ئۆجه‌لان: ئێمە یەكگرتن لەگەڵ لایەنگرانی گۆڕان و وەرچەرخان بۆ خۆمان بە بنەما دەگرین
Wednesday, 08/12/2010, 12:00
ڕێبەری گەلی كورد عەبدوڵا ئۆجەلان ڕۆژی دووشەممەی ڕابردوو لەگەڵ پارێزەرانی دیداری ئەنجامدا و پەیامی گرنگی دا. پێویستە مژاری یەكی مارس بەهەڵە تێنەگەن و بانگەوازی خەباتێكی گشتگیری دێموكراتیكی ئاراستەی هەموو لایەك دەكەم. لە مانگی مارسدا هەڵسەنگاندنی بەرفراوانتر دەكەم و" بڕیاری كۆتایی لە مانگی حوزەیراندا " دەدەین. ئاماژە كردنم بە یەكی مارس، بۆ دەستپێكردنی هەڵمەتی دێموكراتیك و وەئەستۆ گرتنی ئەركە لەلایەن هەموو كەسێكەوە. پێویستە بابەتی دیاریكردنی ڕیكەوتی یەكی مارس، بەهەڵە شی نەكرێتەوەو نەبێتە مایەی تێگەیشتن. من لە مانگی مارسدا بەپێی ڕووداوەكان هەڵسەنگاندنی بەرفراوان دەكەم. هەروەها قەندیلیش ڕایگەیاندبوو كە لەمانگی مارسدا بۆچوونی خۆیان لەسەر ڕەوتی پێشكەوتنەكان دەخەنە ڕوو. بڕیاری كۆتایی لە مانگی حوەزیراندا دەدرێت. ئاماژەكردنم بە یەكی مارس، لەپێناو دەستپێكردنی هەڵمەتی دێموكراتیك و وەئەستۆگرتنی ئەركە لەلایەن هەموو كەسێكەوە وئەوەش بەواتای گوشار و هەڕەشەكردن نییە. لە ئە‌گەری دۆخێكی بێچارەسەریدا، مەترسی گەورە دێنێ ئاراوە. ئەگەر قۆناغەكە بە بنبەست بگات، شەڕی شۆڕشگێڕانەی گەل سەرهەڵدەدات. هەر بۆیە پێوسیتە هەتا مانگی حوزەیران ڕاوەستە لەسەر ئەو مژارانە بكەن كە من باسم لیوە كردوون و ڕێگا لە بەردەم پێواژۆكە خۆش بكەن. پێویستە تا مانگی حوزەیران كۆمیسیۆنی لێكۆڵینەوە لە ڕاستییەكان كە باسم كردبوو دابمەزرێت. لەناو ئەو كۆمیسیۆنەدا هەم ئەندامانی پارلەمان، هەمیش كەسانی دەرەوەی پارلەمان دەتوانن تێیدا بەشدار بن. پێویستە ئاواكردنی ئەو كۆمیسیۆنە بۆ دوای هەڵبژاردنەكان دوا نەخرێت.
پێویستە كورد، تورك، ڕوناكبیران، لایەنە ئاینییەكان و هەموو كەسیك لەنێو هەڵمەتی دێموكراتیزاسیۆندا بێت. دەبێ هەموو كەسێك لەپێناو ئاشتیدا بەرپرسیارییەتی وەئەستۆ بگرێت. ئەگەر هەتا مانگی مارس ئەو پێشكەوتنانەی ئێمە باسی لێوە دەكەین ڕوونەدەن، ئەوكاتە گەلی كورد لەنێو خۆیدا بارودۆخەكە هەڵدەسەنگێنێت و بە ئیرادەی دێموكراتیانەی ڕێگای خۆی دیاری دەكات. ئەگەر تا مانگی مارس پێشكەوتنەكان ئاراستەیەكی ئەرێنی بەخۆیانەوە نەگرن، كەجەكەش بە ئیرادەی خۆی، پێواژۆیەكی نوێ دەستپێدەكات. هەروەها لەپێناو پاراستن و ئازادیدا، شۆڕشی شۆڕشگێرانەی گەل سەرهەڵدەدات كە گەلی كورد دەگەیەنێتە ئازادی.
ئێمە ئیستاش لایەنگیری لە چارەسەری دیموكراسییانە دەكەین. ئێمە دەمانهەوێ گۆڕانكاری لە زهنییەتدا بكەن، ئێمە پێداگیری لەسەر چارەسەرییەكی گونجاو دەكەین. پێویستە گەریلا هێزی پاراستنی رەوای خۆی بەهێزتر بكات و لەم قۆناخەشدا، زۆر گرینگە هێزەكانی گەریلا، هەڵوێستی پاراستنی خۆیان بەردەوام بكەن.
من سڵاوی خۆم ئاراستەی گەلەكەمان لەهەر چوارلای كوردستان دەكەم وداوایان لێدەكەم كە ڕێكخستنبوونی دێموكراتیكی خۆیان بەهێزتر بكەن. دەبێ هەموو كەسێك لەپیناو بەستنی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان، بكەوێتە هەوڵدانەوە. ئەو كۆنگرە بۆ ئەوان، بۆ داهاتوویان هێندەی ژیان گرینگە. ئازادی كوردان گرێدراوی ئەو بڕیارانەیە كە لەو كۆنگرەیەدا دەگیردرێن. دەتوانن هەموو كێشەكانی خۆیان لەو كۆنگرەیەدا باس بكەن و بۆ بونیادنانی ژیانی ئازادی خۆیان، ئەرك وەئەستۆ بگرن.
خۆبەڕیوەبەردنی دیموكراتیك، پرۆژەیەكە كە هەموو توركیا لە خۆدەگرێت و داوا دەكەم كە هەموو لایەنەكانی ئەو پرۆژەیە، گفتوگۆی لەسەر بكرێت. ئێمە"یاسای بنچینەیی ساڵی 1921 بە بنەما وەردەگرین و ئەوەی لەلای ئێمە گرنگە، پێكهاتەی كۆمەڵایتییە. خۆبەڕیوەبەرایەتی دێموكراتیك، مژاریكی زۆر گرینگە. مژارێك نییە كە هەڵسەنگاندنەكان لەسەری، بە مانگێك یان دوو مانگ كۆتایی پێبێت. پێویستە بە چەندین مانگ، تەنانەت دەبێ یەك دوو ساڵ بە بەرفراوانی گفتوگۆی لەسەر بكرێت. دەبێ هەموو لایەنەكانی ئەو سیستەمە، هەڵسەنگێندرێن. لە چوارچێوەی پرۆژەی خۆبەڕێوەبەری دێموكراتیكدا، پێویستە كۆنفرانس، كۆبونەوەی گەل و خەباتی جۆربەجۆر بەڕێوە ببردرێن. پێویستە هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگا بەشداری ئەو گفتوگۆیانە ببن. ڕۆشنبیر، ئاكادیمیسیون و پێشەنگانی كۆمەڵگا، نوێنەرانی ئائینی، كولتوری و تەنانەت لایەنەكانی ئاشوری و سوریانیش پێویستە بەشداری ئەو خەباتە ببن. من سەبارەت بە دەستوری خۆبەڕێوەبردنی دیموكراتیكیش، پێكهاتەی خۆبەڕیوەبەرایەتی دێموكراتیكی دەستنیشان دەكەم. خۆبەڕێوەبەرایەتی تەنیا پرۆژەیەكی تایبەت بە كوردان نییە" ئەو پرۆژەیە بۆ هەموو توركیایە. چەندە ئەو پرۆژەیە بۆ هەرێمی ڕۆژئاوای توركیا پێویستە، ئەوەندەش بۆ هەرێمی بۆتانی كوردستان پێویستە. چەندە بۆ دێرسیم پێویستە، ئەوەندەش بۆ شاری ئەنتالیا پێویستییە. مژاری "یاسایی بنچینەیی" لە پرۆژەی خۆبەڕێوەبەری دێموكراتیكدا بەهەڵە بۆتە مایەی تێگەیشتن. هەر بۆیە بەجێی دەستوری بنچینەیی خۆبەڕێوەبەری دێموكراتیك، "پێكهاتەی خۆبەڕێوەبەری دێموكراتیك"دادەنێم. لێرەدا ئەوەی گرینگە پێكهاتە كۆمەڵایەتییەكەیەتی. لە چوارچیوەی خۆبەڕێوەبەری دێموكراتیكدا، ئێمە دەستوری بنچینەیی ساڵی 1921 وەك سەرچاوەیەك دەبینین. هەروەها یاسای ئۆتۆنۆمی كە لە 10ی مارسی 1922دا لە پەرلەماندا پەسەند كرا، لە ئارادایە. ئایا هەوڵەكانی ئێمەش لەپێناو دیاری كردنی قەوارەی هەبوونمان نییە؟ هەوڵەكانی ئێمە خۆی لەخۆیدا لەو پیناوەدایە. پێویستە لەسەر نمونە جیهانییەكانی خۆبەڕیوەبردنی دیموكراتیك لێكۆڵینەوە بكرێن و پەرە بە پیكهاتەی خۆبەڕێوەبردنی دێموكراتیك بدرێت. پێویستە هەموو هەرێمە جیاوازەكان، خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیكی خۆیان هەبێ و وەك نمونەش" دەتواندرێ لە دێرسیم یەكیەتی كومونەكان دابمەزرێت. كۆنسەی شارەكان لەبابەتی "پێكهاتەی خوبەرێوەبردنی دیموكراتی زۆر گرنگە". كۆنسەی شارەكان، ڕێكخراوگەلێكن كە گرینگیەكی زۆریان هەیە. ئێمە لە قۆناغێك داین كە پڕاوپڕ ئۆپەراسیۆنی تیدا ئەنجام دەدرێت. هەر بۆیە نابێ كات لەدەست بدەین. نەك تەنیا لە شارەكانی كوردستان، بەڵكو پێویستە كۆنسەی شارەكان لە هەموو شارەكانی توركیاش دابمەزرێن. دامەزراندنی كۆنسەی شارەكان، بۆ هاتنە ئارا‌ی ئاشتی و گەرەنتی كردنی خەباتی ئاشتەوایی، كارێكی پێویستە. لێرەدا ئەوەی گرینگە گەلە كە بڕیاری ئاشتی بدات و هەموو لایەنەكان ڕاكێشی ئەو خەباتە بكەن. ئەگەر جەماوەر لە رێگای كۆنسەی شارەكانەوە بەشداری هەوڵەكانی چارەسەری بكات، ئەو كاتە چارەسەری پرسی كورد لە ژێر كاریگەری پارتە سیاسییەكانی توركیا دەردەچێ و ڕێڕەوی ڕاستی خۆی دەبینێتەوە. ئەندامانی پارتییەكانی وەك جەهەپە، ئاكەپەو مەهەپەش دەتوانن لە نێو كۆنسەی شارەكاندا بەشداری بكەن.
لە ئاستی پارێزگادا هەموو چین و توێژەكان، دانیشتوانی ناوچەو گەڕەكەكان، چ ئەوانەی لە ناوەندی شارەوە دورن و چ دانیشتوانی ناوەندی شار، دەتوانن لە كۆنسەی شارە گەورەكاندا بە بەرفراوانی پشكیان هەبێ. كۆنسەی شارەكانیش، دەتوانێت چین و توێژەكانی نێو شار، ڕێكخستنەكانی كۆمەڵگای مەدەنی، دوكانداران و هەموو دانیشتوانی شار لەخۆ بگرێت. ئەو كۆنسەیە دەتوانێت لە 200 تا 300 كەس پێكبێت. لەهەر شارێكدا كۆنسەی بەم ڕەنگە دابمەزرێن. كۆنگرەی كۆمەڵگای دیموكراتیك كەجەدە دەتوانێت كاروباری بەڕیوە بردنی كۆنسەی شارەكان وەئەستۆ بگرێ. هەروەها كۆنسەی شارەكان دەتوانن خۆیان بڕیار لەسەر پرسەكانیان بدەن. بۆ نمونە" دەتوانن پێشمەرجەكانی خۆیان لەپێناو چارەسەری پرسەكاندا بخەنە ڕوو و هەروەها ڕۆڵی كەجەدەو دەوڵەتیش لەپێناو چارەسەر كردنی پرسەكەدا دەستنیشان بكەن. ئەگەر كۆماجڤاكێن كوردستان كەجەكەش بەپێی ئەو بڕیارانە هەڵسوكەوت بكات، ئێمەش بەشێوەیەكی ئەرێنی پێشوازی لێدەكەین و دەیپارێزین. ئەگەر دەوڵەتیش بەگوێرەی بڕیارەكانی كۆنسەی شارەكان هەڵسوكەوت بكات، ئەوكات هەڵوێستمان لەبەرامبەر دەوڵەت ئەرێنی دەبێت. یان بەواتایەكی تر، ئێمە لایەنگری لەو لایەنە دەكەین كە بەپێی بڕیارەكانی كۆنسەی شار هەڵسوكەوت دەكات. ئەو لایەنەی كە بە گوێرەی كۆنسەی شارەكان هەڵسوكەوت ناكات، گوشاری دەخرێتە سەر. ئەو بڕیارانەی كۆنسەی شارەكان لەپێناو چارەسەریدا دەیدەن، دەبنە بنەمای مەرجەكانی چارەسەرییەكی ئاشتیانەو دێموكراتیك. پێویستە كۆنسەی شارەكان خۆیان بە دەركردنی لێدوان سنوردار نەكەن، بەڵكو دەتوانن گوشار بخەنە سەر پەرلەمان و پارتییە سیاسییەكان. ئەگەر پەرلەمان بڕیاری ئاشتی بدات، پێواژۆی لێكۆڵینەوە لە ڕاستییەكان دەتوانێ دەستپێكات. لە دوای ئەو پێشكەوتنانەو وەرگرتنی بەڵێنی یاسایی، قۆناغی وەلانانی چەكەكان دەتوانێ دەستپێبكات و ئەویش لەو بابەتەدا دەتوانێ ئەرك و ڕۆڵ وەئەستۆ بگرێت. بۆ ئەوەی ئەو قۆناغەی ئێستا كە هاتووەتە ئاراوە بەفیڕۆ نەچێت، من بانگ لە گەلی تورك دەكەم. ئێمە هیچ كێشەیەكیان لەگەڵ گەلانی تردا نییە. ئێمە كێشەمان لەگەڵ ئەو هێزە قەوارە پارێزەرانەدا هەیە كە بە درێژایی مێژوو ناهەقیان لەگەلی كورد كردووە. ئێمە هیچ كێشەیەكمان لەگەل گەلانی تردا نییە، پرسی ئێمە لەگەل هێزە قەوارە پارێزەكانە كە ناحەقی مێژوویان لە كوردان كردووە، پێش هەموو شتێك پێویستە ئەمە باش بزانرێت كە نە تورك بەبێ كورد و نە كوردیش بە بێ تورك دەتوانن ژیان بكەن. ئەگەر تورك، كوردان بكەنە دوژمنی خۆیان، ناتوانن خۆیان لە ئانادۆلدا بپارێزن و ئانادۆل لەدەست دەدەن، بەهەمان شێوەش ئەگەر كوردان نەتوانن تورك بكەن بە دۆستی خۆیان، ناتوانن خۆیان لە میزۆپۆتامیادا بپارێزن و مێزۆپۆتامیا لە دەست دەدەن. پەیوەندی نێوان كوردان و توركان گرینگی تایبەتی خۆی هەیە. ئەگەر لە سالی 1071دا یەكگرتنی كوردان و توركان نەبوایە، ئەمرۆ توركیا بوونی نەدەبوو. ئەم یەكگرتنە 900 ساڵەی كوردان و توركان، یەكگرتنێكی مێژوویی و ستراتیژییە. ئەوەی كە بناغەی دەولەتی عوسمانی دانا هەمان یەكگرتن بوو. ئەگەر ئەم یەكگرتن و یەكێتیەش نەبوایە، ئەو كات نە دەوڵەتی عوسمانی و نە توركیای ئەمرۆ دەبوون. ڕیكەوتی 1071 بەدواوە، لە هەمان كاتدا مێژووی یەكێتی و یەكگرتنی كوردان و توركانە. بەڵام پاش سالی 1925 ئەم یەكگرتنە مێژووییە لە دژی كوردان تێكدرا. ئەم تێكۆشانەی كە ئەمرۆ ئێمە بەرێوەی دەبەین لە دژی ئەو ناحەقیەیە، لە دژی لێكهەڵوەشانەوەی ئەو یەكگرتنە مێژووییەیە. ئەوەی كە ئەمرۆ ئێمە دەمانەوێت پێكی بێنین، تێكۆشانی رزگاری دوهەمینە. تێكۆشانی سەر ڕاستكردنەوەی ئەو پەیوەندیە پچراوەی كوردان و توركانە.
سەبارەت بە گوتەكانی نوسەری رۆژنامەی "زەمان" حوسەین گولەرجە لەسەر گروپی فەتحوللا گولەن ئەمانە دەڵێم. ئەوانیش خۆیان دەتوانن لە دیمكوراتیزە كردنی توركیاو رۆژهەلاتی ناویندا رۆل بگێڕن. ئەوان هێزێكی گرنگیان هەیە، من ئەوان وەكو تەریقەت و جەماعەت نابینم، ئەوان بە تەنیا نە تەریقەتن و نە جەماعەتیشن، من پێم وایە كە ئەوان هەندێك لە رێكخستنێكی كۆمەڵگای مەدەنی و تەنانەت لە پارتییەك دەچن. رۆڵی ئەوان گرنگە. ئەگەر دوو هێزی دینامیكی هەول بدەن لەیەك بگەن و پشتیوانی لەیەكتر بكەن، لە توركیادا چەندین پرسی بنەرەتی چارەسەر دەكرێن. ئەمڕۆ پارتە سیاسیە بەرژەوەندییە پارێزەكان، ناتوانن پرسەكانی توركیا چارەسەر بكەن. یەكگرتنی ئێمە لەگەل ئیتیحادچیەكان مژاری قسە لە سەر كردن نییە. دەبێت لەو چەمكە لێپرسینەوە بكرێت، ئێمە یەكگرتن لەگەڵ لایەنگرانی گۆڕان و وەرچەرخان بۆ خۆمان بە بنەما دەگرین. لەسەر بنەمایەكی بەو شێوەیە، كاتێك دانوستان پێش بكەوێت پرسەكان چارەسەر دەبن و هێزە قەوارە پارێزەكانی رۆژهەلاتی ناوین تێكدەشكێن. ئەو كاتەش ئێمە دەتوانین بلێین، مۆدێرنیتەیەكی نوێ دادەمەزرێت.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
