لام باشە لێرەوە دەست پێبکەم. ئەوەندەی لەبیرم ماوە، لە سەروبەندای شۆڕشی چواردەی گەلاوێژدا خەڵکی عێراق و کوردستانیش زیاتر هۆشیار بوونەوه. له و سەردەمەدا هەموو خەڵکی ملیان لە سیاسەت دەدا و هەر کەسەش بە مەیلی خۆی ڕێگەی خۆی هەڵدەبژارد، بەتایبەت گەورەکان. منیش وەک بنەماڵە لە پێش چواردەی گەلاوێژ و بەدواوەش کەسوکارەکانم گەورەکان شیوعی بوون، بەتایبەت خاڵێکم بە ناوی (حەمەئەمین حسێن). ئەمەم بە حوکمی ئەوە لەبیرە، کە پێکەوە لە ماڵێکدا دەژیاین. لە سەردەمی مەلیک فەیسەڵ ساڵی 1956 قوتابیی بووم لە پۆلی سێیەمی سەرەتایی. خوا لێی خۆشبێ شێخ مەحموود و مەلیک فەیسەڵ هاتن بۆ سلێمانی. لە قوتابخانەوە ئێمەیان برد و جلی خاکییان لەبەر کردین، پێیان دەوت کەشافە. لە سەروو پۆلی خۆمانەوە له بەردەم باخی گشتیی سلێمانی ڕیزیان کردین. ئێستاش هەروەک خۆی ماوە و بەرامبەر ئوتێل سلێمانی پاڵاسە، ئەوسا دائیرەی ئینحیساری تووتنی سلێمانی بوو، لەولاشەوە هیچ خانوویەکی تری لێنەبوو، لە خوار ئەویشەوە سانەویی سلێمانی بوو، ئه و کاتە گەڕەکی عەقاری نەبوو. لەولاترەوە شار هەمووی دەشتایی بوو، پێیان دەوت دەشتی تەیارەخانەکه، چونکی ئەگەر جارجارە تەیارەیەکی بچووک یان هالیکۆپتەر بهاتایە، لەوێ دەنیشتەوە. من شاری سلێمانی و ئه و جێگەیەم به و شێوەیە بینیووه.

ماڵمان لە گەڕەکی سابوونکەران بوو لەسەر جادەکە. ئه و ماڵەی کە تێدا بووین، دوو دەرگای هەبوو، دەرگایەکمان لەسەر جادەکە بوو، دەرگاکەی تریش نزیک مزگەوتی حاجی شێخ ئەمین بوو، باوکی بەڕێز قازیی سلێمانی شێخ محەمەدی خاڵ کە پیاوێکی بەڕێز بوو و لە بنەماڵەیەکی دینی بوو، ماڵیان ئاخر ماڵی سلێمانی بوو، پشتی ماڵیان دەشتایی بوو. دوایی بوو بە قوتابخانە و منداڵی گەڕەک لەوێ یاریمان دەکرد، هەندێک گامێشی لێبوو، توڕەمان دەکردن، ڕاویان دەناین، لامان ئازایەتی بوو.

شەقامی سابوونکەران بە ماڵی خوالێخۆشبوو ڕەشید کەریم هەیەری قەساب کۆتایی دەهات. زۆر جار منداڵەکانی گەڕەک لە حەوشە گەورەکەی ماڵی ئێمە کۆدەبووینەوە و پێکەوە یاریمان دەکرد. من بووم، نەوزاد و ئازاد کە دوو برا بوون و هاوتەمەن بووین، محەمەدی حاجی عەبدوڵڵا، حسێن حاجی عەبدوڵڵا، ئەکرەمی پوورزام و مەحموود کاکە جەمال. حەوشەکەمان گەورە بوو، لەم دەرگا ڕامان دەکرد و له و دەرگا دەهاتینە دەرەوە. له و سەردەمەدا تەمەنی منداڵی ساده و خۆش بوو، وەک ئێستا نەبوو ئەم هەموو شتە پێشکەوتووانە هەبێ.

بە حوکمی ئەوەی لای نەنکم (دایکی دایکم) گەورە بووم، کە لە قوتابخانە دەهاتمەوە، دەبوایە بچوومایە بۆ لای خاڵەکانم. هەردووکیان خەیات بوون، من شاگردیان بووم. دوایی کە دوکان هەڵدەگیرا، بوغچەیەک شەوکارم دەبردەوە بۆ ماڵیان و دوایی دەهاتمەوە بۆ ماڵەوه. ئیتر مانگ بە مانگ و ساڵ بە ساڵ تەمەن هەڵکشا، من و مەکتەب و شاگردی بەردەوام بووین.

منداڵ بووم، نازانم چووبوومە قوتابخانەی سەرەتایی یان نا، ماڵی پوورزاکانمان لە کەرکووک بوون، لەگەڵ خاڵم چووبووین بۆ سەردانیان. لەوسەرەوە بە پاس گەڕاینەوە بۆ سلێمانی. خاڵم لەناو پاسەکەدا شتێکی خستە گیرفانی کراسەکەمەوە و وتی سنگ بنێ بە کورسییەکەی پێشەوه. منیش نەمدەزانی چییه. دیار بوو بەیانی حیزبی شیوعی بوو، چونکی خۆی شیوعی بوو. لەبەر پشکنین دای بە من. کە هاتینەوە سلێمانی، دەریهێنا. هەروەک وتم، خاڵم شیوعی بوو، لە ساڵی 1955 – 1956 لە سلێمانی سجن کرا. له بیرمە لەگەڵ دایکم چووم بۆ لای لە سجنی سەرەوەی سلێمانی، کە ئێستا بووە بە پارکی دایک. وەک لەبیرم بێت، ئەم کەسانە لەگەڵ خاڵم سجن بوون: 1- حەمەی حەمە جۆڵا 2- عەلی بۆسکانی 3- سەعید ناکام 4- ئەحمەد موەزمید 5- سابیر پێیان ئەوت سابیرە لووته، دوایی بوو بە ئەمن، بەڵام ئه و کاتە لەسەر شیوعییەت گیرابوو، ئەوانەی ناوم نووسیوون، خوا لێیان خۆش بێت کەسیان نەماون.

لە هاویناندا لای مێردی پوورم وەستا حەمە ئەمینی بەنا و کوڕی پوورم وەستا محەمەد کرێکاریم دەکرد. به و منداڵییە لە سێ مانگی پشووی هاویندا شتێکم بۆ خوێندن پاشەکەوت دەکرد، ئەگەرچی بەشی پێویستییەکانی نەدەکرد. خزمەکانم دەستیان پێمەوە بوو، بەتایبەت نەنکم و پوورم و دایکم. ئەمە ژیانی ئه و سەردەمە بوو. ئێستاش جارجارە قسە بۆ منداڵەکانی خۆم دەکەم، دەڵێم من خۆم به و شێوەیە دروست کردووە و کارم کردووه. تەمەنم دوانزە ساڵان بوو کرێکاریم دەکرد. لە بیرمە شۆڕشی چواردەی گەلاوێژ بوو، من ئه و ڕۆژە کرێکاریم دەکرد و لە مزگەوتەکەی ئابڵاخ ئیشم دەکرد، ئێوارەکەی زانیمان شۆڕش بووە. ئه و ساڵەشم لەبیرە کە شێخ مەحموودی حەفید وەفاتی کرد. شەوەکەی تەرمەکەی گەیشتەوە سلێمانی. ئه و کاتە تەمەنم دە ساڵ بوو. لەگەڵ عەبدوڵڵا حاجی حەمە سەعید خەراجیانی خاڵی شەهید سەلاح موهندیس پێکەوە چووین بۆ پێشوازیی تەرمەکەی. کاک عەبدوڵڵا ئێستا مامۆستایە، ڕەنگە خانەنشین بووبێ یان بەڕێوەبەری قوتابخانە بێت. لە جادەی گۆرانی ئێستا، کە ئەوسا شەقامێکی باریک بوو و نەکرابوو بە شەقام، هاتینە خوارەوه. گەیشتینە بەردەرکی سەرا، لای فولکەکە تەنیشت دەرگای سەرەکیی سەرا کە ئینزباتخانەی عەسکەری بوو. خەڵکی شاری سلێمانی لە هەموو لایەکەوە خرۆشابوون، بۆ پێشوازیی لە شێخی نەمر دەستەدەسته و تاک و کۆمەڵ دەڕۆیشتین بەره و مزگەوتی گەوره، له و کاتەدا کە ئێمە گەیشتینە لای بەردەرکی سەرا، خەڵکێکی زۆر بەره و جادەی پیرەمێرد و بەره و سجنی سەرەوە دەڕۆیشتن و هاواریان دەکرد چیتان دەوێت ئەی میللەت؟ وەڵام دەدرایەوە بەربوونی شێخ لەتیف. دیار بوو ئه و کاتە شێخ لەتیف لە سجنی سەرەوە بەند بوو. لە پێشەوەش باسم کردووە سجنی سەرەوە ئەوپەڕی سلێمانی بوو. لە کاتی هوتافکێشاندا هاوار هاواری بەربوونی شێخ لەتیف بوو. لە پڕێکدا بوو به تەقە و دەستڕێژی گولله. پێشتر گوێم لە تەقە نەبووبوو. زۆر ترسام، لەگەڵ کاک عەبدوڵڵا بە ترسەوە بەره و ماڵەوە هەڵکشاینە وه. لە کوێوە هاتبووین، لەوێوە گەڕاینە وە. تەقە هەر بەردەوام بوو. ئه و کاتە وتیان تەرمی شێخی نەمریش گوللەی بەرکەوتووە. بەیانی زانیمان له و خۆپیشاندانەدا ئەختەری خێزانی خوالێخۆشبوو ڕەشۆڵ عەبدوڵڵا شەهید بووە. ئێستاش وەک ئه و ڕۆژە لە بیرمە. بەیانی وتیان خەڵکی تریش شەهید بووە و خەڵکیشیان گرتووە. ئه و کاتە سەردەمی مەلیک فەیسەڵ بوو و عومەر عەلی پارێزگاری سلێمانی بوو. من خۆم چەند جار عومەر عەلیم بینیووە. جارێکیان هات بۆ قوتابخانەکەمان. ئه و کاتە لە سەرەتایی بووم لە قوتابخانەی مەڵکەندی کە لە گەڕەکی مەسیحییەکان بوو. منیان وەک منداڵێکی پاکوخاوێن بانگ کرد بۆ ژووری بەڕێوەبەر. بەڕێوەبەر و مامۆستاکانیش لەوێ بوون. لەسەر سینییە ک نوقڵەکەم گێڕا بۆ عومەر عەلی کە پارێزگار بوو.

لەبیریشمە ساڵی 1957 کە لافاوی سلێمانی بوو، ئه و ڕۆژە لە ئامادەیی سلێمانی بووم. یاری هەبوو، منیش حەزم لە یاری بوو، چووبووین بۆ سەیری. له کاتی یارییەکەدا پەڵەهەورێکی ڕەشی هێنا و باران دایکرد. بە شەقامی مەولەویدا بەره و ماڵەوە دەڕۆیشتم، ئیتر کە گەیشتمە ناوەڕاستی شەقامی مەولەوی، باران و لافاو بواری نەدا، شەقامەکە ئەمبەروئەوبەری پێدا نەدەکرا. لە نزیک قاڵدرمەکانی ئێستا و لای دوکانی مەدهوشی خەیات بینایەکی تۆزێک بەرزی لێبوو، بە چەند پلیکانەیەک سەرکەوتم، ئیتر نازانم کوێ بوو، وابزانم دائیرەی کشتوکاڵ بوو، زۆر باش لەبیرم نییە. لافاو هاتە خوارەوه. بە چاوی خۆم بینیم سەیارەی دەهێنا، چەند سەیارەیەکم بینی. ئاو چووە هەموو دوکانەکانەوە. خێراییەکەی ئەوەندە بەهێز بوو، کەس ئەمبەر وئەوبەری بۆ نەدەکرا، پاش ماوەیەک باران وەستایەوە. خەڵکی کەوتنە جموجۆڵ، منیش بەره و ماڵەوە گەڕامەوه. ڕۆژ بەره و تاریکی ڕۆیشت. شەوێ لە ماڵی خۆمان گوێمان لێبوو ئۆتۆمبێل دەگەڕا و بە بڵندگۆ هاواری دەکرد و ئەیوت بۆ خەڵکی لێقەوماو: (ئەوەی ماڵوێرانە، ڕوو بکاتە خەستەخانه). دیار بوو خەڵکێکی زۆر لە شاری سلێمانی و گەنج و لاو پیر و منداڵ بوونە قوربانیی ئه و لافاوه و زەرەرێکی یەکجار زۆری گەیاند بە ماڵ و حاڵ و دوکانی خەڵکی. خاڵەکانم لە قەیسەریی وەسمان پاشا خەیات بوون، قەیسەرییەکەش نزم بوو و ئاوی تێچووبوو، شتەکانی ناو دوکانەکان خراپ بووبوون. فەردە شەکر و هەنار و ئه و شتە قورسانەم دەبینی، کە لافاوەکە هێنابوویە ناو قەیسەرییەکەوە، ئه و کاتە وەک ئێستا نەبوو، هیچ ڕاگرییەکی ئاو نەبوو، ئێستاش جارجارە ئه و کێشەیە هەر هەیە لەگەڵ ئەوەی زێرابی سندوقی دروست کراوە.

ساڵ بە ساڵ سەرەتاییمان تەواو کرد. له و سەروبەندەدا بەتایبەت پاش شۆڕشی چواردەی گەلاوێژ، هەموو شتێک خۆی دەرخست، پێم باشە کەمێک باسی فوتبۆڵێن بکەم. هەر گەڕەکە و تیپی خۆی هەبوو، تیپەکەش ناوی هەبوو. ئێمەش لە سابوونکەران، پاش قۆناغی منداڵی و تۆپی پەڕۆ و چەرم، بە حوکمی تەمەنمان خۆمان لە تیپی دووەمی هێرش بینییە وە. تیپی یەکەم ئه و برا گەورانە بوون، کە لە تەمەن و باڵاشدا لە ئێمە گەورەتر بوون. مەیدانی فوتبۆڵێنەکەمان خەستەخانەی شیرەکەی ئێستا بوو. ئەوێ کرا بە بینا بۆ خەستەخانه، چووینە مەیدانێکی تر دارالطلبە کە لەسەر ئیبراهیم پاشای ئێستا بوو ئەوسا پێیان دەوت سەدەکه. ئه و کاتە شەقام نەبوو، کە زستانان باراناو دەهات، لەوێدا کۆدەبووەوە و دەچووە خوارەوە بەره و لای گردی سەیوان و سەرکارێز و خواری سلێمانی. مەیدانی تۆپتۆپێنمان لەوێ بوو. لە تیپی یەکەم هەندێک ناوم لەبیره، داوای لێبوردنیش دەکەم ناوی هەندێکی تری ئه و برا بەڕێزانەم بیر نەماوە.

تیپی یەکەمی هێرش و سەرۆکی تیپەکە خوالێخۆشبوو 1- کەریم حاجی فەرەج ئاغا بوو. 2- نەجمەدین شێخ نیزامەدین. 3- عوسمان سابوونچی. 4- وەستا ساڵح سووری بەنا. 5- تەیمووری ساحێبقران. 6- عەبدولڕەحمان. 7- قادری حاجی فەرەج ئاغا و چەندینی تر. تیپی دووەمیش کە لە تیپی یەکەم منداڵتر بووین و ئەم بەڕێزانە بوون: 1- خۆم. وێنەی ئه و سەردەمەشم لایە ساڵی 1959 لەگەڵ پاشکۆی ئەم بیرەوەرییە دا بڵاوی دەکەمەوە بە ناوەکانیشەوە، کە لە وێنەکەدا هەن. 2- عەلی مەلا تاهیر (وەفاتی کردووه) زابت بوو. 3- سیروان خەفاف (وەفاتی کردووە). 4- ماجید ساحێبقران (وەفاتی کردووه). 5- فەرەیدوون زەنگەنە (وەفاتی کردووه)، برای بەڕێز شەوکەت دانساز. 6- ڕەفیقی خەلفە فەرەج کەبابچی (وەفاتی کردووه). 7- ئەکرەم حەپسە لە موسڵ لە ڕۆژی (10/12/1980) لە سێدارە درا. 8- هەڵگورد عارف (وەفاتی کردووه) کە دواتر سەرۆکی یانەی سلێمانی بوو، 9- غەفوور شێخ مەحموود نانەوا (شوکر ماوه). 10- عەبدولی برای حاجی محەمەد حەوایی (شوکر ماوه). 11- ساڵح حەمە ئەمین موزەمید (شوکر ئەویش ماوه و ئێستا خانەنشینە) 12- عەلی مەعسووم، کە بوو بە باشترین یاریزانی سلێمانی و تیپی یەکەمی هێرش، کاتی خۆی لەگەڵ تیپەکەی ئێمە بوو. ئەوکاتەش گەڕەکاوگەڕەک یاری دەکرا.

جارێکیان لەگەڵ تیپی یەکەمی هێرش بۆ یاریکردن چووین بۆ هەڵەبجە. لەبەر ئەوەی یاریزانێکمان کەم بوو، منیان لە تیپی یەکەم داخڵ کرد. له کاتی یاریکردندا یەکێک لە هاوڕێکانم بە ناوی عەبدول وتی چاوڕەش تێی هەڵدە. ئیتر کە یاری تەواو بوو، منداڵی هەڵەبجە بە چاوڕەش چاوڕەش دوام کەوتن. لە دواییدا چاوڕەش بوو بە نازناو بۆم. ئێستاش لە هەر جێگەیەک تاکو نەڵێیت مستەفا چاوڕەش، کەس نامناسێت. لەڕاستیشدا ناو چاوم قاوەییە و برۆ و برژانم ڕەشە.

ئه و سەردەمە هەموو کەسێک سەیارەی نەبوو. تەنها کەسانێک و هەندێک خانەوادە هەیانبوو، کە توانایان باش بوو. چەند جارێک کە لە گەڕەکی سابوونکەرانەوە دەڕۆیشتین بۆ فوتبۆڵێن و یاریی گەڕەکاوگەڕەک لە مەیدانی سانەوییەی سلێمانی، دوو عەرەبانە یان سێ عەرەبانەی دووئەسپیمان دەگرت. سەرەکەی موشەما بوو، هەڵمان دەدایەوە و بە سێ ڕیز دادەنیشتین. هەموو ئەندامانی تیپەکه و ڕیزێک له لای عەرەبانچێکە، دوو ڕیزیش لە دواوە، بە شەقامی مەولەویدا دەڕۆیشتین. ئه و سەردەمە تاکسی نەبوو. لە دوای یاریش ئەگەر براوه بووینایە، عەرەبانەمان دەگرت و بەهەمان ڕێگەدا بە چەپڵەڕێزان و خۆشی دەهاتینەوە بۆ گەڕەکی خۆمان.

ئه و سەردەمە ژیان زۆر ساده و ئاسایی بوو. بڕوا بکەن شەقامی مەولەوی لە ئێستا جوانتر و پاکتر بوو. هەموو گەڕەکەکان تیپی خۆیان هەبوو، ناوی هەندێک لە تیپەکانم لەبیرە: 1- تیپی ئەزمڕ 2- تیپی هێرش، کە هی سابوونکەران بوو 3- تیپی ئاسۆ 4- تیپی جوانڕۆ 5- تیپی دەرسیم 6- تیپی چوارباخ 7- نەغەدە 8- مەڵکەندی و هی تر. هەر تیپەش قارەمانی خۆی هەبوو. گەڕەکاوگەڕەک یاری دەکرا و ئێستاش هەر ماوە، بەڵام بە چوونەپێشەوەی دنیا و پێویستییەکان ئەویش چووەتە قۆناغی پێشترەوە، هەندێک جاریش سیاسەت لە تیپ و گەڕەکاندا ڕەنگی دەدایەوە. ئه و کاتەش هەر لە خوێندن بەردەوام بووم.