لەم رۆژانەی دواییەدا دیاردەیەکی سەیەر بە سەر دیوارێکی شەقامی سالمی شاری شلێمانی بەدی دەکرێت، کە بانگەشەی پێکەوە ژیان و روحی لەخۆبوردن و یەکدی-قەبوڵکردن بە بێ جیاوازی ئاین تایەفە و نەتەتەوە دەکات. ئەو دیاردەیەش بریتیە لە چەند وێنە و درووشمی ئاینە جیاوازەکان، کە لە لایەن رێکخراوی "رۆژهەڵاتی ناوەڕاست" لەو سەر دیوارە نەخشێنراون.

لە پرینسیپدا ئەو بانگەشەو درووشمانە شتێکی جوانن. رۆحی لەخۆبوردن و وەستان دژی جیاوازیکاری و کینەپەژی تایەفەیی کارێکی پیرۆزە و شایستەی پشتگیریە.

بەڵام ئەوەی سەرنجی منی راکێشا بۆ لای خۆی، درووشمەکەی ئاینی ئیسلام بوو، کە بریتیە لە سورەتێکی قورئان بە ناوی "سورة الکافرون". لەو سورەتەوە ئایەتێک وەرگیراوە، کە تێیدا هاتووە: "لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِي ﴿۶﴾". 

لە گەڵ رێزم بۆ رێکخراوی "رۆژهەڵاتی ناوەراست"  و هەوڵی بڵاوکردنەوەی بیر و هەستی ئاشتیخوازی، بە پێویستی دەزانم کە ئەم رێکخراوە بە هەڵەدا چووە و بە هەڵە لەو ئایەتە تێگەیشتووە. هەر لەم رووەشەوە بە پێویستە دەزانم، روونکاریەکی گرنگ لە دەربارەی ئەم سورەتە بکەم وە رایبگەیەنم کە نەک تەنیا رێکخراوی "رۆژهەڵاتی ناوەڕاست" بەڵکو زۆربەی زۆری جیهانی ئیسلامی بە هەڵە لەو سورەتە گەیشتووە. هەموو ئیسلامێک وا دەزانێ کە ئەو سورەتە بانگەشەی "لێبوردن و لەخۆبوردن" (روح التسامح) دەکات، هەر بۆیەش لە هەموو دەرفەتێکدا وەکو نموونە بو ئیسباتکردنی لێبوردن و ئاشتیخوازیی ئاینی ئسلام دەیهێننەوە. ئەم بۆچوونە و ئەم ىڕوایە دوورن لە راستەقیەنە. راستەقینەی ئەم سورەتە پێجەوانەی بڕوای گشتی جیهانی ئسلامیە. ئەم سورەتە بەرزترین نیشانە و نموونەی کینە و رق و دژەبەری رۆحی لەخۆبووری و پێکەوە ژیانە.

راستی مانای ئەم سورەتە واتەی "دینی ئێوە بۆ خۆتان و دینی من بۆ خۆم" دەگەیەنێت. مرۆڤ دەبێت تەواوی سورەتەکە بخوێنێتەوە، بۆ ئەوەی ناوەڕۆکی تەواوی سورەتەکە بێتە دەستی و لە کۆتاییشدا لەو ئایەتە (بەشە سورەتە) تێبگات. لەم سورەتەدا خوا (کە ئیسلام و ئاینە سامیەکانی تر بڕوایان بە بوونی هەیە)  روو دەکاتە محەمەدی بەناو نێردراوی خوا و پێی دەڵێ: بە کافران بڵێ، من لە ئێوەی "بێ دین و کافر" بێبەریم، ئێوەی کافر هاوکێش و هاوسەنگ و هاوتای من نین، من ئێوەم قەبووڵ نیە و هیچ کاتێکیش قەبووڵتان ناکەم.

بۆ ئەوەی خوێنەر ناوەڕۆکی ئەو ئایەتە تێبگات، لێرەدا تەواوی سورتەکە بە زمانی عەرەبی و رووبەڕووشی وەرگێڕانەکەی بە زمانی کوردی دەخەمە بەردەست:

سورة الکافرون وەرگێڕانی بۆ کوردی

قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ ﴿۱﴾ پێیان بڵێ ئەی کافران (١)

لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ ﴿۲﴾ ئەوەی کە ئێوە دەیپەرستن، من نایپەرستم (٢)

وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ ﴿۳﴾ وە ئەوەی من ئەیپەرستم، ئێوە نایپەرستن (٣)

وَلَا أَنَا عَابِدٌ مَا عَبَدْتُمْ ﴿۴﴾ وە ئەوەی ئێوە دەتانپەرست، من نایپەرسم (٤)

وَلَا أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ ﴿۵﴾ وە ئەوەی من دەیپەرستم، ئێوە نەتاندەپەرست (٥)

لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ ﴿۶﴾ دینی خۆتان بۆ خۆتان و دینی خۆم بۆ خۆم (٦)

هەر لەسەردەمی "محمد" ـەوە وە دوای "محمد" یش بە درێژایی مێژوو ئیمامانی ئیسلام بە هەڵە ئەم ئایەتەیان بە هەڵە تەفسیر کردوە و بەهەڵەش داویانە بە گوێی کەسانی ئیسلامدا. محمد بەردەوام دژایەتی ئەو ئیمامانەی کردوە و داوای لە یاوەران کردووە کە هۆشداری بدەنە ئیماندارانی ئیسلام و ئاگاداری بکەنەوە، کە گوێ نەدەن بەو ئیمامە لەڕێلادەرانە و بڕوایان پێ نەکەن. تەنانەت یەکێک لە یاوەرەکانی (صحابە) محمەد بە ناوی "أبو الدراء الأنصاري" دەڵێ هەنێردراوی خوا (واتە محمد) ووتی پێمان «أَنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمْ الأَئِمَّةُ الْمُضِلُّونَ»، واتە: "دژوارترین شتێک کە لێی دەترسم ئیمامە گومڕاکانە".

یەکێک لە زانستە ئاینیەکانی ئەم سەردەمەی ئیسلام بە ناوی "شیخ محمود خلیل الحصري" تەفسیری راستەقینەی ئەم سورەتە دەکات و دەڵێت: لەم دێڕانەی خوارەوە دەمەوێت جەخت بکەمە سەر ئایەتێک لە پەڕاوی خوادا، کە مەردم بە هەڵە لێی تێدەگەن. ئەم ئایەتە لە بنەڕەتدا بە پێچەوانەی ئەوە هاتوە کە خەڵک تێی گەیشتوە. ئەم ئایەتە ئایەتێکە کە خۆی لە "مشرکین" (ئەوانەی شەریک بۆ خوا دادەنێن) دوورەپەرێز دەگرێت، نەک خۆنزیککردنەوە لێیان و خۆشەویستی بۆیان. خوای گەورە ئەم ئایەتەی ]لکم دینکم و لي دیني[ هەناردە خوارەوە بە مەبەستی دوورەپەرێزی لە "شرك" و ئەوانەی پەیڕەویی "شرك" دەکەن. لەم خاڵانەی خوارەوەدا روونی دەکەمەوە کە ئەم ئایەتە دەیدرکێنێت، کە ئیسلام بێبەری و دوورەپەرێزە لە هەموو ئاینەکانی تر، نە دانیان پێدا دەنێت، نە بڕوایان پێ دەکات وە نە وازیشیان لێ دێنێت:

١) نێردراوی خوا (واتە محمد) رایگەیاندوە پیمان، کە سورەتی "الکافرون" بەدەرە لە شرك (واتە شەریک پەیداکردن بۆ خوا)

٢) گوزارەکانی ئیمامانی راڤەکەر (مفسر) هاوبەرە لە گەڵ ووتەکانی پێغەمبەر

٢) ئایا ووتاری خوا ]لکم دینکم و لي دیني[ مانای ئیجازەدان بە کفر و ئازادی بیروباوەڕ دەگەیەنێت؟

٤) نەخێر! ئەم ئایەتە هاتووەتە خوارەوە بۆ جیاوازیکردن لە نێوان موسوڵمانان و ئاینەکانی تردا

٥) هۆکاری هاتنەخوارەوەی ئەم سورەتە پشتگیری ئەو ووتانەی پێشوو دەکەن و دەیسەلمێنن

٦) خوا ئەم ئاینە مەزنەی ناردووە بۆمان بۆ سەپەندانی بە سەر ئاینەکانی تردا

٧) ئایا ئیسلام دان بە ئازادی بیر و باوەڕدا دەنێت؟

٨) نەخێر! هەندێ ئایات فەرمان دەدەن بە دوورەپەرێزی لە "شرك" و لە "مشرکین"  و رەدتکردنەوەی هاوسۆزی و وەفاداری بۆیان و راگەیاندنی دوژمنایەتی کردنیان و خۆپاراستن لە فێڵ و فەرەج و رق و کینەیان بۆ ئیسلام

کورتەی ووتار:

• ئاینی ئیسلام ئاینێکی بەدەر لە رۆحی لێبوردنە (تسامح)،

• ئاینی ئیسلام ئاینێکی دژ  بە ئاشتی و پێکەوە ژیانە،

• ئاینی ئیسلام ئاینێکی جیاوازکار و لەیەک-جیاکردنەوەی مرۆڤە،

• ئاینی ئیسلام ئاینێکی سەرکوتکەر و مرۆڤکوژە،

• ئاینی ئیسلام تەنیا خۆی دەوێت و دەیەوێت هەژموونی خۆی بسەپێنێ بە سەر هەموو جیهان و مرۆڤاتەیتی بیر و بڕوای تردا.

د. لەتیف هەڤرێست