ئایینى گلۆبالیزەكراو...كاریگەرى بەردەوامى ئایین لەسەر سیاسەتى نێودەوڵەتى

Tuesday, 30/08/2011, 12:00

بەشی یەکەم
نوسینی: سكۆت م. تۆماس
وەرگێڕانى لە ئینگلیزیەوە: محەمەد هەریری


ئایین بە بەردەوامى لە هەڵسانەوەدایە لە جیهاندا، لە باشورى ویلایەتە یەكگرتوەكانى ئەمریكاوە تا رۆژهەڵاتى ناوەڕاست. بە بەردەوام لە گەشەسەندن دایە لەو وڵاتانەى كە جۆرەها نەرێتى ئایینى وئۆلى تێدا هەیە وئابوریەكانیشى لە ئاستى جیاوزدایە، ودەیسەلمێنێت كەوا نە هەژارى ونە پەراوێزخستنى كۆمەڵایەتى تاقە هۆكار نین بۆ دیاردەى سەرهەڵدانەوەى ئاییندا. ناكرێت سەرهەڵدانەوەى ئایین دەستنیشان بكرێت بە گەشەسەندنى فەندەمەنتاڵیزم (بونیادگەرایی) بەڵكو ئەو دیاردەیە لە ئەنجامى نوێبونەوەى جۆرەها رێوڕەسم ونەرێتى ئاینى وجێبەجێكردنیان لەسەر ئاستى گشتى وتایبەتى دێتە ئاراوە.
كایەى دیموگرافیش ئەو ئاڕاستەیە (نەزعەیە) بەهێزتر دەكات. دیمەنى (مەشهەدى) ئایینى جیهانی لە ساڵانى داهاتودا دەكەوێتە ژێر كاریگەرى وەرچەرخانى زەبەلاح لە زیادبوونى ژمارەى دانیشتوان لە وڵاتانى پێشكەوتوى باكورەوە كە بە شێوەیەكى سەرەكى وڵاتانى رۆژئاوایى ئەوروپا و كۆمارەكانى یەكێتى سۆڤیەتى پێشوو دەگرێتەوە - تا وڵاتانى تازە گەشەسەندووى كە پێی دەگوترێت جیهانى باشور. جیهانى باكوور 32 لە سەداى دانیشتوانى جیهانى پێك دەهێنا لە ساڵی 1900، دوایی 25%ى پێك دەهێنا لە ساڵی 1970، ئینجا ڕێژەكە دابەزى بۆ 18% لە ساڵی 2000 ولەوە دەچێت بگاتە ڕێژەى 10% لە ساڵی 2050 . ئایین وەك هۆكارى سەرەكى ئەو دابەشبونەوەى دانیشتوان دەژمێردرێت. دیندارى لە حالى حازردا یەكێكە لە دیارترین هۆكارەكانى بە پییتى زاوزێ وزیادبوونى دانیشتواندا، وزۆر زیاتر لە هۆكارى مەزهەبی وتایفەگەرى یان پێناسەى ئیتنى، چونكە خەڵكى دیندار مەیلیان زیاترە بۆ هێنانى منداڵی زیاتر لە هاوڵاتیە سیكیولاریزەكانیان (عەلمانیەكانیان).
هەروەها ئایین بە شێوەیەكى بەردەوام هەنگاو دەنێ بەرەو دیاردەكى شاری (لە شارەوە هاتوە، وەرگێڕ) urban phenomenon . زیادبوونى زۆری ژمارەى دانیشتوان لە وڵاتانى تازە پێگەیشتودا developing countries زۆربەى جار لە شارە میترۆپۆلیتە گەورە وهەژارەكان چڕ دەبێتەوە، لەو شوێنانە ئایین بە شێوەیەكى بەرچاو بڵاودەبێتەوە وگەشەدەكات. بەپێی عەقڵیەتى تەقلیدى، سیكیولاریزم وعەلمانیەت دەبێتە بەشێكى ناچار وحەتمى مۆدرینیزم (نوێكردنەوە) لەگەڵ بڵاوبووونەوەى خوێندن وپەروەرد، وزانست وتەكنۆلۆژیا وخۆشگوزەرانى. كەچی ئەو شارە زەبەلاحانە (مێگاسیتی) بونەتە بەهەشتى بوژاندنەوەى ئاینەكان.
لە روانگەى مێژووییەوە ئایینەكان كارامە وسەركەوتوو بوونە لە بەدەستهێنانى وكێشكردنى شوێن كەوتەكانیان لە ژینگە شارییەكان، مەسیحیەت وەك ئاینێكى شاری لە ئیمپراتۆریەتى رۆمان فۆرمەلە بوو ، وفرانسیسكانیەتFranciscans یش وەك بزاڤێكى ئایینى چاكسازى ناو شارەكان لە چاخەكانى ناوەڕاستى ئەوروپا دەستى پێكرد وەك وەڵامدانەوەیەك بۆ هەژاری و نایەكسانى شان بەشانى سەرهەڵدانى ئابوری بازاڕدا. ئیسلامیش هەمان ڕێچكەى گرتە بەر كاتێ پەل وپۆی هاوێشت لە ژینگەیەكى شارییدا. هەرچەندە ژینگەى شارستانی لەوانەیە نا سەقامگیری مەدەنى لێبكەوێتەوە، یان شارەكان پەردەپۆشێكى چاك بن بۆ تاوانكارى وتۆڕەكانى تیرۆریزم، بەڵام لە هەمان كاتدا ژینگەى شارستانی دەتوانێت هەلی دامەزراوەى ئایینى نیازپاك پێشكەش بكات بۆ پیاوە ئایینە شارنشینەكان كە دەكرێت هاریكارێكى باش بن بۆ قەدەغەكردنى ئەو هەڕەشانە لە سەرەتاوە.
لایەنێكى ترى بوژانەوەى ئایینى بریتییە لە پەیوەندى هەڵوەشاوە و پچڕ پچڕی نێوان جیهانى رۆژئاوا ومەسیحیەت. كە بە شێوەیەكى تەقلیدى وەك ئایینێكى رۆژئاوایی یان ئەوروپایی دەبینرێت كە ڕەگى داكوتاوە لە فەرهەنگى ئۆقیانوسى ئەوروپادا. مەسیحیەت لە ئەسڵە جولەكایەتیەكەوە سەریهەڵداوە لە فەلەستین، جەنگا لە دژی جیهانى وەسەنیەت و ڕوەو رۆژهەڵات بڵاوبوەوە لە عێراق وهیندستان وچین بەرلەوەى هەڵمەتى مەغۆلەكان ڕێبڕی بكەن و لە ئەوروپادا قەتیسى بكەن. ئێستا مەسیحیەت گەڕاوەتەوە سەر بنچینەكەى خۆی وەك ئاینێكى پۆست رۆژئاوایی (دواى رۆژئاوایی) تەبەنا كراوە لەلایەن خەڵك وفەرهەنگ ووڵاتانى بەشى باشوری گۆى زەوى. بەگوێرەى سیاسەت داڕێژەرانى ئەمریكا، كە زۆریان ئیسلامیەت وەك تەحەدایەكى ئایینى بە پەلە لە قەڵەم دەدەن بۆ سیاسەتى دەرەكى واشنتن، سیاسەتمەدارانى گلۆبالیزمى مەسیحیەت لەوانەیە زوو وزۆری پێ نەچێت بكەونە ژێر ڕۆشنایی چەقی بایەخەكاندا.
ئاڕاستەكان بە گشتى لە نێویاندا وەرچەخانى دیموگرافی ، بە شارستانی بوون ، وگۆڕانى ئایینەكان لەسەر ئاستى جیهانیدا، هەموویان ئاماژەكەرن بۆ ئەوەى كە ئایین یارمەتى دەدات لە شێوەداڕشتنى دینامیكیەتى بەدیهێنانى هێز ودەسەڵاتى مەزنى وا كە بتوانێت كاربكاتە سەر كاریگەری هەوڵەكانى ویلایەتە یەكگرتوەكانى ئەمریكا لە برەودان بە ئازادى وكۆمەڵگاى مەدەنى ودیموكراسی ویەكگرتنى كۆمەڵایەتى وپەرەسەندنى ئابوورى لە سەرتاسەرى جیهاندا. هەروەها كاریگەرى وەرچەرخانى گلۆبالی لەسەر ئایین لە ئایندەدا ڕۆڵی سەرەكى دەبینێت لە باڵكێشانى تیرۆریزمى جیهانى و دەبەرێك چوونى ئایینى و هەڕەشەى تر بۆسەر ئاسایشى نێودەوڵەتى.

ڕابوونى مەسیحى وئیسلامی
ئەمڕۆ دراماتیكیترین بۆمبی ئایینى لە جیهاندا بریتییە لە بڵاوبوونەوەى پێنتیكۆستالیزم Pentecostalism وئینجیلیەتی پرۆتستانتی evangelical Protestantism. ئەو دوو ڕێبازە بەشێكى گەورەن لە لەوەرچەرخانى دیموگرافی لە بەشى باشورى گۆی زەوى وهۆی سەرەكین لە گۆڕان بەرەو مەسیحیەت لەسەر ئاستى جیهاندا. پێنتیكۆستالیزمەكان وئینجیلیەكان هاوبەشن لە ناوەرۆكى چەندین بیروباوەڕدا: هەردووكیان لایەنگری وپەسەندى دەسەڵاتى دەقەكانى بایبڵ (كتێبی پیرۆز، پەیمانى كۆن) دەكەن (كە زۆربەى جار بە شێوەیەكى حەرفی ڕاڤەى بۆ دەكرێت) هەروەها بڕوایان بە بەمەسیحى كردنى خەڵكى نامەسیحیە.
بەپێی ڕاپۆرتێكى ساڵی 2006 كە لەلایەن مەڵبەندى توێژینەوەى مەسیحیەتى جیهانى ئەنجلمدراوە، ژمارەى ئینجیلیەكان لە جیهاندا بە پێنتیكۆستالیزمەكانەوە دەگاتە نێوان 250 بۆ 688 ملیۆن كەس. لەپاش كاسۆلیكیەت پێنتیكۆستالیزمەكان دووەم گەورەترین گروپی مەسیحى لە جیهاندا پێك دەهێنێت. بە شێوەیەكى سەرەكى لە بەرازیل وچین وهیندستان وئەندەنوسیا ونایجیریا وفیلیپین و ویلایەتە یەكگرتوەكانى ئەمریكا دەژین، هەروەها بونیشیان هەیە لە چیلی وغانا وگواتیمالا و ئەفریقیاى باشور وكۆریاى باشور.
بڵاوبوونەوەى مەسیحیەتى پێنتیكۆستالیزمەكان وئینجیلیەكان بەو خێراییە دوچارى بەركەوتنیانى كرد لەگەڵ ئاینە ڕەسەنە ناوخۆییەكان. سێ وڵاتى كە ژمارەیەكى زۆر گەورەى موسڵمانى لێدەژێت وەك هیندستان و ئەندەنوسیا ونایجیریا، لە هەمان كاتدا ژمارەیەكى زۆری دانیشتوانى پێنتیكۆستالیزمى لێیە لەگەڵ ژمارەیەكى بەرچاوى كەمایەتیەكانى ترى مەسیحى. گرژى ئیسلامى ومەسیحی بەودوایانە سەریان هەڵدا لە نێو ئەو نەتەوانەدا، لە هەموشیان دیارتر ئەوەى نایجیریا بوو كە شەڕى تایفی وئایینى تێیدا سەریهەڵدا لە نێوانیان و 500 كوژراوى لە دواى خۆیدا بەجێهێشت.
پێنتیكۆستالیزمەكان وئینجیلیەكان بانگەوازى هەموو چینەكان دەكەن. پەیامیان لە خۆشەویستى خودا، وئاوات ودڵنەوایی، خەڵكى شارە چینكۆكان shantytowns (شارە هەژارنشینەكان) لە شارە زەبەلاحەكان (مێگاسیتى) بەتوندى بۆلاى خۆی كێش دەكات، هەروەها ئیلهامكردنی بیرۆكەى وەك بەخشندەیی وگۆڕانى تاكە كەسی لە ڕێگاى كەم خواردنەوەى مەی وژیانى تەقەشوف ودەستگرتنەوە تێكەڵ دەبێت لەگەڵ بەهاكانى چینى ناوەندى لە جیهاندا. لەگەڵ ئەوەیدا كە ئاینگەلێك وانیشان دەدەن كە هیچ بایەخێكی ئەوتۆیان نییە بۆ سیاسەتبازى، كەچى مەسیحیە پێنتیكۆستالیزمەكان وئینجیلیەكان لەگەڵ تێپەڕبوونى كاتدا تا دێن لە ڕووى سیاسیەوە ئاكتیڤ وچالاك دەبن بەتایبەتى لە ئەمریكاى لاتینى، كە كاندیدە پێنتیكۆستالیزمەكان وئینجیلیەكان بە شێوەیەكى بەرفراوان پاڵپشتى لە دیموكراسی دەكەن وهێزى فشار دروست دەكەن بۆ پشتگیری ئازادى ئایینى لە وڵاتانەى كاسۆلیكیەت تێیدا باڵا دەستە. بەڵام ڕاڤەى حەرفی ئەوان بۆ دەقەكانى بایبڵ (كتێبی پیرۆز، پەیمانى كۆن) لەوانەشە ببێتە هاندەرێك بۆ نابەخشندەیی ئایینى religious intolerance . هەرچۆنێكى بێت پێنتیكۆستالیزمەكان وئینجیلیەكان لە سەدەى داهاتودا دەبنە هێزێكى مەزنى ئایینى وكۆمەڵایەتى وسیاسی.
ئیسلامیش ڕابونێكى هەقیقی بەخۆیەوە دەبینێت، وپەل وپۆ دەكات لەگەڵ بوونى توندڕەوترین بزاڤى بونیادگەرایی ئیسلامى. تا دێت ئافرەتی موسڵمان زیاتر لەچك دەپۆشن وپیاوى موسڵمانى زیاتر ڕیش بەردەدەن وموسڵمانان زیاتر دەچنە مزگەوتەكان، بەپێی سەنتەرى گالۆپ بۆ دیراساتى ئیسلامى، ئیسلام بەجۆرێك پەیڕەوى لێدەكرێت لەلایەن 86% لە توركەكان و 90% لە ئەندەنوسیەكان و98% لە میسریەكان وتوێژینەوەكە دوپاتى كردەوە كە ئایین رۆلێكى گەورە دەبینێت لە ژیانیاندا.
وەك دەزانرێت جیهانى ئیسلامى گەورەترە لە جیهانى عەرەب، بۆیە زۆر سەختە هەڵوێستى ئیسلام دیار بكەیت دەرهەق بە ئافرەت ودیموكراسی وسەرمایەدارى یان تیرۆریزم. لەگەڵ ئەوەدا پێویستە وەك رۆژئاواییەك زیاتر هەوڵی تێگەیشتنى هەموو ڕوخسارێكى گەشەسەندنى پێنتیكۆستالیزم وئینجیلیەت بدەین، وپێویستە هەمان هەوڵ وكۆشش بكەن بەبێلایەنە لە بڵاوبوونەوەى ئیسلام لە جیهان بكۆڵنەوە.
نوێبوونەوەى ئایینى لە ئاسیا
جێی سەرنجە كە چین لەگەڵ ڕابردوە ماركسیزمەكەشیدا پەلهاوێشتنێكى گەورەى ئاینى پێنتیكۆستالیزم وئینجیلیەت بەخۆیەوە دەبینێت. مەڵبەندى توێژینەوەى مەسیحیەتى جیهانى پێیوایە كە لەوانەیە ژمارەى مەسیحیەكان لە چین بگاتە 218 ملیۆن كەس بە هاتنى ساڵی 2050، لەوانەیە بگاتە 16% لە كۆی دانیشتوانیدا. لە ئێستادا پێنتیكۆستالیزم وئینجیلیەت بە شێوەیەكى بەرچاو گەشەدەكەن لەنێو چینەكانى ناوەندیدا. پرۆتستانیەت بەشێوەیەكى خێرا لە نێو دانشتیوانى ڕەسەنى چین بڵاوبوەوە هەر لەپاش دەركردنى مژدەدەرە بێگانیەكان لە لایەن چینەوە لە نێوان ساڵی 1949 و 1953 دا. ئێستا چین بە پلە یەك سەرگەرمى گەشەسەندنى ئابووریەكەیەتى و بۆیە چاوپۆشی دەكات لەڕێدان بە مەسیحیەت ونیوكۆنفۆشینیزم چالاكیەكانیان ئەنجام بدەن بە ئازادیەكى ڕێژەیی، وپێی وایە كەوا ئایینەكان دەتوانن سازان وهارمۆنیەتێكى كۆمەڵایەتى دروست بكەن لە نێو گۆڕانە خێرایە كۆمەڵایەتیەكان. پرسیارێك ڕوبەڕوى چین دەبێتەوە لەوناوە: ئایە ئەو تەبایی وسازانە ناوخۆییە تا سەر بەردەوام دەبێت؟! ئەگەر مەسیحیەت توانى جۆرێك لە قوڵبوونەوەى فەرهەنگى بەناخی چین دا ئەنجام بدات وەك ئەوەى لە كۆریاى باشوور ئەنجامى داوە كە نزیكەى چوار یەكى دانیشتوان پێ دەهێنێت ئەوە دەتوانێت بە شێوەیەكى ڕەگوڕیشەیی بونیادى چین بگۆڕێت.
لەلایەكى تردا ، باكورى رۆژئاوای چین شوێنى نیشتەجێی 20 ملیۆن موسڵمانە وئێستا لە چنگى بێداریەكى ئیسلامیدایە. دەسەڵاتى چین زۆر نیگەرانە لەو لاوە موسڵمانانەى كە لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست دەخوێنن بە تایبەتى لە شانشینى سعودی كە دامەزراوە وەهابیە توندەكانى هەلێكى زۆرى خوێندن پێشكەش دەكات ودەیانەوێت موسڵمانە چینیەكان بخەنە ژێر كاریگەرى خۆیان. كەمینەى نەتەوەیی موسڵمانى ئیغۆر و نەتەوەى هان (كە زۆربەیە لە چین) زۆر بە توند وتیژی توشى پێكدادان بوون لە هەرێمى رۆژئاوا خینجیانگ. لە ئەنجامى نێگەرانى قوڵیان لە دابەشبوونى نیشتیمانەكەیان، ڕابەرە چینیەكان سورن لەسەر قەدەغەكردنى ئیسلامیە جوداخوازەكان لە وەدەستهێنانى ئۆتۆنۆمى لە نیوەى رۆژئاواى وڵاتدا. هەڵسانەوەى مەسیحیەت و ئیسلام لە چیندا گفتۆگۆكان هەمە ڕەنگ دەكات دەربارەى سەقامگیری سیاسی ودیموكراسی ومافەكانى مرۆڤ وسیاسەتى دەرەكى لە ساڵانى داهاتودا.
ئەو شوێنانەى ترى ئاسیاش بەهەمان شێوە گۆڕانكاریەكى ئایینى دینامیكى بەخۆیەوە دەبینێت. ئایین بە پێچەوانەى رۆژئاوا لە ئاسیا كەمتر تاكڕەوێتى پێوەدیارە، وزیاتر كۆمەڵایەتیە، وزیاتر بەشێكى دانەبڕاوى كۆمەڵە. بەو شێوەیە زیندەگى وچالاكیى ئایینى وادیارە گونجاوە و لە هارمۆنیەتدایە لەگەڵ سیاسەتى سیكیۆلاریزمى لە جۆرەها حالەتەكانى مۆدرینیزە كردندا. چین وئەندەنوسیا ویابان وكۆریاى باشور وتایوان. هەمان فرە ئایینى لە هیندستان یش بڵاودەبێتەوە. هەرچەندە زیاتر لە 80% هیندیەكان هیندۆسن بەڵام ئەو زاڵبوونە ڕوپۆشى ژمارەیەكى بەرچاوى ئایین دەكات لە ویلایەتەكانى هیندستان. موسڵمان ڕێژەى 67% لە دانیشتوانى جامۆ وكشمیر پێك دەهێنێت. مەسیحیەتیش بە زۆری لە ویلایەتى بچوكەكانى رۆژهەڵات باوە وەك ناگەلاند 90%، و میزۆرام 87%، ومیغالایا 70% ، هەروەها دوو كەمایەتى بەرچاو پێكدەهێنن لە دوو ویلایەتى باشور: لە كیرالا 25% و تامیل نادۆ 6%. سیخەكانیش نزیكەى 60% ى پونجابن.
گرژی كۆمەڵایەتى درێژخایەنى نێو هیندستان بەتایبەتى ئەوەى پەیوەندى بە سیستمى چینایەتى وڵات هەیە ڕەهەندێكى ئایینى ناوخۆی هەیە. بە شێوەیەكى تایبەت بزوتنەوەى لە پێناو مافەكانى دالیتەكان، كە بە نزمترین چینى وڵات دیًنە ژماردن، وناسراون بە (دەستلێنەدراوەكان، نابێت دەست لەدەستیان بدرێت لەبەر نزمى چینایەتیان!) كێشەكەیان زیاتر ئاڵۆزتر بوو بەهۆى وەرگەڕانى ئایینى دالیتەكان لە زۆربەى جاران لە هیندۆسیزم بۆ ئینجیلیەتى مەسیحیەت، ئەوەش هیندۆسە نەتەوەپەرەستەكانى توڕە دەكات ولە ئەنجامدا گرژی نێوان هیندۆسیزم ومەسیحیەتى لێدەكەوێتەوە. لەگەڵ ئەو كێشە ناوخۆیانەوەش، هیندستان هەر وەك نمونەی وڵاتێكى گەورەى سەركەوتو و زۆر دیندار ودیموكراسیەتى فرەنەتەوەیی دەمێنێتەوە لە دەرەوەى رۆژئاوادا.
ڕوسیا وكەنیسەى ئۆرتۆدۆكسی
لە ڕوسیا، لەكاتێكدا مەسیحیەتى ئۆرتۆدۆسكى لە ڕابوونێكى دڵخۆشكەردایە پاش 70 ساڵ لە سەركوتكردنى كۆمۆنیزمى. كەمێك تەقدیری ئەو زیانە قووڵەیان كرد كە یەكەم جار بە دەستى كۆمۆنیزم و دوایی بە گەندەڵی پاش چەرخى سۆڤیەت كە بوە هۆی داڕوخانى متمانە وئەستۆپاكى (نەزاهەت) وبەرپرسیارەتى، وهەروەها بەها ڕەوشتى وفەرهەنگیەكان لە وڵاتدا.
كەنیسەى ڕوسی ئۆرتۆدۆسكى ئێستا لەهەوڵ وكۆششدایە لە پێناو گێڕانەوەى ئەو بەهایانە وزاڵبوون بەسەر كاریگەرى ئەتۆم ئاسای مۆدرینیتە لە كۆمەڵگاى پاش چەرخى سۆڤیەتیدا. بەپێی توێژینەوەیەكى پەیمانگاى كینان لە ساڵی 2004 كەنیسەى ڕوسی ئۆرتۆدۆسكى بەپلەى دوو دێت لە ڕادەى متمانە پێبوونى خەڵك لە دوای سەرۆكایەتى، یانى زیاتر جێگاى متمانەیە لە میدیا وپۆلیس وسوپا یان سەرتاسەرى حكومەت. كەنیسەى ڕوسی ئۆرتۆدۆسكى هاوپەیمانیەكى دروستكردوە لە دەورى ئەو ئامانجانە لەگەڵ ڕێكخراوە ئایینیەكان وهاوبەشەكانى كە بۆیان هەیە ببنە بەشێكى گرنگى
كۆمەڵگاى مەدەنى. بەڵام هێشتا ڕوسەكان پێویستە دیاری بكەن كە ماناى ئازادى ئایینى چى دەگەیەنێت لە وڵاتێكدا كە زۆربەى خەڵكەكەى ئۆرتۆدۆسكە. گفتۆگۆ لە دەرەوە وناوەوەى كەنیسەى ڕوسی ئۆرتۆدۆسكى دەكرێت لەسەر سروشتى مافەكانى مرۆڤ ئایا دەبێت گونجاو بێت لەگەڵ ئۆرتۆدۆسكیەت یان فەرهەنگێكى هاوردەیە لە ڕۆژئاواوە، وپایەیان چۆن دیاری دەكرێت لە ڕوسیاى نوێدا.
رۆڵى كەنیسەى ڕوسی ئۆرتۆدۆسكى بە شێوەیەكى تایبەت زۆر گرنگ ودژوارە بە ڕەچاوكردنى ئەوەى كە كلتور وهێزى سیاسەت لێك ئاڵاون لە ڕوسیای مۆدریندا. هەوڵەكانى كەنیسە بۆ یەككردنى زنجیرەى دەستەى كەهنوتى لە ناوەوە ودەرەوە لە زیندوكردنەوەى ڕۆڵى سۆڤیەتى پێشوو لە پەیوەندیەكانى لەگەڵ وڵاتە ڕوسیەكان جۆرێك لە پێناسێكى سیاسی ئۆرتۆدۆسكى دامەزراندوە. پەتریاركیەتى مۆسكۆى كەنیسەى ڕوسی ئۆرتۆدۆسكى یەكێكە لە كەنیسە (سەربەخۆكان) لەنێو ئۆرتۆدۆسكیەت وپێی وایە یەككردنەوەى لقە جیا جیاكانى كەنیسەكان هەنگاوێكى گرنگە لە پێناو بڵاوكردنەوەى كاریگەرى پەتریاركیەت لە جیهاندا. دەوڵەتى روسیاش لە هەمان كاتدا یەكگرتنەوە دەبینێت وەك ئامرازێك بۆ بەهێزكردنى پەیوەندى لە نێوان ڕوسیا وڕوسەكانى دەرەوەى وڵات وەك بەشێك لە دۆزى بە دەست هێنانەوەى دەسەڵاتى جیهانیدا. هەرچەندە كەنیسەى ئۆرتۆدۆسكى ئیدیعا دەكات كەوا ئارەزوى نییە وەك بەشێك لە دەوڵەت كار بكات، بەڵام پەیوەندیەكانى لەگەڵ حكومەتى ڕوسی رۆَڵی سەرەكى دەبینێت لە ڕوسیا لە ئایندەیەكى نزیكدا.
هەروەها موسڵمانیش هێزێكى گرنگن لە ڕوسیا، ونزیكەى 12 بۆ 15 لەسەداى دانیشتوان پێك دێنن. ڕوسیا لە هەموو وڵاتانى ترى ئەوروپا موسڵمان نشینى زیاتر تێدا هەیە. شەڕەكانى ڕوسیا لەگەڵ موسڵمانان لە باكورى قەوقاس چیچان و داغستان وئینگۆشیا وای لە مۆسكۆ كرد كە ئیسلام ببینێت وەك سەرچاوەیەك بۆ توندڕەوى وجوداخوازى وگۆشەگیری. كەنیسەى ڕوسی ئۆرتۆدۆسكى هەردەم لە پەیوەندیەكى هەڵبەز ودابەزدا بوە لەگەڵ ئیسلامدا لەوەتى پێش 700 ساڵدا، بەڵام گیروگرفتەكانى ئێستا لە نێوان ئەو دوو ئایینە زۆربەى لە كێشە هەنوكەیەكانەوە سەرچاوە دەگرن. لە نێو ئەوانەشدا ترسی ئۆرتۆدۆسكیەت لە توندڕەوى ئیسلامى ونوێكردنەوەى چەمكەكانى كێشمەكێشی ئیسلام ومەسیحیەت، كە یەكەم جار سەریهەڵدا لە ساتەكانى شەڕى سۆڤیەت لە ئەفغانستان ودوایی لە كێشە ناوخۆییەكانى پاش ڕووخانى سۆڤیەتدا.