رۆڵی تاقیکردنه‌وه‌ی نیشتمانی لە سیستەمی پەروەردەی سویدددا
Saturday, 24/06/2023, 10:13
له وڵاتی سوید، هه‌موو منداڵێک ده‌بێ ده ساڵ بخوێنێ. قوتابخانه‌ی بنەرەتی نۆ ساڵه. منداڵ له حه‌وت ساڵیه‌وه ده‌ست به پۆلی یه‌ک ده‌کا. هاوکات هه‌موو منداڵێکی شه‌ش ساڵ ده‌بێ له پۆلی پێش قوتابخانه، دەستپێبکا. له‌م ساڵه‌دا منداڵان ئاماده ده‌کرێن بۆ قوتابخانه. له‌م پۆله‌دا له سه‌ر پلانی تایبه‌ت، که له لایه‌ن په‌رله‌مانی سویده‌وه بڕیاری له سه‌ردراوه، منداڵان بۆ ژیانی قوتابخانه راده‌هێنرێن.
منداڵان، کچ و کوڕ، له باخچه‌وه، پاشان قوتابی و خوێندکار، تا ته‌واوکردنی زانکۆ له هه‌موو قۆناغه‌کاندا تێکه‌ڵاون. به شێوه‌یه‌کی زۆر سروشتی، له هه‌مان ژینگه‌دا پێکه‌وه گه‌شه ده‌که‌ن و به‌ره‌و پێشه‌وه ده‌چن.
له قۆناغی بنەرەتیدا، لەهەندێ ئاستدا و لە هەندێ وانەدا تاقیکردنه‌وه‌ی نیشتمانی هەیە. لە پۆلی سێی بنەرەتی لە زمانی سویدی و ماتماتیک دا ئەم تاقیکردنەوەیە ئەنجامدەدرێ. یەکێک لە ئامانجە گرنگەکانی نوسینی تاقیکردنه‌وه‌ی نیشتمانی لەم دوو وانەیەدا، له پۆلی سێی بنەرەتیدا، زوو ده‌رککردنه به ئاستی تێگه‌یشتن، خوێندنەوە، نوسین و ژماردن. ئاشکرایە تا زووتر قوتابخانه ده‌رک به‌و کۆسپ و ئاستەنگانە بکا که له به‌رده‌م گه‌شه‌کردن و پێشکەوتنی منداڵان دان، چاره‌سه‌رکردنیان ئاسانتره. ئه‌نجامی تاقیکردنه‌وه‌ی نیشتمانی لە پۆلی سێی بنەرەتیدا په‌یوه‌ندی به ده‌رچوون و ده‌رنه‌چوونه‌وه نیه.
تاقیکردنەوەی نیشتمانی له پۆلی شەشی بنەڕەتی لە وانەکانی زمانی سویدی، زمانی ئینگلیزی و ماتماتیک دا دەنوسرێ. ئەنجامەکانی تاقیکردنەوەی نیشتمانی یارمه‌تیده‌رێکه بۆ مامۆستا له هه‌ڵسه‌نگاندنی ئاستی تێگەیشتن و زانیاری قوتابیه‌کانیدا. هاوکات ئه‌نجامی تاقیکردنەوەکان وه‌ک پێوه‌رێک بۆ به‌راورد له نێوانی قوتابخانه‌کانی هه‌موو وڵاتیشدا به‌کار ده‌هێنرێ.
بۆ یەکەمجار قوتابی لە پۆلی شەشی بنەرەتی نمرە لەسەر وانەکانی دادەنرێ.
تاقیکردنەوەی نیشتمانی لە پۆلی نۆ لە وانەکانی زمانی ئینگلیزی، زمانی سویدی، ماتماتیک، زانستە کۆمەڵایەتیەکان (مێژوو جوگرافیا و زانستی ئایین) و زانستە سروشتیەکان (فیزیا، کیمیا و بایەلۆجی) دا دەنوسرێ.
وه‌رگرتنی قوتابیان له پڕۆگرامه (به‌شه) جیاوازه‌کانی ئاماده‌یی به پێی نمره‌ی پۆلی نۆیانه.
بۆ ئه‌وه‌ی قوتابی له یه‌کێک له پرۆگرامەکانی ئاماده‌یی وه‌ربگیرێ، ده‌بێ له وانه‌کانی سویدی، ماتماتیک و ئینگلیزیدا نمره‌ی ده‌رچووی هه‌بێ. ئه‌گه‌ر قوتابیه‌ک ئه‌م مه‌رجه‌ی تێدا نه‌بوو، ئه‌وه له پرۆگرامێکی تایبه‌تی وه‌رده‌گیرێ. له‌م پرۆگرامه‌دا ئه‌و وانانه‌ی، که له پۆلی نۆ سه‌رکه‌وتنی تێدا به ده‌ستنه‌هێناوه، ده‌یخوێنێ. بۆ ساڵی خوێندنی داهاتوو قوتابی ده‌توانێ داوای پرۆگرامێک لە ئامادەیی بکا.
قۆناغی ئاماده‌یی له سوید ئاره‌زوومه‌ندانه‌یه، به‌ڵام به‌شێوه‌یه‌کی گشتی هه‌موو قوتابیه‌ک ده‌چێته ئاماده‌یی. کۆمه‌ڵی سه‌رده‌م و بازاڕی کار پێویستی به که‌سانی خوێنده‌وار و شاره‌زا هه‌یه. بێ بوونی بڕوانامه‌ی ئاماده‌یی، ده‌ستکه‌وتنی کار زۆر سه‌خته.
بە هۆکاری ئەزموونی خۆم لە ئامادەیی و لە وانەی ماتماتیکدا، بەدڵنیاییەوە زیاتر سەرنجەکانم لەسەر تاقیکردنەوەی نیشتمانی قۆناغی ئامادەییە.
له ئاماده‌ییدا ١٨ پڕۆگرامی جیاواز هه‌یه. خوێندنیش له هه‌موو پرۆگرامه‌کاندا سێ ساڵه
٦ لە پرۆگرامەکان تیۆرین، قوتابی ئامادە دەبێ بۆ خوێندنی زانکۆ. ١٢ لە پرۆگرامەکان پیشەیین.
له پرۆگرامە پیشه‌ییه‌کان دا، بوار بۆ قوتابی هه‌یه که ئه‌و وانانه‌ی پێویستن بۆ خوێندن له زانکۆ و په‌یمانگاکاندا، هه‌ڵیبژێرن و بیخوێنن، بۆ ئه‌وه‌ی گه‌ر ویستیان، بتوانن له زانکۆ و په‌یمانگاکان، کە تایبەتن لەو بوارەدا، بەردەوامی بە خوێندنی بدەن.
ئه‌نجامی هه‌موو وانه‌کانی سێ ساڵی ئاماده‌یی، واته پۆلی چوارو پێنج و شه‌ش، ئه‌نجامی کۆتایی پێکدێنێن. قوتابی داوای به‌شی تایبه‌تی و کۆرسی خوێندن له زانکۆ و په‌یمانگاکان، به‌و ئه‌نجامه ده‌کا.
له سیسته‌می فێرکاری سویددا و له قۆناغی ئاماده‌یی تاقیکردنه‌وه‌ی نیشتمانی لە هەموو وانەکانی ئامادەیی دا نانوسرێ. بە شێوەیەکی گشتی لە هەموو پرۆگرامەکاندا لە وانەکانی ماتماتیک، زمانی سویدی و زمانی ئینگلیزیی دا ئەم تاقیکردنەوەیە هەیە. لە هەندێ وانه‌ی تریشدا، وەک زمانە مۆدێرنەکان (ئەڵمانی، ئیسپانی، فرەنسی...)، مامۆستا و قوتابخانه خۆیان سه‌ربه‌ستن له نوسینیاندا.
ده‌زگای قوتابخانه‌کانی سوید، که ده‌زگایه‌کی ده‌وڵه‌تیه و به فه‌رمانی وه‌زاره‌تی خوێندنی سوید کارده‌کا، به‌رپرسیاره له ئاماده‌کردن و زانیاریدان به قوتابخانه‌کان له‌سه‌ر تاقیکردنه‌وه‌ی نیشتمانی.
پرسیاره‌کانی تاقیکردنه‌وه‌ی نیشتمانی بۆ هەر وانەیەک (ماتماتیک، زمانی سویدی و زمانی ئینگلیزی)، زانکۆیەکی وڵات بەرپرسیارێتی نوسینی لەسەرە، بەسەرپەرشتی دەزگای قوتابخانەکان... پێش ئەوەی ساڵی خوێندنی نوێ دەستپێبکا، قوتابخانەکان زانیاری لەسەر رۆژی نوسینی تاقیکردنەوەی نیشتمانی وەردەگرن، (بەهۆکاری تەکنیکی سەردەم لە ئەمرۆدا، زانیاریدان لە رێگای ماڵپەڕی دەزگای قوتابخانەکانەوە و بە رێگای ئیمەیل زۆر ئاسان بووە).
ئەو مامۆستایەنەی کە وانەکە دەڵێنەوە، زانیاری پێویست و ته‌واو له‌سه‌ر تاقیکردنه‌وه‌ی نیشتمانی، بە ماوەیەک پێش رۆژی نوسینی تاقیکردنەوەکە وەردەگرن.
تاقیکردنەوەی نیشتمانی زمانی سویدی و زمانی ئینگلیزی لە سێ بەشی جیاواز پێکهاتوون. ئەم بەشانە لە سێ رۆژی جیاوازدا دەنوسرێن. بەشی گوێبیستن،( قوتابی گوێبیستی بەسەرهاتێکە و وەڵامی پرسیار بەپێی تێگەیشتنی خۆی، دەداتەوە).... بەشی نوسینی دارشتن و بەشی رەوانبێژی.
هاوکات تاقیکردنەوەی نیشتمانی لە نوسینی وانەی ماتماتیکدا، لە یەک رۆژدا بەرێوەدەچێ. تاقیکردنەوەی نیشتمانی وانەی ماتماتیک، لە هەموو کۆرسەکاندا، واتە لە پۆلەکانی یەک و دوو و سێی ئامادەیی، لە سێ بەش پێکهاتووە. بەشی یەکەم و دووەم بەبێ هاوکاری ئامێری ژماردنە. بەشی یەکەم تەنیا وەڵامە، بەشی دووەم کێشەیە و شیکارکردنی پێویستە. بۆ ئەم دووبەشە قوتابی دووکاتژمێر وەختی هەیە. لە دوای تەواوبوونی ئەم دووبەشە، یەک کاتژمێر پشوو و نانخواردنی نیوەرۆیان هەیە. پۆلی یەک لە ئامادەیی لە نێوان بەشی یەکەم و بەشی دووەم، پشوویەکی ٢٠ خولەکیان هەیە، جگە لە پشووی نیوەرۆ لە دوای بەشی دووەم.
بۆ وەڵامدانەوەی بەشی سێیەم قوتابیەکان دووکاتژمێر وەختیان هەیە. قوتابیان، کێشەکان بەهاوکاری ئالاتی ژماردن چارەسەری بۆ دەدۆزنەوە و شیکاریدەکەن. زۆرینەی پرسیارەکانی بەشی دوو و سێ هەمووی کێشەی ماتماتیکییە، قوتابی دەبێ لە کێشەکان بگا، بۆ ئەوەی چارەسەریان بکا...لێرەدا پێوسیتە قوتابی زمانی سویدیەکەی پێشکەوتوو بێ.
هه‌موو قوتابیەک لە قوتابخانەکەی خۆیدا تاقیکردنەوەی نیشتمانی دەنوسێ و هەموو قوتابخانه‌یه‌کیش خۆی به‌رپرسیاره له ئاماده‌کردنی هۆڵی نوسین و دیاریکردنی مامۆستای چاودێر له کاتی تاقیکردنه‌وه‌کاندا. بۆ راستکردنەوەی تاقیکردنەوەکانیش، زۆربەی کات، مامۆستای وانەکە بە هاوکاری لەگەڵ مامۆستای دیکەی هەمان وانە وه‌ڵامی قوتابیه‌کان ڕاستده‌کەنه‌وه. هه‌موو قوتابیه‌کیش مافی خۆیه‌تی که تاقیکردنه‌وه‌که‌ی خۆی به‌ڕاستکراوه‌یی ببینێ و هه‌ر سه‌رنج و بۆچوونێکی هه‌بێ له‌گه‌ڵ مامۆستاکه‌ی خۆیدا قسه‌ی له‌سه‌ربکا. هیچ نهێنی و شاراوه‌ییه‌ک نیه له تاقیکردنه‌وه‌که‌دا، ته‌نیا ئه‌وه نه‌بێ که ئه‌م تاقیکردنه‌وه‌یه له ده‌زگای قوتابخانه‌کانی سویده‌وه، به ماوه‌یه‌کی که‌م پێش نوسینی تاقیکردنه‌وه‌که ده‌گاته قوتابخانه‌کان له‌گه‌ڵ ڕێنمایی ته‌واو بۆ چۆنێتی ڕاستکردنه‌وه و هه‌ڵسه‌نگاندنی پرسیاره‌کان. به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه له پاراستنی تاقیکردنه‌وه‌که، تا ڕۆژ و کاتی نوسینی تاقیکردنه‌وه‌که، به‌رپرسیارێتی سه‌ره‌کی هه‌یه. تەنانەت مامۆستای وانەکەش تا کاتی نوسینی تاقیکردنەوەکە، ناتوانێ تاقیکردنەوەکان ببینێ.
ئه‌نجامی ئه‌م تاقیکردنه‌وه نیشتمانییه وه‌ک هه‌ر یه‌کێک له تاقیکردنه‌وه‌کانی تر که قوتابیان له ماوه‌ی ساڵی خوێندنیاندا نوسیویانه، هه‌ڵده‌سه‌نگێنرێ. هاوکات دەرئەنجامی تاقیکردنەوەی نیشتمانی پشتگیرییەکە بۆ هەڵسەنگاندنێکی رەوا و هاونرخ لە دانانی نمرەی کۆتایی بۆ قوتابی.
نمره‌ی کۆتایی لە وانەکاندا، په‌یوه‌سته به ده‌رئه‌نجامی هه‌موو ئه‌و چالاکی و تاقیکردنه‌وانه‌ی قوتابیه‌که له ماوه‌ی ساڵی خوێندنه‌که‌یدا نوسیویه‌تی، به تاقیکردنه‌وه‌ی نیشتمانیشه‌وه.
لە پۆلی سێیەمی ئامادەیی، قوتابی دەبێ (دارشتنی ئامادەیی، کاری ئامادەیی، لێکۆلینەوەیەک) ئەنجام بدا. ئەم کارە دەبێ بابەتێک بێ کە لەگەڵ پلان و بەرنامەی ئەو پرۆگرامەی کە لێی دەخوێنێ بگونجێ. دەرچوون لەم لێکۆڵینەوەیەی یا ئیشەی دا، مەرجە بۆ بەدەستهێنانی بروانامەی ئامادەیی.
لە کۆتایی ساڵی سێیەمی ئامادەیی، تێکرای کار و پڕۆژه و ده‌رئه‌نجامی تاقیکردنه‌وه‌کانی هه‌موو ئه‌و وانانه‌ی که قوتابیه‌که له هه‌ر سێ ساڵی خوێندنی ئاماده‌ییدا، خوێندویه‌تی و به‌ده‌ستی هێناوه ده‌بێته نمره‌ی کۆتایی بۆ داواکردنی خوێندن له زانکۆ و په‌یمانگاکاندا.
سیسته‌می تاقیکرنەوەش ده‌بێ بە بەردەوامی، هەروەک سیستەمی پەروەردەو فێربوون بە گشتی، هەڵبسەنگێنرێ و له گه‌ڵ پێشکه‌وتن و گۆڕانی کۆمه‌ڵگادا بەر تیشکی ریفۆرم بکەوێ. هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ش وڵات ده‌توانێ نه‌وه‌ی خۆی، بۆ به‌شداربوون له کۆمه‌ڵگەی سه‌رده‌مدا، ئاماده بکا.
ئه‌و سیسته‌مه‌ی که ته‌نیاو ته‌نیا تاقیکردنه‌وه پێوه‌ری توانا و ژیری منداڵان و قوتابیان نیشانده‌دا، به‌هره و ئاره‌زووی داهێنه‌رانه‌یان ده‌مرێنێ. کەمکردنەوەی بەها و پیرۆزی تاقیکردنەوە و هەوڵدان لە پێناوی هاندانی قوتابیان بۆ گەشەکردن و پێشکەوتنی بەهرە و تواناکانیان کاریگەری ئەرێنی لەسەر دەروونی قوتابیان و ژینگەی فێربوون دەبێ. ئەوکاتە قوتابیش بەهرە و تواناکانی روونتر و ئاشکراتر دەردەکەون.
سروە نوری ئەزیز: مامۆستای ئامادەیی، سوید
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
