نوكتەی شاخ یان تراژیدیای كۆمیدیایەك

Monday, 30/05/2011, 12:00

شۆڕش وەك چەمكێكی سیاسیی بە پێی پێناسە كۆنەكەی واتە هاروژانو خرۆشانی گەل بە رێبەرایەتی بژاردەی كۆمەڵگەو رۆشنبیران بۆ گۆڕینی شێوازو جۆری نەزمی بەرێوەبردنی وڵات. پاشتر ماركسییەكان برەویان بەم تێڕوانینە داو جڵەوی شۆڕشیان دایە دەستی رێبەرە كرێكارییەكان كە بە خۆیان ناویان لێنابوو پڕۆلیتاریا. تێگەیشتنی هاوچەرخ و مۆدێرنیش لەمەڕ شۆڕش برێتییە لەو گۆڕانكارییانەى كە گەل بەخۆی بڕیاری لێدەدات لە رێگەی تێكۆشانی چەكداریی یاخود لە رێگەی سێمبولە مێژووییەكانەوە بە ئامانجی چەسپاندن و بەرجەستەكردنی خواست و بەرژەوەندییە باڵاكانی گەل كە دەسەڵاتی سیاسیی ناتوانێت دەستەبەری بكات. بە پێی تێگەیشتنی جەماوەریش بریتییە لە راپەڕینی گەل دژ بە ستەمكار و حوكمی تاكڕەویی و تۆتالیتاریی. شۆڕش دیاردەیەكی فرە ناوازەیە لە مێژووی سیاسیدا، كە تێیدا جووڵانەوە سیاسیی و چەكدارییەكان لە رێگەی شۆڕشەوە هەوڵدەدەن دەسەڵاتی سیاسیی بڕوخێنن بیگۆڕن بە سێستەمێكی سیاسیی باشتر و كامڵتر، زۆرجارانیش لە خەباتە پارتیزانییە هاوچەرخەكاندا پەنابراوەتە بەر تێرۆر و تۆقاندن و كاری دزێو و ناشرین.
بەهەرحاڵ هەمیشە جووڵانەوە چەكدارییە كوردییەكان پڕبوون لە كەسانی نەخوێندەوار و نارۆشنبیر، خەڵكانێك كە پەروەردەیەكی سیاسیی و كوردانەى نیشتیمانیی نەكراون، لەو باردۆخە ناسكەی سەردەمی شاخدا كە بەرنامەیەكی سیاسیی هاوبەش و رۆشن لە گۆڕێدا نەبوو لەمەڕ ئایندەی ئەم بەشە گچكەیەی كوردستان، كاری دزێو و ناشرینی وا روویداوە كە مرۆڤ دەحەپەسێنێت و دەیخاتە بیرێكی قووڵەوە، كە هیچ كات لە خزمەت دۆزی كورد و بەرژەوەندییە باڵاكانی نەتەوەدا نەبوون. لیڤ داڤیدۆڤیچ برنشتاین كە ناوی لە خۆنابوو ترۆتسكی (1879-1940) شۆڕشگێڕێكی بەلشەفیی و رۆشنبیرێكی ماركسیی بوو، ئەو وەك تیۆریستێكی ماركسیست پێی وابوو دەبێت شۆڕش هەڵگری رێكخستنی تایبەت، سیاسەت و ستراتیژی تایبەت، بەرنامەی كاری تایبەت،میكانیزمی تایبەت، سێمبولی تایبەت بێت، هەر ئەمەش مەرجی سەركەوتن و بە پایان گەیاندنی خەباتی چەكداریی و پارتیزانییە، بۆیە گۆشكردنی شۆڕشگێڕ بە هزری چینایەتیی و تەیاركردنی بەشێوەیەكی راستینە بەدوور لە چەواشەكاریی پێ هەڵخلیسكاندنیان پتر ئیرادەی شۆڕشگێڕییان لا بەمەبەستتر دەكات، غیرەت دەداتە بەریان بۆ وەستانەوە دژ بە ستەم و زۆری چینایەتیی. ئەو پێیوابوو چینی كرێكاریی پێگەیشتوو تێگەیشتوو تاقە هێزێكە كە دەتوانێت تا كۆتایی خەباتی شۆڕشگێڕیی بە ئەنجام بگەیەنێت. مەبەستمان لە هێنانەوەی ئەو گوتانە ئەفراندنی جۆرێكە لە رامانی دوور قووڵ لە خەباتی پارتیزانییو چەكداریی پارتە كوردییەكان لە شاخدا داخوا بزانین تاچەندێك هەوڵیانداوە بنەماو بەرنامە سەرەكییەكانی هزری شۆڕشگێڕیی لەخۆیاندا بەرجەستە بكەنو، شۆڕشگێڕانیش بە شێوەیەكی نیشتیمانیانە تەیار بكەن، نەوەك بە چاندنی تۆوی ناكۆكیی، حەڵاڵو زەڵاڵكردنی خوێنی یەكتریی، پاساوی ململانێی ئایۆلۆژیی درۆیینەو زەمینە خۆشكردن بۆ شەڕو توندوتیژییو ناسەقامگیریی. لە لایەكی تریشەوە، نەبوونی گوشاری میللییو باوەڕنەبوون بە دیمۆكراسیی فاكتۆرێكی سەرەكیی بوو بۆ پشتگوێخستنی یەكترییو دروستكردنی ئەو كەشەو هەوایەی كە هەموان دەزانین چی تێدا گوزەراوە.
لە شەستەكانی سەدەی رابردوودا كوردستانی باشوور بە هزری ماویزمو گیڤاریزم تەنرابوو، بێگومان لە رێگەی دەستی دووەمەوە، ئەمەش بەڵگەیە لەسەر خۆڕسك دەرنەتۆقینی ئەو هزرە شۆڕشگێڕییانە، هەر لەم رێیەشەوە چەندین جووڵانەوەی پارتیزانییو چەكداریی دروست بوون. ئەو خەباتەی هەنووكە لافی پێوە لێدەدەن لە بنەڕەتدا پشتی نەبەستووە بە بیرێكی عەقڵانییو لۆژیكیی، بەڵكو پتر میكانیزمێك بووە بۆ تەفروتوناكردنی یەكتریی، هۆیەك بووە بۆ سەرنخوكردنەوەو ئاشبەتاڵو نشوستی هێنانو، بە گرێ كوێرەكردنی شۆڕشی كوردو پرسە عادیلانەكەی، بۆیەشە دەتوانین هێزە كوردییو میلیشیا حیزبییەكان بخەینە خانەی كاری تێرۆرو تۆقاندنەوە، چونكە زۆرێك لە خەباتە پارتیزانییەكانی گەلانی بندەست نوقمی ئەو رەوتە تێرۆریستییە بوونو، هێندەی مەرگی براكانیان لا مەبەست بووە ئەوەندە تامەزرۆو تاسووقی دوژمنەكانیان نەبوون، هەموو ئەمانەش دەگەڕێنەوە بۆ فاكتۆری خێلایەتیی، نەبوونی بنەماكانی شۆڕش، نارۆشنبیربوونی سەرانی پارتە سیاسییەكانو نارۆشنی لە شێوازو كاری خەباتو سیاسیی ئەواندا. تیژ تێپەڕینی رووداوەكان، بێبەرنامەیی، فرە كوێخایی، فرە خواستییو فرە بەرەكیی كارەساتی گەورەی بەدووی خۆیدا هێناوەو، رۆژگارێكی تراژیدییو كارەساتباریی ئەفراندووە...
هەر كۆڵەرێك بیەوێت باس لە پێشمەرگە بكات وەك هێزێكی چەكداریی مێژوویی نەتەوەی كوردو دەرخستنی لایەنەكانی دەبێت بگەڕێتەوە بۆ ئەو قۆناغەی پێشمەرگەی تێدا دروستبووەو قۆناغەكانی دواتری گەشەسەندنی، ئیدی لەو رۆژەوەی پێشمەرگە بۆتە سێمبولی خەباتو بەرخودانی گەلی كورد تاكو ئەوڕۆكە بە جوداوازی هێزو لایەنە سیاسییو تەوژمە سیاسییەكان مایەی شرۆڤەكردنو هەڵدانەوەی لایەنە بەرپێوارو تەمومژاوییەكانە، بۆیەشە بە پێویستی دەزانم كۆڵیارانو ئەكادیمیان وەخۆ بكەون بە ئامانجی پێشكەشكردنی كۆڵینەوەی بەراوردكاریی سەبارەت بە سایكۆلۆژیای پێشمەرگە، ئەدەبیاتی شاخ، ململانێ ئایدۆلۆژییو سیاسیی، كێشەی رێبەرایەتیكردن، كوردكوژیی. بەڵێ لەگەڵ بە پیرۆززانین و بە پیرۆز تەماشاكردنی پێشمەرگەدام وەك سێمبولێكی نەتەوەیی كوردستانیی خۆڕسك، وەلێ لەگەڵ ئەوەدا نیم بازرگانیی بەم ناوەوە بكرێتو خەڵكانێك "هەرزانكردنو گرانكردنی" بخەنە بندەستی خۆیان، هەر هێزێكی باڵادەستی كوردستانیی لە دوای راپەڕینەوە كەوتبێتە بەر مەترسییەكی گەورە بۆتە پاتەخۆری ئەم وڵاتو ئەو وڵات بە ئامانجی تاواندنەوەو لە بێخهێنانی لایەنی بەرامبەر، كەچی ئەوڕۆكە كەسانێك بۆیان نەبێت باس لەوە بكەن با چیتر میلیشیاو هێزە تایبەتەكانی هەردوو پارتی دەسەڵاتدار یەكێتی نیشتیمانی كوردستانو پارتی دیموكراتی كوردستان بە فەرمانی ئەو دوو پارتە نەجووڵێنەوەو، لە لایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە بكرێتە هێزێكی سەربازیی، نیشتیمانیی، كوردستانییو نیزامیی، هاوكاتیش هەڕەشەو گوڕەشەی شاربەدەركردنو تڕۆكردنی ئەو كەسو لایەنانە بكرێت، لەم روانگەیەوە هەنووكە لە كوردستاندا هێزە چەكدارەكان لە بندەستی هێزە سیاسییەكاندان بە راستو چەپەوەو، لە چوارچێوەیەكی سیاسیی و یاساییدا رێكنەخراون، ئەمەش مەترسییەكی گەورەیە بۆ سەر ئایندەی سیاسیی ئەم هەرێمە گچكەیە، كە بە داخەوە دوای نۆزدە ساڵ لە بەڕێوەبردنی وڵات و ساڵانێكی زۆر نەتوانرا بكرێتە هەرێمێكی زیندوو هاوچەرخ، دەبوو زۆر لە زووەوە كێشەی پێشمەرگەو میلیشیابوونی چارەسەر بكرایە. ساڵانێكی دوور و درێژە هێز و ئاڕاستە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان تینون بە خوێنی یەكتر و لە خوێناوی جەرگی براكانیان خواردۆتەوە سووكناییان پێدا نەهاتووەو نەحەواونەتەوە، بەڵێ ئێستا دەستیان لە نێو دەستی یەكتردایە بە هۆی فاكتۆری بەرژەوەندخوازییو بەهەند وەرگرتنی لایەنە ئابوورییەكان، وەلێ ئەو هەستە دوژمنكارییو كۆنەقینییە لە دڵان نەڕەواوەتەوەو سات لە دوای سات خانەوادەی ئەو قوربانیانە ئەو هەستەیان لا تازە دەبێتەوە.
كتێبی (نوكتەی شاخ... كۆمەڵێك لەو رووداوە خۆشانەی لەسەردەمی شاخدا روویانداوە) بەرگی یەكەمی كتێبێكە كە سابیر عەلی شۆراوی نووسیویەتی و گردی كردۆتەوە، ئەمساڵ (2010) لە دوو توێی (122) لاپەڕاندا چاپكراوە، بە زمانێكی بازاڕیی و لاواز دەیان نوكتەی بێپێزی لەخۆگرتووە، هەر كە دەست دەكەیت بە خوێندنەوەی ئەو نوكتانە لەبری ئەوەی مایەی پێكەنین و قاقالێدان بێت، گریانت دێت بۆ خودی شۆڕشی كورد و بە تایبەت پێشمەرگەش، بە خوێندنەوەى دەگەیتە ئەو راستییەی كە بوونەتە مایەی جاڕسكردنی خەڵكی چەوساوە و كەمدەستی كوردستان و، بێزاركردنیان دەرگا لێنەكردنەوەیان لەبەر خواستی خواردنی چەور و پڵاو و بامێ! گومانیشی تێدا نییە گێڕانەوەی نوكتە و سەرگوزشتەی ژیان و باسوخواسی كەسێتیی بۆخۆی زاخاوێكە بۆ مێشك، جارجاریش دڵ فێنك دەكاتەوە، سووكنایی بەخشە، زۆرجارانیش مرۆڤ لە رێگەی ئەو نوكتانەی كە پڕاوپڕن لە دانایی، ئەزموونی ژیان پەند وەردەگرێت، كەچی سەرلەبەری ئەو نوكتانەی كە "كاكی نووسەر" گردی كردوونەتەوە مایەی تێڕامان و لەسەر وەستانە، بۆ پتر ئاشناكردنی خوێنەرەوەی كورد چەند بەناو نوكتەیەكی ئەو كتێبە وەك خۆی دەخەینە پێشچاوان، تۆی بیركەرەوەش ورد تەماشای بكەو ماناو رەهەندە سایكۆلۆژییو كۆمەڵایەتییەكانی لێهەڵهێنجێنەو، بەخۆت بڕیار لەسەر ماناكانی بدە:

1. لە ساڵی 1987 لە پێشمەرگەیەكیان پرسی رات چییە بەرامبەر حەربی باردە (شەڕی سارد، وتی: حەربی باردە جییە، بەخوا جاری وا هەبووە بەفر تا لای قوڕقوڕاگەم هاتوە من هەر شەڕی خۆم كردووە، هەستم بەسەرما هەر نەكردووە، ل 13.
2. لە كۆنفڕانسی (5)ی كۆمەڵەدا بڕیاری لابردنی ئاڕمی چەكوش و داسەكە پەسەند دەكرێت. دوای كۆتایی كۆنفڕانس پێشمەرگەیەك بە ناوی سامان بەكر پرسیار لە كاك ئیبراهیم دەكات و دەڵێ كوا چەكوش و داسەكە! كاك براهیمیش لە وەڵامدا دەڵێت: لە ماڵی كاك فەرەیدونە وا كاری پێدەكەن، ل 16.
3. كوڕێكی گەنجی شوان و گاوانی دێی عەلی مەنێور نزیك شارۆچكەی چەمچەماڵ لە گایەل و مەڕ لەوەڕاندن ماندوو بێزار ئەبێت، ئەڕوات بۆ شاخ بۆ پێشمەرگایەتی كادرێك لێی ئەپرسێ: "چی پاڵی پێوە نای ببیتە پێشمەرگە؟" لە وەڵامدا دەڵێ:"وڵا مەڕو گایەلەكەی عەلی مەنێوری"، ل 36.
4. زۆرجار پێشمەرگە نازناوی هەبوو، جاری وا هەبوو نازناوەكان بە پێچەوانەوە دەبوو بۆ نمونە ئەگەر یەكێك فریشی بە ماركسەوە نەبوایە ناویان دەنا عومەر ماركس یاخود ئەگەر نەخوێندەوار بوایە پێیان دەوت حەمەكادر، ل 78.
5. كۆبوونەوەی پێشمەرگەكان ئەبەسترێ لەسەرگەڵ و لێپرسراوێك قسەیان بۆ دەكات لە بارەی دواین پێشهاتەكان یەكێ دەكاتە پرسیار دەڵێ كەی دەوڵەتی كوردیی ئەبینین. یەكێ لە تەنیشت لێپرسراوەكەوە هەڵئەداو ئەڵێ: كەی ئەفلام كارتۆنی كوردیمان بینی، ل 83.
6. لە دێی باوە شەهید موحسین جێگری مامە ریشە لە چایخانە دائەنیشێ دۆمینە ئەكات... لەپڕ شۆفرلێتێكی پیكاب پڕ لە پێشمەرگە هاتن بەرەو چایخانەكە... ئەوكاتە جاشەكان بە پیكابی شۆفرلێت هاتوچۆیان دەكرد. لەپڕ وتیان جاش هات شەهید موحسین خۆی دابەزەویدا سەنگەری كردو لە باتی بڵێ بوەستن وتی قیف لە دوایدا یەكێك لە پێشمەرگەكان وتی نەكەی موحسین ئێمەین پێشمەرگە... شەهید موحسینیش وتی شۆفرلێت هی جاشە یان پێشمەرگە، هەقە ئێستا هەمووتان لەناوبەرم، ل 94.
7. پێشمەرگەیەكی دێرین مامۆستا شێرزاد مۆفەرى لە تیپی 51 وتی لە دێیەكدا لە نێوان ئاڵتون كۆپریو هەولێر بۆ ماوەی 20 رۆژ تا مانگێك ماینەوە، ئێمە شەش پێشمەرگە بووین لە مالچێك، لەو ماوەیەدا هەموو رۆژێك تۆڵەگەی بۆ لێ ئەناین، بەڵام بە شێوەیەكی جیاواز (جۆراوجۆر) بە كوڵاوی. بە سورەكراوی بە شلە. پێشمەرگەیەك وتی پورێ ئەم تۆڵەگەیە كەی كۆتایی دێت. ووتی تا بەهار مابێ لەماڵ ئێمە نابڕێ. لە حەسارەكەی پشتەوە تا باڵای تۆ بەرزە. پێشمەرگەیەك وتی مادام تا كۆتایی. بەهار نابڕێ لە ماڵتان بڕۆ شەش پەتو زنجیرمان بۆ بكڕە بمان بەستەوە لەناو لەناو حەسارەكە خۆمان تێری لێ ئەخۆین پێویست بەو عەزیەتەی تۆ ناكات، ل 108.
8. پێشمەرگەیەكی دێرین و ناسراو پێشمەرگەی حزبی شیوعی عێراقی كاك ئەحمەد سالار وتی كۆبوونەوەم كرد بە پێشمەرگەكانم راگەیاند بە بڕیاری سەركردایەتی هەر كەس بریندار بێ دەبێ بكوژرێ لەبەر نەبونی خەستەخانەو داودەرمان پاش دوو سێ رۆژ دوای كۆبوونەوە، كۆپتەرێك هاتوو ساروخێكی فڕێ دایە خوارەوە و بریندار بووم، دەس بە جێ هەڤاڵان میلی كلانشكۆفاین هێنایەوە بۆ كوشتنم، وتم ئەوە چی ئەكەن، وتیان بڕیاری سەركردایەتییە هەر كەس بریندار بوو دەبێ بكوژرێ... وتم بابە دەمێكە ئەو بڕیارە لەغو كراوەو پوچەڵ كراوەو نەماوە، ل 110.
9. كوڕێكی گەنجی جوانكەڵەی خوڵكی گوندی باوە بەناوی هێمن دەبێتە پێشمەرگە لە كەرتی 3ی هەمەوەند پێشمەرگەیەك بە ناوی كاك برایم بۆ گاڵتە پێی دەڵێ ئەتوانی هەڵیگری. توڕە ئەبێ و ئەچێ شكات ئەكا لە لای كاك ئەردەڵان. كە بانگی دەكەن دەڵێ خۆ من خراپم نەوتوە، مەبەستم مزەلییەك و دوو رومانە و چەند مەخزەنێكە، ل 113.