شۆڕش و بیناسازى (دەربارەى بیناكردن و دەركەوتنى ناشرینیەكانى دەسەڵاتى كوردى)

Saturday, 29/01/2011, 12:00

وەبەرهێنان لەبوارى بیناسازى، بەرزكردنەوەى باڵەخانەو دروستكردنى گوندى جۆربەجۆى نیشتەجێبوون بەشێوەیەكى هەڕەمەكى پەرەى پێدەدرێت. زۆرجار مشتومڕەكانى ئەم مەسەلانەش كە لەلایەن ئەندازیاران و بزنسمان و بەرپرسانى حكومیەوە دەخرێتەوەڕوو خراپترە لەوەى هەستیپێدەكەین. چونكە ئەم هەوڵە ناتوانێت ئەو سەركوتكردن و وێرانكاریە داپۆشێت كە دەسەڵات لەناوەوەى خەڵكى دروستى دەكات و دەیچێنێت هەر لەبەر ئەوە ئەندازیارەكان خراپتر لە بازرگانەكان و خاوەن كۆمپانیا و بەرپرسەكان ترسناكتر لە دەستكەوتەكانیان ئەم پەرەسەندنە هەڕەمەكیە ناعەقلانیە هەڵدەسەنگێنن باسى دەكەن و شانازى پێوەدەكەن. لەڕاستیدا پێویستە مەسەلەى بیركردنەوە لە بیناسازى جیابكەینەوە لە بیركردنەوە و خەیاڵى بازرگانەكان و سیاسیەكانى ئەمڕۆى كوردستان، چونكە بیناسازى پێش ئەوەى گرێدراوبێت بەمەسەلەى وەبەرهێنان و كارى بازرگانی و دەستكەوتى سیاسیەوە گرێدراوە بە بیركردنەوەوە.
ئێمەلەكوردستان واڕانەهێنراوین لەسەر شتەكان بوەستین و وەك خۆیان بیریان لێبكەینەوە. كەسمان نیە لەماڵەكەى خۆى یان بەیانیان كە دەچێتە دەرەوە بۆ بازاڕ یان بۆسەر ئیشەكەى وەك خۆى لە بیناكردن و بیناسازى شەقام، كۆڵان و بازارەكان بڕوانێت. ئایا بەراستى كاممان بەجوانى بیرمان لەو بیناو بازاڕو پردانە كردۆتەوە پرسیارمان لە خۆمان كردووە.

_جوانى ئەم بیناسازیە لەكوێدایە؟
_ئایا ئەم جۆرە لەبیناكاریە هیچ لە وێناكردن و بیركردنەوەى ئێمە دەگۆڕێت بۆ ژیان؟
_ئەو جۆرە بیناسازیە كاریگەرى دەبێت لەسەر گۆڕانى كلتورى و ڕوشنبیریمان؟
كاتێك پرسیار بكەین، كەواتە پێویستە بە گومانەوە لە باشى و خراپى ئەو بیناسازیە بڕوانین چونكە بیناسازى پێش ئەوەى بەرزكردنەوەى باڵەخانەبێت بۆ بازرگانى یان جێكردنەوەى خەڵك بێت بۆ ژیان. ئەو كارە هونەرە، كاتێكیش بیرلە بیناسازى بكەینەوە وەك هونەربكەینەوە ئەوكاتە جەوهەر و گرنگى بیناسازیمان بۆ دەردەكەوێت. دەمەوێت نمونەیەكى سادە بهێنمەوە كاتێك ئێمە سەردانى شارێكى دیكە دەكەین لەوشارەدا هەستەكانمان و بیركردنەوەمان دەست دەكات بە كاركردن و چالاكى. لەوێ هەوڵ دەدەین شتەكان وەك خۆیان ببینین ڕەنگەكان و بیناكان و بازارەكان وەك خۆیان دەبینین، لە جوانى و گرنگى و هونەرەكەیان ورد دەبینەوە، بەڵام ئێمە لە كوردستان تواناى ئەوەمان لەدەستداوە شتەكان وەك خۆیان ببینین. بینا و بازاڕەكان، ڕەنگەگان وەك خۆیان ببینین و دەرك بە گرنگى و جوانیان بكەین. هەرئەم لەدەستدانى دەرككردنەیە وای لێكردووین چى دروست دەكرێت و ئەو بیناكردن و بیناسازیە چ كاریگەریەكى لەسەر مەزاج و بیركردنەوەمان دەبێت بەلامانەوە گرنگ نیە. كاتێكیش ئەو هەمو وێرانكاریەمان بەلاوە گرنگ نەبێت كە بەناوى ئاوەدانیەوە دەیبینن، پێویستە چاوەڕێى داهاتوویەكى ترسناكیش بكەین.چاوەڕێى ئەوە بین داگیرگەران بە شێوەیەكى دیكە بێنە ناومان و لەناومان ببەن.
بەدڵنیاییەوە ڕۆژانە یان هەفتانە و مانگانە بینا و باڵەخانە و خانووى جۆربەجۆر بەرزبوونەتەوە بەرە و ئاسمان، كاتێك ئێمە سەیریان دەكەین ڕاستەوخۆ ئەو پرسیارە لە خۆمان دەكەین ئەو باڵەخانە هى كێیە و ئەبێ هى چ بەرپرسێك بێت؟ لەگەڵ ئەوەدا پێویستە بزانین ئەو داراییەى ئەو باڵەخانانەى پێدروستكراوە شەرعیە یان ناشەرعى؟ پێویستە بیرلە چۆنێتى و شێوازى دروستكردنى بكەینەوە و ئەوە ببێتە كێشەمان ئەوكارانە چ كاریگەریەكى هەیە لەسەر زەین و بیركردنەوە و مەزاجمان دەبێت. ئێستا خەڵكى كوردستان بیر لە خێراى گەشەكردن دەكاتەوە نەك چۆنێتى و سەرچاوەكانى ئەم گەشەكردنە. ئەم بێباكى و بێمنەتیەى ئێمە زۆر لەوە ترسناكترە مرۆڤ بیرى لێدەكاتەوە. ڕەنگە لە چەند ساڵى داهاتوودا ڕووبەڕوى كارەساتى جۆربەجۆرى كۆمەلایەتى و تاوانكارى بینەوە.هەروەها ئەم هەوڵە بۆ شاردنەوەى ستەمكارى دەسەڵاتى كوردى و بیانیە لە كوردستان هاتۆتە ئاراوە چونكە فشارى جۆربەجۆرى سیاسى،دینى، كۆمەڵایەتى لەسەر خەڵكى كوردستانە، لەگەڵ ئەوەدا فشارى بیناسازى هیچى لەو فشارانەى دیكە كەمترنیە.فشارى بیناسازى لەهەمووجۆرە فشارەكانى دیكەى دینى،كۆمەیەڵاتى، سیاسى جیاوازە و پەیوەندى بەهەموشیانەوە هەیە. چونكەبیناسازى پەیوەندى بە كۆى بنەماكان و بونیادى بیركردنەوەى مرۆڤەوە هەیە. لە كۆنەوە تا ئەمڕۆ بیناسازى لەناو شارستانیەتەكان و قۆناغە جیاوازەكانى مێژوودا جێ و ڕێگاى تایبەتى هەیە. كەچى بیركردنەوە لە بیناسازى لاى ئێمە لەوە خراپترە كە هەستى پێدەكرێت. لەسەر ئاستى زۆر سادەشدا شتى لەوە كۆمیدیتر هەیە ئەوەتا نزیكەى لە%50 شارێك كرێچین كەچى بە بیانوى وەبەرهێنان و بیناسازیەوە لەوشارەدا ڤێلاى 1400 مەترى دروست دەكرێت. چى هەیە لەوە خراپتر حكومەت لەجیاتى ئەوەى چاودێر بێت بەسەر دیزاینى بیناكان و چۆنێتى دارشتنى پلانەكانیان؟ كەچى بەناوى وەبەرهَنانەوە هەزاران مەتر زەوى تەخشان و پەخشان بكات؟ لەگەڵ ئەوەدا بۆ كارمەندەكانى خۆى بڵێت زەوى نەماوە بۆ دابەشكردن. ئەگەر شتى وا سادە كە پەیوەندى بە ژیانى ڕۆژانەى ئەو خەڵكەوە هەیە و نەبۆتە كێشە لایان ئیتر چۆن بیركرنەوە لە جەوهەر و ماناكانى بیناسازى دەبێتە كێشە. نەك هەر خەڵكى پرسیار ناكات و ڕێگر نابێت لەو پاشاگەردانیەى لە بوارى بیناسازیدا هەیە، بەڵكو واى لێهاتووە بەسەرسوڕمانەوە لەم پوچگەرایى و پاشاگەردانیە بڕوانێت. ئەوەى دەیبینین بەناوى وەبەرهێنان و بیناسازیەوە بەبێ ئەوەى پلانێكى عەقلانى كە كاریگەریە دڕێژخایەنە جۆربەجۆرەكانى لە بەرچاوبگرێت تاڵانى زەوى و زارى ئەم وڵاتە دەكرێت. پێویستە ئەوە بزانین ئەو بینا و باڵەخانانەى كە وەك دەستكەوتێكى گرنگ تەمشا دەكرێن دەبنە بەشێك لەیادەوەرى، دەبنە بەشێك لە هەوڵەكانى شاردنەوەى سەركوتكارى بەڵام لەداهاتوودا ئەوەى ئێستا وەك دەستكەوت دەیبینین ڕەنگە ببنە دروستكەرى كارەسات ئەو بینا و باڵەخانە و گوندانەى ئەمڕۆ دەیانبینین و قسەیان لەبارەوە دەكەین دەبنە بەشێك لەیادەوەرى و مێژوومان، بەڵام ئەو شتانە تاموبۆنیان،ڕەنگ و ڕوخساریان لەرۆحماندا نین. ئەوانە وەك دەستكەوتێكى وشك هەڵهاتوو وەك كۆمەڵێك شتى ریزكراوى بێ تامو بێ گیانن. ئەو شێوازى بیناسازیەى كە لەناو ڕۆح و بیركردنەوەى ئێمە هاتبوە دەرەوە تەواو سادەبوو، بەڵام پڕبوو لە گیان، رۆح و جوانى. بەردەكان و ڕەنگەكان و شێوازەكان و چۆنێتى رێكخستنیان گیانیان بەبەردا كرابوو.پێویستە بیناسازى وەك گیان بەبەردا كردنى شتێك تەماشاى بكەین. زۆرجار وەستاكان كاتێك دیوارێك یان سپیكارى ماڵێك یان لەبغى دیوارێكیان دەكرد ئێمە پێمان دەگوتن سەیریكە ئەو وەستایە گیانى كردوە بەبەرى ئەو دیوارەدا .لەبەر ئەوە پێویستە بیناسازى واتەماشا بكەین. هەرلەبەر گرنگى ئەم كێشە دەمەوێت لێرەدا باسى مەسەلەیەكى گرنگ بكەم كە پەیوەستە باسەكەوە. ئەویش دروستكردنى چەند ناوچەیەكى نیشتەجێبوونە بە ناو شێواز و مواسەفاتى "ئینگلیزى و ئەڵمانیەوە"؟ كە لەڕاستیدا پێویستە وەك ئۆردوگا سەیریان بكەین. هەرلەبەر ئەوە ئەم هەڵبژاردنە بەهەر بڕوبیانویەكەوە ئەنجام درابێت كارەساتە. ئەگەر سەیر بكەین ئەڵمانیا یەكێك لەو وڵاتانەى كە زۆرترین چەكى بە حكومەتى عێراقى فرۆشتوە حكومەت و كۆمپانیا ئەڵمانیەكانن. بەشێكى زۆرى ئەو بۆمبانەى كە كیمیابارانى ناوچەكانى كوردستان و هەڵەبجەیان پێكرا ئەڵمانى بوون. لەجیاتى ئەوەى حكومەتى ئەڵمانى وكۆمپانیاكانى ئەو وڵاتە داواى لێبوردن لەگەلى كوردستان بكەن و قەرەبووى ماددى كەسوكارى قوربانیان بكەنەوە. كەچى بەپێچەوانەى ئەم خواستەوە ئەوەتا لەسەر خاكى كوردستان، بەشانازیەوە، تەنانەت وەك دەستكەوتیش تەماشا دەكرێت گوندێك دروستكراوە بەناوى گوندى ئەڵمانى، ئەم ناونان و شێواز و جۆرەى گوندى ئەڵمانى ڕەنگە مانا و مەغراى خێراى نەبێت،بەڵام ئەم بیناكاریە بەها و ماناى مێژووى و ئەخلاقى هەیە. چۆن دەوڵەتێك خۆى و كۆمپانیاكانى هاوكارى قڕكردن ولەناوبردنى مییللەتەكەت دەكەن كەچى تۆ گوندێك دروست بكەین بەهەمان ناوەوە ڕِەنگە لەسەرەتادا خاوەنى ئەو كارە تەنها مەبەستى سەرنجڕاكێشان بووبێت، كۆمپانیاكان و بزنسمانەكان حەقى خۆیانە چ ناوێك هەڵدەبژێرن بەڵام پێویستە حكومەتى هەرێم دەسەڵاتدارانى كوردستان بیر لە مێژوو و داهاتوو بكەنەوە. بیر لەوە بكەنەوە ئەم شوێنانە دەبنە بەشێك لەیادەوەرى و دەبنە بەشێك لە مێژوو، بەشێك لەم خاكە. لەداهاتوودا چۆن ناوى ئەم گوندانە"گوندى ئەڵمانى و گوندى ئینگلیزى" گرێبدەینەوە بەخۆمانەوە. بیانلكێنین بەم خاك و ئاوەوە. بەڵام بمانەوێ و نەمانەوێ پێمان خۆش بێت یان ناخۆش ئەم كارە بەرپرسیارێتى مێژووى و ئەخلاقى دەخاتە ئەستۆى خاوەنى پڕۆژەكە و خەڵكى هەڵەبجە وحكومەتى هەرێمى كوردستانە. هەروەها كۆمپانیاى جۆربەجۆرى توركى خەریكى بە تورككردنى كوردستانن و ئەگەر وابروات بۆ 25 ساڵى دیكە هەولێر دەبێتە شارێك لە توركیا. بەڵام ئەوەى جێگاى دڵخۆشیە ئەم خەونەى دەسەڵاتدارانى كوردستان كە كوردستان بكەن بە دوبەى و شارەكانى ئەوروپا ناتوانێت ئەو ستەمكارى و وێرانكاریە داپۆشێت كە رۆژانە رووبەرووى خەڵكى كوردستانى دەكەنەوە.