ژیانی مرۆڤ ئەو ژیانە تراژیدیاو نەهامەتیەیە کە خودی مرۆڤ لە پێکهاتە بیۆلۆژیەکەیەوە بۆی خوڵقێنراوە،بەهۆی نەهامەتی ژیری سۆزداری مرۆڤ لە خودی خۆی دا هەندێک کات و سات توشی هەوکردنی تەنگ و چەلەمیەکی ئێکجار گەورە دەبێتەوە.سروشتی چیرۆکی ڕاستەقینەی هەبوونی بیۆلۆژی مرۆڤ لە سەر زەوی لە ڕوکاری سروشتی خۆی دا کە بێ هێزترین بونەوارە لە کایەی سروشتی هه بونی خۆی دا بێدەسەڵاتیشە بە بێ هەبوونی زانستی سەردەم تەنانەت ناتواێت ڕۆژیک لە سروست دا گوزرە بکات،زۆر جار باسی چیرۆکی ڕاستەقینەی مرۆڤ ئالوودەبوون بە ئیشڤ حەزکردن پێکەوە ژیان کرد دەکرێت،کە خودی مرۆڤ لە بەرامبەری یەکتری دا بە دابو نەریتێکی سەیرەوە ئاشق و گیرۆدەی یەکتری ئەبن سروشی مڕۆڤ کە ئەو هێزیە کە مرۆڤەکان لە یەک جیا ئەکاتەوە،ئەوەی من ئەمەوێت سەرنجی لە سەر بدەم و باسی لێوە بکەم چیرۆکێکی ڕاستەقینەی بە سەرهاتی تراژیدیکی خۆمە لە کەناری ڕاستێەوە توشی هاتووم و بە تراژیدیایەکی ڕەونەق تەمەن گێر لە ناوی داژیاووم.ئەڤین دار بوون لە دڵەوە ئاشقی خۆشەویستی ڕاستەقینە ئەو ئەشقەیە کە تەعبیر لە تراژیدیاو ڕاستیەکی عاشا هەڵنەگر بکات،داستانی ژیانی مام زین خانی خەج و سیابەند سیپانێ خەلاتی عەدولی و دەروێشێ عەبدی چییایێ شنگالێ،ئەو داستانە تراژیدیایەنەن کە لە ناوجەرگەی شارستانیەتی مەزەبۆتامیاوە هەڵقووڵاوون و ژیاوون،ئەڤین دار بوون لە سەر بنە مایەکی ڕاست وڕاوەن زۆر تراژیدیکە،لە بەهاری تروسکەی ئاگری شۆرش 2011 ەوە لە مانگی نیسان دا لە شەوێکی تاریک و باراناوی ترس و دڵەڕاوکێیەکی سەخت شەوێکی شەپۆڵاوی خوێناووی باووزریاناوی دا لە گەڵ گروپێک لە هەڤاڵانم دا لە سنوری کەناراوەکانی ڕووباری خۆێناوی دیجلە لە سێگۆشەی باکور باشور ڕۆژ ئاوا دا پەرێنەوە نێو خاکی سوریا،لەناو زەلکاو قوڕو لیتە ترس و دڵە ڕاوکێی دوژمن من و چوار هەڤاڵی ترم بە یەختکی سادەوە بە نیوەی شەو باراناوی و تەموو مژاووی دا کەناراوەکانی ڕووباری دیجلەمان دەربازکرد.خاکی مەزەپۆتامیا بیت نهرین خاکی نێوان دوو ڕووبار،دیجلە و فوڕات،زێ،بە شەو نخونی و عەسایەتتێکی کاریگەرەوە توانیمان خۆمان لە کەمین و جەلادەکانی دوژمن ڕزگار بکەین خۆمان بگەینێنە بەرەکانی جەنگ کە ڕووبەڕووی گەلەکەمان بوونەتەوە له ڕۆژ ئاوای ووڵات،بەرەی جەبهەت النسر کتیبەی اعفاز رسول غرباء شام فیلق شام 72کەتیبەی تر لە هێرش ئامادە سازی دابوون بۆ ئەوەی هێرش بەرن بۆ سەر خاکی ڕۆژ ئاوای کوردستان،له گەڵ جەخماخەی قەڵم ڕەوی سەرهەڵدانی شۆڕش ئەم هەنگاوەمان وەکو چوار هەڤاڵی شۆڕش گێر کە دوو هەڤاڵمان لە گرووپەکە ژن بوون بە وورەیەکی پۆڵاینەوە پێان نایە خاکی ڕۆژئاوا وەکو ئەرکێکی ئەخڵاقی مرۆڤایەتی نەتەوەی ژیانی توانیمان کەناراوەکانی ڕووباری خوێناوی دیجلە بە شەوێکی شەپۆلاوی و تۆقێنەر ده رباز بکەین،لە لایەک هەڕشەکانی چەتەکانی ڕژێمی دەوڵەتی سوریا لە لایەکی تڕەوە هێرشی تاریک پەریستانی گرووپە تووندڕەوە ئیسلامیەکان بە شێوەیەکی بەربڵاو لە دەستیان پێ کردبوو بۆ سەر خاکی پیرۆزی ڕۆژ ئاوای وڵات،خۆ گەیاندنمان بە ڕێگەیەکی قاچاغ و دژوار بوو تاگەیشتینە ناوچەکانی شەڕ ماوەیەک لە خۆ عەشاردان لە شارەکانی سنور تا هەڵگیرسانی یەکەم تەقاندنی فیشەکی شۆرش بە شێوازێکی نهێنی خەباتمان کرد،دوای هێرشی بەرەی نوسڕە و چەتەکانی دەوڵەتی تورک.ئاگری شەڕی چەخماخەی بڵێسەداری شۆڕش بە ڕێبەرایەتی گەلی خۆ ڕاگری ڕۆژ ئاوا دەستی پێ کرد و ئاگرە کە هاموو ناوچەکانی گرتەوە گەلی ڕۆژ ئاوا بەهە موو بەرپرسیاریەتی هەی بوو بژداری کارای لە سەرخستنی شۆڕ دا کرد،ڕۆح و مەحنەویەتی ووڵات پارێزی دڵسۆز چارەنوسی خۆی بەخۆی دیاری کرد،دوای شەڕێکی چواردە ڕۆژەی ئەکتیڤ لە بەرەکانی جەنگ لە شارەکانی سەری کانی ناوچەکانی تر توانرا بە بەرخوداێکی بێ هەمپا تۆمار بکڕێت لە دژی جەتەکانی 72کەیبەی توند ڕو ئەنجام گیر بوو تەنهاوتەنهاش بە سادەترین چەک لە بەرامبەری 72 کەتیبەی شەڕ مقاوەمە کرا،تەنها کلاشینکۆف و نارنجۆکمان هەبوو،لە گەڵ یەک دۆشکەی دوانزەو نو کە لە سەر چەتەکانمان هەڵگرتبوو،بەڕاستیش لە هیچ دستانێکی ئەڤینی وڵات ئەڤینی خاک ئەڤینی دار و بەرد وەها دەستان تۆمار نەکراون جەماوەر بە ڕەگێکی ڕاستەو خۆوە بەژداری بەرەکانی جەنگی ئەکرد بە پیرو مناڵ وژن پیاوەکانەیەوە،ئیرادەو وورەیەکی ئێکجار وەهام نەبینیوە لە مێژوو دا کە بە داستانی سەربازانی وون تۆمار نەکراون بێوێنەن شەهید بوونی گەلێک لە هاوڕێکانم له بەرەکانی شەری دەستەوێخەی ناوشاردا کاریگەریەکی زۆری لە سەر من هەبوو بەرخۆدای هاوڕێم شەهید گۆران شەهید زەردەشت هاوڕێی گیانی بە گیانی شەهیدان ئاکیف سەرهەد لەوەند بە چەندان هەڤاڵی ترناسنامەی بەرخۆدانی پێناساندم کە دوژمنانی کورد چەندە پیسن وهێرشی هەموو بەها کلتوری و ئەخڵاقی ومرۆڤایەتی گەلەکەمان ئەکەن.وەک ئەڤینی عادولی ئەڤینی دەروێشی عەبدی لە شاخەکانی دەورووبەری شەنگال حەسەکە چیایی کەزوان برەومان بە شەر دا لە بەرەکانی جەنگ،چیایی کەزوان ئەڤیینی دەرویشێ عەبدی و عادولی بەبیر هاتنەوەیەکی لۆژیکیم بە مێشک دا دەهاتەوە،کە کچە شەڕڤانە بوێرەکان چۆن شان بەشانی پیاوەکان لە لووتکەی خوێناووی دا جەنگ ئەکەن و گیانی پاکیان ئەسپێرنه خاکی عەدولێ بەڕاستی زۆر زۆر کاریگەری لە سەر من دروست دەکرد،ئەم ناوچەیە بە هەڵکەووتی جوگرافیا و لە مێژینەیەوە هەڵقووڵاوە بە دەوڵەمەندی تاریخی و کانزاییی کشتوکاڵ وسەنحات کاریەوە،بۆیەش هەمیشە دوژمن چاوی بڕیبۆتە ناوچەکە،لە کەناری با مەرگەی باشوری کوردستان دامێنی جیای کارۆخ هەندرین،دەرگەڵە تا کەناری زۆر و زەحمەتی ئاوی خوێناووی دجلە تا چیای کەزوان لانکەی ئەڤینداری عادوول دەروێشی عەبدی تا ناوەڕاستی ساڵانی دوهەزارو سێزدە بۆ چواردە،منیش تامەزرۆو ئاڵوودەی ئەڤینداریەکی سەرسەختی عادولێ بووم لە ناوجەرگەی خاکی عادولێ منیش خۆم پێناسە کرد کە ناتوانم بە بێ عادولێ بژیم و هەناسە بدەم ناچار ڕووبەڕووی هەستێکی نەخوازرا بێ هەستی خۆم وەکو شەڕابێیکی جام و تەزیو هاتە سەر زهنم ژیانم دروونم ناچار ئەشقی عادولێ لە پ زێرین بووم کە خۆی لە مێژوو دا تۆمار نەکردووە ئەڤیین و ماڵ وێرانی هەڕەشەی تۆقینەر تیرۆرستی بەجێ هێشتنی عادوڵ ئەڤینداری ئازادیم برینێکە کە ئێستاش ساڕێژنە بۆتەوە،یان ئەوەتا مردنێکی بە شەرەف یان ئەوەتا ژیانێکی بە واتادار لە گەڵ عادولێ کە مایەی هەڵبژاردنە مومکینە،بەڵام قەدر فەلەک نسیب ڕێگەی نەداوە تا ئێستا من و عادولی بە ئەڤینیەکی 9ساڵیوە نەگەینە یەک بە خاکی بە ئەڤینی عادولی ئەمەوێت ژیانێکی بەواتا دار ببەم سەر کە خۆش ترین تامی ژیانە لە لام کە من و عادولی لە سەر خاکی ئەڤینداری ڕاستەقینە بگەین بە ژیانێکی واتادار.هیوادارم عادولی وەک خۆی پێناسەکەم کە من چەندە ئاشقی ئەڤینداری عادوڵێم ئەوەدەش چاوەڕوانی 9ساڵەی ئەڤینیم لە خاکی عادولی دا چیای کەزوان.ئەڤین دار بوون لای من بەهایەکی واتاداروو دروستی هەیە چیرۆکی خۆشەویستی من بۆ عادولی تا ئێستا هەر چاوەڕوانیە نازام چۆن پێناسەی یەکەم جار بینینی عادولێ بکەم،کە یەکسەر بینم لە ناوجەرگەی شەڕ و خوێن ڕشتن دا یەکسەر سەرنجی ڕاکێسام لەو ساتەوە تا ئێستا ئەڤین داری عادولێم بەڵام چارەنوسەکەی دیارنیە ئەگەر شەهیدیش بوبێت من هەر ئاشقی عادولێم ئاشقی خۆلی بەر پێی عادولێم،پێناسەی دژوارترین ساتە وەختی ژیانیش بیرم لێ نەکردۆتەوە بەبێ عادولی ژیان و دڵم بەبێ عادولی ناتوانێت خیانەت لە پەیکەری ئازادی عادولی بکات، بۆیەش دڵنیام ڕۆژێک دێت ئەفسانە بزر بووەکەی دڵم شاد دەبێتەوە قفلی ئەڤین داری دڵم بێ ئیزنی عادولێ ناکەمەوە هەتا لە ژین دا مابم سۆزو پەیمانم داوە تا هەواڵی دروست نەیەت بە هزرمەوە هەر بەهێڤیمە کە ڕۆژیێک لە ڕۆژان دڵێ عادولێ بخەمە سەر دڵم ئەگینا ژیان پاش عادولی عەرامە کە زیندوو بێ یان زیندوو نەبێ بێ هەواڵ و بێ خەبەربێ تا ئەمرم هەر تاجی سه رم بێ مردنم بەبێ تۆ خوێناووی دڵم بێ،تا ئەمر م ئەژیم پێ ناچێ لە یادم چێ.ئەم شیعرەی خیامیش پێشکەشە بەڕۆحی ئاسودەی عادولێ کە نازانرێت شەهیدە.
بێهوودەیە بیر و خەم، دڵت خۆش کە برا
پرسیار نەکرا، بەشت درا هەرچی درا
تۆ هێشتە نەهاتوویە جیهان رۆژی بەرێ
ئەو رۆژی دەبوو بچیە دەرێ، دیاری کرا

بەس هەڵ بخولێ بە دەوری پیس و پاکا
تا کەنگێ بە شوێن هەموو خراپ و چاکا
گەر زەمزەمی یان دای بنێ ئاوی ژیانی
ناچاری دەبێ رۆچی بە سینەی خاکا

مردن چیە؟ کەس تێنەگەیی تاوێستا
تەورات و زەبوور، تا دەگەیە ئاوێستا
زۆرکەس لە ژیان دواوە زانایانە
بۆ باسی مەرگ، گێل و نەزان راوێس..