ئۆجەلان: قۆناغی نوێ، قۆناغی هەبوون و ئازادیی گەلی كوردە
Saturday, 03/04/2010, 12:00
ڕێبەری گەلی كورد عەبدوڵڵا ئۆجەلان لەدیداری هەفتانەیدا لەگەڵ پارێزەرانی هۆشداری دایە كوردان و گووتی: پیلانێكی مەزن لەسەر كوردان بەڕێوەدەچێ و، ئامانجی پیلانەكە هەموو كوردستانه. ئۆجەلان سەبارەت بە قۆناخی نوێش پێناسەیەكی وەهای كرد: قۆناخی نوێ قۆناخی مسۆگەركردنی هەبوون و ئازادیی كوردانە. ڕێبەری گەلی كورد عەبدوڵڵا ئۆجەلان، له دیداری ڕۆژی چوارشەممەی ڕابردوودا لە گەڵ پارێزەرانی، هەڵسەنگاندنی ئەمجارەی خۆی دیاری شۆڕشگێڕی تورك ماهیر چایان و هەڤاڵانی كرد.
لەبیرەوەری 40مین ساڵیادی كۆمەڵكوژكردنی چایان و هەڤاڵانی ئەودا، ئۆجەلان بانگەوازیی لە هێزە شۆڕشگێڕەكانی تورك كرد و گووتی: دامەزراندنی تەڤگەرەكەی ئێمە تا ڕادەیەك وەڵامدانەوەیەك بوو، بۆ كومەڵكوژیی ئەو هەڤاڵانە. تا ڕادەیەك لە ناو كەشوهەوای ئەو كۆمەڵكوژییەدا ئێمە كەوتینە ناو تێكۆشانەوە. من پێشتریش گووتبووم؛ من تێكۆشانی خۆمان وەكو سێ قۆناخ لەیەك جودا دەكەمەوە. هەریەك لەو قۆناخانە نزیكەی ده ساڵ بەردەوام بوو. قۆناخی یەكەم لە ساڵی 1973وە دەستی پێكرد، لهم رێكەوتەوە بڕیاری دامەزراندنی گرووپی سەربەخۆ هەبوو. ئەو قۆناغە تا ساڵی 1984 بەردەوام بوو. قۆناغ 1984 تا 1993 ش قۆناغی دووەمە. ئەو قۆناغەی كە لە ساڵی 1993وە دەستی پێكرد و، تا ساڵی 2002/2003 بەردەوام بوو، قۆناغی سێیەمە. دەبووایە من ئەو كاتە كۆتاییم بەو قۆناخە بهێنابایه، بەڵام لەبەر هەندێك هۆكار تا ئەمڕۆش بەردەوام بوو.
ئۆجەلان بەبیری هێنایەوە كە ئەو به هەڵوێستێكی نەرم لە بابەتی ئاشتی و چارەسەری نزیك دەبێتەوه، جاربەجار ڕووبەڕووی ڕەخنەش دەبێتەوە و، سەرنجی راكێشایە سەر مەترسییەكانی ئەو قۆناخە. ئۆجەلان ڕایگەیاند ئەو لەبەرامبەر سیاسەتی تەسفییەكارانەی دەوڵەتدا، هەمیشە چارەسەریی خستۆتەڕوو و، هەڵسەنگاندنی خۆی لەمبارەیەوە وەها ڕوون كردەوە: من دەخوازم هەموو كەسێك ئەوە بزانێت كە قۆناخی سێیەم كۆتایی پێهاتووە. گەمەیەكی مەزن هەیە. پیلانگێڕییەكە مەزنە و هەموو كوردان دەكاتە ئامانج. من نامەیەكم ناردبوو، نامەكە گەیشتووه. دەبووایە تا ئێستا وەڵامی ئەو نامەیە بدرابایەوه، بەڵام تائێستا نەدراوەتەوه. لەوانەیە وەڵامیش درابێتەوه، بەڵام نەیاندابێتە من، لەوانەیە هێزێك هەبێ و ئاستەنگی دروستبكات، ئەو هێزە دەستی بەسەر ئەو نامەیەدا گرتبێت. ئەو هێزە هێزی تەسفیەكاری دژ بە چارەسەرییە. ئەگهر ئەوان ئەوەندە بەهێز بن، ئەوا ڕەوشەكە جددیە. ئەوان كەی بیانەوێ دەتوانن منیش بكوژن. منیش لێرە نە دەتوانم فەرمان بە كەس بدەم، نە دەشتوانم كەس بەڕێوە ببەم و ڕێبەرایەتیی كرداری بكەم. قۆناخی نوێ قۆناخی پاراستنی هەبوونی كورد و، بهدیهێنانی ئازادیی كوردانە. لەمەو دوا كوردان خۆیان بڕیاڕی خۆیان دەدەن. ئۆجەلان جارێكی دیكە بەبیری هێنایەوه كە لەگەڵ دەستپێكردنی قۆناخی سێیەمدا، ئیدی خۆی تێكەڵ بەهیچ شتێك ناكات و وەها قسەی كرد: بەڵام ئەگەر دەوڵەت بێت و پێم بڵیت 'ئێمە پرۆژەی تۆ بۆ چارەسەریی دێموكراتیك و ئاشتیانە پەسەند دەكەین'، ئەو كاتە قۆناغی دانوستاندن دەستپێدەكات. تا ئێستا وەڵامی نامەكانی من سەبارەت بە چارەسەریی ئاشتیانه نەدراوەتەوە. بێگومان ئەمە هیچ واتایەكی نییه.
ئۆجەلان سەبارەت بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی ئێراق و باشووری كوردستانیش هەڵسەنگاندنی كرد و، لەسەر ئەو پیلانانەی دژ بە كوردان بەڕێوە دەچن، هۆشداری دا و گووتی: لەوانەیە لەگەڵ ئەنجامەكانی هەڵبژاردندا، لە ئێراق پێواژۆیەكی تەسفیەكردن دەستپێبكات. من هۆشداری دەدەم. ئەگەر لە ئێراق عەرەبە نەتەوەپەرستەكان بەهێز ببن، ئەوا دەتوانن كۆمەڵكوژییەكی مەزنتر لە كۆمەڵكوژییەكەی هەڵەبجە ئەنجام بدەن. من جارێكی تر ئەو هۆشدارییە دەدەم؛ نەك هەر هەڵەبجەیەك، دەتوانن دە هەڵەبجەی تر ئەنجام بدەن. دەتوانن یەك لە دوای یەك هەموو شتێكتان لێ بستێننەوه. لەوانەیە كورد كەركوك لە دەست بدەن، نە تەنیا كەركوك، لەوانەیە هەولێر و سلێمانیش لەدەست بدەن. تۆ لە كاتی خۆیدا هیچ شتێكی پێویست ئەنجام نادەی و، ئێستاش گازەندە لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان دەكەی، ئەمە وا نابێت.
ئۆجەلان پێشنیارێكی وەهای بۆ هێز و لایەنەكانی باشووری كوردستان كرد: وەكوو فەلەستینییەكان، دەبێت ئێوەش لەگەڵ كوردانی باكوور، ئەنجوومەنێكی نەتەوەیی، بەڕێوەبەرایەتییەكی نەتەوەیی و، هێزێكی پاراستنی نەتەوەیی دابمەزرێنن. ئەگەر ئەمە ئەنجام بدرێت، ئەوا دەكرێ گەلێك شت ڕزگار بكرێت. ڕێبەری گەلی كورد سەبارەت بە گەلی كورد لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێرانیش ئەم پێشنیازەی كرد: گەلەكەمان لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران، دەتوانێ لەهەرێمی زاگرۆس پاراستنی پێویستی خۆی دەستەبەر بكات. پیلانگێڕییەكە مەزنه و سەرتاپاییه و، ئامانجەكەی هەموو كوردستانه. لە پشت ئەو پیلانگێڕییە لە مریكا و ناتۆ هەن. با كەس پشتی خۆی بە ئا‌مریكا گهرم نەكاتەوە. پێویستە هەموو لایەنەكانی پیلانگێڕییەكە ببینن. ئەوان ڕێگە بە درووستكردنی هیچ شتێك كورد نادەن. با بە ڕووخساری دەرەوەی ئاكەپە نەخەڵەتێن، با ڕووی شاراوەی ئەو ببینن. ڕێبەری گەلی كورد عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە تەوەرەی قۆناغەكانی تەڤگەری ئازادیدا، ڕوونی كردەوە كە قۆناغی یەكەم لە نێوان ساڵەكانی73 تا 84، قۆناغی پرسی نەتەوەیی بوو. هەروەها دەستنیشانی كرد كە ئەوان خاوەن فكری ڕێكخستنبوونێكی جیاواز بوون و، بە بیری هێنایەوە كە دوای كوودەتای سەربازیی 1980ش بڕیاری تێكۆشانی چەكداریان گرت.
ئۆجەلان سەبارەت بە قۆناغی دووەمین كە بە ساڵەكانی 84 هەتا93 ی دەستنیشان دەكات، ڕایگەیاند كە لەو قۆناغەدا شەڕ و پێكدادان زیاد بوون، بەڵام گەڕان بە دوای چارەسەریشدا، لەو كاتەوە دەستی پێكرد.
ئەمەو ڕێبەری گەلی كورد قۆناغی سێهەمینی وەها ڕوون كردەوە:
من لە 93وە هەتا 2002ش، وەكوو قۆناغی سێهەمین بە ناو دەكەم. لە بارەی ئەو قۆناغەدا دەڵێم، 'قۆناغی پاكتاوكردن و چارەسەری'. قۆناغی سێهەمین بە ئۆزال و، بە ناوبژیوانیی تاڵەبانی دەستیپێكرد و، پاشان بە ئەربەكان و ئەجەڤیت بەردەوام بوو. لەو قۆناغەدا كە دەرفەتی چارەسەری هەبوو، سەرجەم مخاتبەكان یەك بە یەك پاكتاو كران. كێ ویستی ئەو پرسە چارەسەر بكات، تەسفیە كرا. ئۆزال پاكتاو كرا. ترۆری دژ بە ئەویش ئاشكرایه، له ساڵی 2002 دا كاتێك ئاكەپە دەسەڵاتی گرتە دەست، من نامەیەكم بۆ عەبدوڵڵا گیول نووسی. هیچ وەڵامێكم وەرنەگرت. من بۆ ئەردۆغانیشم نووسی. ئەوەش دەزانرێ كە من، لە سەر ناوی 'كرانەوە'، نەخشەی ڕێم لە160 لاپەڕەدا ئامادە كرد و، ڕادەستی كاربەدەستانم كرد. نامەی تریش هەن كە من دواتر نووسیمن، بەڵام من تا ئێستاش هیچ وەڵامێكم وەرنەگرتووە. ڕێبەری گەلی كورد عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە بارەی هەندێ هەنگاوی دوای ساڵی 2007یش ووتی: ئاشكرا بوو كە هەنگاوی ئاكەپە، 'كرانەوه'ی ساختەیه. ئۆجەلان ڕایگەیاند كە 'كرانەوەی كورد' بۆتە 'كرانەوەی ڕۆمەكان' و ووتی: ئاكەپە ناوی هەر شتێك بێ ناوەرۆك دەكات.
ڕێبەری گەلی كورد هەروەها تیشكی خستە سەر بەرهەمەكانی ناتۆ-گلادۆ و ڕایگەیاند كە ژیتەم و ئەرگەنەكۆن، تا ئێستاش لە سەر كارن و، وەها بەردەوام بوو: بۆچی ناتوانن بە دوایاندا بچن؟ خۆ لە خۆ نەیانتوانی بە دوای تیرۆری ئۆزالیشدا بچن. بۆچی ئەمە ڕوون ناكەنەوە. بۆچی مردنی ئۆزال ڕوون ناكەنەوە؟ من شیمانە ناكەم پاكتاوكردنی ئۆزال ڕوون بكەنەوە. هەتا پاكتاوكردنی ئۆزال ڕوون نەكەنەوە، ناتوانن هیچ كرانەوەیەك پێك بێنن و، ڕێگەی ئەمەش نادەن. ڕیشەی ئەوان قووڵە. زهنیەتێكی ووشكی فاشیستە.
ڕێبەری گەلی كورد عەبدوڵڵا ئۆجەلان، لە تەوەرەیەكی تردا سەبارەت بە هەمواركردنی دەستوری توركیا ووتی: ئاكەپە پێش لەوەی گۆڕانكاری لەدەستوردا بكات، پێویستە دوو شت ئەنجام بدات. ئۆجەلان لەو ڕووەوە بەم شێوەیه قسەی كرد: هەوڵەكانی ئاكەپە، لە دڵەوە نین. ئەگەر وا بێت، ئەو كات پێش لە هەمواركردنی دەستوور، پێویستە ڕێژەی بەربەستی هەڵبژاردنەكان كەم بكاتەوە و، دێموكراسی لەناو پارتییەكەیدا پێشبخات. بەڵام ئەوە ناكات. ئاكەپە لەژێر ناوی ''گۆڕینی دهستوری بنچینەیی''دا، دەیهەوێ خۆی لە كێشەكان ڕزگار بكات. ئەگەر بێت و ڕێژەی بەندی هەڵبژاردنەكان كەمبكاتەوە، ئەو كات ڕێ لەبەردەم موداخەلەیەكی دێموكراتیانە دەبێتەوە، دێموكراسی پێشدەكەوێت و ئەوەش لەگەڵ خۆیدا زۆر شتی گرنگ دەخوڵقێنێ. ئایا ئاكەپە ناتوانێ ئەو كارە بكات؟ بەڵێ دەتوانێ، بەڵام نایكات. له بەر ئەوەی ڕێككەوتووە. ئێستاش بەدوای دەردەكانییدا وێڵه. هەوڵ دەدات خۆی ڕزگار بكات. پیلانگێڕییەكە قووڵە؛ ڕیشەكەی لەدەرەوەیە و، لە ناوەوەش یارمەتیدەریان هەن كە نایانەوێ چارەسەری پێشبكەوێت. ئا‌مریكا له پشت ئەو كارەوەیە.
ڕێبەری گەلی كورد هەروەها ئەو دانوساندنانەشی هەڵسەنگاند كە سەبارەت بە دەستوور دەكرێن و لەو بارەوە ووتی: لە ڕاستیدا لە پشت ئەو دانوساندنانە، شەڕی بەرەی نەژادپەرستانی سێكۆلاریست كە نوێنەرایەتیی كا‌پیتالیزمی دەوڵەت دەكەن و، بەرەی كۆنەپارێزانی فاشیست هەن، كە ناوەندەكەیان كۆنیا و قەیسەرییە و، تەنها بە گەمەكانیان لەسەر قاغەز ساڵانە40 میلۆن دۆلار قازانج دەكەن و، نوێنەرایەتی سەرمایەی كاپیتالیست دەكەن. ئێمە لە شەڕی نێوان ئەواندا، لایەن ناگرین. ڕاستییەكەی ئەوەیە كە ئاكەپه و ئەردۆغان، ئاستەنگی هەرە مەزنن لەبەردەم پێشكەوتنی دێموكراسیدا. كاریگەریی مەهەپە و جەهەپە كەمە. ئەو دوو لایەنە فاشیستی نەتەوەپەرست و نەژادپەرستن، بەڵام ئاكەپە فاشیستێكی كاپیتالیستییه.
ئۆجەلان پاكەتی گۆڕانی لە دەستووردا، وەكوو 'دەستووری ئاكەپه' نرخاند و ووتی: ئەوڕۆ وا پێ دەچێ كە ڕەوشی1918 سەرلەنوێ پێك بێتەوە. دوای پرۆسەی 1916 و 1920، دەستووری بنچیەیی1921 نووسرا. پاشان لە جێگای پێشخستن و دیموكراتیزەبوون، بە دەستووری بنچینەیی 1924، دەستووری 1921 بە تەواوی بەلاوە نرا. لە دەستووری بنچینەیی 1924دا، نكۆڵیكردنی كوردان هەیە. خۆ لە خۆ دواتریش دەستووریان گۆڕی بە دەستوورێكی بنچیەنیی ئۆلیگارشیك و بیرۆكراتیك. ئێستاش گۆڕیویانە بە دەستووری ئاكەپە. من وەكوو 'دەستووری بنچینەیی ئاكەپە'ی بەناو دەكەم. ئێستاش بە دەستووری بنچینەیی ئاكەپە، نكۆڵیكردن لە كوردان درێژەی هەیە. من دەڵێم 'دەستووری بنچینەیی دێموكراتیك'. بە دەستووری پیلانگێڕئامێز نابێت. من دەڵێم وەرن ئێمە دەستووری بنچینەیی 1921، بخەینەوە ڕۆژەڤەوە. ئۆجەلان بە بیری هێنایەوە كە لایەنی سەرمایەداریش لایەنگری كەمكردنەوەی ڕێژەی بەربەستی هەڵبژاردنن و وەها كۆتایی بە لێدوانەكەی هێنا: بەدەپە دەتوانێ بەرەی دێموكراتیك بۆ دەستووری بنچینەیی ڕابگەیەنێ. پارتی ڕەنج و دیموكراسی ئەدەپه دامەزرا. خەباتی پارتی چەتر هەیە. درووشمی من 'نا بۆ دەستووری پیلانگێڕان، بەڵێ بۆ دەستوورێكی دێموكراتیك'ە. من بۆ دەستوورێكی بنچینەیی دێموكراتیك، 'ڕێككەوتننامەی دەستووری بنچینەیی دێموكراتیك و، ئەنجومەنێك بۆ ئەو مەبەستە پێشنیار دەكەم. دەشێ ئەو ئەنجوومەنه، لە500 كەس پێك بێ و، لە7 هەرێم و لە هەموو لایەنەكانەوه بەشداربوون هەبێ. تەنها بەو شێوەیه، دەكرێ دەستووری بنچینەیی دێموكراتیك ئامادە بكرێ.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
