبێت و یەكێكى دیكەى ئاشكرا ، ژنە شاعیر ((لائلان)) گڕاندمیەوە بۆ مێژووى شۆڕشەكانى ژنان و كۆیلەكان ، بۆ ئەو پەرتوكانەى كە زیاد لە پەنجا ساڵە بەڵاوم كردوونەتەوە ، هەوڵە هزریەكانى ژنان لە دونیادا بۆ هەڵوەشاندنەوەى سیستەمى باوكایەتى . كە سیستەمێكى سیاسى و ئابوورى و كۆمەڵایەتى و ڕۆشنبیرى و ئەخلاقى یە . بەڵام چینى دەسەڵاتدارى دەوڵەت گەلانیان دوچارى وەهم كرد بەوەى كە ئەوە سیستەمێكى خودایى چەسپاوو جێگیرە((هى مرۆڤ نییە تا بگۆڕێت)) ، چەندە خوێنى ژنان و كۆیلەكان ڕژان لە پێناوى گۆڕینى ئەم سیستەمە بێ ئەوەى سەركەوتوو بێت تەنها كەمێك نەبێت . ئەو كاتەى لە بەكین بووم هەڤپەیڤین لە نێوان ئەدیبانى ژن و پیاو شاعیرەكان و مامۆستایانى زانكۆو خوێندكارانى كوڕو كچ دروست بوو ، گوتیان : ـ شۆڕش لاى ئێمە لە ماوتسى تۆنگەوە دەستى پێنەكرد ، بەڵكو لە شۆڕشى ئەو ژن و پیاوە جوتیارانەوە دەستى پێكرد كە دژ بە كۆیلایەتى ئیمپریالیزمى ئنگلیزى و فەرەنسى ((جەنگى ئەفیون 1840)) ، ئەو شۆڕشەى كە ڕێگاى واڵا كرد بۆ شۆڕشى مایۆى 1919 كە سەر لە نوێ بە گونجاندنى هزرى لوشیون كولتورمانى خوێندەوە ، هەروەها زەمینە سازى كرد بۆ شۆڕشى ماوتسیتۆنگ و دواجاریش (دنك شیاو بینك) لە ساڵى 1978 گەشەى دا بە شۆڕش لە ژێر دروشمى ڕیفۆرم و كرانەوەدا . هەر لەو دۆخەدا گوتى : ـ گرنگ نییە پشیەلەكە ڕش بێت یان سپى گرنگ ئەوەیە مشك بخوات . دەستمان كرد بە ڕێنسانس لە سەر بنەماى سۆشیالیزمى چینى كە سەربەخۆیى نیشتمانى و پێشكەوتنى سیاسى و ئابوورى و كۆمەڵایەتى و ڕۆشبیرى و ئەخلاقى دەگرێتەوە . هەروەها بە لاوە خستنى كولتورى نەگەتیڤ و پایەدار كردنى پۆزەتیڤەكان و گەشەپێدانیان و ڕێز گردن لە ژنان و یەكسانى تەواو لە گەڵ پیاودا چ لە دەوڵەت و چ لە خێزان دا . هاوسەرەكەى سەرۆك ((تشى حین بینج)) وەكو نمونەیەك پیشەى گۆرانى بێژێكى ناسراو پیادە دەكات ، چین بەوە جێوازە خوداو ئایینى نییە ، تەنانەت خودى كۆنفۆسیۆزیش بانگەشەى ئیلاهیات ناكات . كاتێك پرسیارى ئاخیرەتیان لێكرد گوتى : ـ زۆربەى كاروبارى دنیایى نازانم ، ئیتر چۆن چۆنى شتێك سەبارەت بە ئاخیرەت دەزانم ؟ شۆڕشى ڕۆشنبیریمان توانى قودسیەت لە پادشاو ئەباترەكان داماڵێت و پەرەستگاكان بكاتە موزەخانە ، هەروەها توانى ڕزگارمان بكات لەو كلیلانەى دەسەڵاتى شاراوەى خودایى كە سەپێنراوە بە سەر عەقڵماندا لە نێو دەسەڵاتى دەسەڵاتداراندا . ژن و پیاو ڕزگار بوون و بە ئازادانەو چالاكانە بیر دەكەنەوە ، كەلەبچەكانیان تێك شكاندو كۆیلایەتى چەسپاویان لە هۆشیارى و نەست و خەیاڵ و ویژدان ئاشكرا كرد . كۆتایى هێنان بە فكرى پلە نزمى و بە كرێگیراوى ژنان ، دەستمان كرد بە بونیادنانى بەها گەلێكى نوێ لە سەر بڕواو بنەماى ئینسانى وەكو دادوەرى و ڕاستگۆیى و سەرڕاستى و ئازادى و یەكسانى و شەرافەتمەندى بۆ هەموان بە چاوپۆشى لە جێوازى ڕەگەزو بیروباوەڕو بایلۆژى . ئێمە مەرجەعى ئاینیمان نییە دەستور مەرجەعمانە و دەشێت گەشەى پێبدەین بە زیاد بوونى هۆشیارى . لە ڕابردودا سۆشیالیزم لە سەردەمى ماوتسیتۆنگ سنوردار بووە بە پەرەسەندنى ئابوورییەوە . بەڵام شۆڕشى ڕۆشنبیرى ئاسۆگەلێكى نوێى لە بوارە جیاجیاكانى ژیان كردەوە و كۆتایى هێنا بە دابڕِانمان لە دونیا و هەموو ڕەگەزو چینەكانى گردەوە ، دادوەرى كۆمەڵایەتیما لە خێزان و دەوڵەتدا پشتگوێ نەخست بۆ بەرژەوەندى بازاڕو بزنزمانەكان . سەركەوتین لە بە دیهێنانى گەشەپێدان ئەوەش بە بەشدارى جەماوەر لە لادێ و شار لە بەرهەمهێنان و بەكاربردندا . گەشەپێدان پرسێكە بۆ دەستەبەر كردنى پێداویستەكانمان نەك بۆ جێبەجێ كردنى پێداویستى بانكى نێودەوڵەتى و و دونیاى سەرمایەدارى . لە بوارى كشتوكاڵ و پیشەسازى و تكنۆلۆژیا ئیكتفاى خۆیەتیمان بە دەست هێنا پرۆژە گشتیەكانمان بەستەوە بە تایبەتى و ئابووریەوەو ، هەروەها گرێمان دایەوە بە ڕۆشنبیرى و كۆمەڵگاو هونەرو ئەخلاقەوە . كەواتە ڕێنسانسى ڕاستەقینە پرۆژەیەكى شارستانى و توخم گەلێكى تەواوكارى دوور مەودایە . ئەمەش بە گۆڕانگارى سیاسى و هاوكاریەكانى دەرەوە بە دەست ناهێندرێت ، بەڵكو بە پشت بەستن بە خودو ئاڵوگۆڕى یەكسانى دادوەرانە لە گەڵ ئەوانیتر بە دیدێت . ئەو ئازارانەى ژیانم بیركەوتەوە كە تێیدا ژیاین لە میسر پاش هەردوو شۆڕشەكە ، عەقڵ و خەیاڵ و هەست و بەها ئەخلاقیەكانمان نەگۆڕان و لە هەموو بوارەكان گەڕاینەوە بۆ دواوە ، زەمینەسازى هەژمونگەرایى ناوخۆو دەرەوە پتر بوو بۆ یارمەتیدانى هێزى چینایەتى و باوكایەتى و ئایینى . ستەمكارى ئابوورى و ڕەگەزى دووبەرابەر بووەوە ، قوڵى نێوان ژیانى تایبەتى و گشتى بەربڵاوتر بووەوە و دژایەتى نێوان دیارو نادیار توندتر بوەوە ، چەوساندنەوەى خێزانى لە ژێرناوى باوكایەتى و پیاوەتى دووبەرابەر بوەوە ، پیاو هاوسەرەكەى دەكاتە دەرەوە بە بێ ئامادە بوونى ئەو لە ژێر ناوى تەڵاقدان و هەروەها دووان و سیان چوار ژن بە سەریدا دەخوازێت ، دواجاریش سەرى ژن بە عورەت دەكرێت لە ژێر ناوى شەرعى خوداو زۆربەیان بە حیجاب دادەپۆشرێن و هەروەها هەندێكیشان مەقنەعەیان دەكرێتە سەر لە ژێر ناوى ئازادى تایبەتیدا ؟ .

نوال السعداوى ..حوارالمتمدن ..ژمارە((4618)) لە 29/10/2014