ئۆجه‌لان: ‌ قڕكردنی كوردان‌ 85 ساڵە بێپسانەوە بەردەوامە و ئەمڕۆ بە دەستی ئاكەپە بەڕێوە دەچێ

Saturday, 05/02/2011, 12:00

ئۆجەلان لە 13. ساڵڕۆژی پیلانگێڕییە نێودەوڵەتیەكەدا، مێژووی قڕكردنی گەلیكوردی نرخاند. ئۆجەلان دەستنیشانی كرد كە قڕكردنی كوردان‌ 85 ساڵە بێپسانەوە بەردەوامە و ئەوڕۆ بە دەستی ئاكەپە بەڕێوە دەچێ. ئۆجەلان هەروەها سڵاوی ئاراستەی گەلی كورد لە ڕژهەڵاتی كوردستان و، بنەماڵەی ئەندامی پژاك حسێن خزری كرد و گوتی: پێوسیتە لەبەرامبەر لەسێدارەدانی خزری، هەموو لایەك وڵامدەرەوه بێت.
ڕێبەری گەلیكورد عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە دیداریدا لە گەڵ پارێزەرانی، بە بۆنەی 13. ساڵڕۆژی گەلەكۆمەی نێودەوڵەتی نرخاندنەكانی خۆی لە بارەی مێژووی لەناوبردنی گەلی كورد لە لایەن دەوڵەتی توركەوە دەربڕی و دەستنیشانی كرد كە مێژووی قڕكردنی كوردان لە توركیە، 15 ی شوباتی 1925 بە ‌‌هەوڵەكانی گێرەشێوێنی دژ بە شێخ سەعید دەستپێدەكات.
ئۆجەلان ئەم بابەتەی وەها ڕاڤە كرد: - ئەو مێژووە ئاشكرایە كە بە گێرەشێوێنییەك شێخ سەعید هان دەدەن و بەرەو پەتی سێدارەی دەبەن. لە 15ی شوباتی ساڵی 191925 دا ئەو پیلانگێڕییە لەدژی شێخ سەعید پێكدێت. دیسان لە 15ی شوباتدا منیان بە پیلانگێرییەك هێنایە توركیا. شێخ سەعید لە 29ی ژوئەندا لەسێدارە درا. وەك دەزاندرێ بڕیاری لەسێدارەدانی منیش 29 ژوون درا. 15ی شوباتی ساڵی 1925 لە كۆماری توركیادا سەرەتای مێژووی لەناوبردنی كوردانە و 85 ساڵ بەسەردا تێپەرییەوە، بەڵام تا ئێستاش سیاسەتی لەناوبردن بەشیوازی جۆراوجۆر بەردەوامە. كۆمەڵكوژی كوردان لە كۆمەڵكوژی ئەرمەنییەكان زۆر دژوارترە و بەردەوامە. سەرەڕای ئەمەش، كوردان هێشتا لەسەر پێن. ناتوانن كوردان لەناوبەرد. كورد هێشتا، درێژە بە هەبوونی خۆیان دەدەن. كۆمەڵكوژی دژ بە كوردان نەك تەنها لە ڕووی فیزیكییەوە، بەڵكوو لە ڕووی كولتوری، ئابوری، سیاسی، دینی و بەهەر شێوازێك بەرێوەدەچێت.
ئۆجەلان دەستنیشانی كرد، ئەم كۆمەڵكوژییە ئەمڕۆ بە سەركێشی دەسەڵادارانی ئاكەپە بەڕێوەدەبێت و وەها سەرنجی ڕاكێشایە سەر هێزە شاراوەكانی ئەمڕۆی توركیا: -ساڵی 1925 هێژمۆنی جەهەپە لە توركیا باڵا دەست بوو. كۆمەڵكوژكردنی كوردان بەئەوان دەستی پێكرد. بەڵام لە ساڵانی 2000 دا ئەوەی كە درێژە بە كۆمەڵكوژییەكان دەدات، ئاكەپەیە. بەواتایەكی تر نوێنەرایەتی بیستەكانی جەهەپە، ئەمڕۆ ئاكەپە دەیكات. ساڵانی 1950 دوای ئەندامییەتی توركیا لە ناتۆ، كۆمەڵكوژییەكان بەریبازی جۆراوجۆر و لەلایەن هێزئی زیاوازەوە درێژەیان پێدەدرێت. بە كودەتای 27ی مەی، گلادیۆی میلی و هێزی چەپگر لەناو بران. لەگەڵ ‌سەردەمی تانسۆ چلەریشدا، پێواژۆی گلادیۆی سەربەخۆ دەستیپێكرد و ساڵانی 2000 لەگەڵ سەردەمی ئاكە، گلادیۆی تایبەت كەوتە جموجۆڵ.
سەبارەت بە لەناوبردی ئەو لایەنەی گلادیۆ كە شەڕی ڕه دەكردوە ئۆجەلان گوتی: ساڵی 1999، بە هێنانی من بۆ توركیا لایەنی سەربەخۆی گلادیۆ كە لەهەموان زیاتر لەدژی ئێمە شەڕیان كرد، تێگەیشتن كە ئیدی پرسەكە بە ریبازی توندوتیژی چارەسەر ناكرێت. بەڵام ئەو لایەنە، لەناو بران.
ئۆجەلان لەو بارەو بەوشێوەیە بەردەوام بوو: لایەنی شەڕخواز لەناو گلادیۆی تایبەتدا بەجێ كران. ئیدی ئەو بابەتە ڕوونبۆوە. بەنەمای ئەمەس بە دیداری ئەردۆغان و بوش لە واشنتۆن داندرا. ئەوی ئەمرۆ دەكرێت، ئۆپەراسیۆنی گلادیۆی تیبەتی ئاكەپەیە دژ بە گلادیۆی سەربەخۆی چیلەر و سەرفەرمانداری ئەرتەشی ئەو كات، دۆغان گورەشە.
سەبارەت بە پیلانەكانیش دژ بە لایەنگرانی دیالۆگ، لە گەڵ ئیمڕاڵی ئۆجەلان وەها دووا: لە سەرەتای هێنان بۆ ئێرە، فەرماندارانی كە دەهاتن بۆ ئێرە دەیانوت؛ ئێمە دەتوانین پرسەكە بەیەكەوە چارەسەر بكەین. من لەو باوەڕەدام كە كە هێزێك ئەوانی ئاستەنگ كرد. دوای ئەمە ئاكەپە گەیشتە دەسەڵات و دواتر پێواژۆی لەناوبردنی ساڵانی 2002 تا 2004 دەستی پێكرد. كاتێك سیاسەتی لەناوبردن ئامانجەكانی نەپێكا، پرۆسەی دادگییكردنەكان دەستی پێكرد. دواتر لە ساڵی 2007 دا لە كۆبونەوەی حوكمەت و ئەرتەش لە كۆشكی دۆڵمە باخچەسی هەردوو لایەن دژ بە كوردان ڕیككەوتن.
ئۆجەلان هەروەها دەستنیشانی كرد كه سیاسەتی نوێی كۆمەڵكوژی لە ئارادایە و گوتی: ئاكەپە بە ئازادكردنی ئەندامانی حیزبوڵا و دامەزراندنی ئەرتەشێك لە مەلاكان، ئامادەكاری ئاواكردنی ئەرتەشێكی پشتیوان دەكات. ڕێبەری گەلی كورد عەبدوڵا ئۆجەلان لە تەوەرەیەكی تردا دەستنیشانی كرد كە حیزبوڵا پارچەیەكی بچوكە لە ڕێكخراوەیەكی بەرفراوان و قوڵ و بانگی وشیاری كرد لەبەرامبەر پیلانە شاراوەكان.
لەو بارەوە هەڵسەنگاندنیكی وەها دەكات: - ئێستا باس لە لێبوردن، بەسیاسیكردن و ڕێخۆشكردن دەكەن بۆ ئەو كوژەرانە. ئەمە بە چ واتائەك دێت؟ ئایا ئەمە ڕێكخستنێكی سیاسییە كە باس لە گۆڕان و وەرچەرخانی دەكرێت؟ لە كردارەكانیان بڕوانن، هەمیشە كوردانی ئازادیخوازیان كردۆتە ئامانج و كوشتویانن. ئەوانە ڕێكخستن نین، بەتەواوی بكوژ و پەنجە لەسەر پەلەپیتكەبوون بۆ لەناوبردنی كوردانی سیاسی. كاتێك من وتم، حەماسی كورد، باسم لەوە كردبوو و تیشكم خستبۆسەر ئەو مەترسیانە. بی ئەوەی ئەو سیاسەتە ببیتە مایەی تێگەیشتن، ئەو پیلانگێڕیانە چۆن دەتوانن پوچەڵ بكەنەوە؟ باس لە ژیتەمی پێشو و هی نوێ دەكەن، هەندێ نوسەر هەن، كە نازانم ئایا هەستیان بەو جیاوازییە كردووە یان نا، بەڵام بە ئەنقەست بیت یان لە ڕووی نەزانیانەوە دەتوانن ببنە ئمرازیكی ئەو پیلانانه. ڕاست نییە بلێین "حزبوڵا سێ چوار كەسن و نابێ جدی بگیرێن و خاوەن هێز نیین، حیزبوڵا تەنها پارچەیەكی بچوكە لەو ڕێكخراوە بەرفراوانە. ئەوەی گرینگە، دیتنی پیلانەكانە لە چوارچیوەی ئەو ڕێكخراوەیەدا.
سەبارەت بە پیلانگێرییەكانی ئاكەپە ئۆجەلان بەو شێوەیە لە هەڵسەنگاندنەكەی بەردەوام بوو:
- فەرموون ئەوە بەشیك لە ئەرتەش شەری ناوێت و بێزار بووە. بەهۆی ئەوەی ئاكەپە ناتوانیت بەو لایەنانە شەڕ بەڕیوەبەرێت، هێزی تایبەتی 50 هەزار كەسی ڕیكدەخات و ئەو كەسانە بە بەخششی، ملیار و نیوێك بەهەر یەكەیان بەخۆیانەوه دەبەستیتەوە. لە لایەكی تروە ئەرتەشێكی 15 هەزار مەلایی دەنێریتە كوردستان. ئەو مەلایانە بۆ ئەركێكی تایبەت نێردراون، ئاكەپە بە دامەزرندنی ئارتەشی تایبەت و مەلای تایبەت و هەروەها بەئازادفكردنی ئەندامانی حیزبوڵا هەوڵ دەدا كوردان لەناو بەرێ. لە زۆر شوێنی هەرێمەكە مەلا و ئەندامانی حیزبوڵا بەكار دێنێ.
دێرسیمیان لەناوبرد. ئێستاش هەوڵ دەدەن كوردبوونی هەرێمی دەرسیم بسڕنە. هەروەه الە ئۆپەراسیۆنەكانی ساڵی 2000 كە لەژێر ناوی كەجەكەدا بەریوەچوو، سیاسەتوانبانی كوردیان خستە زیندانەكانەوە، ئایا ئەوەی كە دەكرێ، بەواتای كۆمەڵكوژی فیزیكی، سیاسی و مەعنەویی نییە؟
ئۆجەلان هەروەها باسی لە مەترسییەكانیش كرد و گوتی: بۆ لەناوبردنی كوردان، گەلێك پیلانگێڕی لە گۆڕین. ئەو ڕێبازانەی وەگەڕیان خستووون‌ زۆر مەترسیدارن.
سەرەتا هەندێ سیاسەتوانی كوردیان وەكو لایەنگر و دژبەری شەڕ ڕاگەیاند و ویستیان ڕیزەكانیان پارچە بكەن، پیلانگیری لەو شێوەیان خستە گەڕ. بێگومان ئەو پیلانە‌ خۆی بە ئاكەپە سنوردار ناكات، بەڵكو ئاكەپە تەنها پارچەیەكی بچوكە لەو ڕیكخراوە. سەرێكی تا ئەمریكا درێژ دەبێتەوە. دەبێ هێزە بنچینەییەكانی ئەو رێكخراوەیە ببیندرێن.
رێبەری گەلی كورد عەبدوڵلا ئۆجەلان ئەوەی دەستنیشان كرد كە ئەو رووداوانەی كەوا لە مانگی مارسدا روودەدەن روودگەلی یەكلاییكەرەوەن.. ئۆجەلان ئەوەشی خستەڕوو كە ئەو بانگەوازی بۆ شەڕ ناكات و داوای لەدەوڵەتیش كرد كە بەرپرسیارێتی خۆی بەجێبێنیت و گووتی: "ئەگەر وەكو میسر لەئامەدیش گەل چەندین رۆژ گۆڕەپان و كۆلانەكان بەجێنەهێڵن و داخوازییەكانی خۆیان بخەنەڕوو، ئەوا ئەوكاتە ئاشتی دێتەدی"
رێبەری گەلی كورد عەبدوڵڵا ئۆجەلان هەڵسەنگاندنی سەبارەت بە چارەسەركردنی پرسی كورد و رووداوەكانی میسر و كاریگەرییەكانی لەسەر رۆژهەلاتی ناوین كرد و ئەوەی خستە ڕوو كە دیدارەكان لەگەڵ شاندەكەی دەوڵەت بەردەوام دەكات و دەستنیشانیشی كرد كە هەوڵدانەكانی ئەو بۆ چارەسەری كەم نەبۆتەوە، بەڵام دەبێت دەوڵەتیش لەم پێواژۆیەدا بەرپرسیارێتی خۆی بەجێبێنێت.
ئۆجەلان ئەوەشی بەبیرهێنایەوە كە مانگی مارس لە پێواژۆی داهاتوودا یەكلاییكەرەوەیە و گووتی:" لەمانگی مارسدا ئەوە بەدیار دەكەوێت كە ئایا پێواژۆیەكە بە ئەرێنی بەڕێوە دەچێت یان بەبنبەستی دەگات. بەهۆی هەلومەرجی خۆمەوە من ناتوانم لێرە دیدار ئەنجام بدەم. من دەتوانم بە نموونەیەك رەوشەكە راڤە بكەم: حەوزێك هەیە و ئاوی تێدا نییە، بە من دەڵێن؛ لەم حەوزە بێ ئاوەدا مەلەوانی بكە. من لەحەوزێكی بێ ئاودا چۆن مەلەوانی بكەم؟ لەو هەلومەرجەی لە ئارادایە من ناتوانم رۆڵی خۆم بۆ چارەسەری بگێڕم. با كەس چاوەڕوانییەكی وەهای نەبێت، ئەمە راستیش نییە. ئەگەر ئەو هەوڵدانانەی ئێمە بێ ئەنجام بمێننەوە، ئەوا چارەسەریش بەدینایەت. لەرەوشێكی وەهادا دەكرێ چ رووبدات، من پێشتر باسم لێیهوە كردبوو. ئەو لێدوانانەی كەوا سەبارەت بە مانگی مارسدا كردبووم، بانگەوازیی نیین بۆ شەڕ."
ئۆجەلان دەستنیشانی كرد كە سەرۆككۆماری ئێراق دەتوانێ لەچارەسەری پرسی كورددا رۆڵی خۆی ببینێت.
ئۆجەلان پێواژۆی ئاگربەستەكەی ساڵی 1993شی بەبیرهێنایەوە و گووتی:" تاڵەبانی چەند ساڵێك پێش ئێستا گووتبووی؛ چارەسەری لە باشوور بەچارەسەری لە باكوورەوە پەیوەستە. ئەوا ئەم رەوشە لەرۆژی ئەمڕۆدا وەكو رەوشی میسرە. هەروەك چۆن گۆڕانكاری رژێمەكانی هەرێمەكە پەیوەستە بە گۆڕانكاری ‌رژێمی میسر، چارەسەركردنی پرسی كورد لەباشووریش پەیوەستە بە چارەسەركردنی پرسی كورد لە باكووردا. هەربۆیە باكوور میسری عەرەبەكانە."
ئۆجەلان ئاماژەی بە گرنگیی لایەنی ئاسایشی و دیموكراتیكبوون لە چارەسەركردنی پرسی كورددا كرد و بەمشێوەیە خۆپاراستنی رەواشی وەها شرۆڤە كرد:" چەمكی خۆپاراستنی رەوا بە واتای رێكخستنكردنی گەل لەهەموو رووێكەوە دێت، هەربۆیە پێویستە ئەو چەمكی خۆپاراستنە پێشبخرێت كەوا گەلیش شوێنێ خۆی تێدا بگرێت. دەبێت ئەمە وەكو هێزێكی چەكداری نەبێتە مایەی تێگەیشتن."
ئۆجەلان چالاكییە جەماوەرییەكانی گەلیشی وەكو شێوازێكی خۆپاراستن بەناوكرد و سەرهەڵدانەكەی گەلی میسریشی بە نموونە هێنایەوە و گووتی:" ئەگەر وەكو میسر لە ئامەدیش گەل چەندین رۆژ كۆڵان و گۆڕەپانەكان بەجێنەهێڵن و داخوازییەكانی خۆیان بخەنەڕوو، ئەوكاتە ئاشتی دێتەدی، ئەوكاتە ئەردۆغانیش ناچار دەبێت داوای چارەسەركردنی پرسی كورد بكات. خۆی لە ئامەد دەرفەتی ئەوەش هەیە كەوا بە ملیۆنان كەس كۆببنەوە. ئەم شێوازە خۆپاراستنی رەوایە. من لێرەدا گەل ناوروژێنم. من لەرێگای ئاشتیانەی چارەسەری دەگەڕێم."
ئۆجەلان ئەوەی دەستنیشان كرد كە ئەو رەوشەی میسر و تونس لەئارادایە، شرۆڤە و دەستنیشانكردنەكانی ئەوی لەسەر رۆژهەڵاتی ناوین كە لە بەرگرینامەكانیدا كردوونی، پشتراستی كردۆتەوه و ئاماژەی بە گرنگێتی كۆنفیدرالیزمی دیموكراتی كرد و گووتی:" من پێشتریش گووتبووم؛ رژێمە دیكتاتۆرەكانی رۆژهەڵاتی ناوین دەكرێ بە كۆنفیدرالیزمی دیموكراتی هەڵوەشێنرێنەوە. كۆنفیدرالیزمی دیموكراتی تاكە چارەسەرییە. سەرەتای مانگی مارس بە واتای سەرهەڵدان نایەت. بەپێچەوانەوە ئامانجی ئێمە ئەوەیەكە پرسی كورد بەرێگای دیموكراتی و ئاشتیانە چارەسەر بكرێ. ئەگەر رێگاكانی ئاشتی بنبەست ببێت، ئەوا توندوتیژی زیاتر دەبێت. ئەم رەوشە دەكرێ رێگا لەبەردەم قۆناخی جودابوونەوەش بكاتەوه. ‌بۆ ئەوەی چەكەكان بەلاوه ‌بنێرن، دەبێت رێ لەبەردەم شێوازی دیموكراتیی بكرێتەوه. من پێش ئێستا نموونەی ئەو كچە ماردینییەم دابوو، كەوا لەلایەن دووسەد كەسەوە دەستدرێژی كرابووە سەری، هیچ دەستدرێژیكارێك سزا نەدرا. لە شەخسی ئەو كچەدا سووكایەتی بە هەموو ژنانی كورد كرا. ئەم سیاسهتە لەزۆر دەڤەردا بەڕێوەدەبرێت."
ئۆجەلان هەڵبژاردنەكانی مانگی حوزەیرانی داهاتووی هەڵسەنگاند و سەرنجی ڕاكیسایە سەر گرینگی بەرەی یەكیەتی دێموكراتیك. هەروەها لەپێناو برەودان بە سیاسەتی دێموكراتیك، ئاماژەی بە گرینگی كردنەوەی ئاكادیمیای سیاسەت كرد. ڕێبەری گەلی كورد عەبدوڵا ئۆجەلان سەبارەت بە هەڵبژاردنەكانی مانگی حوزەیرانی لە توركیا گوتی: كوردان بەڕێگای پاڵێوراوی سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردنەكە دەبێت. چونكە ئەگەر لە چوارجیوەی پارتییەكدا بەشداری بكەن و ڕیژەی لەسەدا دەی هەڵبژاردنەكانیش تێپەرێنێ، بەڵام ڕێگایان پێ دەگرن. گرینگە، كەسانی خۆپێڵدراو، خاوەن كەسایەتییەكی زانا و شیاو بن. دەتوانن لە چوارچیوەی بەرەیەكی دیموكراتیكی نەتەوەیی بەشداری هەڵبژارنەكە ببن.
ئاماژەی بە گرینگی سیاسەتی دێموكراتیك كرد و گوتی، پێویستە لە ئاكادیمییەكانی سیاسەتدا، تیكۆشانی مێژووی كۆمەڵایەتی، هونەر و وێژەیی پێشبخرێت. ئۆجەلان بانگەوازی لە كوردان كرد، كە مێژووی خۆیان باش بناسن و سەرنجی ڕاكێشایە سەر ئەو خاڵانە: - تەنها بە خاوەندەركەوتن لە كوردایەتی بەس نییە. كوردان پێویستە مێژوو ڕاستی خۆیان بەباشی بناسن. لە ساڵی 1966 و 67 دا كاتیك لە دەبیرستان دەمخوین، یەكەم جارم بوو‌ گوێم لە گۆرانییەكانی ئارام تیگران گرت، لەو كاتەوە خاوەنداری لە كوردبوونی خۆم دەكەم.
ڕێبەری گەلی كورد عەبدوڵا ئۆجەلان باسی لە تیكۆشانی ئازادی ژنانیش كرد و گوتی: -ژنان دەتوانن پێشەنگایەتی و نوێنەرایەتی بەسەردەمكردنی ڕۆژهەڵاتی ناوین بكەن. ئەوەی گرینگە ئاواكردنی ئەو نوێنەرایەتییەیە. ئاواكردنی نوێنەرایەتی خوداوەندەكان دوای هەزاران ساڵ، زۆر گرینگە. ئەگەر ژنان خۆیان بگەیەننە ئاستی ئەو بەرێوەبەرایەتییە، ئەو كات بەهێز دەبێت و ژیانیس واتادارتر دەكات. لەو چوارچێوەیەدا ژنانی كورد بە تێكۆشانیان دەتوانن پێشەنگایەتی ژنانی ڕۆژهەڵاتی ناوین بكەن.