۲۹ سال بعد از انقلاب اکتبر در روز ١١ اردیبهشت ۱۳۲۵ برابر با اول ماە مە ۱۹۴۶ برای اولین بار احزاب و دسته‌های طرفدار حقوق کارگران در شهرهای ایران روز کارگر را جشن گرفتند و بدون هیچ گونە خشونتی از طرف نیروهای انتظامی شاهنشاهی مواجە شدند اما در کرماشان وضعیت به صورتی دیگری رقم خورد. کارگران پالایشگاه نفت کرماشان و دیگر کارگران این شهر بعد از تماشای یک فیلم در مورد پارتیزان‌های روسی در مقابل المان نازی در «سینما ایران» کە روبروی شهربانی این شهر قرار داشت بە طرف مرکز شهر برای ادامه جشن روز کارگر بە راە افتادند کە نیروهای ارتش شاهنشاهی ایران در سکوت رسانەایی نیروهای چپ و سوسیالیست ایرانی بە آن‌ها حمله‌ور شدند.

لازم بە یادآوری است کە پالایشگاه نفت کرماشان کە در سال ۱۳۰۱ با ظرفیت روزانه دو هزار بشکه به بهره‌برداری رسیدە بود یکی از منابع مهم تولیدی کشور ایران بەحساب میامد؛ اما چرا نیروهای انتظامی دولت شاهنشاهی جشن و شادی کارگران را بە خاک و خون کشیدند، دلیل بکار گیری خشونت آن‌ها در چە چیزی بود؟!

باقر مؤمنی درکتاب «خون مه بر سبزه ارديبهشت» بە مسئله‌ی اشاره می‌کند کە میتواند نماینگر تمایلات مرکزگرایی روشنفکران و حکومتداران انزمان را بە خوبی اشکار نماید. او میگوید زمانی کە در تهران بودەم متوجه شدم كه من فقط یک بچه‌ی شهرستانى ساده هستم كه به‌هیچ‌وجه نمى‌توانم از فعل‌وانفعالات درونى جريان‌هاى سياسى و مطبوعاتى در مركز سر دربياورم. دور كار سياسى را خط كشيدم. سپس سعى كردم خودم را با ادامه‌ى تحصيل مشغول كنم؛ اما فضاى سياسى حاكم بر آن زمان مرا راحت نمى‌گذاشت بە کرماشان برگشتم و با «ارگان شوراى متحد‌ه‌ى ايالتى اتحاديه‌هاى كارگران و زحمتكشان غرب» همکاری می‌کردم.

جنان بە نظر میرسد کە هر چند تمایلات سوسیالیستی در میان روشنفکران مرکز نشین بە دلیل وجود مستمر نیروهای اتحاد جماهیر شوروی وجود داشتە است اما با این وجود تمایلات شونیزم ایرانی بە معنای فارسی ان بسیار عمیقتر از تمایلات سوسیالیستی بودە است و روشنفکران و نخبەگان دیگر ملیتهای ساکن جغرافیای ایران از سوی روشنفکران مرکز نشین مورد تبعیض و تمسخر قرار گرفتە میشدە است تا جاییکە انها را از صحنە سیاسی خارج کردەاند و در بسیاری مواقع سرکوب گران این جنبشها را نیز تشویق کردە و یا اینکە در مقابل انها سکوت اختیار کردەاند. شاید برای همین نیز است کە تاکنون در میان تاریخ نوشتەها و سرگذشت نامەهای سوسیالیستهای ایرانی نامی از قتل عام کارگران کرماشان بە میان نیامدە است و این کشتار را بە فراموشی سپردە اند.

باقر مؤمنی در اشارە بە کشتار کارگران کرماشان نوشتە است: «در گوشه‌ى ديگر ميدان، آنجا كه بايد وارد خيابان ديگر مى‌شديم، پليس كمين كرده بود. غافلگير شده بوديم... بدون هيچ تحريك، از جلوى آن‌ها گذشتيم. جمعيت هنوز وارد دهنه‌ى خيابان نشده بود كه از پشت سر، صدايى شبيه تركيدن لاستيك اتومبیل بلند شد. تا آن موقع صداى گلوله نشنيده بودم. جمعيت متوحش جنبشى غيرعادى كرد. پرچم افتاده بود و از پرچم‌دار خبرى نبود. از جمعيت عده‌اى در حال فرار بودند. برخى خود را به دکان‌ها و گاراژهاى نزديك، مى‌انداختند. خودم را كنار ديوار كشيدم. یک جسد كنار من در پياده‌رو افتاد و چاله‌اى كه در كنار آن بود، به‌سرعت از خون پُر شد. آهسته به سمت كلوپ به راه افتادم. مثل‌اینکه سنگى محكم به كتف چپم خورد و در همين لحظه نقطه‌اى از سمت چپ صورتم با مايعى گرم شد. خيابان به‌کلی خلوت شده بود. با قدم‌هاى آهسته به کلوپ نزديك شدم و خودم را به‌سرعت به درون ساختمان انداختم. در راهروها صدای ضجه و گريه پيچيده بود. عده‌ى زيادى زخمى، خودشان را به آنجا رسانده بودند. کە ۱۴ تن از کارگران را بە قتل و ۱۲۰ تن دیگر را زخمی کردند.»

باشکوه‌ترین برگزاری جشن روز کارگران در جغرفیای سیاسی ایران در سال ۱۳۲۵ خورشیدی شکل گرفت که در شهر کرماشان توسط نیروهای نظامی شاهنشاهی در سکوت مطلق نیروهای سوسیالیست قریب به صد و چهل نفر کشتە و زخمی شدند.

بە گواە تاریخ کارگران کرماشانی کشتە و زخمی ‌شده در این مراسم اولین قربانیان روز جهانی کارگران در جنبش‌های کارگری جغرافیای سیاسی ایران میباشند کە تاکنون نیز در ادبیات تاریج جنبش کارگری سرپوش بر روی این سرکوب گذاشتە شدە است.

یاد این کارگران قربانی در سکوت مطلق جنبش کارگری بعد از ٦١ سال در روز جهانی کارگران گرامی باد.

سعید سنندجی