نامەیەکی کراوە بۆ پەڕلەمانتارانی هەرێمی کوردستان

Saturday, 15/06/2013, 12:00

بەڕێز پەرلەمانتاری هەرێمی کوردستان

دەزانم ئێوەی بەڕێز لەم دەم‌و ڕۆژەدا زۆر سەرقاڵ‌و مەشغوڵن بەڵام ئێوە گەر بە ناویش بێ نوێنەری خەڵکی کوردستانن‌، جا ڕوخسەت بدەن وەکو هاووڵاتیەکی کوردستان ڕوی قسەتان لێ بکەم.

ماوەیەکە مەسەلەی دەستورو هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم‌ هەمو کەسی سەرقاڵ کردوە، نەک هەر ئێوەی بەڕێز‌و ئەو حیزب‌و ڕێکخراوانەش کە ئێوە ئەندامن تیایاندا.
ناوەناو مرۆڤ گوێ‌ی لە هەندێ شت دەبێ لە هەندێکتان, جا چ بە شێوەی تەسریحات لە میدیا بێت یاخود چالاکی‌کردن بێت، بۆ نمونە بەشداری‌کردن لە حەملەی ناونوسین‌و ئیمزاکردن.

سەرچاوەی زانیاری‌و ئیلهامتان:

پرسیارەکە ئەوەیە ئایا ئێوەی ئەندام پەرلەمان، کە لە جێگاو مەکانەتێکی گەورەی مەسئولیەت دان، پشت بە چ دەلیل‌و چ شێکردنەوەیەک دەبەستن ‌و تا چ ڕاددەیەک ئەو شێکردنەوانە مەوزوعی‌و واقیعی‌و ڕاستن.
لە بەر ئەوەی بۆچون‌و قەراری ئێوە لەم کاتەی کوردستان زۆر حەساسەو کاریگەری گەورەی لە سەر ئێستاو دواڕۆژی کوردستان دەبێ، زۆر گرنگە ئەساسی حوکم دان‌و قەراردانتان ساغ‌و سەلیم بێ‌و خەڵکی کوردستانیش بە شیوەیەکی شەفافانە ئاگاداری ئەوە بێ، کە ئێوە بە چ پێوەرێک بڕیارێکی وا چارەنوسساز دەدەن، لە جیاتی سەفقەی سیاسی "ما وراو الکوالیس".

ئێمە وەک هاوڵاتیانی هەرێم بە گشتی نازانین ئێوە لە ڕاستی دا وە لە نێو خۆتان چی دەڵێن‌و چۆن بیر دەکەنەوە، بەڵام ئەوەندە دەبینین کە لە میدیاکان دو جۆر باس بە ناو خەڵک دا بڵاو دەکرێتەوە. یەکەمیان تەسریحاتی هەندێک لە ئەندامانی حیزبەکانە، وە دوەمیان وتارو ڕادەربڕینە لە لایەن هەندێک کەسی وەکو ڕۆژنامەنوس‌و سیاسی‌و ئەوانەی کە لەم سەردەمەدا ڕووناکبیریان پێ دەگوترێ .

لەو کەین‌و بەینەدا شتێک زۆر بە زەقی خۆی نیشان دەدا، ئەویش ئەوەیە، کە لە میدیای ئەهلی، کە بە سەربەخۆ ناودەبردرێ، بڕێکی زۆر لە دەلیل‌و بۆچوونی هەڵە بە شیوەیەکی دیماگۆگیانە دەخرێتە بەردەمی هاووڵاتیانی کوردستان‌و لە ناو خەڵک بڵاو دەکرێتەوە. وا بۆ هاوڵاتیانی کوردستان وێنا دەکرێ کە ئەوەی ئەوان باسی دەکەن ڕاستی حاشاهەڵنەگرن. ئەمەش پێویستی بە ووردبوونەوە هەیە، ئاخۆ تا چ ڕاددەیەک وایەو تا چ راددەیەکیش نا.

میدیای ئەهلی‌و بە ناو سەربەخۆ, کە لە لایەن مافیایەکی سلێمانی کۆنترۆل کراوە, لە جیاتی کاری ڕۆژنامەوانی مەوزوعی‌و بێ لایەنانە بە شێوازی کامپێینی سیاسی‌و هێرش‌ بەرانە شەوو ڕۆژ خەریکی گەرم کردنی ئاشی ئەم پڕۆپاگەندەیەن، کە ئەمەش پێچەوانەی ئەرکی میدیایە.
گەیاندنی زانیاری‌و دەنگ‌و باس بە خەڵک یەکێکە لە رەکیزە ئەساسیەکانی دیموکراتی وە بناغەی تێگەیشتن‌و هەڵسەنگاندن‌و قەراردانە.
جا گەر میدیا، ئەو گەیاندنە‌ی دەنگ‌و با‌س‌و زانیاریەکان بە ئەمانەتەوە نەکا، گەر ئەو میدیایە لە لایەن چەند کەسێکەوە ئیحتیکار کرابێ، وەکو ئەوەی ئێستا دەی بینین، ئەوا گەورەترین مەرج بۆ بڕیاردانی دیموکراسیانە لە ناو کۆمەڵگا دەبێتە مەهزەلە. ئەو کاتە هەمو داواکاریەکانی ئەو کەسانە، کە ئەوان دیموکراتی زیاتریان دەوێ دەبێ بە مەسرەحیەکی درۆزنانە.
کاتێک تاکێکی کوردستان قەرار دەدات دەنگ بە چی‌و بە کێ بدا، وەکو هەنگاوی یەکەم پێویستی بە زانیاری مەوزوعیە دەربارەی ڕوداوو بابەتەکان. گەر زانیاریەکان بە چەواشەکردن‌و شیواندراوی بگەیەنرێن بە هاووڵاتی، ئەوا بێ گومان قەراردانی تاک لە سەر ئەساسێکی هەڵە دەبێ‌و بەمەش لە جیاتی پرۆسەیەکی دیموکراتی‌و قەراری ساغ‌و سەلیم شێواندن‌و دیماگۆگیەت خۆی پان دەکاتەوە لە ناو ئەو کۆمەلگایەی لە مەڕ ئێمە.

گرفتی تەشخیسی هەڵەو دوایش عیلاجی هەڵە:

زۆر بەرچاوو دیارە کە هەموو ئەو بۆچوون‌و شێکردنەوانەی کە دەردەبڕرێن بەوەوە دەست پێ دەکەن کە دەڵێن لە "ووڵاتانی تر" واو وایە‌و بۆیە ئێمەش لە کوردستان دەبێ واو وا بکەین. ئەو ووڵاتانەی کە ئەوانیش باسی دەکەن نەک فەڵەستین‌و ئەفغانستان‌و سۆمالیاو باشوری سودانن، کە ڕەنگە تۆزێک جێگای بەراوردکردن بن بە کوردستان، بەڵکو یەکسەر بە بەریتانیاو فەڕەنساو ووڵاتانی ئەو عەیارە دەست پێ دەکەن.

هەڵەی یەکەم‌و لە "هەمان کات گەورەترین هەڵە‌ش" لەم دەلیلانە ئەوەیە کە کوردستان بە "ووڵات" حیساب دەکەن وە ووڵاتیش بە مانای "دەوڵەت".

ئەو ووڵاتانەی کە ئەوان بە نمونە دەی هێننەوە, ئەوا پێش هەموو جیاوازیەکانی تر یەک جیاوازی گەورەیان هەیە, ئەویش ئەوانە وەکو "دەوڵەت"ی سەربەخۆ ئەندامن لە ڕێکخراوی "UN".
ئەم دەوڵەتانە بە پێ‌ی یاسای نێو دەوڵەتی سەروەریان پارێزراوەو هەرچیەک لە ناوەخۆی ئەو ووڵاتانە ڕووبدا، کەس وە هیچ ووڵاتێکی تر مافی ئەوەی نیە دەست لە کاروباری ئەو ووڵاتانە وەربدا، جا پەلاماردنی عەسکەری یان داگیرکردنی ئەو ووڵاتانەش هەرهیچ.
بۆ نمونە میسر لە ناوەوە لە هەڵکوڵان دابو بەڵام هەرگیز بون‌و ناسنامەی گەل‌و دەوڵەتی میسر لە ژێر پرسیارو هەڕەشە نەبو.

زۆربەی ئەو "دەوڵەتانە" بەشێکن لە سیستەمێکی عەسکەری وەکو ناتۆ. یاخود هاوپەیمانن لە گەڵ هێزێکی تری بە دەسەڵات وەکو ئیسرائیل لە گەڵ ئەمریکا وە یا کۆنە ووڵاتانی سۆڤیەت لە گەڵ ڕوسیا، یانیش هەندێ ووڵات خۆی لە خۆی دا هێزێکی گەورەیە وە کەس وا بە ئاسانی ناتوانێ پەلاماری سەروەری ئەو ووڵاتە بدا وەکو کۆماری چین یان هیندستان‌و بەڕازیل.

هەرێمی کوردستان هیچێک لەم خاسیەتانەی ئەو دەوڵەتانەی نیە وە لەم ڕووەوە بە هیچ شێوەیەک بەروارد ناکرێ، چونکە دو حاڵەتی زۆر جیاوازە، ئاخۆ ووڵاتێک خاوەن کیان‌و سەروەریە یان نا.

سەیرە کە هەندێ کورد خۆیان ئەو ڕاستیەیان لە بیر دەچێ یان لە بیری خۆیانی دەبەنەوە.

وەکو نمونەیەک، ئەوا ساڵەهای ساڵە ئێران‌و تورکیا بە کەیف‌و بە خواستی خۆیان کوردستان بە تۆپ‌و تەیارە دەکوتنەوە. ئایا هەرێمی کوردستان چی پێ کراوە، وە چیشی پێ دەکرێ وە ئایا چ هێزێک هاتوە بە هانای کوردو بەرگری کردنی؟
لە تورکیا ماوەیەک لەمەوبەر چەند شڕە هاوەنێکی سوری لە ناو خاکی تورکیا کەوتنە خوارەوە، ئیتر یەکسەر ناتۆ هاتە سەرخەت‌و سیستەمی دژە موشەکی "پاتریۆت" یان لە تورکیا دامەزراند بۆ پاراستنی.

کەواتە ناوکی مەسەلەکەو گەورەترین خەمی کوردستان چیە وە دەبێ چی بێ؟

ئەوەی تۆزێک نەزرەیەکی مێژویی هەبێ بۆ خەمی کورد، وە بەراوردیشی بکا لە گەڵ گەلانی تر، ئەوا بۆی دەردەکەوێ کە ئەو هەمو میحنەتەی گەلی کورد لە مێژودا بەسەری هاتوە، لەوەوە سەرچاوەی گرتوە کە کورد خاوەن ماڵ‌و ووڵاتی خۆی نەبوە. بە مەعنای ئەوەی خاوەن سەروەری‌و "دەوڵەت" نەبوە.

هەمو حیزب‌و گڕوپەکانی ئۆپۆزیسیۆن لە کوردستان چەند داواکاریەکیان هەیە، کە هیچ پەیوەندی بەو گرفتانەوە نیە ، کە باس کران. داواکاریەکانیان بریتین لە دیموکراتی زیاتر، لە ناوبردنی گەندەڵی، شەفافیەت‌و بە دامەزراوەکردنی ووڵات‌و دەرهێنانی دامەزراوەکان لە ژێر ڕکێفی حیزبی، بە تایبەتی حیزبەکانی دەسەڵات بە دەست.

یەکەم شت ئەو قسانە زۆر جوانن وە کەسێکی ماقوڵ نیە دژی ئەوە بێ.

ئەوجا با تەماشای ئەو داواکاریانە بکەین‌و بە داواکاری یەکەم دەست پێ‌بکەین‌و با مرۆڤ پرسیارێ لە خۆی بکا، ئاخۆ خەمی هەرە گەورەی کوردستان ئەوەیە، کە دیموکراتیمان نیە؟

با بڕۆین تەماشای ووڵاتانی دەوروپشتی خۆمان بکەین, چونکە پێش هەمو شتێک مرۆڤ دەتوانێ خۆی بە دەوراوپشتی خۆی بەراورد بکات، نەوەکو ئەوروپاو ئەمریکو، هەرچەندە شتێکی چاکە، کە مرۆڤ نمونەو میسالی هەبێ بۆ ئەوەی هەوڵی بۆ بدا، تاکو بگات پێ‌یان.

جا با بە ئێران دەست پێ بکەین. ئایا ئێرانێکی خاوەن هەزاران زیندانی سیاسیی‌و ساڵانە ئیعدام‌کردنی سەدان کەس دیموکراتی زیاترە لەچاو کوردستان؟
ئایا تورکیا، کە سەدان ساڵە خیبرەی دەوڵەتبونی هەیەو ئەندامی ڕێکخراوی وەکو ناتۆو چەندین ڕێکخراوی ئەوڕوپی‌یە‌و بە دەیان هەزار کوردی لە سەر داواکاریە شەرعیەکانیان زیندانی کردوەو ئەشکەنجەیان دەدا، دیموکراتی زیاترە لەچاو کوردستان؟
با باسی سوریاو عێراقیش نەکەین، کە بەردەوام مرۆڤ تیایدا بە قوربانی یەک گوللە دەکرێ‌و هێشتا وەکو مرۆڤێک بونی نەپارێزراوە، تاوەکو باسی دیموکراتی‌و مافە دیموکراتیەکانیان بکەین.

سەرەڕای ڕابردوە جەرگ برەکەمان، هەرێمی کوردستان زۆر دیموکراتی ترە لەو ووڵاتانە وە فەزڵی ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە گەلی کورد بە گشتی گەلێکە حەز لە ئازادی‌و سەربەستی دەکا، گەلێکی مرۆڤ دۆستەو هەستی تەساموحی زۆر بە هێزە. تەماشای هەڵس‌و کەوتی کورد بکەن بەرانبەر بە خوشک‌و برا مەسیحیەکانمان‌و هەمو ئەوانەی تر کە جیان لە زۆرینەی موسڵمانی کورد.
وە بە دەرەجەی دوەمیش ئەمە ئەنجامی کاری هەمو حیزبەکانە بە دەسەڵات‌و بە ئۆپۆزیسیۆنیشەوە، وە هەروەها گروپ‌و کۆمەڵگای مەدەنی لە کوردستان، کە خراپترین حیزب‌و گروپ لە کوردستان هێشتا سەد جار دیموکراتیترن لە زۆربەی حیزب‌و گڕوپەکان لە ووڵاتەکانی دەورو پشتمان.

گەورەترین گرفتی ئێمەی کوردستان:

جا گەورەترین گرفتی ئێمەی کوردستان مەسەلەی دیموکراتیزەکردن نیە. هەرچەندە چەندی دیموکراتی زیاترو چەسپاوتربێ باشترە بۆ کۆمەڵگاکەمان.

با بێێنە سەر داواکاریەکانی تری ئۆپۆزیسیۆن وەکو لە ناوبردنی گەندەڵی، بە دامەزراوەکردن‌و هتد.

گەر مرۆڤ بە ووردی لەو داواکاریەنە بکۆڵێتەوە، ئەوا بۆی دەردەکەوێ، کە ئەمانەش داواکاری جوانن، بەڵام شانسی بەدیهێنانیان زۆر کزە بەو حاڵەتەی ئێستا، کە کوردستان تیایەتی. با باسی ئەوەش نەکەین ئایا ئاخۆ ئۆپۆزیسیۆن چ میسباحیکی سیحری پێ‌یەو چ ڕابردویەکیان تەئهیلیان دەکا بۆ ئەوەی ئەوان لە پارتی‌و یەکێتی باشتری بکەن.

جا ئەو حاڵەتەی ئێستای کوردستان، کە باسکرا، چ حاڵەتێکە؟
ئایا گەورەترین گرفت‌و گەورەترین عەیبی کوردستان ئەمڕۆ چیە؟

"زۆر شتێکی سەیرە، کە بە ئۆپۆزیسیۆن‌و بە حوکمەتی هەرێمەوە، هیچیان خۆیان لە قەرەی گەورەترین دەردی کوردستان نادەن، کە ئەسل‌و ئەساسی بەشی هەرەزۆری موشکیلەکانی کوردستانە ئەمڕۆ".

ئاخۆ چیە ئەو دەردە؟

ئەوڕۆژە ڕۆژنامەی ئاوێنە ئەم هەواڵەی بڵاو کردەوە:
"لیژنه‌ی‌ ته‌ندروستی‌: شتێك نییه‌ به‌ناوی‌ حكومه‌ت، ئه‌وه‌ی‌ هه‌یه‌ لقێكی‌ ڕه‌نگ سه‌وزو ره‌نگ زه‌رده‌ له‌هه‌ولێرو سلێمانی‌"

کورد بە گشتی، وە بە ناو ڕۆشنیران، خۆیان بە هەمو بابەتێکەوە مەشغول دەکەن، بەڵام خۆیان لەو بابەتە نادەن، کە ئەسڵ‌و ئەساسی هەمو موشکیلەکانی ترە.
ئەوا بو بە ٥٠ ساڵ ئێمەی هەرێمی کوردستان دابەشی سەر ٢ ناوچەو ٢٠ ساڵیش زیاترە دابەشی سەر ٢ ئیدارە بوین.

ئەوەی ٥٠ ساڵە دەی بینین، بریتیە لە ئیمارەتی بابان دژی باقی کوردستان. هەرچەندە بە زۆر شێوەی جیاوازو دەلیلی جیاواز تەبریر کراوەو دەکرێ، بەڵام ناوکەکەی هەر هەمان شتەو نەگۆڕاوە.

ئەوا بو بە ٥٠ ساڵ بەردەوام مەجموعەیەک بە ناو ڕۆشنبیرو کوردپەروەری سلێمانی دێن‌و بە کورد دەڵێن، کە ئەوان سەنگی مەحەکیان پێ‌یەو ئەوان دەزانن کە ڕاستی چیەو ڕێگای شیفامان بە کوێ دا دەڕوا. ئەو جۆرە کەسانە قسەیەکی ناسیۆنالیستە ئەلمانەکان‌و نازیەکانم بە بیر دێنێتەوە، کە دەیان گوت: "Am deutschen Wesen soll die Welt genesen" . کە مەبەستیان ئەوە بو کە ئەڵمان لە هەموان راقی ترو مرۆڤی بە نرخترن وە گەڕەکە ئەوروپا خاسیەت‌و سیفاتی ئەڵمان وەربگرێ‌و گوێ‌ڕایەڵی یان ژێردەستەی ئەوان بێ، گەر ئەوڕوپا دەیەوێ لە دەردەکانی ڕزگاری بێ‌و ساغ ببێتەوە.

کوردستان کە هەتکی ٤ پارچە کراوەو ئێمە‌ی باشوریش تەنها ١٥% ی کوردستانی گەورە پێک دەهێنین، سەرەڕای ئەوەش لە‌و ١٥% ەیەش نزیکەی ٥٠% ی تریشیان لێ دابڕیوین. کەواتە ئەو هەرێمی کوردستانەی کەوا لە بەر دەستی کوردە تەنها ئەوپەڕی ١٠% ی کوردستانی گەورە پێک دەهێنێ. جا نەگبەتی لەوەدایە کە ئەو ١٠% ەیەش دابەشی ناوچەی سەوزو زەردو هەردو ئیمارەتی بابان‌ لە لایەک‌و سۆران‌و بەهدینان لە لایەکی تر بوە.
جا هەر ناوچەیەی تەنها ئەوپەڕی ٥% ی کوردستانی گەورە پێك دەهێنی.
جا چۆن عێراق، ئێران یان تورکیا حیساب بۆ گەلی کوردو کوردستان بکەن، کە ئەوە وەزنی بێت؟

شتێکی حەتمیە میللەتێک وا شەق‌و پەق بووبێ ناتوانێ لە ڕۆژی تەنگانە چارەی خۆی بکا وە دوژمن‌و مونافیسیش پێویست ناکا لێ‌ی بترسێن‌و حیسابی بۆ بکەن.

جا پرسیارەکە ئەوەیە:

ئێوەی بەڕێز چی دەکەن بۆ ئەوەی ئەو دەردە کوشندەیە بۆ ئێستاو دواڕۆژی گەلێکی ٧-١٠ ملیۆنی، وە یا ٤٠-٥٠ ملیۆنی، گەر حیسابی کوردستانی گەورە بکەین، تا ئەو دەردە کوشندەیە نەمینێ؟
ئایا ئێوە تاکو ئێستا چیتان بە جددی کردوەو حاڵی حازر چی دەکەن؟

ئەو ڕۆژە لە یەکێک لە ڕۆژنامەکان بڵاو بۆوە، کە کەسیکی گەورەی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان ووتویەتی، کە هیوادارم بە هەڵە تێ گەیشتبم، گوایە وتویەتی: "لە کوێ مەسڵەحەتی یەکێتی بێ، ئەوێ ڕاستیە"!

گەر ئەوە ڕاست بێ، ئەوە چ فەزیحەیەکە، کە ئەندامێکی پایەبەرزی حیزبێکی وا گەورەی کوردستان وا بیر بکاتەوە؟ هەر بە ڕەسمی هەمو حیزبێک هۆی بون‌و وجودی خۆی بەوە تەفسیر دەکا، کە ئەوان بونیان بۆ ئەوەیە خزمەتی کوردستان‌و خەڵکی کوردستان بکەن.
جا ئەو قسەیەی ئەو لێپرسراوە سەراوژور کردنی هەمو پرنسیپەکانە. لە جیاتی ئەوو حیزبەکەی وجودیان تەنیا بۆ خزمەتی کوردستان بێ، ئەو وا دەزانێ کە بونی کوردستان بۆ خزمەتی حیزبەکەیەتی.
جا با بە تاقی تەنیا باسی ئەو کەسەو ئەو حیزبە بە تەنها نەکەین، چونکە ئەکید ئەو بیرکردنەوە لای زۆر کەس بونی هەیەو باوە. ڕەنگە پێویست بێ ئێمە سوپاسی ئەو لێپرسراوە بکەین کە بە ڕاستگۆیی قسەی کردوە. هیچ نەبێ ئێستا بە ئاشکرا دەزانین کە ئەو بیرکردنەوەیە بڵاوەو هەیە، نەوەکو تەنها گومانێک یان تەخمینێک بێت لە لایەن ئێمەوە.

کاتی یەکێتی‌و یەک دەستی:

ئیتر بەسە، کاتی ئەوە هاتوە یەک بین‌و یەک دەست بین. بەسە تەفریقەو دابەشکردنی هێزو توانای کوردستان‌و ئاسانکردنی کاری دوژمن. ئێمە گەر هەموشمان یەک پارچەبین‌‌و یەکگرتوبین، هێشتا کارمان زۆر زەحمەتە، چونکە هەمو هەرێمی کوردستان یەکگرتوش بێت وەکو ١٥% ی کوردستانی گەورە هێشتا کەم‌و بێهێزین لە چاو ووڵاتی زەبەللاحی وەکو ئێران‌و تورکیاو هتد.
جا گەر لە باشوریش بە ٢ پارچەیی بمینێینەوە، ئەوا مەگەر مایەی گاڵتە پێکردن‌و بەزەیی پێ دا هاتنەوە بین لە لایەن دوژمنانی کوردستانەوە.
کە باسی دوژمنانی کوردستانیش دەکرێ، مەبەست ئەوە نیە کە مرۆڤ خۆی حەزی لە دوژمنایەتی بێ‌و ئەوانی بە ئیختیاری خۆی هەڵبژاردبێ، تاکو دوژمنایەتیان لە گەڵ بکا. نەخێر، کورد دۆستایەتی‌و برایەتی دەوێ، بەڵام بە داخەوە هەندێک هێز هەن بە درێژایی سەدان ساڵ سەری کوردیان پان کردۆتەوەو ئێستاش لە سەدەی ٢١ یش هێشتا نایانەوێ واز لەو پیشەیان بهێنن.
وە ئەوەی کار لە سەر دۆسیەی کوردستان دەکات، نابێ وە مافی ئەوەی نیە، بونی ئەو دوژمنانە ئینکار بکات یاخود بە جۆرێ هەڵس‌و کەوت بکات، وەکو ئەوەی ئەوان وجودیان نەبێت.

جا دیسان بۆ داواکاریەکانی ئۆپۆزیسیۆن، بۆ نمونە لە ناوبردنی گەندەڵی؟

خۆ ئۆپۆزیسیۆن باش دەزانن، تاکو ٢ ئیدارەیی هەبێ موستەحیلە بتوانرێ بە شیوەیەکی فەعال کار دژی گەندەڵی بکرێ.
باش دەزانن، گەر پارتی ڕاوی گەندەڵانی ژێر دەسەڵاتی خۆی بنێ، ئەوا خێرا خۆیان دەگەیننە سلێمانی‌و ڕەنگە لەوێ مەنسەبیشیان گەورەتر بێ.
گەر یەکێتی نیشتیمانیش لە لای خۆیەوە ڕاوەدوی گەندەڵەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی بنێ، ئەکید ئەوانیش ڕو لە هەولێرو دهۆک دەکەن‌و ڕەنگە تەرفیعیش بکەن.
حیزبەکانی تریش ئەکید هەمان شتە‌و باشتر نابێ.
جگە لەوەی کە مەترسی ئەوەش هەیە کە پەرچەکرداری گەندەڵەکان زۆر لەوە خراپتر بێ، کە نەوەکو هەر بچنە باوەشی حیزبێکی تری کوردستانی‌و لەوێ خۆیان حەشاردەن، بەڵکو یەکسەر ببن بە بە کرێگیراوی دوژمنانی کورد. لە مێژە عێراق‌و ئێران‌و تورکیاو زۆرانی تر چاوەروانی زروفێکی گونجاون بۆ ئەوەی گڕوپ‌و عەمیل بۆ خۆیان دروست بکەن تاوەکو دژایەتی ئەمری واقیعی ئێستای کوردستانی پێ بکەن‌و ئەو ئەزمونەی کە هەیە لەناو ببەن، یان هەرنا بێ‌هێزی بکەن.

جا گەر ئۆپۆزیسیۆن دەیەوێ گەندەڵی نەمینێ، ئەوا دەبێ کاری جددی لە سەر ئەوە بکا، کە ٢ ئیدارەیی نەمینێ. وە ٢ ئیدارەیش هەر بە قسەی خۆش لە ناو ناچێ. بۆ نەهێشتنی ٢ ئیدارەیی دەبێ ئەو کولتورە هەڵەیە لە ناو ببردرێ، کە ئەوەی لێ شین بوە. دەبێ ئەو کولتورە بگۆڕدرێ بە کولتورێکی تر.

ئەو کولتورە چیە؟

لە جیاتی ئینتیمای شارو ناوچە‌و حیزب، دەبێ ئینتیمای نیشتیمانیمان هەبێ. دەبێ تێ بگەین کە ئێمە لەو دونیایەی ئەمڕۆ وەکو ئەوە وایە هەمومان لە ناو بەلەمێک دابین لە ناو بەحر دا. وەکو ئەوە وایە ڕێگامان بەناو زریان‌و تۆفان‌ دا تێپەڕێ بەرەو هەدەفەکەمان. دەبێ تێبگەین کە چارەنوسمان بە یەکەوە بەستراوەتەوە. گەر بەلەمەکەمان غەرق بێ غەرق بونی هەمومانی بە دواوەیە.
تاوەکو حیزبێک یا ئەندامێکی ئەو حیزبە بەرژەوەندی‌و بیرتەسکی حیزبەکەی خۆی پێ لەپێشتر بێ لەچاو بەرژەوەندی نیشتیمانی کوردستان، وە تاوەکو خەڵکی ناوچەیەک یان شارێک بە چاویڵکەی شارو ناوچەکەیان تەماشای دونیا بکەن، ئەوا قەت کۆتاییەکی ڕاستەقینەیی بە ٢ ئیدارەیی نایێ، بەڵکو زۆر ئیحتیمالە ئەوەی هەیە لەوە پارچە پارچەتریش بێت، وە یان ئەو ئەزمونە بە کاملی نەمینێ وە لەناوبچێت.

جا گەر تەماشای داواکاریەکەی تری ئۆپۆزیسیۆن بکەین، کە مەسەلەی شەفافیەت‌و بە دامەزراوەکردنی دەزگاکانی حوکمەتە، ئەوا دیسان ئیسپات دەبێتەوە، کە تاوەکو ٢ ئیدارەیی هەبێ، مەحاڵە ئەو داواکاریانە بێنە جێ‌ یان تەگبیق کردن.
وە وا بزانم ئۆپۆزیسیۆنیش باش دەزانێ کە ئەوە بە تەنها کاری پارتی‌و یەکێتی نیە. ئەکید ئەوان دەور دەگێڕن‌و لە سەر ئەو وەتەرە عەزف دەکەن، بەڵام بناغەی مەسەلەکە بونی ئەو کولتورو ئەو بیرکردنەوەیە لای تاکی کورد. گەر کوردێک لە سلێمانی، هەولێر، دهۆک یان کەرکوک وا ناوچەگەرانەو شارپەرستانە بیر نەکاتەوە، ئەوا ئەو حیزبانەش شانسیان نابێ بەردەوام بن لە سەر ئەو تەفریقەیە.

بەڵام بە داخەوە ئەوەی دەی بینین لە گڕوپێکی وەکو گۆڕان زیاتر قوڵکردنەوەی کولتوری خۆجیا کردنەوەو شارپەرستی‌و بالژات سلێمانچیاتیە، نەوەکو کەم کردنەوەی.

چەند ڕۆژێک لەمەوبەر جەنابی کۆسرەت ڕەسول لە ووتارەکەی دا باسی ئەوەی کرد، کە مرۆڤێک یەک ڕۆژ لە هەولێر بژیێ، دەبێ بە هەولێری. ئەم قسەیەشی ئیشارەتێکە بۆ ئەوەی کە سلێمانی وانیە. کە کاک کۆسرەت ئەوا دەیان ساڵە سەرکردەیەکی باڵای یەکێتی نیشتیمانیە، کە بارەگای سەرەکی سلێمانی بوەو خۆشی بە دەیان ساڵ لە سلێمانی ژیاوە، کەچی هێشتا تەقەبولی تەواوی ناکەن‌و بە "هەولێری" حیسابی دەکەن، لە جیاتی ئەوەی بڵێن کوردێکەو یەکێکە لە خۆمان.

جا جارێکی تر، هۆکارێکی سەرەکی دەردەکانمان لە کوردستان ئەو ٢ ئیدارەیی‌و ئەو ٢ کولتورە جیاوازەیە، ئەو جوداخوازیەی هەندێک کەس لە سلێمانی‌و خۆ بە زل زانینیان، کە کەسی تریان قبوڵ نیە غەیری خۆیان‌و هەر خۆیان بە کوردی ڕاستەقینە دادەنێن‌و گاڵتە بە هەمو ئەوانەی تر دەکەن.

هەر ئەوەش بۆتە هۆی ئەوەی کە خێرا خێرا نوخبەیەکی دیاریکراو لە سلێمانیەوە ئەفکارو تیۆری نوێمان بۆ دەربکەن‌و هەوڵی تەسدیرکردنی بدەن بۆمان‌. هەمو جاریش تەواوی کوردستان‌و دواڕۆژی کوردستان دەخەنە مەترسیەوە.
جا عادەتەنیش پێش هەمو جێگایەک هەوڵ دەدەن ئەو ئەفکارو تیۆریانەیان لە هەولێر بڵاو بکەنەوە، بە حوکمی نزیکی زاراوەکان لە یەکترو لە بەرئەوەی هەولێر گەورەترین شارەو پایتەختی رەسمی کوردستانیشە. هەر دوێنێ‌و پێرێش گۆڕان وە لەسەر زاری سەرۆکەکیان بەڕێز نەوشێروان تەئکیدیان لە سەر ئەو نیەتەیان کردەوە.

بەڵام وەکو لە خۆپیشاندانەکان شوباتی ٢٠١٠ بینیمان زۆر سەرکەوتو نەبون لەو تەسدیرکردنە. هەندێک کەس جوێنیان بە خەڵکی هەولێر دەدا، کە گوایە ترسنۆکن‌و هەستی شۆڕشگێڕیان تیا نیە. جا ئەو نوخبەیەی سلێمانی ئەوەندە لە خۆیان ڕازین، گەر بۆچونەکانیان نەگات، هەرگیز بیر لەوە ناکەنەوە، ئاخۆ هەڵەیەک لە بۆچون‌و شیکردنەوەکانیان هەیە یان نا. نەخێر لە جیاتی ئەوە تۆمەت بە خەڵک دەبەخشنەوە، کە ئەوان گوایە گێل‌و بێ ئەقڵن یاخود ترسنۆکن، بۆیە وا ناکەن، وەکو ئەوەی ئەوان داوای دەکەن.
پرینسیپێکی کۆمۆنیکاسیۆن هەیە دەڵێ: "there is no wrong reaction, there is only wrong Action"، بە مانای ئەوەی گەر" رد فعل" ێکت بە دڵ نەبو، کەواتە تۆ کردارێکی هەڵەت کردوە، بۆیە ئەو "رد فعل" ە دەبینی. گەر دەتەوێ ئەو "رد فعل" ە ڕووبدا کە تۆ گەڕەکتە، ئەوا دەبێ ئەو کردارە "Action" ە بکەی، کە ئەو "رد فعل" ەی لێ دەکەوێتەوە.

لە ١٩٦٠ ەکانی سەدەی ڕابرو نوخبەیەکی سلێمانی ویستیان چەند فیکرەیەک‌و تیۆریەک بۆ باقی کوردستان تەسدیر بکەن. کەچی دوای ماڵ وێرانیەکی زۆر بۆ کوردستان‌و شەقکردنی سەفی کوردستانی‌و لە دەست دانی چەندین هەڵی زێڕینە، ئەوجا ناچار بون ئیعتیراف بکەن، لە سەر زاری جەنابی مام جەلال خۆی، کە ئەو کارە‌ هەڵە بو.

با باسی ئەو هەمو ساڵەی ئەو بەینە نەکەین، بەڵام وا ئێستاش دیسان چەند ساڵێکە نوخبەیەکی سلێمانی پەیدا بوە، یان بە لای کەمی لە لایەن ئەوانەوە ئیحتیکار کراوە، وە دیسان چەند فیکرەو بۆچونێکیان هەیە، کە لەو بڕوایەدان کە زۆر مۆدێرنەو "ئاخیر مۆدێلە" و دەیانەوێ وەکو ئەڵمانە ناسیۆنالیست‌و نازیەکان بیرۆکەی "Am deutschen Wesen soll die Welt genesen" تەگبیق بکەن‌و نەزەریەکانیان بە زەبر بۆ باقی کوردستانی باشور تەسدیر بکەن.

یاریەکە هەمو جار بەم شیوەیە:

ئەوانە دێن‌و دەڵێن ئەوەی ئێستا بونی هەیە تەواو نیە وە دەبێ بگۆڕدرێ. بەڵام ئەوەی ئەوان لە جێگای دادەنێن وەزعی زۆر لەوە شڕترە، کە ئەوان پێیان باش نەبو. ئەمە وەکو ئەوە وایە تۆ ماڵێکی قوڕت هەبێ. یەکێک لەم لاوە بێ خۆت لێ بکا بە موهەندیسی میعماری‌و بڵێ وەرە خانوەکەت بۆ دەڕوخێنم‌و لە جێگای ئەو شتێکی نایابت بۆ دادەنێم. بەڵام دوایش تەنها خانوەکەت بۆ تێک بداو هیچی پێ دروست نەکرێتەوە بۆت. ئەو کاتە کە سەرمای زستانت بە سەردا هات، خۆزگەت بە خانوە قوڕەکەت بێ.

هەرکەسێک لەو کوردستانە بە جددی خێری کوردستانی دەوێ، دەبێ پێش هەمو شتێک هەمو توانای خۆی بخاتە گەڕ بۆ ئەوەی ٢ ئیدارەیی نەمینێ، وە وەکو گوتمان، بۆ ئەو ئامانجەش دەبێ کولتورو بیرکردنەوەکان بگۆڕدرێن، نەوەکو بەهێزکردنی.

تاوەکو ٢ ئیدارەیی‌و کولتوری ٢ ئیدارەیی مابێ، گەندەڵی زیاتر دەبێ، کەمتر نابێ. ئەوەی ئیددیعایەکی تر دەکا‌و دەڵی، گەر ئێمە لە سەر حوکم بین هەمو شتێ چارەسەر دەکەین، ئەوا چەواشەکاری‌و درۆ لە گەل جەماوەری خەڵکی کوردستان دەکا.

تاوەکو ٢ ئیدارەیی‌و کولتوری ٢ ئیدارەیی مابێ، دەست تێوەردانی حیزب‌و سەرمایەدارو دەست ڕۆیشتو لە دامەزراوەکانی حوکمەتی هەرێم زیاتر دەبێ‌و کەمتر نابێ.

تاوەکو ٢ ئیدارەیی‌و کولتوری ٢ ئیدارەیی مابێ، شەفافیەت کەمتر دەبێ وە زیاتر نابێ.

تاوەکو ٢ ئیدارەیی‌و کولتوری ٢ ئیدارەیی مابێ، دیموکراتی‌و مقەوماتی دیموکراتی کزتر دەبن نەک بەهێزتر.

ئایا ئەمە کارێکی قورسە؟
بەڵێ.

ئایا ئەمە کارێکە بە شەوو ڕۆژێک پێک دێ؟
نەخێر.

جا ئەوانەی کە بە هەمو توانایانەوە "مکافحەی" حوکمەتی هەرێم دەکەن‌ە داوای هەڵوەشانەوەو نەمانی دەکەن بە حوجەی ئەوەی کە کەم‌و کوڕی دیموکراتی‌و شەفافیەت‌و هتد. هەیە، ئەوا فێڵ لە گەلی کوردستان دەکه‌ن‌و کاری چەواشەکاری دەکەن، چونکە باش دەزانن، وەکو باسمان کرد، کە هۆیەکان چین‌و چۆنیش چارەسەردەکرێن وە تەنها بە گەیشتنە دەسەڵاتی ئەوان چاک نابێت. هەمو ئیشاراتەکانیش ئەوە نیشان دەدەن، کە بەرەو زۆر خراپتریش دەچێ.

ئێمە ئەوڕۆ لە ناوەوە پێویستمان بە لەناوبردنی ٢ ئیدارەیی هەیە‌و بەرەو دەرەوەش پێویستمان بە دروست کردنی کیانێکی بەهێز هەیە، تاوەکو دوژمنانی دەرەوەی کوردستان، کە ئەکید هەن‌و زۆرن، نەتوانن وا بە ئاسانی پەلاماری کوردستان بدەن‌و جارێکی تر بمان کەنەوە کۆیلەی خۆیان‌و بە کوردی قسەکردن بکرێتەوە بە جەریمە‌و هتد.

هەندێ کەس هەن دەڵێن کوا مەترسی؟

بە ڕاستی حەیفە کە کورد ئەوەندە ساویلکەیە. تاوکو هێزو لەشکر نەگاتە سەری‌و تەقە دەست پێ نەکات، لای ئەو هیچ مەترسی نیە. ئەو گەلانەی کە بەژیری کاری خۆیان دەکەن، بە ساڵ‌و بە دەیان ساڵ پێش وەخت پلان دادەنێن بۆ ڕێگری لە هەر نەهامەتیەک کە ئەگەری ڕودانی هەیە، نەوەکو تەنها ئەو کاتە هەڵبسن بە کردار، کاتێک هێرشەکە دەستی پێ‌کردوەو کار لە کار ترازاوە.

لە ناوەوە پێویستمان بە خۆ بە‌هێزکردنە. پێویستمان بە یەک ڕێزی‌و یەک بڕیاریە.

کورد کاتی خۆی دەستی بە خەبات کردو لە هەمو دونیا ناسرا وەکو "بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردستان". ئێمە دەبێ لەوە تێبگەین کە کورد هێشتا لە قۆناغی بزوتنەوەیەکی ڕزگاریخوازیدایە، هەرچەندە ئێستا خاوەنی بودجەی دەیان ملیار دۆلاریی‌و پەرلەمانەو ناوی لە دەستوری عێراق هەیە.

بەڵام مرۆڤ نابێ بەو شتانە هەڵبخەڵەتێ، چونکە ئەوانە هیچیان مسۆگەرنین‌و نەچەسپێنراون وە موعەرەزن بۆ لەناوبردن لە کاتێکی نزیکداو مرۆڤ گەر کوێر نەبێ دەبینێ کە دوژمنانی کوردستان بە هەمو توانایانەوە کار لە سەر ئەوە دەکەن.

ئەوانەی دەڵێن هیچ مەترسی نیە لە کوردستان‌و ئەمە تەنها دیعایەی هەندێ کەسە، با
تەماشای مافە دەستوریەکانی کورد لە عێڕاق بکەن. چەندی لێ ماوەتەوە؟

ماددەی دەستوری ١٤٠ چۆن دە ساڵە ناهێڵن جێ‌بە‌جێ بکرێ‌و مراندویانە.

لەشکری عێراق‌و دەزگا ئەمنیەکانی‌و تەرکیبەکەی‌ چەندی فڕی بە سەر دەستورو مافی کورد دا ماوە؟

قورسایی کوردو بونی لە پەرلەمانی عێراق‌و دەزگا گرنگەکانی حوکمەت بە گشتی چەند لە گەڵ ئەو بیرۆکەیەی کورد دەگونجێ، کە گوایە کورد دوەم میللەتی سەرەکیە لە عێراق‌و شەریکی نیشتیمانیە؟

دەمینێتەوە بودجەکە، ئەویش یەکەم شت ساڵ بەساڵ بە هەزار فڕوفێڵ بەشی کورد کەم دەکەنەوە. ئەوەی ماویشە بۆیە نەیان بڕیوە، چونکە جارێ نایەنەوێ بە شیوەیەکی ڕەسمی ئیعلانی شەڕ بکەن بە سەر هەرێمی کوردستان، چونکە هێشتا خۆیان ئامادە دەکەن بۆ ئەو شەڕەو لە بەرئەوەی گەر بودجە ببڕن، ئەوا هیچ مەجالی موناقەشەی تێدا نامینێ، کە ئەوان مافەکانی کورد بەمە دەسڕنەوە، کە دەکاتە ئیعلانی شەڕ بەرانبەر بە کوردستان.

وەکو زۆر مەسئولی پایەبەرزی هەرێمی کوردستان دوپاتی دەکەنەوەو کە شایەدحاڵ هەیە، کە جەنەڕاڵە عەرەبەکانی عێڕاق پێشنیاری پەلاماردان‌و دەرکردنی پارتی‌و یەکێتیان لە کوردستان کردوە، بەڵام جەنابی مالیکی بە خێراخۆی وتویەتی کە جارێ ناو وا باشە چاوەڕێ‌ی ف١٦ ی برا ئەمریکیەکانمان بکەن، کە بە پێ‌ی دواترین هەواڵ ٦ مانگی تر وەجبەی یەکەمی دەگات!

کەواتە ئەوەی کە ئێوە دڵتان پێ‌ی خۆشە، کە گوایە کورد مافی خۆی وەرگرتوە، ئەوا بەستراوەتەوە بە داوێکی زۆر باریک وە ڕۆژ لە پاش ڕۆژ پچڕانی نزیکتر دەبێتەوە.
جا کەواتە مەترسی زۆرن‌و ماون، نەوەکو وەکو بەعزێک ئیددیعای ئەوە دەکەن،کە مەسەلەکە گوایە هەر ئەوەیە، کە بارزانی شەڕ بە مالیکی دەفرۆشێ.

کەواتە تەوەقوعاتەکان لە ئێوەی پەرلەمانتارو حیزب‌و هێزە کوردستانیەکان دیارن چین، ئەویش خۆ بەهێز کردنە‌و قورسایی دروست کردنە، تاکو هێزێکی دەرەوە نەتوانێ مافەکانی کورد پشتەوشار بکاتەوە.

ئێمە گرفتە هەرە گەورەکەمان نەبونی کیانە.

نە دیموکراتیەت لە ئاستی بەریتانیاو فەرەنسا وە نە شەفافیەت‌ لە ئاستی سویسراو سوید هتد. زەروری ترین پێویستی ئەمڕۆی کوردستانن، هەرچەندە کە زۆر گرنگن، چەنکە ئێمە حەددی ئەدنامان لەو پرنسیپانە هەیە.
ئەوەی نیمانە، یەکڕێزی‌و کیانێکی بەهێزە بۆ ئەوەی ئامادەیی ئەوەمان تێدا بێ، کە بتوانین بەرگەی هێرشی دەرەکی بگرین وە ئەو ماڵە‌ی کە ئێستا بۆ کورد دروست بوە بپارێزرێ بۆ جیلی داهاتوش تاکو ئەوانیش بتوانن بە ئاسودەیی‌و دور لە چەوساندنەوەو جێنۆساید بژیێن.

ئێوە ناکرێ ئەوە لە بیربکەن، کە ئەو هەرێمی کوردستانەی، کە کورد خۆی ئێستا حوکمی دەکا، گەرەترین‌و بەهێزترین کیانی کوردیە لە ماوەی زیاتر لە ٢٥٠٠ ساڵی ڕابردودا، گەر ئیمپراتۆریەتی میدیا کورد بوبن‌و ماوەیەک بە دەستی کورد حوکم کرابێ.

جا دەبێ چ مەسئولیەتێکی مێژوویی بێت، کە ئێوە بەرپرسیارن بە بڕیارەکانتان لە چارەنوسی گەورەترین کیانی کوردی لە ٢٥٠٠ ساڵدا. میللەت هەیە لەم جیهانە، کە لە ئاستی بەرپرسیارەتێکی وا مەزن دا ڕەنگە هەناسەیان بێتە وەستان.
کەچی جێگای حەیف‌و مردنە لە داخان، کە زۆر لایەنی سیاسی‌و کولتوری هەن لە کوردستان، کە بە هیچ شێوەیەک لە ڕەفتارەکانیان ئەوەیان پێوە دیار نیە، کە لە مانا مێژوییەکەی ئێستای کوردستان تێ گەیشتبن‌و هەست بە نرخە بێ پایانەکەی ئەو دەسکەوتانە بکەن.

مەسەلەی دەستورو ئۆپۆزیسیۆن‌:

لە سەر مەسەلەی دەستور ئۆپۆزیسیۆن‌و شڕە ڕۆشنبیر داوای ئەوە دەکەن ڕەشنوسی دەستور بهێندرێتە پەرلەمان بۆ ئەوەی بیگۆڕن.

- یەکەم شت نایانەوێ سەرۆکی هەرێمی کوردستان ڕاستەوخۆ بە دەنگی خەڵکی کوردستان هەڵبژێردرێ.
زۆر سەیرە، کەسانێک کە شەوو ڕۆژ خۆیان وا نیشان دەدەن، کە شەیدای دیموکراتین‌و دڵتەنگن بەوەی دیموکراتی لە کوردستان کەمە، دەیانەوێ مەنعی ئەوە بکەن خەڵک خۆی قەراربدا کێ‌ی دەوێ‌و کێ‌ی ناوێ.

- خەمێکی تریان ئەوەیە گوایە ئەو ڕەشنوسە سسیتەمی حوکمی لە هەرێمی کوردستان کردوە بە سەرۆکایەتی وە دەسەڵاتێکی زۆر گەورەی داوە بە سەرۆکی هەرێم، کە ئەمەش بە ڕای ئەوان مەترسی دیکتاتۆریەتی لێ دەکرێ وە بە ڕای هەندێکیشیان نەک هەر مەترسیە، بەڵکو سەرۆکی هەرێم هەر ئێستا دیکتاتۆریەت پیادە دەکا.

بۆ ئەوەی ئایا هەرێمی کوردستان‌و سەرۆکەکەی ئێستای دیکتاتۆریانە حوکم دەکەن، ئەوا تەنها ئەو تێبینیانەی سەرەوە لەسەر دەوروبەری کوردستان‌و ئێران‌و تورکیاو سوریاو هتد. بەبیر ئەو بەڕێزانە دەهێنمەوە، تاکو بزانن دیکتاتۆریەت چی‌یە، گەر هێشتا مناڵن‌و زەمانی سەددامیان نەبینیوە، یان لە بیریان چۆتەوە.

ئەوانەشی کە هێشتا ناڵێن هەرێم دیکتاتۆریە، بەڵام مەترسی ئەوەیان هەیە کە سەرۆکی هەرێم بەو دەستورە لە داهاتو ببێ بە دیکتاتۆر، ئەوا با جارێکی تر بە سەر ئەو خاڵانە دا بچینەوە کە دەربارەی ٢ ئیدارەیی‌و ٢ کولتوری باس کران.
بە ڕاستی مایەی پێکەنینە، بەڵام پێکەنینێکی تاڵ، کە لە کاتێکا دەسەڵاتی سەرۆکی هەرێم‌و سەرۆکی وەزیران لە دێگەڵەوە تێ ناپەڕێ‌و هیچ فەرمانێک لەوێ بەولاوە جێ‌بە‌جێ ناکرێ گەر بە دڵی ناوچەی سەوز نەبێ، ئایا لە ژێر ئەو بارو زروفەدا مرۆڤێکی خاوەن هۆش‌و عاقڵ هەیە بە جیددی مەترسی دیکتاتۆریەتی لە کوردستانی ئەمڕۆ هەبێ؟

گرفتی کوردستان زۆر دەسەڵاتی نیە. بە پێچەوانەوە، گرفتەکەمان کەمدەسەڵاتی‌و بێهێزی حوکمەت‌و سەرۆکی هەرێم‌و جێبەجیکردنی بڕیارو یاساو دەسەڵاتەکانە، چونکە ٢ جومگەی دەسەڵات هەیە لە ناوچەی سەوزو ناوچەی زەرد.

وەکو باسکرا، کوردستان سەرەڕای هەمو شتێک هێشتا قۆناغی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی تێنەپەڕاندوە. وە زۆربەی ئەو بزوتنەوانە ، ئەگەر، هەمویان نەبێ، لە لایەن سەرکردەیەکی بەهێز بەڕێوە بڕدراون، کە بە حوکمی زروف‌و بە ئەمری واقیع دروست بون‌و بزوتنەوەکانیان تاکو ڕۆژی سەرکەوتن‌و گەیشتن بە ئامانجەکانیان بەڕێوە بردوە.
جا هەر لە ماوتسی تۆنگ‌وهۆشی منی ڤیەتنام‌و تیتۆی یوگۆسلاڤیاوە بۆ بن بیلای جەزائیرو موگابەی زیمبابۆی، تاکو یاسر عەرەفاتی فەلەستین.
ئەوانە هەمویان سەرکردەی بزوتنەوەی ووڵاتەکەیان بون‌و سەرەڕای ڕاوێژکردن بە سەرکردەکانی دەوروپشتیان لە ئاخیردا هەر خۆیان بە تەنیا خاوەن قەرار بون‌و بە چاک یا بە خراپ مەسئول بون بەرانبەر بە قەرارەکانیان.
ئەوانە هیچیان لە سەرەتای خەباتیان شەرعیەتێکی دیمۆکراتیان نەبوە بە ڕێگەی هەڵبژاردن لە لایەن میللەتەوە، بەڵکو بە حوکمی زروف دروست بون‌و بە گشتی متمانەی خەڵکیان بە شیوەیەکی ناڕاستەوخۆ بەدی هێناوە، بە بێ ئەوەی دیاربوبێ ئایا ئەو متمانەیە ٥٠، ٧٠، ٩٠ یان ٣٠% ە.
مەگەر دوای گەیشتن بە ڕزگاری، ئینجا بە هەڵبژاردن شەرعیەتیان وەرگرتبێ.

هیچ میللەتێک لەوانە ڕۆژێک لە ڕۆژان خەیاڵیان بۆ ئەوە نەچوە، لە ناوەڕاستی ڕێگا، وە لە گەرمەی خەبات دا، یەکێک لەو سەرکردانە بگۆرنەوە بە یەکێکی تر. ئەو سەرکردانە تا تەمەن ڕێگای دابن بەردەوام بون تاوەکو ڕزگاربونیان‌.
دوای ئەوەش‌و لە پاش ڕزگاربونیشیان زۆربەیان تاکو مردنیان بە سەرکردەیی ماونەتەوە، وە بە ویستی خەڵکەوە. کەسیش وەکو لای ئێمە شەوو ڕۆژ هاواری نەکردوە: دیکتاتۆر دیکتاتۆر.. یان حوکمی بنەماڵە.

گرفتی کورد لەوەدایە، کە بزوتنەوەی ڕزگاریخوازیەکە‌ی هێشتا نەگەیشتوە بە ئەنجام وەکو ئەوانی تر هەرچەندە ئەوا بە دەیان ساڵە لەو خەباتە دایە.
ئەو سەرکردانەی باسکران هەمویان سەرکەوتنی شۆڕشەکانیان بە سەربەخۆیی وەکو دەوڵەت کۆتایی پێ هات‌و گەیشتن بە ئامانجەکانیان لە فەترەی تەمەنی سەرکردەکانیان.

ئەوەی کورد حاڵەتێکی تایبەتیە کە نەوەکو هەرنەبوە بە دەوڵەت یاخود پێش ڕزگاربون دەوڵەت بووبێ، بەڵکو لە ئاستی نێودەوڵەتیش یەک تاقە ووڵاتیش لە گەڵ ئەوەدانیە، کە کورد ئیمتیازاتی بە دەوڵەتبوون بەدەست بهێنێ یان کیانێک بە دەست بهێنێ غەیری ئەوەی خوڵام‌و خزمەتکار بن لەو ووڵاتانەی کە کوردستانیان بەسەرخۆیاندا دابەشکردوە.
بۆ نمونە فەلەستینیەکان هێشتا دەوڵەت نین، بەڵام کەس دژی ئەوە نیە، کە فەلەستین ببێ بە دەوڵەت، بە ئیسرائیلیشەوە.

جا کوردستان لە ناوەراستی ڕێگا دایە. شتێکی بە دەست کەوتوە بەڵام نەگەیشتوە بە ئاواتی بون بە کیانێک یان بگات بەوەی، کە هیچی تر کەس نەتوانێ مافەکانی لێ زەوت بکاتەوە.
جا شتێکی بەدیهیە، کە لەو قۆناغەدا کورد پێویستی بەوەیە بەردەوام بێ لە سەر کاروانەکەی. ئەمەش بەبێ سەرکردەیەک ناکرێ تاکو دەگەین بەو قۆناغەی کە کیانێکمان هەیەو پارێزراوین. ئەو سەرکردەیەش دەبێ سەرکردەیەکی بەهێز بێ، نەوەکو لە بەر ئەم سەبەب‌و ئەو سەبەب هەردو دەستی بەسترابێتەوە وەکو سەرۆکی هەرێمی ئێستامان. وە واجیبی هەمو کوردستانیەکی دڵسۆزو نیشتمانپەروەرە بە هەمو توانایەکیەوە پاڵپشتی لە سەرکردەیەکی وا بکات، تاکو دەگەین بە چەسپاندنی کیان‌و وجودی کوردستان بە شیوەیەکی دائیمی.

هەندێکتان دەتانەوێ کوردستان بکەن بە سیستەمێکی بەناو پەرلەمانی وە سەرۆکی هەرێم تەشریفاتی بێ؟

جارێ پێش هەمو شتێک مەسەلەی ئەوەی کە ئۆپۆزیسیۆن‌و بەناو ڕۆشنبیرەکان دەیانەوێ ڕۆلی پەرلەمان بە هێزو مۆدێرنانە بکەن، ئەوا لە ئەسڵ دا ئەوەی ئەوان باسی دەکەن خۆڵ کردنە بە چاوی خەڵک.
لە هەمو ووڵاتانی جیهان دەسەڵات بە پێ‌ی وەزن‌و نیسبەی ئینتیخابی حیزبەکان دابەش بوە. حیزبەکان سەنتەری قەرارن. لە پەرلەمان تەنها موناقەشە دەکرێ‌، بەڵام ئەوەی وا دەزانێ لە ئەنجامی موناقەشەی پەرلەمان ئەندام پەرلەمانی فراکسیۆنەکانی تر دەگەنە قەناعەت‌و بڕیاردان، ئەوا دیارە ئەو کەسە هیچ‌و هەرگیز هیچ لە سیستەمی پەرلەمانتاری ڕۆژئاوایی نەگەیشتوە.
ئەوەی لە ناو هۆڵی پەرلەمان دەوترێ تەنها شتێکی ئیعلامی‌و ئیستیعرازیە بۆ میدیاکان‌و سەرنج ڕاکێشان‌و جەماوەر کۆکردنەوەیەو لەوە زیاتر نیە. زۆر شتێکی دەگمەنە کە ئەندام پەرلەمانێکی حیزبی (ئەلف) لە ئەنجامی موناقەشەی ناو پەرلەمان بە قسەی ئەندام پەرلەمانێکی (بێ) قەناعەتێکی نوێ‌ی بۆ دروست بێ‌و لە ئەنجامدا دەنگ بدا بە شتێ، کە پێشتر ڕەفزی کردۆتەوە.
لە ووڵاتانی تریش ئەندام پەرلەمانانی حیزبێک ئیعازو پێشنیارلە ئۆرگانە حیزبیەکانیان وەردەگرن، یان لە ئەنجامی گفتوگۆی ناو حیزبەکەیان‌و لایەنگرانیان دەگەن بە قەرارێک‌و دواییش لە ناو هۆڵی پەرلەمان بە پێ‌ی ئەو قەناعەتە دەنگ دەدەن، نەوەکو بە پێ‌ی ئەو موناقەشانەی لە ناو پەرلەمان دەکرێ. وە بۆ نمونە لە ووڵاتێکی وەکو ئەڵمانیا شتێک هەیە کە Fraktionszwang ی پێ دەڵین، واتە ئیلزامی ئیجباری بە هەڵوێستی فراکسیۆنەکە.
گەر یەکێک لەو هەڵوێستە لا بدا، ئەوا لە لایەن فراکسیۆنەکەی جەزا دەدرێ. لە چەند حاڵەتێکی کەم نەبێ، کە Fraktionszwang لادەبردرێ. یەک لەو حاڵەتانە ئەوەیە ،گەر مەسەلەکە پەیوەندی بە ویژدانەوە هەبێ، بۆ نمونە لە مەسەلەی سک‌لە بەرچواندن لە لایەن ئافرەتەوە. گەر یەکێک ئیماندارێکی مەسیحی بێ وە بە پێ‌ی ئیمانەکەی ئەوەی پێ حەرام بێ کە ئافرەت ئەوە بکا، ئەوجا فراکسیۆنەکەی مافی ئەوەی پێ دەدا جیاواز لە فراکسیۆنەکەی دەنگ بدا.

وە زۆربەی بڕیارەکانی ناو پەرلەمانیش پێش وەخت دیارن وە یان لە ناو لوجنەکانی پەرلەمان لە ئەنجامی گفتوگۆی هەمو ئەندامەکانی ئەو لوجنانە پێش وەخت بڕاندراوەتەوە، کە ئەویش دیسان هەر ئەندام پەرلەمانەی هەر حیزبێک ڕایەکی حازرکراوی حیزبەکەی هەیەو بەو پێ‌یە بڕیار دەدا، یانیش گەر بابەتەکە زۆر گرنگ بێ، لە جیاتی لوجنە پەرلەمانیەکان، حیزبە گرنگەکان لە "دەرەوەی" پەرلەمان لە سەر ئاستی جیاواز، تاوەکو ئاستی موستەشار، بەیەکەوە دادەنیشن وە هەوڵ دەدەن بگەن بە ئەنجامێک. کە هەست کرا ئیتیفاقێک هەیە، ئەوجا دەگەڕێنەوە ناو لوجنەکان‌و ناو پەرلەمان وە بە شیوەیەکی فەرمی دەنگی لە سەر دەدەن.

جا مەسەلەی ئەوەی کە بڕیارەکانی پەرلەمانی کوردستان زۆری لە دەرەوەی پەرلەمان، لە نێوان حیزبەکان ئامادەکراوە، ئەوا شتێکی نامۆ نیە‌و عەیبێکی تایبەتی پەرلەمانی کوردستان نیە، بەڵکو لەو خاڵەدا پەرلەمانی کوردستانیش وەکو زۆربەی پەرلەمانەکانی تری دونیایە.

کەواتە ئەو بیرکردنەوە ڕۆمانتیکیەی هەندێ ڕۆشنبیر، کە لە پەرلەمان موناقەشەی گەرم دەکرێ‌و نوێنەرانی گەل لەوێ قەرار دەدەن، زۆر هەڵەیە.

پەرلەمان لەو ووڵاتانە لە بەر هەندێ شتی تر زۆر گرنگە وە دەوری خۆی دەگێڕێ، ئەویش ئەمانەن:

عادەتەن لە ووڵاتە دیموکراتیەکان دیاری کراوە کە چ جۆرە بڕیارێک بە بێ دەنگ دانی پەرلەمان نابێ، وە کامە مەسەلەش لە سەلاحیەتی حوکمەت دایە‌و خۆی بە بێ پەرلەمان دەتوانێ هەڵسێ پێ‌ی.
جا گرنگی پەرلەمان ئەو کاتە دەردەکەوێ، کاتێک مەسەلەیەک دێتە پێش، کە بە پێ‌ی یاسا پێویستی بە دەنگ دانە لە پەرلەمان. بۆ نمونە لە ئەڵمانیا گەر حوکمەت لەشکر بنێرێ بۆ دەرەوەی ووڵات بۆ شەڕ، ئەوا دەبێ پەرلەمان دەنگی لە سەر بداو حوکمەتی بە تاقی تەنیا ناتوانێ ئەو کارە بکات.
جا ئۆپۆزیسیۆن داوای قەراری پەرلەمان دەکات، نەوەکو لە بەر ئەوەی ئەمەلی ئەوەی هەیە بە دەنگ دان قەرارەکە بگۆڕێ. نەخێر عادەتەن حوکمەت لە ئیئتیلاف پێک هاتوە وە زۆرینەی دەنگیان هەیەو هەمو جار دەی بەنەوە. کەواتە شتەکە پێش وەخت دیارە، کە بە دڵی حوکمەت دەبێ، چونکە ئەوان زۆرینەی دەنگیان هەیە. لە سەر ئەوەش ئۆپۆزیسیۆن پێداگری لە سەر ئەوە دەکا بێتە پەرلەمان، تاکو بتوانن بە بەرچاوی میدیا ڕای خۆیان بە ڕای گشتی بگەیەنن وە دیار بێ کێ چی دەوێ‌و کێش چی رەفز دەکاتەوە.
ئەمە گرنگە بۆ زیاد کردنی جەماوەر، وە وەکو تەئکید کردنەوەیەکیش بۆ جەماوەری خۆیان‌و بۆ بە‌هێزکردنی مەوقیفیان بۆ هەڵبژاردنی داهاتو.

جا بە گشتی حوکمەت کە دروست دەبێ وە ئیئتیلافەکە زۆرینەی دەنگی هەیە، ئیتر تا ٤ ساڵی تر بە گشتی هەمو دەنگ دانێک دەبەنەوە، وە کەسیش لە ئۆپۆزیسیۆن هەڵ ناسێ‌و بڵێ ئەو حوکمەتە دیکتاتۆریەو‌ بە گوێ‌ی ئێمە ناکا.
وە کە لە دەرەی پەرلەمان لە ناو ئۆرگانە حیزبیەکان هەوڵ دەدرێ یەک ڕا دروست بکرێ لە سەر مەسەلەیەک، وە هەوڵ دەدرێ هەمو ئەندامانی ئەو فراکسیۆنە بەو پێ‌یە دەنگ بدەن، ئەوا کەس لەو ووڵاتانە ناڵێ: دیمۆکراتی لە ووڵاتی ئێمە بونی نیەو دەوری پەرلەمان تەهمیش دەکرێ. نەخێر ئەمە بە پرۆسەیەکی مەشروعی دروست کردنی قەرار لە قەڵەم دەدرێ.
کەواتە پەرلەمان زیاتر ئسیتیعرازیە بۆ گەیاندنی مەوقیفەکان بۆ جەماوەرو ڕای گشتی. ئەگینا مەوقیفەکان هەمویان پێش وەخت دیارن‌و هەر حیزبەو پێش وەخت قەرارەکانی دیارە.
بە دەگمەن شتی چاوەڕوان نەکراو ڕودەدا. بۆ نمونە گەر ئیئتیلافێک بە چەند دەنگێکی کەم ئەغلەبیەتی هەبێ، وە لە زۆر حیزبی جیاواز پێک هاتبێ، بۆ نمونە زۆر جار لە ئیتالیا ئەوە ڕوی داوە، ئەوا هەندێ جار هەندێ ئەندام پەرلەمان جێگای متمانە نەدەبون‌و دژی بۆچونی حیزبەکەیان دەنگیان دەدا وە ئیئتیلافەکە لە دەنگدانەکە دەدۆرا. بەڵام ئەمە دەگمەن ڕودەدا، بە تایبەتی لەو ووڵاتانەی کە سیستەمێکی مستقریان هەیە، وەکو ئەڵمانیا، فەرەنسا یان بەریتانیا.

جا زۆر سیاسی‌و ڕۆژنامەوان، یان بە ناو ڕۆشنبیر، لە کوردستان زانیاری هەڵە دەربارەی شێوەی کاری پەرلەمانەکانی جیهان بڵاو دەکەنەوە، هەندێکیان لە نەزانیەوە، وە هەندێکیشیان بە ئەنقەست‌و بۆ چەواشەکاری.
لە ئەنجامدا زۆر خەڵک لە کوردستان، بە مرۆڤی خوێندەوارو عاقڵیشەوە، بە هەڵە لە شتەکان گەیشتون‌و بەو جۆرە نەزرەیەکی ڕۆمانتیکیان هەیە بەرانبەر بە ڕۆڵی راستەقینەی پەرلەمان لە ووڵاتانی تر وە دیاردەی بە میسالی کردن بە ئاشکرا بە خوێندەواری کوردەوە دیارە لە بەر ئەم هۆیانە.

جا ئێشتا کە زۆر کەس دێن‌و داوای سیستەمی پەرلەمانی دەکەن، زۆر مرۆڤی خوێندەوارو دڵ پاک بە واجبی خۆی دەزانێ تەئیدی ئەوە بکا، چونکە وا تێ گەیەنراوە، کە ئەوە شتێکی ڕاستە بۆ ئێستای کوردستان، ئەویش وەکو مرۆڤێکی خوێندەوارو پاک بە ئەرکی خۆی دەزانێ پشتگیری شتە ڕاست‌و مۆدێرنەکە بکات. بەڵام ئاگای لێ نیە، کە بە تەوای حاڵی نەبوە لە مەسەلەکە یان بە هەڵە تێ‌یان گەیاندوە.

لە هەرێمێک، کە ئەو پارچە پارچەبونە کولتوری‌و مێژویی‌و سیاسیە‌ی تیایە، وەکو باسکرا، وە هەرێمێک کە پرە لە گەلی جیاوازو ئاینی جیاوازو ڕەنگی جیاواز، گەر ساف پەرلەمانی بێت‌و بەتەمای ئەوە بێت کە پەرلەمان بە شیوەیەکی فەعال‌و بە خێرایی ڕوداوەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست قەراربدات‌و چەندین کوتلەی جیاواز بە یەک دەست کاربکەن‌، ئەوا بە تەمای شتێکی مەحاڵین.
وە ئەوەش هەر پێشبینیەکی کوێرانەو تەخمین کردن نیە، بەڵکو واقیع‌و مێژوی سیاسی کوردستان ئەوەی بۆ ئیسپات کردوین، کە ئەو هێزە سیاسیانەی ناو گۆڕەپانی کوردستان هەرگیز نەیان توانیوە بگەن بە قەرار لە سەر ئەساسی تێگەیشتنێکی یان ئیرادەیەکی سیاسی‌و قەناعەتێک بۆ قەراردان لە بەرژەوەندی باڵای کوردستان.
تاکو ئێستا یان قەرار نەدراوەو قەرارە گرنگەکان هەردەم پەردەپۆش‌و تەئجیل کراون، وەکو مەسەلەی ٥٠ بە ٥٠% وە نەهێشتنی ٢ ئیدارەیی. وە یانیش قەراردراوە بە ناچاری وە لە ژێر زەختی زروف یان ووڵاتانی تر، وەکو مەسەلەی کۆتایی هێنان بە شەڕی براکوژی.

جا گەر قەرار دروست کردن‌و حوکم کردنی کوردستان بۆ پەرلەمانێکی وا بەجێبهێلین، ئەوا ١٠٠% ئەو هەرێم‌و ئەو حوکمەتە دەبێتە حوکمەتێکی زۆر لاواز، ئەگەر لە ناویش نەچێ.
بۆیە لە کوردستان ئێمە پێویستمان بە سەرکردەیەکە، کە بتوانێ هەمو لایەنەکان کۆ بکاتەوەو، پاڵیان پێوە بنێ بگەن بە قەراری پێویست، لە جیاتی هێنان‌و بردن بە مانگ‌و بە ساڵ وەکو چەند ساڵە بە چاوی خۆمان دەی بینین.

گەر تەماشای ووڵاتە سەرکەوتوەکانی جیهان بکەین دەبینین، کە هەمویان پێش ئەوەی ببن بە ووڵاتی پێشکەوتو، قۆناغیکیان بڕیوە، کە دەتوانین پێ‌ی بڵێین قۆناغی خۆ تەکوین کردن یان "nation building" .
بۆ نمونە ئەڵمانیای مەزن ڕۆژێک لە ڕۆژان پێکهاتبو لە ٢٧٣ ئیمارەت‌و دەوڵەت‌و دەوڵەتۆچکە. دوای ململانێ‌یەکی دورو درێژ دوایی "بسمارک" بە زەبری هێز ئەڵمانیای یەکگرتوی دروست کرد، کە ٢٠ تاکو ٣٠ ساڵی نەخایاند ئەڵمانیای وا بەهێز کرد کە ململانێ‌ی بەریتانیاو فەرەنسای دەکرد.
گاریباڵدی لە ئیتالیا هەمان شت. بە هێز وە دوای شەڕو شۆڕشی دەیان ساڵ توانی دەوڵەتی مۆدێرن ی ئیتالیا بنیات بنێتەوەو بناغەی ئیتالیای ئەمڕۆ دابنێ، کە ئەو کاتە ئیتالیا پارچە پارچە بوبو بە سەر چەندین دەوڵەت‌و ئیمارات‌و هەر یەکەی سەر بە هێزێکی دەرەوە بو، لە ئمپراتۆریەتی نەمساویەوە بۆ فەرەنساو تاکو ئەڵمانیا. کوردستانی ئەمڕۆمان لە زۆر شت لە ئیتالیای ئەو کاتە دەچێت.

گەر تەماشای ماوتسی تۆنگ بکەین، ئەویش دوای شەڕێکی سەرسەخت دژی دوژمنەکانی وە مونافیسانی ناو حیزبەکەی ئینجا توانی سەربەخۆیی بۆ چین دابین بکاو، دوای زنجیرەیەک قەرارو شەڕی خوێناوی توانی چین لە ووڵاتێکی هەژارو برسی‌و بێ دەسەڵات بگەیەنێتە ئەو ئاستەی کە چین ئەمڕۆ پێ‌ی ناسراوە.

گەر تەماشای کۆریای باشور بکەین، کە لە شەڕی هەردو کۆریا زیاتر لە ٥،٤ ملیۆن کوشتاریان داو ئەوکاتەش یەکێک لە ووڵاتە هەرە هەژارەکانی جیهان بو وە زراعەت گەورەترین سەرچاوەی ژیانیان بو.
لە ساڵی ١٩٦١ جەنەڕال پارک چونگ-هی بە ئینقیلاب هاتە سەر حوکم‌و ١٨ ساڵ حوکمی کرد تاکو ئیغتیال کردنی لە ساڵی ١٩٧٩. جا بە شایەتی زۆربەی پسپۆڕان ئەو ١٨ ساڵەی جەنەڕال پارک چونگ-هی بو، کە بە دەستێکی توندو بگرە دیکتاتۆریانە بناغەی پێشکەوتنی تەکنیکی‌و ئابوری بۆ کۆریا داناو مەرجەکانی ڕوخساند بۆ ئەوەی کۆریا بگاتە ئەو ئاستەی ئەمڕۆی.
جا وەکو هەمو کەس دەزانێ، ئەمڕۆ کۆریا لە ووڵاتە پێشکەوتوەکانەو لە گەڵ ئەمریکاو یابان‌و ئەڵمانیاو چین مونافەسە دەکات.
کۆریا هەر لە ئەوەلەوە ووڵاتێکی پارچە پارچە بو وە چەندین هێزی سیاسی‌و کۆمەڵایەتی مونافەسەی یەکتریان دەکردو کەسیان ئامادە نەبو بە خۆشی پاشەکەشە بکاو هەردەم شەڕو ئاژاوە بو، تاوەکو جەنەڕال چونگ-هی بە زەبر ڕێگای لەو مونافەسەو ووزە بە فیڕۆ دانە گرت‌و هەمو هێزەکانی کۆمەڵگای کۆریای کۆکردەوە بۆ ئەوەی ئەو هێزو ووزەیە بۆ پێشکەوتن‌و بەرزکردنەوەی ئاستی مەعیشی بەکاربهێنن.
مافە دیموکراتی‌و مەدەنیەکان زۆر بە خەستی پێشێل دەکران، بەڵام لە ئەنجامی پێشکەوتنی ئابوری‌و تەکنیکی‌و کۆمەڵایەتی هێزە دیموکراتیەکان توانیان دوایی خۆیان بسەپێنن‌و کۆریا لە سیستەمێکی ئەوتۆکراتی بگوازنەوە بۆ ووڵاتێکی زیاتر دیموکراتی.

گەر تەماشای سینگاپور بکەین، دەردەکەوێ کە لێرەش زۆر وەیەکچون‌و خاڵی هاوبەش هەیە. وە ئەو خاڵە هاوبەشانەش لە تەجروبەی زۆر ووڵات‌و گەلی تر دەبینین.

جا لێرە مەبەست ئەوە نیە مرۆڤ پڕۆپاگەندەی سیستەمێکی دیکتاتۆری بکات. بەڵام دەبێ لەو تەجروبانە دەرسێ وەربگرین، کە پێش هەمو پێشکەوتنێک خۆ تەکوین کردن دێت‌. بۆیە دەبێ تەرکیز لە سەر ئەوە بکرێ وە گەورەترین بەشی هێزو توانای گەل لەو مەسەلەیە سەرف بکرێ.
خۆ تەکوین کردنیش کاتێک سەردەگرێ، کە مجتمع بە یەک ئاڕاستە کاربکا. بە یەک ئاڕاستە کارکردنیش پێویستی بەوەیە کە تێگەیشتنیێکی هاوبەش هەبێ لە سەر ئەوەی کە مەسلەحەتی مجتمع لە چی دایە وە دەمانەوێ بگەین بە کوێ.
جا گرفت لەوەدایە، کاتێک گەلێک لە سەرەتای دروست بوندایە، وەکو دەوڵەت یاخود کیانێکی سەربەخۆ وە خۆ حوکم کەر، ئەوا ئەو جۆرە مجتمع ە بۆچونی زۆرو جیاوازی هەیە لە سەر داهاتو وە چەندین هێزی متناقچی یەکتر هەن‌و هەر یەکە دەیەوێ کۆمەڵگا بە لایەکدا ببا. ئەمە لە جیاتی ئەوەی یەک ئاڕاستەیی‌و تێگەیشتنی هاوبەشمان هەبێت.

گەر شتێک نەبێت ئەو بۆچونە جیاوازانە بەیەکەوە کۆبکاتەوە، ئەوا ئەنجامەکەی لێکداپچڕانی ئەو کۆمەڵگایەیەو، نەوەکو هەر ناگا بە ئاواتەکانی، بەڵکو موعەرەزی لە ناوچونیش دەبێ.

جا بۆیە لەو قۆناغەی ئێستای کوردستان کاتی ئەوە نیە چاوەڕوان بکەین، تاوەکو ئەو هێزو ئاڕاستە جیایانە خۆیان بە شێوەیەکی سروشتی دەگەن بە حاڵەتی هاوسەنگی. نەخێر کوردستان ئەو کاتەی نیە بۆ ئەمە، بۆیە دەبێ بە زووترین کات بگات بە کارکردن بە یەک ئاڕاستەو تەکوین کردنی کوردستان.
جا لەبەرئەوەی بە تەبیعەتی حاڵ زۆر لەو هێزە جیا جیایانە هەر یەکەو بەرەو ئاقارێکە، بۆیە پێویستە هێزێکی کۆکەرەوە هەبێ تاوەکو یەک ئاڕاستەیی دروست بێ. لە ماوەی ١٠ ساڵی دوای ڕوخانی سەددام‌و پێش ئەوەش ١٢ ساڵی خۆ حوکم کردنی کورد، هێزە جیاجیاکانی کوردستان نەیان توانی بگەنە یەک ئاڕاستەیی بۆ دواڕۆژی کوردستان. سەرەڕای هاوپەیمانیەتی ستراتیژی بەینی پارتی‌و یەکێتی ئەمڕۆ یەک ئاڕاستەیی کزتر بوە نەوەکو زیاتر، وە هەتا دێش لێک ترازان گەورەتر دەبێ.

جا ڕون‌و ئاشکرایە کە سەرۆک هەرێمێکی بێ هێز لاوازکردنی کوردستانە.

جا کێن ئەوانەی ئێستا کوردستانێکی لاوازیان پێخۆشە؟

ئەکید دوژمنە کلاسیکیەکانی کوردستانن، کە ناونیشانیان دیارو ئاشکرایە، کە بە درێژایی مێژوو چیان بە کورد کردوە. وە بە داخەوە هەندێک هێزیش هەن لە کوردستان، کە ئەوەندە ڕقیان لە پارتی‌و لە بارزانیەکانە، کە دڵیان خۆشە بەوەی دوژمن هەوڵی بێ‌ هێزکردن‌و لە ناوبردنیان بدا.
جا نەک هەر دڵیشیان خۆشە، بە پێچەوانەوە ، زۆر لە کردارەکانیان پاڵپشتی‌و ئاسانکردنی ئەو دوژمنانەیە، کە چەندان ساڵە هەوڵی لە ناوبردنی ئەزمونی هەرێمی کوردستان دەدەن.

جا ئەوانەی داوای سیستەمی پەرلەمانی دەکەن، بەو شیوەیەی ئەوان باسی لێوە دەکەن، با جارێکی تر بیرێ بکەنەوە ئاخۆ داواکاریەکەیان لە بەرژەوەندی کێ‌یە؟
ئاخۆ بە جیددی ئەوان ئەو دواڕۆژە نادیارەیان گەڕەکە بۆ کوردستان؟

ڕوون‌و ئاشکرایە، کە هەندێ لایەنی سیاسی لە کوردستان ئەگەر ئیعازو پارەش لە هێزی دەرەکی‌و دوژمنی کوردستان وەرنەگرن، ئەوا بە لای کەمی دڵیان بۆ هەندێک لەو هێزە دەرەکیانە لێدەدا.
کە باسی سازانی نیشتیمانی دەکرێ، ئەمە مانای ئەوەیە کە هیچ شتێک نابێ لە کوردستان بکرێ، گەر گروپێک یا حیزبێک، چەندی بچوکیش بێت، پێ‌ی ڕازی نەبێ بە ئەمری ئاغاو ئەسیادەکانیان.

ئەو بۆچونە لە سەر ئەرزی واقیع مانای ئەوەیە:

ئەو هێزە دەرەکی‌و دوژمنانەی کوردستان هەردەم ئامادەن لە سەر مێزی قەراردانی سیاسی لە کوردستان وە بەشدارن لە حوکم کردنی کوردستان.
جا قوڕ بە سەر کوردستان، کە هێزێکی دەرەکی‌و تاریخیەن دوژمنی کوردستان، وەکو ئێران، تورکیا یان ئیخوان موسلیمین تەحەکوم بە بڕیاری سیاسی لە کوردستان بکەن.

جا گەر ئیللا سیستەمی پەرلەمانی، یان باشترە بڵێین سیستەمی سەرۆکی تەشریفاتیان دەوێ، ئەوا بۆ ئەوەی ئەو سیستەمە سەرکەوتوبێ، بە لای کەمی پێویستی بە چەند مقەوماتێکە:

١- دەبێ ئەو ووڵاتە وەکو دەوڵەت وجودی هەبێ وە وەکو کیانێک بونی لە ژێر پرسیار نەبێ‌و هەرچی ململانێ‌ی سیاسی‌و کۆمەڵایەتی‌و چینایەتی ڕوبدا، قەت نەبێتە خەتەر بە سەر کیان‌و وجودی ئەو گەلە.

٢- دەبێ لەو ووڵاتە زۆربەی دانیشتوان وەعیەکی بەرزیان هەبێ، بە تایبەتی بۆ مێژوی خۆیان، بۆ ئەوەی تێگەیشتنێکی باشیان هەبێ بۆ حاڵی خۆیان‌و مێژویان‌و ئێستاو دواڕۆژیان.

٣- دەبێ هاووڵاتیانی ئەو ووڵاتە تێگەیشتنێکی باشیان هەبێ بۆ بەرژەوەندیە باڵاکانی گەلەکەیان‌و کۆک بن لە سەر ئەوەی ئاخۆ چین ئەو بەرژەوەندیە باڵایانە. وە دەبێ ئامادە بن دور لە مەسلەحەتی گڕوپەکەیان کار بکەن، وە ئەگەر شتێک لە بەرژەوەندی باڵای گەلەکەیان بو، ئامادە بن پێ‌ی هەڵسن، هەتاکو گەر دژی بەرژەوەندی گڕوپەکەی خۆیانیش بێت.

بۆ نمونە کۆنە موستەشاری ئەلمانیا، گێرهارد شرۆیدەر، چەندین ڕیفۆرمی ئابوری‌و سۆسیالی لە ساڵی ٢٠٠٢ دەست پێ کرد، کە زۆربەیان لە سەر حیسابی بەشێکی زۆری لایەنگرانی حیزبەکەی خۆی بو. جا لە ئەنجام دا، حیزبەکەی SPD، کە ئەمساڵ یادی ١٥٠ ساڵەی بونی خۆی کردەوە، ڕێژەی دەنگی لە ٤١% بو لە ساڵی ١٩٩٨ کە هاتە سەر حوکم، ئەوەندە دابەزی، کە ئێستا بوە ٢٢%.
جا شرۆیدەر ئەو کارەی کرد، لە بەر ئەوەی لەو بڕوایەدابو کە ئەمە زەرورەتێکە بۆ ئابوری‌و بەرژەوەندی گشتی ئەڵمانیا. جا ئامادەبو تەحەمولی ئەو خەسارەتە بکا، کە حیزبەکەی خۆی کە حیزبێکی ئاوا عەریق‌و تەمەن ١٥٠ ساڵە، ئاوا لە ٤١% دابەزێتە سەر ٢٢%.
جا میللەتێک ئەمە وەعی سیاسی بێ وە بەرژەوەندی گشتی گەلەکەی ئەوەندە لا بەرز بێ، ئەوا ئەکید هیچ مەترسی تیا نیە، گەر سیستەمەکەیان پەرلەمانی بێت یاخود کەس نەبێ حیزبەکان کۆبکاتەوە بۆ ئەوەی بگەن بە قەرارێکی هابەش لە کاتی پێویست، چونکە ئەڵمان بەو بیرکردنەوەیان پێویست ناکات لەوە بترسێن، کە لە بەر ململانێ‌و ناتەبایی ناو پەرلەمان نەگەنە ئەنجام‌و زیان بە ئابوری‌و گەلی ئەڵمانیا بگەیەنن.

٤- دەبێ هاووڵاتیانی ئەو ووڵاتە پەروەردەی دیموکراتیان ئەوەندە پێگەیشتوبێ کە بتوانن قبوڵی یەکتر بکەن‌، ئەگەر ڕای بەرانبەرەکەشیان جیاواز بێ لەوەی خۆیان وە قابلیەتی ئەوەیان هەبێ دەسەڵات لە دەستێکەوە تەسلیم بە دەستێکی تر بکەن.

ئەو مەرجانە هیچیان لە کۆمەڵگای ئێمە یان نین، یاخود هەشبن زۆر کزن وە یا وەکو پەڵە لە هەندێ شوێن هەن‌و لە هەندێ شوێن تریش بونیان نیە.

لەمێژە دوژمنانی کورد بە ئێران‌و بە تورکیاو بە زۆر ووڵاتی عەرەبی‌و زۆرجاریش بە ئەمریکاو ڕوسیاشەوە لە هەوڵ دان ئەو تۆزە سەربەخۆیی‌و خۆحوکمکردنەی کورد لە باشور هەیەتی لەبارببەن، یان بەلای کەمی بێهێزی بکەن‌و بیگەیەننە ئەو رادەیەی کە هەرئەوەندە بمینێ، کە کالعادە وەکو وەرەقەیەکی زەخت یاری پێبکەن دژی نەیارەکانیان بەڵام هەرگیز نەگاتە ڕاددەی ئەوەی کە کورد خۆی خاوەن قەراری سەبەخۆی خۆی بێ.

جا پەرلەمانتارانی بەڕێز ئەوەی ئێوە ئێستا قەراری لە سەر دەدەن هیچی لەوە کەمتر نیە کە پێ‌ی بوترێ قەراردان لە سەر مەسیرو بون‌و نەبونی کوردستان.

گەر ئێوە لەو ڕۆژە نەتوانن بازدەن بە سەر حەساسیەت‌و مەسلەحەتی حیزبایەتیتان‌و نەتوانن بازدەن بە سەر ناوچەگەری‌و شارپەرستی، ئەوا مەسئولیەتی هەڵەبجەو گەرمیانەکانی داهاتو دەکەوێتە ئەستۆی ئێوە. هەر کەسێک بڕوای بە مەسئولیەت‌ هەبێ، وا بزانم لەو مەسئولیەتە گەورەتر نابێ.

لە ١-٢ ساڵی داهاتو بێ‌شک هەڕەشەیەکی گەورە لە سەر کوردستانە. لە لایەک مالیکی‌و هەمو ئەوانەی چاویان بە وجودی کورد هەڵنایە خۆیان‌و ف ١٦ ەکانیان‌و موشەک‌و هەلیکۆپتەرە ڕوسیەکان بە سەر کورددا تاقی دەکەنەوە.
بە پێچەوانەی پارتی‌و یەکێتیش مرۆڤ ئەوەندە دڵی بە تورکیاو خۆنزیککردنەوەکەیان خۆش نەبێ، چونکە تورکیاو ئەردۆگان‌و AKP ی حیزبەکەی لە گەڵ کەمالیستە فاشیەکان تەنها گورگێکن لە پێستی مەڕدا وە زۆر لەوە دەچێ کە ئاشبەتاڵێکی گەورەیان بۆ کورد ئامادەکردبێ. ئەوەی تورکیا بە تایبەتی وە بە یارمەتی ئەمریکاو مالیکی‌و ئێران دەی کەن مەسرەحیەکی گەورەیە بۆ هەڵخەڵەتاندنی کوردی نەزان، بەڵام کورد کالعادە سەرەڕای هەمو عەلاماتی ئینزار خۆی لێ بێ ئاگا دەکا.
نە ئەمریکاو نە ئێران‌و نە ڕوسیاو نە یەکێتی ئەوڕوپیش هیچ گرفتێکیان نیە لە گەڵ ئەو پێشهاتانەی کە ڕەنگە ڕووبدەن، گەر چاڵاکانەش بەشداری تێدا نەکەن.
وە لەو بەینەدا پرسیارەکە ئەوەیە، ئایا پارتی‌و یەکێتی چ ئیحتیاتێکیان وەرگرتوە بۆ ئەوەی کورد لە نەگبەتی بپارێزن، گەر تورکیا وەکو تەخمین دەکرێ لە داهاتو هەوڵی خنکاندنی کوردستانی دا؟

جا ئەوەی ئەمڕۆ پێویستە بریتیە لە کوردستانێکی بەهێز وە کوردستانێک کە هەمولا تیایدا بە یەکەوە هێزەکانیان کۆ بکەنەوەو تەبایی دروست بکەن بۆ بەرەنگار بونەوەی داهاتو.

کوردستان پێویستی بە سەرکردەیەکی بەهێزە. چا سەرکردەیەک لە نێو خۆتان هەڵبژێرن‌و پشتی بگرن‌و بەهێزی بکەن، چونکە بە هەمو هێزیشیەوە هێشتا بچوکە لە چاو دوژمنەکانی، جا گەر سەرکردەیەکی بێهیزیشتان هەبێ، ئەوجا دەبێ چارەنوستان چی بێ؟

ئەکید لە حاڵی حازر بەهێزترین کاندیدتان بۆ سەرکردایەتی کوردستان، مەسعود بارزانیە. گەر واقیعی بین، لە گەڵ هەمو ئیحتیرام‌و ڕێز بۆ زۆرێک لە کەسایەتیە سیاسیە بەڕێزەکانی ئەمڕۆی کوردستان، کێ هەیە، لە بەڕێز مەسعود بارزانی زیاتر، کە گەورەترین نیسبەتی مەرجەکانی سەرکردەیەکی بەهێزی تیادا بە دی بکرێ. کەسێک بۆ مەسئولیەتێکی وا گەورە دەبێ پێگەیەکی بەهێزی جەماوەری هەبێ. دەبێ لە ناو گروپ یان حیزبەکەی خۆشی پێگەی بەهێز بێ.
دەبێ کەسێک بێ کە ڕابردویەکی هەبێ، تاوکو لە ژێر ڕۆشنایی ڕابردوی مرۆڤ بتوانێ تەخمینی ئەوە بکات، کە ئاخۆ لە داهاتو چۆن هەڵس‌و کەوت دەکا وە تا چ حەددێک وەلە چ بابەتێک جێگای متمانەیە‌و ئەو شتە دەکا، کە مرۆڤ لێ‌ی چاوەڕوان دەکا.

بۆیە کاندیدێکی نوێ چەندی ماقوڵیش بێت، گەر نەناسراو بێت، ئەوا ڕیسکێکی گەورەیە، کە لە قۆناغێکی وا هەستیار یەکێک بکرێ بە سەرۆک، کە کەس نەتوانێ تەخمینی ئەوە بکا ئاخۆ لە چ دۆخێک چۆن تەسەروف دەکا.
بێجگە لەوەی کاندیدێکی نوێ، نەناسراو، یان سەربەخۆ، کاندیدێکی بێ‌ هێز دەبێ، جونکە لە بەر نەبونی پێگەی خۆی ئەو کاتە زۆر مەربوت دەبێ بە ڕەحمی ئەو هێزانەی کردویانە بە نوێنەری خۆیان.

جەنابی مەسعود بارزانی چەندان ساڵە لە لایەن جیهاتی غەیرەکوردییشەوە ناسراوە وەکو سەرۆکی کورد. بێ شک هەمو ئەو لایەنانە توشی سەرسوڕمان دەبن، کە لەو دەمەدا کورد یەکێکی وەکو مەسعود بارزانی بە کەسێکی نەناسراو یان بە لای کەمی بە یەکێک لە ڕیزی دوەمەوە بگۆڕێتەوە.

شتێکی ئاشکرایە وە جێگای تێگەیشتنە کە ئەوانەی غەیرە پارتین ئەوەیان ئەوەندە پێ خۆش نیە، کە ئەوەندە قورسایی بکەوێتە لایەنی پارتیەوە، کە بێجگە لە سەرۆک وەزیرانی ئێستا سەرۆک هەرێمیش بۆ سەرکردەیەکی پارتی بێ.
بەڵام گەر بەرژەوەندی کوردستان وا بخوازێ سەرۆکێکی بەهێزمان هەبێ، وە گەر سودفە ئێستا ئەو مەسەلەیە لە بەرژەوەندی پارتی بێ، ئەوا دەبێ هەمو کوردێکی دلسۆز لە ڕوانگەی مەسلەحەتی کوردستان ئەوەی قبوڵ بێ، وە نەوەکو تەنها قبوڵی بێ، بەڵکو پێشی خۆش بێ‌و بە هەمو توانا پاڵپشتی بکات.

لە لایەکی ترەوە ئەوەی ئێستا وا پێ دەچێ لە بەرژەوەندی پارتی بێ، دور نیە لە داهاتو بە زیان بە سەر پارتیدا بشکێتەوەو شانسێکی نوێ بدا بە حیزبەکانی غەیری پارتی.
گەر بێتو سەرۆکی نوێ‌ی کوردستان سەرکەوتو نەبێ لە کارەکانی دا لە چەند مانگ‌و ساڵی داهاتو، کە تاقی کردنەوەی زۆر قورسی لە پێشە، ئەوا شەعبیەتی ئەوو پارتی دەشکێ‌و ئەوەندەی تر شانسی ئەوانی تر بەرزتر دەکاتەوە.

جا ئەو مەسەلەیە وەکو شمشیێرێک وایە کە هەردو دیوی تیژ بێ، گەر بە هەڵە بەکاری بهێنی خۆشت بریندار دەکا.

جا گەر ئێوە لە دڵی خۆتان دەزانن، کە سەرەڕای هەمو کەم‌و کوڕیەک لە جەنابی مەسعود بارزانی، هیچ کاندیدێکی لەو بەهێزترتان نیە، بەڵام لە بەر مەسلەحەتی حیزبی خۆتان، یان خوا نەخواستە بە ئیعازی هێزێکی دژەکوردی بێگانە، دژی ڕادەوەستن، ئەوا ئێوە خیانەتی عچمی لە گەلانی کوردستان دەکەن.

دوایی هەمو ئەو مەسەلانەش ئەو بەناو مەترسیانەی کە لە لایەن هەندێ لایەنی ئۆپۆزیسیۆن‌و شڕە ڕۆشنبیرەکان وێنا دەکرێن موبالەغەیەکی بێ‌تامی تێدایە.
گریمان سەرۆکی لە لایەن گەل هەڵبژێردراوی کوردستان دژی هەمو تەوەقوعاتێک سەرۆکێکی خراپ دەرچو. ئێ ئەو کاتە چوار ساڵی تر کەس دەنگی پێ ناداتەوەو مەسەلەکە بەمە کۆتایی پێ دی. کەواتە مەسەلەکە زۆر ئاسانە.

ئەوەی مەترسی ئەوەشی هەیە لەو چوار ساڵە کاری زۆر خراپ بکا، وەکو فرۆشتنی بەرژەوەندی باڵای کوردستان‌و کاری لەم بابەتە، ئەوا ئەکید جەماوەری کوردستان دژی هەڵدەستن‌و لە هەرێمێک کە ٢ ئیدارەی تیابێ‌و زیاتر لە ٢ کولتورو ٢ ناوچەو دەیان هێزی دەرەکی کە لە کوردستان ئەکتیڤن، ئەوا سەرۆکێکی وا ناتوانێ خۆی بگرێ تا سەر. ئەگەر بشمێنێتەوە ئەوا ئەوپەڕی دەسەڵاتی بەسەر ناوچە سەرەکیەکانی حیزبەکەی خۆی دادەڕواو مەترسی نابێ بە سەر کەس. بێجگە لەوەی شانسی گەڕانەوەی خۆی‌و حیزبەکەی بۆ گۆرەپانی سیاسەتی کوردستان دێتەوە سەر سفر.

جا لە ژێر ڕۆشنایی ئەو چەند فیکرەیە دیارە، کە ئەوەی لە گەڵ گۆڕینی دەستورە بۆ سەرۆکێکی تەشریفاتی، ئەوا یان بە هەڵە تێ‌ی گەیشتوە، یانیش بە ئەنقەست کوردستانێکی بێ هێزی دەوێ، کە خۆی هەر ئێستاش بێهێزە، ئەوجا لەوەش بێ‌هێزتر بێ؟!

مەسەلەی دەستوریش زیاد لە حەددی خۆی گەورەکراوە. تەماشای عێڕاق کەن، ئەوا چەند ساڵە دەستوری هەیە وە تا چ حەددێک ئەو ووڵاتە بە پێ‌ی دەستور بەڕێوە دەبردرێ؟
لە ڕاستیدا لەو جۆرە ووڵاتە نەچەسپاوانە، کە کوردستانیش یەکێکە لەوان‌و بگرە کەمتریش، ئەوا مەسەلەی ئەوەی تا چ حەددێک دەستور بە عەمەلی تەگبیق دەکرێ لە سەر تەوازونی هێزەکان وەستاوە.
گەر هێزت هەبێ دەستور بە پێی مەسڵەحەتی تۆ تەبیق دەکرێ. وە کە دەسەڵاتیشت کەم بو، ئەوەی لە سالحی تۆ بێ، ئیهمالی دەکەن، وەکو ئێستا ئەوەی عەرەب‌و حوکمەتی مەرکەزی بە‌غدا بە کوردی دەکەن.

جا گەر کوردستان دەستوری هەبێ باشە، بەڵام تا چ ڕاددەیەک ڕوحی دەستور باڵ دەکێشێ بە سەر واقیعی سیاسی، ئەوە لە سەر تەوازونی هێزەکان‌و لە سەر نچوجی سیاسی‌و کولتوری گەلانی کوردستان وەستاوە.

جا مادام مەسەلەکان وان، دیارە کە کوردستان پێویستی بە سەرۆکێکی بەهێزە وە ئەو سەرۆکەش هەر دەکرێ مەسعود بارزانی بێ، چونکە هیچ مەعنای نیە لە دۆخێکی وای کوردستاندا بەهێزترین کاندیدت دەستنیشان نەکەی.

وە ئەوانەشی کە خۆیان لە پشت فەقەرەو پاڕەگرافی یاسایی دەشارنەوە، ئەوا مرۆڤ ئەوەیان پێ بڵێ:
ئێوە دەبی خاوەن ئیرادەیەکی سیاسی بن، کە سیاسەت دەکەن. دەبێ پێش وەخت بزانن، چیتان دەوێ وە چیشتان ناوێ. ئەوجا لە سەر بناغەی باشترین بەرژەوەندی گەلی کورد قەرار بدەن.
جارێ ئێوە دەبێ قەرار بدەن، ئایا ئێوەش لەگەڵ ئەو بۆچونانەی سەرەوەن یان نا؟

ئایا لەو بڕوایەدان، کە یەکێکی وەکو جەنابی مەسعود بارزانی کاندیدێکی باشەو بگرە باشترین کاندیدە یان نا؟

ئەگەر وەڵامەکە ئایە، ئەوا دەبێ یەکسەر بڕۆنەوە پەرلەمان‌و بە ٢٤ سەعات یاسایەکی وا دەربکەن، کە ڕێگا بە هەڵبژاردنی بەڕێز مەسود بارزانی بدا، گریمان ئەو یاسایانەی ئێستا ڕێگای پێ نادەن.

جا خۆتان مەشارنەوە لە پەنای پاڕەگراف، بەڵکو بڕیاربدەن چی ڕاستەو چی ‌هەڵەیە. ئەگەر پێتان ڕاستە، ئەوا با هیچ مەسەلەکی تەکنیکی بەربەست نەبێ. چونکە ئەو جۆرە یاسایانە دەبێ وابن کە لە خزمەتی بەرژەوەندی باڵای کوردستان بن. جا گەر بونی بارزانی وەکو سەرۆکی هەرێم لە بەرژەوەندی باڵای کوردستانە، کەواتە گۆڕینی یاسا بەو مانایە واجبێکە نەک ئیمکانیەتێک.
وە ئەگەر لەو بڕوایەش دان کە بە گشتی وە مەبدەئیەن جەنابی مەسعود بارزانی بە باش نازانن‌و بە باشترین کاندیدیشی نازانن، ئەوا یەکسەر‌و بە ڕاشکاوی ئەوە بڵێن، نەوەکو حوججە بە نەبونی مەجالی یاسایی بهێننەوە.
گەلی کورد مافی ئەوەی هەیە داوای ئەوەتان لێ بکا، بە ڕاشکاوی وە بە ڕاستگۆیی ڕای حەقیقی خۆتان بڵین لە جیاتی لەف‌و دەوەران.

ئێمە تێ دەگەین کە هەندێ نوخبەی سلێمانی هیچ دەلیلێک لە دونیا ناتوانێ قەناعەتیان پێ بهێنی وە بۆیە پێویست ناکا مرۆڤ کاتی خۆی بەوان بەفیڕۆ بدا، چونکە ئەوان لەمـێژە قەراریان داوە، کە کەس دەست نادا غەیری خۆیان، هەرچیەک بێت.

خۆی لە ڕاستیدا ئەوانە موشکیلەکەیان زیاتر موشکیلەیەکی نەفسیە نەوەکو سیاسی.

یەکەم، هەر کاتێک ووشەی پارتی وە یا بارزانی دەبیستن دەمارەکانی خوێنیان پڕ دەبێ لە هۆرمۆنی ئەدرینالین. ئەمەش هەزم کردنی زەحمەتە، چونکە ئەوا بو بە ٥٠ ساڵ نە پارتی‌و نە بارزانیش لە ناوناچن. جا ئەوەش تەحەمولکردن‌و هەزم کردنی زۆر زەحمەتە بۆیان، چونکە ڕۆژ نیە ئەو دو ووشەیە دوبارە نەبێتەوە لە کوردستان.

موشکیلەیەکی تری ئەو نوخبەیە ئەوەیە، کە ئەوان لەو بڕوایە دان، کە ئەوان نازدارو عاقڵەکانی کوردستانن. ئیتر چۆن دەبێ خەڵکانی تر حوکمی کوردستان بکەن لە جیاتی نازدارەکان؟
وە ئەگەر ئەوان نەتوانن حوکم بکەن، ئەوا دەتوانن وای تێک بدەن، کە کەسی تر نەتوانێ حوکمدار بێ. ئەمەش هەمان سیاسەتی "عەرزی سوتاوە"، کە سەددامی گۆڕ بە گۆڕ، لە کوێت بەکاری هێنا. مادام بۆ خۆی نەبو، ویستی کوێت بسوتێنێ، تا بۆ کەسێکی تریش نەبێ.

ئەوەی لەو مەسەلەیەش وورد بێتەوە بۆی دەردەکەوێ کە ئەمەشیان لە عوقدەیەکی نەفسیەوە سەرچاوەی گرتوە، کە ئێرە جێگای ئەو باسە نیە. ئینشاڵلا لە فورسەتێکی تردا.

جا لە بەر ئەو هۆیانە هەمو هەوڵیک بۆ موناقەشەکردنێکی لۆجیکی بە ئامانجی قەناعەت پێهێنان لە گەڵ ئەم لایەنانە، ئیللا دەبێ هەرەس بهێنی‌و لە کات بەفیرۆدان زیاتر نیە.

ئەمڕۆ ڕۆژی خۆ ساغ کردنەوەیە، ئاخۆ چی دەکەن‌و چۆن قەرار دەدەن. ئایا ئەو کۆت‌و بەندە حیزبی‌و ناوچەگەریەی کە تا ئێستا هەندێکتان پێ‌ی ڕاهاتون دەتوانن بەلاوە بنێن‌؟ ئایا دەتوانن تاقە دەلیلێکتان بۆ هەنگاونان‌و قەراردان بەرژەوەندی مەوزوعی گەلی کوردستان‌و ویژدانتان بێ؟
یانیش ئەمڕۆش وەکو دوێنێتان بڕیار دەدەن‌و ڕێگا دەدەن بیر کردنەوە تەسکەکان زاڵ بن بەسەرتان‌و بەمەش دەرگا دەکەنەوە تاکو جارێکی تر نەگبەتی ڕوو لەو گەلە بکاتەوە؟

ئایا ویژدانتان ئەوە قبوڵ دەکا، کە ئەو ئەزموەنە بڕوخێ، ئەزمونێک کە گەرەترین ناوچەی سەربەخۆی ژێردەستی کوردە، کە دوای زیاتر لە ٢٠٠٠ ساڵ لە کوردستان دا دروست بوە؟


تاکو کورد فێری ئەوە نەبێ، بزانێ بەرژەوەندی باڵای گەلەکەی چیە‌و فێری ئەوە نەبێ بیرکردنەوەو بڕیاردانی خۆی لە سەر ئەو ئەساسە دابنێ، فێری ئەوە نەبێ کە وەکو زاخۆییەک خانەقینیەک هەڵبژێرێ وە وەکو سلێمانیەک هەولێریەک هەڵبژێرێ تەنیا لەسەر ئەساسی ئەوەی، کە ئاخۆ ئەو کەسە تاچەند سودی بۆ گەلی کوردستان هەیە.. تاوەکو فێری ئەو شتانە نەبین، هەردەم لە ناو یەک بازنەدا دەسوڕێینەوەو هەردەم بەو هەمان شوێنانەدا تێدەپەڕینەوە، کە تاکو ئێستا پڕ بون لە میحنەت‌و شانسی لە دەست دراو بۆ کورد.

جا تکاو داواکاریەکان ئەوەن: تکایە خۆتان کۆ بکەنەوە.. واز لە بیرکردنەوەی تەسکی حیزب حیزبێنەو ناوچەپەرستی بهێنن. بە زوترین کات بەهێزترین کوردستان دروست بکەن کە لە دەستتان دێ، ئەگەر نا هەرچی کوردو کوردستانی هەیە لە ئێستاو لە دواڕۆژ نەعلەتتان لێ دەکات.

تەوەقوعات‌و داواکاریش لە جەنابی مەسعود بارزانی ئەوەیە کە بەردەوام بێ لە سەر ڕێگاکەی وە هەوڵەکانی چڕتر بکاتەوە بۆ خزمەتکردنی کوردستان‌و دابینکردنی دواڕۆژێکی مسۆگەر بۆ ئەم جیلەو جیلەکانی داهاتو لە کوردستان.
چەندی حاقید زۆر بن‌و داوای دەست لە کار کێشانەوەت لێ بکەن، نابێ گوێ بەوانە بدەی‌و واز لە سەرکردایەتی کاروانی ئازادیخوازی گەلی کورد بهێنینت.
زانراوە کە جەنابت تەئکید لەوە دەکەی، کە ئەو کورسیەت ناوێ، گەر خەڵک خۆی ئەوەی نەوێ. تۆ مرۆڤێکی زۆر موتەوازیعی وە خۆت بە خزمەتکاری کوردستان دەزانی، بەڵام هەرگیز نابێ لە بەر ئەو قسانە واز لەو مەسئولیەتە بهێنی.
‌ تۆ نەک مافی ئەوەت هەیە سەرۆکی کوردستان بیت، بەڵکو واجیبی سەرشانتە. شتێکی ڕەوا نیە کە سەرکردایەتی گەلانی کوردستانت کردبێ‌و تاکو ئەو خاڵەت بردبن، بەڵام ئێستا لە ناوەراستی ڕێگا ئەو کاروانە بە جێ بهێلی‌و مەسیری کورد بکەوێتە بەر دەستی گورگ‌و ڕێوی.

بێجگە لە مەسەلەی بونی جەنابت بە سەرۆک یان نا، ئەرکێکی تری زۆر گرینگت لە سەر شانە، ئەویش هەرگیز ڕێگا نەدەی بە هیچ هێزێکی ناوخۆیی یان دەرەکی کوردستانێکی لاواز دروست بکاو بەمەش ببێتە پاروەکی ئاسان بۆ ناو قوڕگی دوژمنانی کوردستان.

سەرکەوتن، ئازادی وە سەرفرازی بۆ کوردستان.

لە گەڵ سڵاوو ڕیز
دڵشاد خۆشناو

ئەم نامەیە بۆچونی شەخسی نوسەرەکەیەتی‌و نوسەر عیلاقەی بە هیچ کەسێک‌و هیچ حیزبێکەوە نیە. هەرچەندە لە زۆر شوێن ڕەنگە بە قازانجی پارتی‌و بارزانی بکەوێتەوە.
تەنیا خۆشەویستیم بۆ کوردستان‌و ویژدانم ڕێنمایی ئەو بۆچونانەن.