لە یەك چوونى چەمكى دڕندەیى لە نێوان ((پارتى و قەزافى و نیرۆن))

Thursday, 10/03/2011, 12:00

مێژووى مرۆڤایەتى پڕاو پڕە لە ڕیوایەت گەلێكى كردەى دڕندەیى ئینسان و تاوانى گەورە گەورە بەرانبەر بە ڕەگەزى خودى مرۆڤ خۆى و سروشت و تەنانەت بەرانبەر بە ئاژەڵیش ،ئەو هەموو تاوانانەى مرۆڤ لە مێژوودا ئەنجامیداون تەنها بۆ یەك مەبەست بووە ، ئەویش سەپاندنى دەسەڵات و بە كۆیلە كردن و زەلیل كردنى ئەو سێ ڕەگەزەى كە ئاماژەم بۆ كرد . مێژوو نموونە گەلێكى لە هەژمار نەهاتووى دڕندەیى لەو چەشنەى بۆمان تۆمار كردووەو هەندێك جار دڕندەیى مرۆڤ گەیشتۆتە دۆخێك كە سنوورى تیۆرەكەى (چارلس داروێنى) تێ پەڕاندووە . ئەگەر كۆمەڵێك گورگى دڕندەو برسى غەریزەى مانەوە پاڵى پێوە نابن تەنها پەلامارى نێچیرێك بدەن و لەت و پەتى بكەن وبە مەبەستى مانەوەو دابین كردنى خۆراك ، پێموایە دەكرێت بە كوتا كردنى ژیانى ئاژەڵێك ئەو گەلە گورگە ئیكتفا بكەن . بەڵام دڕندەیى ئینسان بێ سنوورە گەر قەمتەر نەكرێت بەرەو ئاقارێكى ترسناك هەنگاو دەنێت ، گەر بێت و هێزى باڵا دەست بوونى ئەو ئینسانە سادیانە بگاتە قودرەت وئاقارێكى بەرز بەو ڕادەیەى لە توانادا بێت مەشهەدى ئینسان كوشتن نمایش بكات بە بێ دەربەسى و سڵ كردنەوە ئینسانیەت بە ئاراستەى قڕكردن و نابووتى دەبات ، لۆژكیەتى ئەم عەقڵە سادیەى مرۆڤ ڕستەكەى ((تۆماس هۆبس)) دەسەلمێنێت كە دەڵێت ((مرۆڤ گورگە بە سەر مرۆڤەوە)) . ئەگەر تۆزێك سرنجەكانمان بگوێزینەوە بۆ ڕابردوو سیناریۆكانى مێژوو یادكەینەوە ، ئەوەمان پێ دەڵێت دڕندەی و بێ بەزەیى مرۆڤ لە سەردەمى ئیمپراتۆریەتى ڕۆمدا بە چەشنێك بووە لە مەشهەدو ڕێوڕەسمى سركەكان مرۆڤیان خستۆتە بەردەمى شێرو ئاژەڵە دڕندەكان بۆ ئەوەى ببنە خۆراكی ئەو ئاژەڵە دڕندانە . مرۆڤە سادیەكان چێژیان لە لەتوپەت كردنى ئەو ئینسانانە وەرگردووەو بەو دیاردەو ڕووداوانە شادو دڵنشین دەبوون و ئاهەنگیان بۆ دەگێڕا، ڕیوایەتى مێژوو باس لەوە دەكات خوێن ڕێژیەكەى ((نیرۆن)) بێ سنوور بووە بەو ڕادەیەى وێنەى نەبووە لە مێژوودا . دەڵێن ((نیرۆن)) تەواوى ڕۆماى سووتاندووەو هەموو ئینسانەكانى قڕ كردووە ،ئەمەندە چێژى لەو وێران كردن وخوێن ڕێژیە بینیوە لە گەڵ كوشتن و سووتاندنى ئینسانەكان دا مۆسیقاى ((چنكى)) ژەنییوەو ڕەقساوە . ئەگەر ئەو ڕوداوە هەژێنەرەى مێژوو كە لە بارو دۆخێكى ڕابردوو لە ساتە وەختێكى كۆن دا ڕویدابێت تەنها بە بیستنى ئەو ڕیواتە مرۆڤ پێى سەخڵەت بیت و داخ و كەسەرێكى زۆرى بۆ بخوات و ڕەنگە سەرى سووڕ بمێنێت ! . ئەمە تەنها وەكو نموونەیەك باس دەكەم بۆ پیشاندانى تینویەتى چەمكى دڕندەیى مرۆڤێك كە گرفتارە بە نەخۆشى سادى و تینووە بە وێران كردنى ژیارى مرۆڤایەتى تەنها بە مەبەستى چێژ وەر گردن لە بینینى خوێن و خوێن ڕشتن دا. بەڵام ئەمڕۆ لە سەدەى بیست و یەك دا ژیان دەگوزرێت گەیشتووینەتە قۆناغێكى نوێى كۆمەڵگاى مرۆڤایەتى باس لە بەهاو نرخى مرۆڤ و تێپەڕاندنى چەمكى تێزەكەى میشل فۆكۆ((كۆتایى مرۆڤ)) دەكرێت ، دەڵین مرۆڤ و بەهاى مرۆڤ بناغە و ناوەڕۆكە دەبێت حورمەتى ئەم ناوەڕۆكە لە هەموو بەهاكانیتر پیرۆزتر بێت و بوونى بپارێزرێت، نابێت دەرفەتێك بهێڵرێتەوە بۆ كردەو ڕەفتارێكى دڕەندەیى بەرانبەر بە مرۆڤ ، تەنانەت گەر ئەو كردەیە ئەزموونێكى زانستیش بێت بەڵام لە ئەنجامدا بەهاو نرخى ئەم بوونەوەرە لەكەدار بكات ,یان ژینگەى بوون و ڕووخسارى بایلۆژى ئەو بوونەوەرە بەهادارە بشەوێنێت و بوونەوەرێكى ناشازى لێ هەڵتۆقێت . ئەم ترسە هەندێك بیرمەند پێشبینى دەكەن و بە هەند وەریدەگرن بۆ ئایندەى مرۆڤ ،ڕەنگە ئەو پێشبینیەى فۆكۆ یاما جەختى لە مەڕ دەكاتەوە هەمان ترس بووبێت كە لەپەرتووكى ((ئایندەى مرۆڤى پاش ئێمە)) شرۆڤەى دەكات. قەزافى یەكێك لەو دڕندە سەردەمانەیە كە كەوتۆتە قەتڵ و عام كردنى كۆمەڵگاكەى سەردەمانێك خۆى بە شۆڕشگێڕ لە قەڵەم دەدا ، بۆ ماوەى زیاتر لە چڵ ساڵە چەمكى شۆڕشگیڕى كردۆتە بەهانەوسومبڵێكى فەنتازیایى بۆ خۆى و بنەماڵەكەى و واى نیازە هەتا هەتایە خۆی و بنەماڵەكەى شوان بن و كۆمەڵگاش مێگەل . ئەوڕۆ دەركەوت ئەم پیاوە ئەمەندە تینووى خوێنە دەڵێت ((یان دەكوژم یان دەبێت بكوژرێم)) ((یان حوكمڕانیتان دەكەم یان دەتانكوژم)) . لە ڕاستیدا ئەم لۆژیك و دەستە واژەیە قسەى پیاوى نەخۆشە نەك كەسێكى تەندروست ، ئەم پیاوە نەخۆشە لە دواگوتاریدا لە بەردەم ڕەعیەتەكەیدا زۆر بە ڕاشكاوانە و بێدەربەسانە دەڵێت شادى و خۆشى بكەن و بڕەقسن ، ئەمە لە دۆخێكدا كە زۆربەى خێزانەكانى لیبیا لە شارو شارۆچكەو لادێكاندا ((تەعزیە بارن)) ئەگەر كەسێكیان نەكوژرابێت خزمێكیان كوژراوە . زۆر بە داخەوە ڕووداوەكانى ئەم دوایەى كوردستانیش زەنگێكى ترستاك بوو بۆ خەڵكى كوردستان میژوویەكى خوێناوى بوو كە مێژووى دڕندەیى ڕەشى شەشى ئەیلولى ساڵى سیەكانى بەر دەركى سەراى ئەوساى تێپەڕاند . ئەوە ڕاستە هەندێك جارمێژوو خۆى دووبارە دەكاتەوە بەڵام بە ناوەڕۆك و فۆرمى جێوازەوە . ئەمجارەیان ئەو كەسانەى ئەم مێژووە تفت و تاڵەیان دووبارە كردەوە خەڵكى كوردستان بوون ،ئەو كەسانەى ئەو هەموو گەنج و خوێندكارانەیان شەڵاڵى خوێن كرد لە ((سلێمانى و كەلارو چەمچەماڵ)) داگیر كەرانى كوردستان نەبوون ،دڕندەكانى ئەم جارە بە زمانى عەرەبى نەئەخافتن بەڵكو كورد زمان بوون و هاونیشتمانانى ئێمە بوون و خۆیان بە براى ئێمە دژمارد . شۆڕشگێڕانى دوێنێ بوون كە پەیمانى ئازادى و خۆشگوزەرانیان دا بوو بە كۆمەڵگاكەیان ، لە باتى ئازادى گولەو لە باتى شادیش شیوەن و لە باتى دیمۆكراسى دكتاتۆرى بە دیارى هێنا بۆ خەڵك . هەر هەمان سیناریۆو ڕەفتارى (نیرۆن و قەزافیان) دووبارە كردەوە ئەگەر نیرۆن لە كاتى سوتاندى (ڕۆمادا) مۆسیقاى چنگى لێداوەو ڕەقساوە ، قەزافیش لە دۆخێكدا دڕندەیى و وەحشیگەرى گەیاندۆتە دۆخێك خەڵكى وڵاتەكەى خۆى بە ئاگرو ئاسن و گولە قڕ دەكات ، زۆر بە بێشەرمانەو بە بەرچاوى دنیاوە بە مێگەلەكەى دەڵێت بڕۆن شادى بكەن و مۆسیقا بژەنن . بە هەمان میتۆد پارتیش دواى خوڵقاندنى ئەو هەموو قەسابخانەیە لە سلێمانى و شارەكانى دەورو بەرى و لە خوێن هەڵكێشانى ئەو هەموو گەنج و خوێندكارانە دواجار لە نێو شارى هەولێردا شاى و لۆغان دەگێڕێت و بێڕێزى بە كۆمەڵگاكەى دەكات هەمان لۆژیكى ((یان حوكمڕانیتان دەكەم یان دەتانكوژم)) پراكتیك دەكات ئەوشمان پێ دەڵێت لە دۆخێكیشدا دەتانكوژم شادى دەگێرم . دەكرێت ئەم سێ ڕەفتارە سیاسیە براورد بكەین یەك فۆرمى سیاسیمان دەست كەوێت هەرچەندە ڕەفتارى یەكەمیان لە قۆناغێكى مێژووى كۆن دا ڕویداوە بەڵام ڕەفتارى دووەم و سێیەم لە ساتە وەختێكى مێژووى هەنووكەیى ڕودەدات كە بە خێرایەكى سەرسورَهێنەر مەرگى دكتاتۆرەكان كۆتایى پێ دێت،پێموایە لە چوار چێوەى نەخۆشى هستریاى سادى پۆڵین دەكرێن . ئەم سیانە خۆیان بە خاوەنى شەرعیەتى شۆڕشگێڕى لە قەڵەم دەدەن و بەڵام هەڵگرى خەسڵتى دڕندەیى و دكتاتۆرین ، ئەو قسەیەى ((تێودۆر ئادرنۆ)) ڕاستە دەڵێت شۆڕشگێڕترین مرۆڤ و پاك و بە ئەمەكترین مرۆڤ دەسەڵاتى بكەوێتە چنگ لە ماوەى بیست و چوار كاتژمێردا دەبێتە دڕندەترین و دكتاتۆرترین مرۆڤ . ئاشكرایە هەموو هێزێكى سیاسى ئەگەر دەیەوێت ژیانى سیاسى خۆى درێژە پێبدات و لە گەڵ بارۆدرخى سەردەمدا خۆى بگونجێنێت دەبێت بگەڕێتەوە بۆ لۆژیكى((عەقڵ و دیالۆك)) و دوور كەوتنەوە لە دڕندەیى و بە كار هێنانى زمانى چەك و كوشت و كوشتار ،مل كەچ كردن بۆ داواكارى و داخوازیەكانى جڤات و چەسپاندنى ئازادى و دیمۆكراسى بە كردوە نەك بە زارەكى . بە دەر لەم لۆژیكە قەیرانەكان قووڵ و ئاڵۆزتر دەبێت و بە مەرگى خۆشیان كۆتایى دێت . چونكە مێژوو ئەوەى فێر كردووین هەر سیستەمێكى سیاسى تووشى پەتاى دكتاتۆرى ببێت و كردەى دڕندەیى ئەنجام بدات و هەرچەندە بە ڕواڵەتیش دیمەنێكى قودرەتمەندى هەبێت ڕۆژێك دێت لە بەرانبەر توڕەیى و هەڵچوونى كۆمەڵگاكەى وەكو بڵقى سەر ئاو دەتوێتەوەو ئیتر ئەو ڕۆژە زوو بێت یان درەنگ هەر ِروو دەدات .