لە پەراوێزى ،دووتوێ ى بەرنامەیەكى گەلى كوردستان لەسەر ئاغاكانى دزەییایەتى ، ئەمنیش وەك مندارە كرمانجەكى قسەى خۆمم هەیە

Monday, 21/01/2013, 12:00

دوێنێ شەو ،ڕێكەوتى نۆزدەى ئەم مانگە ، تەلەفزیۆنەكەى گەلى كوردستان بەرنامەكى لەسەر ژیانى ئەحمەد حەمەدەمیناغەى دوگرتكان ، كوڕى بایزاغەى دزەیی كرد .
سەرەتا ...
قۆناغى فیودالى لە كوردستان وەك وەك هەموو قۆناغەكانى ترى مرۆڤایەتى بە كاتى سروشتى خۆى تێنەپەڕیوە ، بە دیوێكى تر ئەو دەمەى فیودالى جیهانى لە گەرمەى داهێنانى پیشەسازى نەك ووڵاتى دروست كردووە بەڵكو لە تەقەڵاى داگیر كردنى جیهانیش بووە ، نەزانى و نەخوێندەوارى میللەتى ئێمە دوا كەوتنى لە هە هەمەلایەنەى بوارەكانى ژیان واى كرد ئەم قۆناغە نەك لە كاتى خۆى فریاد ڕەسێك بوایە ، دەبینین هاوشانى داگیركەران ، لەبەر پێنەگەیشتوى خۆى هەموو دەم لەمپەر و ئاستەنگ بووە لە قۆناغە هەستیارەكانى دروست بوونى دەوڵەت بە تایبەت لە سەدەى هەژدە و نۆزدەو بیست .
دیارە ئەوەى مایەى تێڕامانە ،مێژوو ئەوچەواشەكاریەى تێیدایە ، هەندەى تۆزقارەكى تشتى ڕاستى تێدا نیە ، حەقى خۆمە لێرە برێم ئەسڵەن ئەمەى كورد هەر مێژوومان نەبووە ، ئەوەى هەش بووە هەمووى مێژووى سەرشۆڕى و شكست و خەیانەتە ، لۆ ئەوانەى لەگەر ئەو قەناعەتەم نینە ، فەرموون ئەوە نەبووینە فلیمى حەموو دنیایێ ؟ خەرك وا لە سەر مانگێ خەریكى عارد كڕینێیە ، ئەمەش لەسەر زێدى باب و باپیرمان نەبووینە هیچ .
عومرى منداریم و قیچەكیش لە لەو دوو سێ سارەى كە تازە خەتى سمێرم دانابوو ، لەو دەشتە كاكى بە كاكیەى هەولێرێم فەوتاند ، بە قاقۆلى پرچم و كراسى ئاو دامان و شەروارى بەرامپیلى داكم و كراش و گۆزینگى بە قرێژم و گۆپار و تورەگە و دێمكەى دەستم و دارلاستیق و بەردەقانى بەر پشتم حەتا خودا قووەتى دابوومێ لە ناو وەرد و پەرێز و كەند و لەندى ئەو دەشتەى خەریكى زیك زیكە و شێرە كولۆ و قازى بازاڕ گرتن بووم ، جار ناجارەكیش هەر لە بۆ هەوەس شاپەكم لەگوژارك و هێلانە هەوێردەو جووقە زەردان هەردەدا و چەند هێلكەى تێدا بوون دەم فلیقاندەوە ، ئەگەر دوسێ شوانیش تووشى یەك ببوینایە ئەوە هەندەمان زۆرانێ دەكرد و قەلا قووچكەمان لێ دەدا و خۆمان لە خرتۆرێ وەردەدا ، حەتا پێش ڕۆژاوا بوونێ خەریكى كێلە بەردانێ دەبووین بە گاشە بەردان ، ئێواران لە بن دیوارى مزگەفتێ خڕ دەبووینەوە ، كە دەیانگۆت فران لە هەولێرێ هاتیتەوە و كەبابى لە ناو قەیسەرى هەولێرێ خواردیەو بە پەستى گەڕایتەوە دەبوایە لۆ درۆ و ڕاستى دەست و پەنجەمان بۆن بكردبایە ئەگەر بۆنى كەبابى لێ بهاتبایە .
داك باب و داپیرو خارو خارۆژنیشم لە مارێ لە خانى جزیرى بوون ، ئێوارێ پاش كۆل پڕكردنى حەیوانان بە تێڕكەى ئاوى پشتى كەرێ و دۆشینى مەڕو بزن و دەست بە كاوێژ كردنیان و دانانى مەنجەران لەسەر ئاگرى سەرگین و ساركردنەوەى شیر ودانانى لە بن كوندەرانى ، ئیدى لە لەسەر سە كوى حەوشەى دەكەتینە سەر لەگەنە ساوار بە تەماتەو نانە مزاش و سەركە پیاز خواردنێ، دوایێ ئەگەر چا هەبوایە یان قەسپى كورد كوژ دەنا هەركەسە نیودەرەك و شڕەلێفەكى چركن بووایە یان لنگە جاجمەك و بەرمارەك بایە دەچوە بنى و ئەستێرەى لەو عاسمانە جوانەى دەژمارد بە تەنێ ئەگەر دەنگى لوورە ى تورگ و حەپە حەپى سەگان بهاتبایە دەنا دنیا كش و مات دەبوو ، دزیش جورئەتى دیوار بڕینى نەدەبوو .
قسەو باس و زورم و زۆرى ئاغا و ئاغاژن و پیاوەكانیان لەو دەشتى هەولێرێ و مەنەتیقەى سیاو و عەلیاوەو شێخ شەروان و سیراوە و ڕختاوە لە زمانى داكم دەگێڕمەوە .
داكم وەك حەموو ژنى ئاوایى بێجگە لە ئاغاژن و مەلاژنێ هەتا برێى ژنەكى ساویلكەو لە خوا ترس و بە بسمیل بسمیل بوو ، كراسى دووباخەرى هەتا بنى پێى بوو كەوێ و پەستەكى بە چلەى هاوینێ لە قرچەى گەرمایێش فڕێ نەدەداو و لە بەڕكى كەوێى خریلە و درزى دورمان و بەو دوایەش شقارتەى تێدا هەردەگرت ، لە قەزمەى سەریشى شووژن و موتفەڕكى سوڵتان عەوڵاى عارەبى تێدا بوو ، كل و كلچوكیشى لەناوئەستێڕكێ تەقەت دەكرد.
قەتم بە بیرنایێ داكم لەسەر دووگردى پێى دیاربایە زۆر لە خواترس بوو ، دەشم زانى تەحیاتى نەدەزانى بخینى لە نێژێ ، هەموو جار دەیگۆت هەر برێ ى قشپل قشپل و تەحیات و بزن هات و ئاردى خواردو، ئیدى خوا لێت ڕازى دەبى .
لە گوندەكەمان و زۆر لە ئاواییەكانى دى شوعى تێدابوو ، بەعسى حەقى ژن وپیاو و ئاغە و مسكێن و فەلاح و شوانكارەیان دەكرد.
ئەوەى لە كنم زَۆر عەنتیكە بوو ، داكم باوەڕى بە یەكسانى ژن و پیاو نەبوو ، حەموو جارێ دەیگۆت ، ژن كەندووە و پڕدەكرێَ و بە تار دەكرێ ، بابم و خەرك وخوا لە گوندى لەبەر بێ ئیشى دەست و دۆخینیان شەڕ بوو بەس كەنگینێ فرسەتیان وەردەگرت نازانم ؟
مندار زۆر لەداك دەبوون بەس زوو دەمردن و شەوە دەیبردنەوە ...
ئەوجە ئەمن لە زمانى دایكم دەگێڕمەوە ، دەیگۆت لە گوندى سیاوى زورم و زۆرى تەڵعەتى موشیرى گەیشتبووە حەددەكى زەلامى ئاوایى شۆڕدەكردەوە ناو چارێ و لەگەر زەلامەكانى بە خەنجەرى دەبانى بەر پشتێنى دەست و تڤەنگیان لە دەورەى چارێ ڕادەوەستان و دەیانگۆت حوكمە دەبى هێلكەى بكەن ، داكم دەیگۆت لە ناعیلاجیان دەستیان بە نقە نقێ دەكرد و هێلكەیان دەكرد .
عەلیاغەى مەحمودى كاكە خانى مورتكەى ، دیسان یەكەك بوو لە ئاغە بە دەست و بردەكانى دەشتى هەولێرێ ، زوو زوو لە حكومەتى دەچووە كەلى شەیتان و بەران ئاغاكانى دى لێ ى دەترسان و حەمووجارێ لە كن حوكماتى هەولێرى و موتەسەڕیفى مەسرەتیان لۆ دەكرد .
دەرێن جارەكى دەگەر موتەسەریفى تازە نەدەگەیشتنە یەك ، لەناو ئیجتماعى هەردەكێشتە دەمانچەى چاردە خۆرى غێدانى و تەراقى دەخوا دەرێتن ئەوەى لە قسەم دەرچى دەیكوژم ، ئێ دەرێن ئاغا ئاخر چ بكەین ، دەرێ ئەو موتەسەڕیفە ئەفعالى خراپى هەیەو لە دوو مندارو تارانە ئیدى گەرە كۆمەى لێ دەكەن و بە نەقل كردنى دەدەن ،جارەكی دیش ئەشقیاى ووراتى كۆیە دەبى ولە كن حەماغاى غەفورى دەمینێتەوە ، هەتاكو دەچن دەیهیننەوە ، ئەو سارەى كە حەرەكەى مەلا مستەفاى دەستى پێكردو ، هەراتنە عروسیاى ، مارو منداریان وەك هەموو جاران كەتە دەست حوكمەتى مەلەكى و ئەویش لە سەر گوندەكانى دەشتى هەولێرێى تەوزیع كردن ، دەرێن عەلیاغە سەرباقى ئەوەى شەمسەى ژنیشى هەبوو ، بەس یەك لەو كیژە بارزانیە موهاجیرە بێبانەى ، كە ڕوومەتى وەك تۆپى گورى بوو ناوى تووكێ بوو فەسادى كردو ئیدى ئاغا ئەستێرەى گەشى لە شەوى تنۆكەچاوى لۆ هەتا هەتایێ ئاوا بوو.
خدرى باشاى ، ئەویش یەكەك بووە لە و ئاغا چەوسێنەرانەى هەولێرێ ، ئەلحانیشى لە گەر دابیتن دەگێڕنەوە دەرێن سەد جار ژن و كیژى گوندان لەڕێى سراوێ بە گۆزەى شكاى سەر شان و بن بئامێزیان یەك كوندە میزیان بە خۆ داكردیە بە هەراتن گەڕاینەوە مارێ ، چیە بابە ، وەڵا مام ئاغە هەر لە بۆهەوەس نیشانەى دانایتەوە ، خۆ ئەگەر لەو دەمى تڤەنگى دەستى تەترەى بكردبایە ،ئەوە كیژۆرە لە تڕێ سەى دەچوو .
مارێ بایزاغاى دوگرتكان ، بابى ئەحمەدو موحسین و هۆمەر و ئاوازخانى ، لە دیمانەكەى تەلەفزیۆنى ، هەموو ئەوەى لە بن بەڕە شڕەكەى بوو هینایانە دەرێ و وەك بزنى بیلامانێ هەمووى كەتە گۆڕێ .
لە عەوەلى مام هۆمەر ، دوو جاران گۆتى كاكم لە دە دوازدە سارى بە عەبقەرى و زیرەكى خۆى چەندەى لە مەرحومى بابى لۆ بەجێما ، ئەو دوو هەندەى خستە سەرى .
حەموومان دەزانین لە دەشتى هەولێر و قەراج و كەندێناوە ، ئەگەر سارەكەى نەهاتبایە ، سار هەبوو چەند سار لەسەر ئێك ئیشكە سارى بوو ، خەرك و خوا بە دەرۆزە دەكەتن ، پیاو دەرپێى نەدەما لە پێیان كا ، باشە گەلۆ ئەگەر چەوساندنەوە و دەست بەسەر داگرتنى مرك و مارى خەركى نەبێ ، ئەوە كوو سەماوەرى چاو قاوەى دیوەخانى حەفت جۆش بووە ، دەنا توو برێی دەشتى هەولێرێ ئەو دەمى ئەگەر بەلەچەك و گوندۆرەى لاقوزەى لێ بى دەنا چى هەبوو ، ڕاستە دەرێن قەراج لە سارى هاتى عەمبارە زێڕینەى كوردستان بوو ، بەس بە خەركى چش ، ئەگەر تۆو دانت نەبى و عاردت نەبى و هەوجاڕو گاسن و كەرو گات نەبى ؟
لەسیراوەى لەبەر ناسازى ئاوەكەى هەمووو خەرك باقۆ ببون و بە جام و تاسان ئاویان لێك دەگێڕاوە بە قەرد .
هەر لە گفت و لفتى جەنابیان ، ئەدى هەر ئاغەكانى دەشتى هەولێرێ نەبوون دەیانگۆتە مەلاى نەزانى چاوبرسى خۆ لە خوا كردى ، بە خەركى برێن مەتكەب جێى ئیبلیسیەو دەورو دەرسى شەیتانتان لە مێشكى دەپەستن ، بە خۆشیان كوڕو كیژیان دەناردە خاریجى ، ئەدى هەر كوڕە ئاغا نەبوو دەبوا مندارە فەلاح نان و هێلكەو تەڕەپیازو توورەگەى كتێبانى لۆ هەربگرى .
چەند مارە فەلاح وەك برایمى زێندینان لە چلەى زستانێ لە گوندى بە مارو مندارەوە دەردەكران و حەموویان كلكیان دەكردە یەك ولە كۆریتەكى جێیان نەدەكردنەوە ، دەبوایە ڕێى پیرە هەولێرێ بگریتە بەر و لە حەسارەكى بنەو بارگەى لێ دابنێ ، لۆ سبینێش لۆ تەعقیبی مەیدانى عەمەلان دەكەتە بەر پلارى مندارە هورتكەو پورتكەى توركمانى قەرات و تەعجیل و عارەبان ، پێیان دەگۆتن كیرمانج .
تێرو پڕى ئاغایەكان و قاتى فاشیۆنى ئینگلیزى و مشكى و خامەى سەریان و خەنجەرىدەبانى دەست و مشت تەسبیعى كارەبا و برنەوى دەسك شووشە ،ئەوە ئاغە ژن و ئەمرى ئاغەژنى هەر لێگەڕێ ،لۆ كرمانجى دەشتى هەولێرێ ما بوو بە بۆنى حەتۆتەو قەنەفرى ژانەسەر نەیگرى و مێشكى هێڕ نەبى.
خواو پێغەمبەرتان لەدەورى سەر گەڕێ كێ دیتیتى مندارە ئاغایەك پەنجەى بەخین بێ لە دەمى نا ماقوولیەكەى مەلا مستەفاى بارزانى لە 1974 لە دەست پێكردنەوەى شەڕى كورد و عارەبان ، لۆ دزەیى و چەلەبیەكان و عوزێریەكان و عەتاولاغایاكان مان ، یەكى كوڕەكیان بە كامیرەى ڕەسمى شانیان و شەوڕۆى پێیان نەنێرنە ئێرانێ بۆ شەو كردنەوە لە تەك ئاهەنگەكانى مەهستى وگوگشى ، ئەوە نیە ڕەسمەكانیان لە بن دیوارى ئازادى تارانێ گەواهى ئەوەى دەدەن ، دەیانگۆت نەبادا دونیایە شۆڕش سەركەوى ، ئەگەر لەوێش دەسمان نەڕوا خۆ مندارەتیمى كرمانجان دەمانخوا .
ئەگەر هەروا زەینى خۆت بدەیە لیستى ناوى موستەشارە ئاغەواتەكانى هەولێرێ لە سایتى كوردۆ چاكى عینتەرنێتى ، بەڕاستى دەرێى پە ككو دەك جەرگم هەلا هەلا بى ، لە زۆربەى خانەوادەكانیان دەبینین ففتى ففتى وەك مەجلیس تەشریعیەكەى ئەرسەلانى بایزاغەى تەوزیعیان كردیە ، كوڕەكیان جەلالى ئەوى دیان مەلایى لۆ تامێش هەندەكیان زابت و عەسكەر وەزیر و مودیر بوون لە ناو حوكمەتى .