توركیا و جینۆسایدى ئەرمەن و كورد

Friday, 06/03/2009, 12:00

د. لازاریف دەڵێ : مەسەلەى كورد وەك كێشەیەكى نێو دەوڵەتى لەسەرەتاى سەدەى نۆزدەهەمدا سەرى هەڵدا لەسەدەى بیستەمیش دواى شەڕى یەكەمى جیهانى لەسەر ئاستى نێودەوڵەتى بایەخى زیاتر بوو . ، ئەوەى پەیوەستە بەم باسەوە كۆمەڵكوژى ئەرمەنەكانە لەسەردەمى دەوڵەتى عوسمانى و ڕیكخراوى ئیتحاد و تەرە قى و تێوە گلانى نەتەوەى كورد لەو سەردەمەدا كەلەئێستادا دووبارە كەیسى جینۆسایدى ئەرمەنەكان زیندوبۆتەوە و كە توركیا بەسەركوردا ساخى كردۆتەوە ، بۆیە باسەرەتا باسێك لەڕێكخراوى (ئیتحاد و تەرەقى) بكەین كەزۆرینەى ئەندامە ناسراوەكانى لەكورد پێك هاتووە ، كەڕۆڵێكى هێجگار خراپیان بینیوە ، ئیتیحادیەكان واتە ڕێكخراوى ئیتحادو تەرەقى ساڵى (1894) دامەزراوە تەڵعەت پاشا وەك سەرۆكى ئەو ڕێكخراوە دەست نیشان كراوە ،، د. عەبدوڵا جەودەت كەكوردە و یەكێكە لەدامەزرێنەرانى ئەو ڕێكخراوە و سەرنووسەرى گۆفارى عوسمانلى ساڵى (1897- 1904) كەئۆرگانى ئیتیحاد و تەرەقى بووە ئەمیش ڕۆڵێكى هێجگار خراپى بینیوە ، ئەم زاتە واتە عەبدولڵە جەودەت كوردێكى كورد فرۆش بووە ، بەڵام ئەوەى جێى داخە كاك فەرهاد پیرباڵ جار و بار لەڕێگاى ڕۆژنامەى (چاودێرە) وە بەیەكێك لەهەرە ڕوناكبیرە گەورەكانى كوردى توركیاى دادەنێت كەلەئەساسەوە باوەڕى بەكورد نەبووە بیرى لەدامەزراندنى دەوڵەتى توركى كردۆتەوە ، بۆیە ئیتیحادیەكان باوەڕیان وابووە كەدەبێ تۆرانیەكان بەچەك هەموو جیهان بخەنە چێردەستى خۆیانەوە بۆیە لەنێوان ساڵانى (1914-1918) كۆمەڵ كوژیەكى ترسناكیان بەرامبەر ئەرمەنەكان و كوردەكان كرد بەواتایەك لەشارەكانى وان و بەدلیسسى و ئەرزەڕوم بەدەگمەن ئەرمەن و كورد مان ، وەهەرچى كوردیشە بەپێى بەڵگە نامە مێژوویەكان (50) هەزاریا لێكوژرا ، بۆیە بێویژدانییەكى گەورە دەكەین كەباسى كێشەى كوردمان كرد پەنجە درێژ نەكەین بۆتورك و دەوڵەتى عوسمانى ، وە لەوبڕوایەدام ئەوستەمەى تورك بەدرێژاى مێژوو لەنەتەوە جیاجیاكانى وڵاتەكەى كردووە بەتاى بەتى كورد و ئەرمەن بڕواناكەم هیچ دەوڵەتێكى دونیا ئەوەندە بێویژدانانە كردبێتى ، بۆیە هەر ئەمە بوو گەورە كۆمەڵناسى تورك (ئیسماعیل بێشكچى) هاتە جواب و ووتى : توركیا دەوڵەتێكى ڕگەز پەرستەو مافى كەمە نەتەوەكانى پێشێل دەكات ، وەهەر ئەمەش بوو واى لەگەورە ڕۆمان نووسى تورك (ئۆرهان پامۆك) كرد ڕۆمانێك تەرخان بكات لەسەر ململانێى نەتەوەى تورك و ئەرمەن و كورد ، كەواتە ئەوەى تورك بەرامبەر نەتەوەى كوردى كردى لەو بڕوایەدام عەرەب نەیكرد ئاخر سەدام حسێن بەدرێژاى (35) ساڵ ئێمەى چەوساندەوە بەڵام نەتەوەى تورك ئەوە بۆ دوو سەدەیە دان بە زمانە كەماندا نانێت و دەڵێت ئیوە لەچیاوە هاتوون هەتا ئێستاش بەردەوامە لە دژایەتیمان ، بەڵام ئەوەى جێى نیگەرانیە هەستى نەتەوایەتى كوردو ئینتیماى ڕۆشنبیرانى كورد زۆر لەئاستێكى نزمدا بووە چونكە لەسەردەمى ئیمپراتۆریەتى عوسمانیدا ڕوناك بیرانى كورد زۆر بەیان خاوەنى پلەو پایەبوون ، بۆ وێنە كەسانى وەك د. عەبدولڵە جەودەت و شەریف پاشا كەهەردوكیان كوردبوون و ئینتیماى كوردبونیان زۆر نزم بووە لەباتى بیر لەدامەزراندنى دەوڵەتى كوردى بكەنەوە بەپێچەوانەوە یەكێك بوون لەدامەزرێنەرانى ئیتحاد و تەرەقى و باوەڕیان بەدروست بوونى دەوڵەتى عوسمانى بووە ، بۆیە لەبارەى نەبونى ئینتیماى ڕۆشنبیرانى كوردەوە ڕوناكبیرى كورد (محەمەد ئەمین زەكى) دەڵێ تاتورك نەیووت من توركم و عەرەب نەیووت من عەرەبم ئێمە نەمان ووت كوردین .، لەكۆتاویدا ئەوەى جێى باسە لەئێستادا كەیسى جینۆسایدى ئەرمەنەكان لەلایەن ئەوروپاو ئەرمەنەكان زیندو بۆتەوە بۆ ئەوەى نەیەڵن توركیا ببێتە ئەندام لەیەكێتى ئەوروپا ، بەڵام ئەوەى جێى داخە توركە شۆفێنییەكان كۆمەڵكوژى ئەرمەنەكانیان خستۆتە پاڵ كورد ، ئەمیش لەوەوە سەرى هەڵداوە لەئان و ساتى كۆمەڵ كوژیەكەدا شێخ ئەحمەد بارزانى لەكوردستانى باشوورەوە هێزێكى گەورە كەژمارەیان چوارسە چەكدار دەبێ بەهاناى ئەرمەنەكانەوە دەچێ لەئەنجامدا ژمارەیەكى كەمیان لێ دەكوژرێ بەدەستى سەربازانى تورك ، بەڵام ئەوەى جێى داخە (تۆفیق پاشا) ى سەرۆك وەزیرانى حوكمەتى تورك بەڕاشكاوى تاوانى كوشتارى ئەرمەنەكان دەداتە پاڵ كورد و توركە تۆرانیەكانى لێ بێبەرى دەكات و بەڕاشكاوى دەڵێ ئوەى كۆمەڵ كوژى ئەرمەنەكانى كرد كوردەكان بوون .

سەرچاوە و پەراوێز :

1. كتێبەكەى مەنسور بەرزنجى بەناوى (چەند ڕاستیەكى مێژوویى لەبارەى شۆرشى شێخ عەبدولسەلامى بارزانى و شۆڕشەكانى دیكەى بارزان تا 1945
2. ڕۆمانى بەفر توركیاى ڕاستە قینەمان نیشاندەدات (ئیدریس بەرزنجى) ڕۆژنامەى هاوڵاتى ژمارە (388)
3. لازاریف ، ئەو هۆكارانەى مەسەلەى كورد پێك دەهێنن ، محمد حەمە باقى،چاپى كوردستان ،1992،چاپى یەكەم .
4. پێشتر ئەم باسە لەگۆفارى (شەن) تشرینى دووەمى ساڵى 2008 بڵاو كراوەتەوە بەڵام ئێستا كەمێك دەست كاریم كردووە