لە ١٩٩١ کە نیمچە حکومەتی کوردی لە باشوری کوردستان دامەزراوە تا ئێستا(٢٠٢٢) نزیک سی هەزار کچ و ئافرەت لە بە دەستی کەس و کاریان کوژراون.

پێش دەسەڵاتی کوردایەتی، کوشتنی ساڵانەی ژنان لە هەمو باشور نەدەگەییشتە بیست کەس. 

بەڵام  ئێستا ساڵانە سەدان ژن بە دەستی ، باوک، برا و مێردەکانیان دەکوژرێن و بنەماڵەکانیان بۆ پاراستنی ئابڕوی خۆیان لە ژێر ناوی خۆکوژی، وەرگەڕانی سەیارە(ماشێن) کەوتنە خوارەوە لە بڵیندایی، نەخۆشی جڵدەی دڵ و مێشک، ژەهراوی بون بە گاز، دوکەڵ و پاککەرەوەکان لە حەمام و ... پەردەپۆش دەکەن. کەمتر لە ١٠٪ی ئەم  تاوانانە ئاشکرا دەبن. بۆ نمونە لە مانگی ڕەشەمەی(ماەس)٢٠٢٢ ناو و چۆنیەتی کوژرانی ئەم پێنج ژنە ئاشکرا کران: (سەروین خوڕشید، پەرژین نەسرەدین، مەریەم یەعقوب، شەنیار ئەنوەر، ماریا سامی) 

سەرچاوەی ئەم کوشتارانە دەگەڕێتەوە بۆ فەرهەنگ و کەلتوری کوردایەتی کۆنەپەرەستانەی شێخ ئاغاکانی باشوری کوردستان کە ساڵی ١٩٦١ لە دژی دابەشکاری زەوی بە سەر جوتیاران لە دەوڵەتی پێشکەوتنخوازی عەبدولکەریم قاسم یاغی بون و ساواکی ئێران و سیای ئامریکا و موسادی ئیسڕائیل چاردە ساڵ شەریان پێ کردن و ناویان نا کوردایەتی.  

 وتەی مەلا مستەفا بارزانی، ئۆستورەی کوردایەتی دیوەخان، سەبارەت بە ماف و دەوری ژن لە کۆمەڵگا دا:

(ژن دەبێ دەفرێ خۆ بشوا، شێوێ خۆ لێنێ، نانێ خۆ بکا، گانێ خۆ بدا.)

خوێنەری هێژا، نەتەوەیێک بەم عەقڵە گۆش درابێ، کوژرانی ماریاکانی بە دەستی باب و براکانیان شتێکی چاوەڕوانکراوە.  سی ساڵ تاوانی ژنکوژی لە باشوری بندەستی چەتەگەری کوردایەتی هیچ ناڕەزایەتیەکی جەماوەری لێنەکەوتەوە. 

بەڵام؛ 

کوژرانی ژینا ئەمینی لە ئاخیر ڕۆژەکانی هاوینی ٢٠٢٢ بوو بە هۆکاری گەورەترین ناڕەزایەتی جەماوەری لە نێو کورد و گشت نەتەوەکانی ئێران دا.  کوردی ڕۆهەڵات و گەلانی ئێران ئەم دەرفەتەیان قۆستەوە پێگەی ژنیان لە کارەکەری ماڵ و عەورەتێ بەتاڵ کردنەوەی شەهوەتی گۆڵەکەری مێرد گۆڕی بۆ جوانترین دروشمی بەرابەری و دادپەروەری کۆمەڵایەتی.

 ژن، ژیان و ئازادی

 ئێستا کاتی ئەوە هاتوە لە خۆمان بپرسین کوردی باشور لە ژێر دەسەڵاتی شێخ-ئاغانی کوردایەتی چیان بە دەست هێناوە و چیان لە دەست داوە؟

ئایا کوردی ڕۆژهەڵات دەبێ حەسرەت بۆ ژیانی کوردی باشور بخوازن؟

یان ڕێگای سێهەم؟

لە جیاتی هەنگاو نان لە  کوێرەڕێی کوردایەتی کۆنەپەرەستانەی ژنکوژ و مێشک برشاوی و چەتەگەری کوردی، هێز و تواناکانی خۆمان لە گەڵ گشت گەلان و ئازادیخوازانی ئێران گرێ بدەین  بۆ ئامانجەکانی گەورەی مرۆڤایەتی؛ وەک یەکسانی و دادپەروەری کۆمەڵایەتی، بەرابەری ژن و پیاو، ئازادی تاک، ئازادی بیر و باوەڕ، دێموکڕاسی ڕاستەوخۆ، ڕووناکبیری، گەشەی ئابوری و بەرهەمهێنان، برایەتی گەلان و خۆشەویستی بۆ ئینسان، کۆمەڵگا، سروشت و گشت مرۆڤایەتی... 

ئەوەی دەیڵێم خەیاڵ‌پڵاو نیە. لە ئێران زمزمەی زوڵاڵی کانی ژین دەبیسم بە سرودی:

ژن و ژیان و ئازادی

کاهینەکانی کوردایەتی باشوری کوردستان  

گۆڕستانی ژنانی کوژراوی شەڕەفی دەستی پیاوانی بێشەڕەف

ماریا سامی  کوژراو بە دەستی برا و مامی لە باشور

---------------------

سەرنجی کوردستانپۆست لەسەر تێرم و پێناسەی کوردایەتی:

کوردایەتی، وەکو وشەی پیاوەتی، ژنێتی، کچێتی، مەردایەتیی، جوانێتی... هتد،  بە پێوەلکاندنی پاشگری (ایەتی... ێتی...) دەبێتە ئاوەڵناو. واتا کەسێک کە هەموو سیفەتەکانی پیاو، ژن، کچ یان جوانی، کوردبوونی تێدا بێت . 
لە هەمانکاتدا ئەو ناوانە ئەگەر (انە)ی پێوە بلکێنرێت، هەمان مانا دەدات بەڵام بە شیوەیەکی کاتی، یان، نەک خۆرسکی ناوەکان دەبێتە ئاوەڵناوێکی تر بۆ کاتێک و کردارێک، کە رەنگە بەردەوامی نەبێت وەکو : کوردانە، ژنانە، کچانە، مەردانە، جوانانە.
کوردانە، واتا هەڵسوکەوتێکی کوردانە، کە بۆ کاتێکە نەک بەردەوام واتا مەرج نییە کارەکانی دیکەی ئەو کەسە بەردەوام  کوردانە، یان مەردانە بێت، بە پێچەوانەی  مەردایەتی یان کوردایەتی بەردەوامی دانە دەبێتە سیفەتی ئەو کەسە، هەر بۆیە دەبێتە خەسڵەتێکی بەردەوامیدان و دەچێتە خانەی بیروباوەڕ و ئایدۆلۆژیاوە، دەبێتە بەشێک لە ژیانی رۆژانەی ئەو کەسە، یان ئەو دەستە و تاقم و گروپە. 

کوردایەتی پێناسەی خۆشەویستییە بۆ کوردبوون، کە کەسێک  خۆشەویستی گەل و خاکی بە خۆیەوە دەبەستێتەوە. کوردایەتیی وشەیەکی قێزەوەن و ناشرین نییە، کە هەندێک کەس بە ناشرینی ناوی دەهێنین، بەڵام بەداخەوە مێژووی پارتەکانی باشوور و رۆژهەڵات، وەک پارتیی و یەکێتیی و دیموکرات و کۆمەڵە وایان کردووە، کە بە ناوی کوردایەتییەوە بازرگانیی و خیانەت و ناپاکیی  پێوە دەکەن، هەندێک لە نووسەر و کەسانی هاوزمان رق و کینەی ئەستوریان بەرامبەر بەم پارتە خائینانە پەیداکردووە، بۆیە لە رێگای هێرشکردنە و ناوهێنای وشەی کوردایەتیی هێرش دەکەنە هەر هەستی کوردبوونمان و پێیان وایە کوردایەتیی وشەیەکی ناشرین و نامۆ و راستیستانەیە دەبێت لێی دووربکەوێتەوە.
ئەم باسە قسەی زیاتر هەڵدەگرێت، لێرەدا بە پێویستمان زانی ئەم سەرنجە کورتەی خۆمانی لەسەر بنووسین، چونکە وەها بیرکردنەوەیەک دڵی دوژمنانی کوردی پێ خۆش دەبێت. هیوادارین ئەوانەی کە رقیان لە کوردایەتییە، با لەگەڵیدا قسەش بە (دیموکراتیی، ئازادیی، یەکێتیی، گەل و هەموو ئەو وشانە بدەن، کە پارتەکان بە خۆیانەوە ناوە) چونکە لە پاڵ کوردایەتییە درۆینەکەیاندا کە بازرگانی پێوە دەکەن، ناوی دیموکراتیی و ئازادیی و یەکێتیی ... هتد، دەهێنن، با خوێنەر لەم رێگایەشەوە بیانناسێت.