داهێنان لاى حكومەتە شازەكەمان

Monday, 31/12/2012, 12:00

پێناسەى داهێنان بەپیێ پێوەرە جیهانیەكان بریتیە لە هەموو ئەو دۆزینەوانە یان داهێنە تازانە، كە لەرێى توانا كەسایەتەكان دێت وە دەبێت ئەو داهێنە شتێكى دورستكراو بێت یان بەكاربهێنرێت بەشێوەیەكی ئاسانتر یان باشتر لەوەى پێشتر بەركارهێنراوە. وە لەبرى ئەو داهێنانە ئەو كەسە (یان كۆمەڵێك كەس پێكەوە) مافى ئەوەى دەدرێتێ كە وەكو داهێنەر حسابى بۆ بكرێت. ئەو پاداشتانە هانى ئەو داهێنەرە دەدات كە زۆر پێشبكەون كەوەك دەیبنین لەبوارى زانستى كیمیا و فیزیاو بیركارىى و پزیشكی و هەموو بوارەكانى ژیان.

زۆربەى ئەو داهێناننەى كە لەسەدەى بیست داهێنراون لە بەرهەمى تاكە كەسى بوون وە هەریەكێك كارەكەى بەتەنیا جێبەجێكردووە، پشتیان بەستبوو بە زانستەكانیان و پسپۆرەتیەكانیان. بەڵام ئیستا چەند زانایەك پێكەوە كاردەكەن لە تاقیگەى نیشتمانیەكان یان پیشەسازیەكان وە یان لەزانكۆكان، ئەوەش بوتە هۆ ئەوەى كەزانست زیاتر پێشبكەوێت كە بەتەنها نەتوانرێت ئەو كارە بەئاسانى جێبەجێبكرێت.
داهێنان دەستی پێكردووە لە پێش چەرخى بەردینی كۆن، وە بەردەوام بووە تا ٨٠٠٠سال پیش زایین، یەكەم داهێنان ئەوەیش بە دروست كردنى تیرو رم و ئامیری سەرەتایى تر بووە، وە فێربووە چۆن ئاگردەكرێتەوە، وە فێربووە چۆن كشتوكاڵ بەرهەمدەهێنێت، وە چۆن پەرە بە راوكردن بهێنێت، وە فەروو پێستى گیانلەبەران بەكاربهێنێت بو لەبەركردن و خۆ گەرم كردنەوە، وە مرۆڤ فێربووە بە دۆزینەوەى مسو زێڕو زیوو تەنەكەو شتی تر، مرۆڤ بەم شێویە پێشكەوتوە، وە پاش ساڵى ٣٥٠٠پێش زایین بەدواوە زۆربەى داهێنانەكان لەوێوە دەستى پێكردووە، بە دروستكردنى گالیسكە، وە لە نێوان ساڵەكانى ٣٥٠٠ تا ٣١٠٠پێش زایین لە شارستانیەتى میزۆپۆتامیا فێربوون چون كەناڵ و كۆگای ئاوو بەنداو دروست بكەن بو كۆنترۆڵكردنى لافاوو گڵدانەوەى ئاو. وە سۆمەریەكان توانیان نوسین داهێنن.
ئەو داهێنانە یەك لەدواى یەك هاتوون بۆ خزمەتكردنى مرۆڤایەتی، وە بەردەوام بووە لەسەردەمى یۆنانیەكان و سسۆمەریەكان و فیرعەونەكان وچینیەكان.. هتد. وە تا وەكو ئیسلامەتى هاتووە كە زانست وا پێشكەوتووە لە بوارى كیمیاو فیزیاو بیركارى و پزیشكیدا. تا سەردەمى پیشەسازى كە زۆربەى داهێنانەكان لەم سەردەمەى ئێشتەماندا بەرهەمهاتوون.

بەكورتى داهێنان دەدرێتە ئەو كەسە یان كۆمەڵێك كە ئەو رێشوێنانەى خوارەوەى تێدابێت:

+ بیرێكى تازەى داهێنابێت بۆ چارەسەركردنى كێشەیەك یان گرفتێك.
+ نوسین و تۆماركردنى زنجیرەو رۆژى بەرهەمهێنانى.
+ ئەو داهێنانە پێویستە تازەبێت و نەكرابێت پێشتر.
+ ئەم داهێنانە خزمەتێكى باشتر پێشكەش بكات لەوەى پێشتر بەكارهاتووە.

پێویستە ئەو زانایانەو ئەو كەسانە هانبدرێن بۆ داهێنان لە بەوارى (كشتكوكاڵى و پیشەسازى و پزیشكى و كیمیا و بیركارى و فیزیا و ئەندازیارى) بۆ ئەوەى وڵاتەكەمان پێشبكەوێت.
بەكورتى ئەوەى روونم كردەوە ئەوە ئەلفوبێى داهێنانە، نازانم ئەو حكومەتە شازەمان چۆن تێگەیشتووە لە داهێنان، ئەگەر بەم شێوەیە تێگەیشتووە با نوسراوێك بەرزبكەینەوە بۆ نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ سڕینەوە هەموو ئەوا داهێنانەى كە مرۆڤایەتى گەیاندوە بەو ئاستە. ئەگەر لاى ئەو خۆبادان و گۆرانى و شێوەكارى و نوسین و هونەر (لەگەڵ رێزم بۆ هەندێكیان) داهێنان بێت، ئەى دەبێت ناوى چ بنێین لە داهىێنان پێویستە وشەیەكی تر بدۆزینەوە بۆ داهێنان. لە هەموو جیهاندا ڤیستیڤاڵ رێكدەخرێت بۆ هەر بوارێك لەو بوارانەى كە حكومەتەكەمان ناوى لێ ناوە داهێنان، وە باشترینیان خەڵات دەكرێت بۆ هاندانیان بۆ بەئەنجام گەیاندنى بەرهەمى تازەتر نەك ناوى داهێنان.
من بۆ خوا دەڵێم حكومەتەكەمان پێویستە خەڵاتبكرێت لەلایەن نەتەوەیەكگرتووەكان و رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان بۆ ئەوا داهێنانەى خوارەوە:
+ دوو حكومەت لە ناو یەك حكومەت.
+ چونیەتێ شاردنەوەى داهات و سامانى وڵات و پڕكرنى بانقەكانى دونیا لەسەر حساباتى خۆیان.
+ پشتبەستن بە هێنانى هەموو كاڵایەك لە دەرەوەى هەرێم، (لە دەسكێك كەرەوزەوە تاوەكو تۆى خوێنەر هەستى پێدەكەیت).
+ ئالیات وچۆنیەتى سەركوتكردنى خەڵك بۆ بەجێگەیاندنى مەرامە گڵاوەكانیان.
+ فرسەت هێنان بۆ تێپەڕاندنى یاساو بودجەو دەستور بەپێى ویست و ئارەزووەكانیان.
+ بوونى نزیكەى ٣٦٠,٠٠٠هەزار پێشمەرگەو ئاسایش و پۆلیس لە كۆى نزیكەى ٥,٠٠٠,٠٠٠ملیون دانیشتوان، كە ٧٠% ئەو ژمارەیە بندیوارن.
+ بانگكردنى پۆلیس بۆ ناو هۆڵى پەرلەمان بەدەركردنى ئەندامى پەرلەمانانەى كە لەژێر عمدو سەناى وان ناجولێنەوە.
+ پێدانى زیاتر لە ٢٥%ى پشكى نەوت بەو كۆمپانیایانەى كە نەوت دەردەهێنن.
+ وە زۆر داهێنانى تر كە ئێستا تەنها ئەوانەم لەبیرە.