نەبوونی ستراتیژ و خۆتەکاندن لە گوناه

Tuesday, 23/09/2014, 12:00

چەند سەرنجێك دەربارەى سیاسەتى كوردى و ستراتیژ

ستراتیژ ئاستی هەرە بەرزی دانانی پلان و بڕیارە، بۆ بەدەستهێنانی ئامانجێک یا چەند ئامانجێک لە ژێر مەرج و نادڵنیاییدا. ستراتیژ هونەرێکی گشتییە، تاکتیک، لۆژیک و هۆشمەندییەکی دەستبەجێی بیرکردنەوەش لەخۆ دەگرێت. پلان چییە؛ هەر لیستێکی نوسراو یا هەر هەنگاوێک تایبەت بکرێن بە کاتێکی دیاریکراو و سەرچاوە بن بۆ گەیشتن بە باشترین ئەنجام و بخرێنە کار بۆ بەدیهێنانی ئەوشتانەی كە داواکراون. ئەم شتانە چین؛ دانوستان لەسەر زەوی داگیرکراو، وەرگرتنەوەى دیل، ڕاگرتنى شەڕ یان دەستپێکردنى، ڕێکەوتن و پلانی ئابووری و یاخود هەر شتێکی ئەبستراکت و نادیار و رووت .

ستراتیژی باش و ستراتیژی خراپ
ستراتیژ لە زۆربەى بوارەکانی ژیاندا بەکاردەهێنرێت. لە شەڕ، ئابووری و بازار، سیستەمی خوێندن، وەرزش و یاریکردن، نوسین و فەلسەفە و لە هەموویان گرنگتر سیاسەت و مەیدانی سەربازییە. ئەمانە هەموویان ستراتیژی تایبەت بە خۆیان هەیە بۆ سەرکەوتن و بردنەوە. لە سەرنەکەوتندا ستراتیژ بوونی هەیە بەڵام ستراتیژێکی خراپ کە لایەنی بەکارهێنراو هەستی کردوە ستراتیژێكى باشی بەکارهێناوە بەڵام بەپێچەوانەوە، ئەوەی غیاب بووە ستراتیژێكى باش بووە. بۆ نموونە، زەقترین هەڵەی تێگەیشتن لە ستراتیژ، تێکەڵکردنی ستراتیژە لەگەڵ هیوادا. وەک ئەوەى بڵێیت بۆ پێنچ ساڵی تر مووچەی فەرمانبەران دابینکراوە، ئەمە ستراتیژ نییە بەڵکو هیوایە، هیوایەک کە بۆ ماوەی پێنچ ساڵ مووچەی فەرمانبەران دەدرێت، هیواکە هیچ ستراتیژێکی لەپشتەوە نییە، دەکرێت مووچەی فەرمانبەران بە بچوکترین کێشە بوەستێت هەروەک ئێستا دەبینرێت، هیچ نەخشەیەک یا زەمانەتێک یا گرێبەندێکی سیاسیی بۆ نەکراوە. بەهەمان شێوە، مادەی ١٤٠ دوای زیاتر لە بیست ساڵ دەکرێتەوە بە مەرجێکی لاواز لە بەشداریکردنی حكومەتی عێراقدا. ئەمانە ستراتیژى خراپ نیشان دەدەن لە بنەمای سیاسەتی کوردیدا.

ستراتیژى تیۆری گەمە
هەرکاتێک دوولایەن دەکەونە گفتوگۆوە لەسەر هەندێ "خاڵی مەرجدار" ئەمە پێى دەوترێت "تیۆری گەمە"؛ کە کار لەسەر تێگەیشتن و دەستنیشانکردن دەکات. لەم ستراتیژەدا دەبێت ئەمانە ڕەچاوبکرێن: گەمەکەرەکان کێن؟(دوولایەنی دژ) و، دوو ئامانجی دژیەک، چییان دەوێت؟ هەرکامێکیان دەتوانن چی بکەن؟ ئاخۆ چی هەڵبژاردنێکیان لەبەردەستە؟ لەسەر لێکۆڵینەوەی ئەمانە بەرئەنجام دروست دەبێت، ئەى دوای ئەوە چی ڕوودەدات؟ ئەوەی کە گرنگترە بزانرێت ئەوەیە چی ڕوونادات و چیتر دەتوانرێت رووبدات؟ کێشەی کورد ئالێرەدا دروست دەبێت، کورد تەنیا ئەو بەرەنجامە دەبینێت کە ڕوونە ڕوودەدات! نەک ئەوەی چی ڕوونادات و چیتر دەتوانرێ رووبدات. بۆ نمونە، کاتێک کورد لە هەوڵی ئەوەدابوو نەوت لە خاکی کوردستان دابینبکات پێش دڵنیایبوونی لە دەستکەوتەکەی، بوجەی دانراوی حكومەتی ناوەندی لەدەستدا. بەرئەنجامی ئەم ستراتیژە "دەسکەوتی کۆتایی گەمەکەیە" لە دانوستان و گفتۆگۆدا


ستراتیژی پێکهێنەر
ئەم ستراتیژە کار لەسەر فۆرمەڵەکردن و جێبەجێکردن دەكات؛ فۆرمەلەکردن پێویستی بە دەستنیشانکردنی هەموو دەشێیەکی کێشە و تەواو تێگەیشن لە بارودۆخی دەوروبەر و، دوای ئەوەش دانان و گەشەپێکردنی سیاسەتى راوێژكارى(Guiding policy)، کە پێویستی بە ستراتیژی پلاندانان و ستراتیژی فیکر و بیرکردنەوە هەیە، ئەوسا دێتە سەر جێبەجێکردن، ئەویش پرۆسەی ناردن و ئەنجامدانى کردارە بۆ بەدەستهێنانی ئەم پلانانەی دامەزراون لەلایەن سیاسەتى ڕاوێژكارى(Guiding policy)ـەوە. ئایا ئەمانە جێبەجێکرابوون ئەو دەمەى كە ریفراندوم کرا بۆ سەربەخۆیی؟. بروس هاندرسن دەڵێت: ستراتیژ توانای بینینی پێشوەختە بۆ دوارۆژ و دەستپێشخەرییە لە ئێستادا. سەرەتاییترین داواکاری بۆ گەشەکردنی ستراتیژ ئەوەیە زانیارییەکی خەست و دروست لەسەر دەوروبەر و ناحەزەکانت هەبێت وتوانای بە تاقیکردنەوەی ئەو زانیاریانەت هەبێت وەک سیستەمی داینامیکیی کارلێککراو، هەروەها توانای تەخەیولات و لۆژیک بۆ هەلبژاردن لە نێوان بەدیل یان چارەیەکی تایبەت لە هەر بارودۆخێکدا. لە شەڕ یان لە گفتوگۆکردندا لە نێوان دوو لایەنی دژدا، بەشێکی گرنگی سەرکەوتن دەگەرێتەوە بۆ بوونی ستراتیژ، چونکە ستراتیژ دانانی ئامانجە و بڕیاردانی کردارە بۆ بەدەستهێنای ئەو ئامانجە، لەهەمان کاتدا ئەو سەرچاوانەی هەن بۆ بەدەستهێنانی ئامانج سنوردارن. کەواتە چۆن ئەم سەرچاوانە بەدەستدەهێنێت بۆ گەیشتن بە ئامانج. بۆ نموونە سەرۆک ئۆباما لەیەکەم لێدوانیدا بەرامبەر داعش وتی لە ئێستادا هیچ ستراتیژى نییە بۆ لێدان و لە ناوبردنی داعش، لەم لێدوانەدا ئۆبا کەوتە ژێر رەخنەی جدییەوە بەتایبەت لەلایەن میدیا و لێکۆڵەرەوە سیاسییەکانی ئەمریکاوە. ئۆباما دەگەڕا بۆ سەرچاوەیەك بۆ گەیشتن بە ئامانج، لە کۆتایی ئەم هەفتەدا سەرۆک ئۆباما توندترین لێدوانی خۆی دا لەسەر داعش و وتی "لەناویان دەبەین"، سەرۆک ئۆباما نەیویست بەتەنیا شەری داعش بکات تا پشتگیریی زۆربەی وڵاتە ئەوروپاییەکانی بەدەستنەهێنا، ئەمە بوو ستراتیژی سەرۆک ئۆباما کە پێوست بوو بۆ شەری داعش، وڵاتە لایەنگرەکانى سەرۆک ئۆباما سەرچاوەن و ئەوەشی ماوەتەوە ئامانجە. ستراتیژ بەم شێوەیە کار دەکات لەسەر سەرچاوە و ئامانج. کورد ئەگەر ستراتیژی خۆشی نەبێت لە ئێستادا، ئەوا زۆربەی سەرچاوەکانی لەبەردەستدان بۆ لێدانی داعش وەک پشتگیری زۆربەی وڵاتە زلهێزەکانی دونیا، ئامانج و پلانی ستراتیژیى کورد لێرەدا دەبێت چی بێت؟، بەکارهێنانی خاکی کوردستان وەک بنکەیەک بۆ ڕووبەرووبوونەوەی شەڕی داعش و، پێشمەرگە کە گەورەترین قوربانی ئەم شەڕەیە، كە نە ئەمریکا ئامادەیی ناردنی سەربازی هەیە وەک بینیشمان سوپاى عێراق گوللەیەکی نەتەقاند، کورد نەیتوانی لەم گەمە سیاسییەدا ستراتیژێكى سەرکەوتوانە بنوێنێت. هەر هێزێک جوڵەى یەكەم بنوێنێت ئەوا لایەنی دووەم دەخاتە شوێنێکی ترەوە کە ئەو شوێنە دەبێتە دەستکەوت بۆ هێزی یەکەم، کورد دەیتوانی هێزی یەکەم بێت کە مەرجی شەری داعشە و بەکارهێنای خاکی کوردستانە بۆ رووبەرووبوونەوە. بەهەمان شێوە لەڕووی ئابوورییەوە کورد دەیتوانی هێزی جوڵانی یەکەم بێت نەک داوای گەرانەوەی مووچە بکات، گەڕانەوەی مووچە ستراتیژ نییە، گەر ستراتیژیش بێت ستراتیژێکی خراپە، چونکە شوێنی هێزی دووەم نابێتە خاڵی بەهێز بۆ کورد. کورد تەنانەت نەیتوانی بۆ ماوەی شەش مانگ لە ڕووی ئابوورییەوە خۆی بگرێت و نە لە رووی هێزی سەربازییەوە توانی بەرگەبگرێت گەر یارمەتی پێنەگەیشتبا نزیک بوو کۆرەوێکی وەک ١٩٩١ ڕووبداتەوە. "سون تزو" لە كتێبى "هونەری جەنگ"دا دەڵێت: زۆر ڕێگا هەن کە پێویستە بەدوایاندا نەڕۆین. کورد زۆربەی کات لە گفتوگۆکردندا دەدۆڕێت لەبەر نەبوونی ستراتیژ و دانانی ئامانج، کام رێگا کە پێوستە پێیدا نەڕوات، کورد ئەم رێگایانە دەگرێتە بەر لە کۆتایی ڕێگەی دەرچوونی بۆ نامێنێتەوە، ئەم رێگایانەن کە "سون تزو" لە هونەری جەنگدا باسى دەكات و دەڵیت: نابێت بەهیچ شێوەیەک لەسەر لوتکەی شاخەکانەوە دوژمن بیبینیت چونکە هاتنە خوارەوە ئاسان نابێت. ئایا کاتێک کورد داوای سەربەخۆیی دەکات ئەم ڕێگایانەی هەموو بەدەستهێنابوو کە پێدا بێتە خوارەوە بەبێ هێچ بەربەستێک؟ یاخود پاشخانی ئابورییەکی بەهێزی دانابوو؟ کورد توانای بەرنامەی درێژخایەنی نییە ئەوەش دەگەرێتەوە بۆ ئەو عەقڵیەتە مەزهەبی و خێڵەکی و حیزبایەتییەی بەسەریدا زاڵە ئەم شێوە عەقڵیەتەش کورتخایەنن لە سنوری خۆیاندا دەسوڕێنەوە و دەرناچن. ستراتیژ تیایاندا گرنگ نییە، وەکچۆن ماکس مەک کوین دەڵێت: ستراتیژ دروستکردنی وێنەی دواڕۆژە و هەوڵدانی مرۆڤە بۆ بەدەستهێنانی ئامانجی ئارەزووکراو لەگەڵ هەبوونی سەرچاوەکان



ستراتیژی دەسەڵات
ستراتیژی دەسەڵات کاتێك روودەدات کە یەکێک لە ستراتیژەكانى گەمەکەر باشترین بێت، هەرچەندە گەمەکەری دژ هەرچۆنێک گەمەبکات، ستراتیژی دەسەڵات توانای کۆنترۆلکردنی هەموو ستراتیژەكانى تری هەیە. بۆ نمونە کورد کام ستراتیژەی بەهێزترینە ، ئایا پلانی سەربەخۆیی، مادەی ١٤٠، کێشەی بودجە و مووچە، بەشداریکردنێتى لە حکومەتی عێراق یاخود شەڕ و لەناوبردنی داعشدا؟ هەرکاتێك کورد توانی یەکلابێتەوە لەوەی کار لەسەریەکێک لەمانە بکات وەک ستراتیژى دەسەڵات بەکاریبهێنێت دژی هێزی دژ کە، توانای کۆنترۆلکردنی پلانەکانی هێزی دژی پێ بکات، ئەوکات دەتوانێت ستراتیژ بۆ پلانەکانی تردابنێت کە بێهێزترن لەو پلانە بەهێزە و دەسەڵاتییەی کە هەیەتی لە پلانی یەکەمدا، بەڵام واپێناچێت کورد ستراتیژى دەسەڵاتی هەبێت بەناچارى ستراتیژى بەشداریکردنی حکومەتی هەڵبژارد کە بێهێزترینیانە، هەربۆیەشە بە شکست و لاوازى لەقەڵەم دەدرێت. ئەگەر بێتو کورد بەناچاری بەشداربێت کە بەشدار بووە، دەبێت ئیتر کار لەسەر سەقامگیرکردن و بەهێزکردنی ئەم پلانە بکات کە بەشداربوونێتی لە حكومەتی ناوەند بۆ ئەوەی بتوانێت هەرچی دەسکەوتێک هەیە تێیدا بەدەستیبهێنێت ئەگەر کاتیش بێت، لەلایەکی تریشەوە خەریکی پلان و خۆ ئامادەکردن بێت بۆ پلانەکانی دواتری کە هەیەتی. گەر بێین ستراتیژی دەسەڵات لە کۆی بەشداربوانی پێکهاتەی حوکمەتی عیراق سەیر بکەین دەبینین سێ لایەنی سەرەکی هەن. شیعە، سوننە و کورد، هەرسێکیان گەمە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان دەكەن. شیعە وەک زۆرینە دەسەلاتە، کەواتە ستراتیجی دەسەڵات شیعەیە کە هێزی زۆرینە کۆنترۆلی بەشداربووانی تردەکات، ئەم ستراتیژى دەسەڵاتەی شیعە کە زورینەیە گەر بێتو لایەنەکانی تر ستراتیژى بەهێزیشیان هەبێت لە ئاست ستراتیژی زورێنەی شیعە هەر بێهێزن، ستراتیژى دەسەڵات، دەسەڵاتی شیعەیە. کەواتە کورد چ مەرجێک یا خود پلانێکی بەهێزی خۆی هەیە بۆ بەرامبەر ستراتیژی دەسەڵاتی شیعە، بێگومان پێناچێت هەبێت وەک پێشتر باسمانکرد، کورد نەیتوانی لە ماوەی بیست و سێ ساڵەدا لە رووی ئابووری و سەربازی و دیمۆکراسییەتەوە رۆڵێکی باش نیشان بدات، نەکەوێتە ئەم تونێلەوە کە ڕێگای دەرچونی بە پاڵپشتی دوژمن و وڵاتە زلهێزەکانەوە بێت . کورد دەبێت لەم راستییە بگات لە هەرێمێکدا گیر بووە وەک جوگرافیا كە نە دەتوانێت بەجێى بهێڵێت و نە چاکیشی بکات، هیچ چارەیەکیش لەسەر سینیى زێڕیندا نایەتە بەردەمت، بۆ ئەوەی چیتر بەرپرسانی کورد دووچاری خۆتەکاندنى گوناه نەبن بەرامبەر بە گەلەکەیان، ئەوا پێوستییان بە ستراتیژی بیرکردنەوە و پلاندانان هەیە بۆ رووبەرووبوونەوەی سیاسییانەی ئەم باردودۆخانەی کە هەرێمەکەی تێیدا سەقامگیرە، ئاشنایەتییەکی تەواو و لەهەمان کاتدا گوێ قوڵاغ دروستبکات لەگەل ئەم عەقڵە مەزهەبی و نەتەوەپەرستییەی دوژمنەکانی هەیەتی. سەرکردە و سیاسەتمەدارەکانی کورد بەگشتی پێویستیان بە خوێندنەوەی فیکری ڕادیکاڵ هەیە بۆ ئەوەی بتوانن شوناسێك لە هاودەنگى و یەکبوون بۆ هەموو پارچەکانی کوردستان دابمەزرێنن لەسەر ئاستی جیهان وەک نەتەوە. تاكو کوردیش هەروا خۆی ببەستێتەوە بە دانوستانی ژێربەژێری وڵاتە ئیقلیمیەکانەوە، چارەنوسێکی باشتری نابێت لەوەی کە هەیە. هیگڵ سەبارەت بە قوربانی دەڵێت: پاڵەوانی مێژوو لە ڕووی تیژبینی و تێگەیشتن و وزەوە دەبێتە سوبێکتی مێژوو، مرۆڤ بێ تیژبینی و تێگەیشتن ئۆبێکتی مێژووە. کورد قوربانیی ئەم ناڕادیکاڵبوونەیە.