هەڵبژاردن یا دیاریکردن، رەوتێکی فەرمیە کە هەنگاوەکانی دیاریکراون، هەڵبژاردن بۆ بڕیاردانی کۆمەڵانی خەڵک یا خۆ بەشێک لە خەڵکە، کە کەس یا کەسانێک بۆ بەرپرسیارێتی و پێ ئەسپاردنی پلە و پایە، بۆ ماوەیەکی دیاریکراو لە رێگای دەنگدانەوە دیاری دەکات، ئامانجی سەرەکی هەڵبژاردنی سیاسی، دیاریکردنی نوێنەرانی کۆمەڵانی خەڵکە کە پێی دەوترێت دێمۆکراسی نوێنەرایەتی.

دوای سەدونۆ ساڵ هەڵبژاردنی پاڕڵمانی لە ئێران بە هەموو جۆرە حوکمرانییەکانییەوە ، دەسەڵاتدارە یەک لە دوای یەکەکانی ئەو وڵاتە رێگایان بە هیچ یەک لە نەتەوە جیاوەزەکان واتە ( ترک ، عەرەب ، بەلوچ ، ترکمان و کورد ) لە هیچ مقتەعێکی زەمانیدا نەداوە کە لە رێگای یاسا و پاڕڵمانەوە، ویست و خواستی کۆمەڵانی خەڵکی خۆیان بخەنە بەر باس و موناقشەی لە سەر بکەن، بەڵکو لە ژێر هێژمۆنی نەتەوەی باڵادەستەوە واتە( فارسەکان ) تواوێندراونەتەوە و ئیرادەی هەر چەشنە خۆ بوونێکیان لێی سەندراوەتەوە، ئەوە بەو مانایە نییە کە نوێنەرانی کۆمەڵانی خەڵکی خاوەن ئیرادە نین ، یاخۆ سەر بە دامودەزگا جۆراوجۆرەکانی حکوومەتی ئێران بوون یا هەن، بەڵکو بە پێجەوانەوە نوێنەرانی کۆمەڵانی خەڵکی رۆژهەڵاتی کوردستان زۆربەی هەرە زۆریان خاوەن ئیرادە و سیاسی و هەستی نەتەوایەتی بوون و هەن، ئەوەی کە هۆکاری چییە نەیان توانیوە یا ناتوانن ویست و خواستی دەنگدەرەکانیان بهێنە دی،جیاواز لە کۆمەڵە مووعادلەیەکی سیاسی و ئیتنیکی و بە رادەیەکیش ناکارامەیی لایەنە سیاسییەکان ، ئەگەرێتەوە بۆ یاسایی بنەڕەتی ئەو وڵاتە کە نەتەوەیی کوردی بە سەردا، دابەش بووە، وەک نموونە دەتوانین ئاماژە بە ترکیا بکەین،  نوێنەرانی کورد لە پاڕڵمانی ئەو وڵاتە سەرە رای ئەوەی کە بە فەرمی  بانگهێشت و سەردانی وڵاتانی ئۆرووپایی و تەنانەت رووسییەش دەکەن دەبینن، حکوومەتی ترکیا ئامادە نییە هیچ کام لە یاساکانی پەیوەندیدار بە نەتەوەی کورد لەو وڵاتە هەموار بکاتەوە، بەڵکو رۆژ لە دوای رۆژ گوشاری زیاتر ئەخاتە سەرکوردەکان و بە هەموو شێوەیەک قەتڵ و عامیان ئەکات و، بە بەر چاوی هەموو جیهانەوە دەست لە هیچ کوشت و کوشتارێک ناپارێزێت، کەواتە دەتوانین بڵێن کێشە لە نوینەراکاندا نییە، بەڵکو گرفتەکە لە یاسای بنەرەتی ئەو وڵاتانەدایە کە نەتەوەی کوردیان بە سەردا، دابەشکراوە.

ئەوەی کە کورد تا چەند لە پەسەند کردنی یا نەکردنی ئەو یاسایانەدا دەخیل بووە یاخۆ هەڵبژاردنەکان لە ئێران بە چ رادەیەک ئیستسوابییە یا نا بابەتێکی جیاوازە، بەڵام ناتوانین حاشا لەم راستییە بکەین کە لە یاساکان گرفت تر بۆ نەتەوەی کورد لە واقیعدا نەبوونی تێئۆرییەکی گونجاو و سەردەمیانەیە، ئێستاشی لە تەک دا بێت کورد وەک نەتەوەیەک نەیتوانیوە دەنگی خۆی سەبارەت بە پرسە هەنووکەییەکان لە هیچکام لە بەشەکانی کوردستان یەک بخات، پرسیار لێرەدایە" ئایا ئەو یاسایانەی کە داگیرکارانی کوردستان نەتەوەی کوردی پێی دەچەوسێننەوە مەترسیدارترە یا ناکۆکی و ناتەبایی لایەنە سیاسییەکانی کورد" .

ئەمێستا کە کۆماری ئیسلامی ئێران بەرەو دەیەمین خولی هەڵبژاردنی پاڕڵمانی خۆی ئەچێت، ئەبینین کە بیرورای لایەنە سیاسییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان تا چ رادەیەک لە یەک دوورە، ئەمەش نیشاندەری ئەم راستییەیە  حیزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان خۆیان یەک لایی نەکردووەتەوە دەربارەی ئەوەی کە ئامانج رووخانی کۆماری ئیسلامییە، یا هەوڵدان بۆ هەموارکردنەوەی یاسا بنەرەتییەکانی ئەو وڵاتەیە، ئەگەر گوزینەی یەکەم ئامانجە، بێگومان بەو دۆخە نالەبارەی کە لە ئێستادا زالە بەسەر لایەنە سیاسییەکاندا بە قەولی بەڕێز" مام جەلال" خەونی شاعیرانەیە، ئەگەریش گوزینەی دووهەم بەرێگا چارەسەر دەزاندرێت دیسانەوەش لەمپەرەکانی ناوخۆیی بەرادەیەک بەرچاو و زۆرن کە هیواکان کەم و کەم رەنگتر دەکەنەوە.

ئەمەش وای کردووە کە کۆماری ئیسلامی تا دێت هێژموونی خۆی بە سەر ناوچە کوردییەکان و، تەنانەت دەرەوەی سنوورەکانیش زیاتر بەکات و، هیچ دڵ نیگەرانی و پێویستییەکی بەوە نەبێت کە شەرعییەتی پێ بدرێت یاخۆ مەرجی بۆ دیاری بکرێت یا خوازیاری وتووێژبن لە تەکیدا، بەڵکو بە پێچەوانەوە ئەو لەم دوخەی کە ئێستا زاڵە بەسەر بزووتنەوەی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان سوودی تەواو وەردەگرێت و، شەرعییەتێکی هەمەلایەنە هەم لە ناوخۆ و هەمیش رووبە دەرەوە بە خۆی ئەدات ، ئەوەی کە کۆماری ئیسلامی لێی نیگەرانە و بێ گومان ناچاریشی ئەکات لە گوشارەکانی بۆسەر کۆمەڵانی خەڵکی  کەم بکاتەوە و، تەنانەت دان بە کۆمەڵە مافێکی سەرەتاییشدا بنێت، یەک ریزی و تەبایی لایەنە سیاسییەکانە ، ئەگەینا هیچ مەنتق و فەلسەفەیەکی سیاسی ئەمە قەبوڵ ناکات لایەنە سیاسییەکانی رۆژهەڵات سەرە رای شارەزایی تەواو لە هزری داگیرکارانی کوردستان، دوای سەدونۆ ساڵ هەڵبژاردنی پاڕڵمانی لەو وڵاتە ، لێکدانەوەیەکی گونجاویان نەبێت دەربارەی چۆنییەتی لە بواری کەشەی سیاسی کۆمەڵانی خەڵک و، ویست و خواستەکانیان لە لایەک و لە لایەکیترەوە پێویستی ژیان و داهات و بژیوی رۆژانە ی کۆمەڵانی خەڵک و دەیان و بگرە سەدان گرفت و لەمپەری کۆمەڵایەتی و سیاسی ، تەنیا بایکۆد کردن یا نەکردن بە رێگا حەل بزانن و خۆیان لە ئەمری واقیع  بە دوور بگرن و، یەک هەڵوێست نەبن.

ئەمری واقیعی بزووتنەوەی رۆژهەڵاتی کوردستان پێویستی بە تێئۆرییەکی نوێیە کە کۆمەڵانی خەڵک تێیایدا ئاوات و ئامانجەکانیان بەدی بکەن و هەمەجۆرە پشتیوانی بن، ئەمەش رێخۆشکەر ئەبێت بۆ بزووتنەوەی جەماوەری، دیارە کۆماری ئیسلامی ئەزموونێکی تایبەتی هەیە لە زەبر و زەنگ نواندن و سەرکوتکردنی هەر چەشنە بزووتنەوەیەکی جەماوەری، بەڵام دیسانەوەش تەنیا لە رێگای بزووتنەوە جەماوەرییەکانەوەیە کە نەتەوەی کورد دەتوانێ بە ئامانج وئاواتەکانی بگات و مافەرەواکانی دەستەبەر بکات. 

وەک ئاماژەیەک بۆ پاراگرافی کۆتایی، لەکاتێکدا کە پەیڕەوی ناخۆیی ئەحزابی سیاسی سەرەکی رۆژهەلاتی کوردستان سەرەرای جیا بوونەوەکان یەکەن بە بێ هیچ گۆڕانکارییەکی ئەوتۆ ، ئیتر ناتواندرێت دەنگدان یان نەدان بە کۆماری ئیسلامی، یاخۆ خوازیار بوونی هێنانی سەندووقەکانی دەنگدان بۆ کۆیە و هەولێر و زەرگوێزەڵە بکرێتە مووعادلە و هەوێنی تێئۆری یا تێزێکی نوێی لە موعادلە سیاسییەکاندا، بەڵکو ئەوەی کە ئەتوانێت ببێتە هەوێنی گۆڕانکاری لە بزووتنەوەی رۆژهەڵاتی کوردستان تەنیا و تەنیا یەک دەنگی لایەنە سیاسییەکانە سەبارەت بە پرسە نەتەوەییەکان و بەس.