بمناسبت روز جهانی زبان مادری!

تاریخچه خط کردی

«احمد بن ابی‌بكر وحشی بنت كلدانی» از دانشمندان عرب در كتاب (شوق المستفهام فی الغرفه رموز الاقلام) می‌گوید: در حدود قرن دوم پیش از میلاد مسیح (ع) مردی به نام (ماسی سورات) نوعی خط به شیوه ابجد نوشته است و نامه‌ها و كتابهای زیادی را با آن به تألیف درآورده است. بعدها كردها به همان شیوه نوشته‌های خود را می‌نوشتند. در كنار این خط، خط یونانی نیز خط ویژه‌ای بود كه كُردها از آن برای نوشتن متون مدد می‌گرفتند یعنی دو هزار سال پیش این شیوه متداول بوده است. سندهایی نیز برای تأیید این مدعا وجود دارد.

دوره دوم:از سال هفده هجری تا قرن سیزده هجری.

بعد از سال هفده هجری كه كُردستان زیر لوای اسلام درآمد، خط میخی و آرامی و یونانی به یكباره كنار گذاشته شد و به دنبال آن خط عربی، نسخ و كوفی و بعدها خط نستعلیق رواج پیدا كرد. خط نسخ را برای نوشتن نامه و دفاتر دولتی به كار می‌بردند و خط كوفی را برای نوشتن قرآن و كتابهای دینی مورد استفاده قرار می‌دادند.

دوره سوم: قرن سیزدهم هجری تا دوران معاصر:

در ابتدای سده سیزدهم دانشمندان و ادیبان كُرد به این نتیجه رسیدند كه خط عربی و فارسی كم وكاستیهای نسبت به زبان كُردی دارد، در نتیجه بخشهایی از خط عربی و فارسی را تغییر داده و آن را به شیو‌ه‌ای دیگر بنیان نهادند.

"سعید مكری" اولین كسی بود كه از ابتدای قرن سیزدهم هجری نوشته‌ای با این خط جدید به نام «بیت اول و آخر» نوشته كه در سال 1879 میلادی در سلیمانیه عراق به چاپ رسیده است. ملا محمود با یزیدی (1217- 1279 ه ق) نوشته ای به نام «جامع سالیان و حكایتان» با این خط نوشته كه در سال 1860 میلادی به چاپ رسیده است.

یوسف پاشای خالدی در سال 1860 فرهنگ نامه‌ای به نام «الهدیه الحمدیه فی اللغه الكُردیه» نوشته است كه خود فرهنگ نامه‌ای معتبر برای شناخت زبان كُردی شمرده می‌شود. اولین روزنامه كُردی در سال 1898 میلادی به نام «كُردستان» به سر دبیری عبدالرحمان بگ در «قاهره و فولگتون و ژنو» با خط معاصر كُردی منتشر و پخش شد. در سال 1928 استاد (سعید صدقی كابان) مجموعه‌ای برای زبان كُردی با این خط نوشت، با نام مختصر «صرف و نحو كردی »

جلادت بدر خان (1886- 1952) در شام در سال 1932 الفبای كُردی لاتینی را به وجود آورد. جلادت از (15 مارس 1932 ـ 15 آوریل 1943) با الفبای کردی لاتینی 57 شماره از مجله «هاوار» را به چاپ رسانید و منتشر كرد. در همان سالها كامران بدرخان،«برادرش»، از سال 1942 تا 1943 به مدت تقریباً یك سال هفته‌نامه «روژانوی» را در بیروت با الفبای كُردی به چاپ رسانید. وی در سال 1938 فرهنگ‌نامه‌ای 32 صفحه ای با همین خط و در مورد خط كُردی منتشر كرد.

هم زمان با این تلاشهای بدر خانی‌ها در سوریه، توفیق وهبی نیز در عراق یك نمونه الفبای لاتینی را برای نوشتن ابداع نمود این الفبا در سال 1941 میلادی در روزنامه «گه‌لاویژ» مورد استفاده قرار گرفت اما بعدها منسوخ گردید. به همین منظور عده‌ای از ادیبان كُرد از جمله «داماو چوزنی موكریانی»، الفبای عربی را دستكاری نمودند. وی در سال1926 تا  1932 نشریه «زاری كرمانجی» را با همین خط نوشت. در سال 1324(ه .ش) نویسندگان كُرد در مهاباد خط و شیوه نوشتن امروزی را پسندیدند و نشریه های «نیشتمان،ئاوات و...» را منتشر نمودند.در همان سالها در استانبول تركیه ملارشیدبگ بابان« الفبای كردی» را تغییر داد و كتابی به نام «مجمع البحرین فی اقتران النبرین»- كه برگردان و ترجمه كتاب «الصحیح»می باشد- را به كُردی نوشت. علاوه بر این، الفباهای كُردی دیگری نیز وجود دارند؛ كه یكی الفبای «ایزدی» و دیگری «سریالی» می‌باشد. دو كتاب گرانبها و مبارك ایزدیها یعنی «مه سحف ره‌ش» و كتاب «جیلوه» با خط الفبای ایزدی نوشته‌ شده‌اند.

الفبای سریالی را كُردهای صوفی قدیم به كار می‌بردند. در سال 1925 «عرب شاموو» و «ماره گولیف» الفبای لاتینی را به وجود آوردند كه در سال 1930 به شیوه رسمی مورد استفاده قرار گرفت.اما این خط زیاد عمر نكرد و تبدیل به خط سریالی گردید و از سال 1946 خط سریالی به عنوان خط رسمی كُردی به كار می‌رود.

امروزه هزاران جلد كتاب،صدها مجله و روزنامه،دهها كانال تلویزیونی و رادیویی وحتی ماهواره ای تأ سیس شده اند وهر كدام از زمینه های متن كردی با پیمودن راهی دراز در مدت زمانی كم توانسته اند صاحب متنی مدعی و سرآمد باشند و به آینده ای روشن و افقی باز فكر كنند علوم مختلف طبیعی،روشنفكری و فلسفه،هنر و سینما ومتون مربوط به آن امروزه در متن كردی كاملاً مشهود و واضح است.

نوشتە شده ۱۳۸۹/۰۲/۲۴ توسط رێبین جوانڕۆ  

از وبلاگ متعلق بە دانشجویان کرد دانشکده نفت اهواز