مێژوو ڕاستیه‌کان ون ناکات وڵامێک بو نووسراوه‌ی 40 ساڵ چه‌واشه‌کاری ڕاستیه‌کان،دوکتۆر عه‌بدوڕه‌حمان قاسملو نیشتمان په‌روه‌ر بوو، یان �
Thursday, 22/07/2010, 12:00
به چاوخشاندنێک به مێژووی حێزبی دێموکراتی کوردستاندا له نێوان ساڵانی 1955 تا سه‌ره‌تای حه‌فتاکاندا بومان ده‌رده‌که‌وێت که ئالۆزیێکی زۆر له نێوان رێبه‌رایه‌تی ئه‌و حیزبه‌دا هه‌بووه و له ڕاستیدا ڕێبه‌رایه‌تیه‌که‌ی به سه‌ر دوو باڵی دژبه یه‌کدا دابه‌ش کراوه و که باڵێکیان له لایه‌ن عه‌بدوڵا ئێسحاقی و باڵه‌که‌ی‌تر له لایه‌ن د. عه‌بدول ڕه‌حمان قاسملووه وه سه‌رۆکایه‌تی کراوه. ئه‌م سه‌رکردانه‌ی حێزبی دێموکرات له بناغه‌وه دوو که‌سایه‌تی زۆر له یه‌ک جیاواز بوون و هه‌ر کامه‌یان نوێنه‌رایه‌تی خه‌تێکی هزری سیاسی جیاوازی ده‌کرد. هه‌ر بویه‌ش پاش گرتنی کۆنفراسی دووهه‌می حێزبی دێموکرات له ساڵی 1955 دا و هه‌ڵبژاردنی چه‌ند که‌س و له‌وانه عه‌بدوڵا ئێسحاقی و عه‌بدول ڕه‌حمان قاسملوو وه‌ک ئه‌ندامی ڕێبه‌رایه‌تی ، جیاوازی ئه‌م دوو که‌سه ڕۆژ به ڕۆژ زیاتر خوی ده‌نواند و هه‌ر ئهمهش وای کرد که له ساڵانی دواتردا و پاش بوونی عه‌بدوڵا ئێسحاقی به سه‌رۆکی حێزبی دێموکراتی کوردستان، دژایه‌تی ناوبراو له گه‌ڵ قاسملوودا بگاته جێگایێک، که قاسملوو له عێراق به ده‌رکردن بدرێت.
جیاوازیه فکریه‌کانی نێوان ئهحمهد ته‌وفێق و د. قاسملوو ده‌کرێت به کۆرتی به‌م جوره پێناسه بکرێن: د. قاسملوو مرۆڤێکی چه‌پ و پێشکه‌وتنخواز بوو و باوه‌ڕێ قووڵی به دێموکراتی هه‌بوو. له به‌رانبه‌ردا ئهحمهد ته‌وفێق به ناسیونالیستێکی به‌رچاوته‌نگ پێناسه ده‌کرێت و له بنه‌ڕه‌تدا چ له باری سیاسیه‌وه و چ له بواری زانستیدا ئاستێکی نزمی هه‌بووه. ئه‌وه‌ی بو هه‌موو کادێر و ئه‌ندامانی ڕێبه‌رایه‌تی حێزبی دێموکرات ڕوون بوو، ئه‌مه بوو که ئهحمهد ته‌وفێق له باری سیاسیه‌وه توانای کێبه‌رکێ له گه‌ڵ د. قاسملووی نه‌بوو. هه‌ر بویه‌ش هه‌موو هه‌وڵی ئه‌وه بوو تاکوو د. قاسملوو به جورێک له حێزب و به گشتی له باشووری کوردستان دوور بخاته‌وه.
عه‌بدوڵا ئێسحاقی یان ئهحمهد ته‌وفێق که ئه‌و ده‌م له گه‌ڵ ڕێبه‌رانی دیکه‌ی حێزبی دێموکرات له باشووری کوردستاندا ده‌ژیان، نزیکایه‌تی زۆری له گه‌ڵ پارتی دێموکراتی کوردستان و شه‌خسی خوالێخوشبوو مه‌لا مسته‌فای بارزانی هه‌بوو. ئه‌م په‌یوه‌ندیه‌ی ناوبراو وای لێکردبوو که به‌ره به‌ره حێزبی دێموکرات سه‌ربه‌خۆیی سیاسی خوی له ده‌ست بدات و ئهمهش بووه هۆی نارازی بوونی به‌شێکی زۆر له کادێره پێشکه‌وتووه‌کانی ئه‌و ده‌می حێزب، له‌وانه د. عه‌بدول ڕه‌حمان قاسملوو. له ڕاستیدا له ماوه‌ی سه‌رۆکایه‌تی ئهحمهد ته‌وفێقدا حێزبی دێموکرات به ته‌واوی له ژێر سێبه‌ری مه‌لا مسته‌فای بارزانیدا قه‌تیس مابوو و هه‌ر ئهمهش وای کردبوو تاکوو چه‌ندین ڕه‌وتی جیاواز له ڕه‌وتی ئهحمهد ته‌وفێق له نێو حێزبی دێموکراتدا سه‌رهه‌ڵبده‌ن. یه‌کێک له‌م ڕه‌وتانه که له لایه‌ن مه‌لا ئهحمهد شه‌ڵماشی (مه‌لا ئاواره) وه رێبه‌رایه‌تی ده‌کرا ، به تایبه‌تی له ناوچه‌ی سه‌رده‌شتدا جمووجۆڵێکی زۆری هه‌بوو. پاشتریش کۆمیته‌یێک به نێوی کۆمیته‌ی ساخکه‌ره‌وه له چه‌ندین کادێری پایه‌به‌رزی حێزبی دێموکرات پێکهێنرا که به ته‌واوی دژ به سیاسه‌ت و هه‌ڵسووکه‌وتی ئهحمهد ته‌وفێق ده‌جووڵایه‌وه. بوونی ئه‌م هه‌موو ڕه‌وته دژبه‌رانه به‌رانبه‌ر به ئهحمهد ته‌وفێق له نێو حێزبی دێموکراتدا له ڕاستیدا ئاکامی سیاسه‌تی ته‌کڕه‌وانه و ناسه‌ربه‌خوبوونی ناوبراو بوو که حێزبی دێموکراتی به‌ره‌و هه‌ڵدێر ده‌برد. ئهحمهد ته‌وفێق له به‌رانبه‌ر کادێرانی حیزبدا که دژایه‌تی هه‌ڵسووکه‌وتی ئه‌ویان ده‌کرد، زه‌برووزه‌نگی به‌کار دێنا و لێره‌دا ده‌کرێت ئاماژه به ئه‌سعه‌د خودایاری کادری ئه‌م حێزبه بکه‌ین که ته‌نیا له به‌ر دژایه‌تی کردنی ئهحمهد ته‌وفێق به ئه‌مری ناوبراو تێرور کرا. ئه‌م جوره کرده‌وانه پاشتریش به له‌ناوبردنی سدیق ئه‌نجیری ئه‌ندامی هه‌ڵبژێردراوی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی کۆنگره‌ی 2ی ئه‌م حێزبه خو ده‌نوێنن. به کۆرتی به پشتگیریێک که له لایه‌ن مه‌لا مسته‌فا بارزانیه‌وه له ئهحمهد ته‌وفێق ده‌کرا، ناوبراوی والێکردبوو تاکوو هه‌موو بڕیاره‌کان به تاقی ته‌نێ بدات و حێزبێک که له سه‌ر ئه‌ساسی دێموکراتی و بڕیاری کۆ دامه‌زرابوو، به‌ره‌و حێزبی عه‌شایری و بڕیاری تاک به‌رێت و ئه‌مه‌شی بو لوابوو. پاشتر و دوای ڕاپه‌رێنی ساڵه‌کانی 1967 و 68 که له لایه‌ن به‌شێک له کادێران و ئه‌ندامانی حێزبی دێموکرات- که دژ به ڕه‌وتی ئهحمهد ته‌وفیق بوون- دژ به حکوومه‌تی ئێران سه‌ری هه‌ڵدا، ئێدی ئه‌و حێزبه که‌وته به‌ر غه‌زه‌بی مه‌لا مسته‌فای بارزانی و به جورێک که چه‌ندین که‌س له کادێر و پێشمه‌رگه‌کانی به ده‌ستی پارتی دێموکراتی کوردستان کۆژران و هێندێکیشیان ڕاده‌ستی حکوومه‌تی ئێران کرانه‌وه. هه‌ر به بڕیاری بارزانیش ئهحمهد ته‌وفێق له ناوچه‌ی بادینان دانیشت و مافی هیچ جمووجوڵێکی سیاسی پێنه‌ده‌درا. لێره به‌دواوه ئێدی حه‌مه‌د ته‌وفێق تا کاتی گیرانی له لایه‌ن حکوومه‌تی ئێراقه‌وه په‌یوه‌ندی به حێزبی دێموکراته‌وه نه‌ما. پێویسته ئاماژه به‌وه بکرێت که ئهحمهد ته‌وفێق پاشتر بادینانی به جێ هێشت و له به‌غدا گیرسایه‌وه.
ساڵی 1971 و پاش ڕاگه‌یاندنی به‌یانننامه‌ی 11ی ئادار، د. قاسملوو و چه‌ند هاورێی دیکه‌ی له ئاورووپاوه ده‌گه‌ڕێنه وه به‌غدا و په‌یوه‌ندی به حێزبی دێموکراته‌وه ده‌گرنه‌وه. هه‌ر هه‌مان ساڵ و له شاری کۆیه کۆنفرانسی سێهه‌می حێزبی دێموکرات به‌ڕێوه د‌ه‌چێت و له‌وێدا ڕێبه‌رایه‌تی نوێ هه‌ڵده‌بژێردرێت. ئهحمهد ته‌وفێق که له به‌غدا گیرسابووه‌وه ، نه‌ک ئاماده‌ی به‌شداری کردن له کۆنفرانس نابێت، به‌ڵکوو به ده‌رکردنی چه‌ندین به‌یاننامه دژ به حیزبی دێموکرات، دژایه‌تی ئه‌و حێزبه ده‌کات. هه‌ر له به‌ر ئه‌و ئاکارانه‌ی ناوبراو، ئه‌ندامانی به‌شداری کۆنفرانس داوای ده‌رکردنی له ڕیزه‌کانی حێزبی دێموکراتدا ده‌که‌ن، که د. قاسملوو دژ به‌م داوایه ده‌وه‌ستێته‌وه و ئه‌م داوایه دژ به ئوسوولی حێزبی ده‌زانێت و ده‌ڵێ: هه‌مووتان ده‌زانن که هیچ که‌س به قه‌د من له لایه‌ن ئهحمهد ته‌وفێقه‌وه دژایه‌تی نه‌کراوه، به‌ڵام ئێمه ده‌بێ ئوسوولی حیزبی بپارێزین . ئه‌و هاوڕێیه‌مان (ئهحمهد ته‌وفێق) ئێستا خوی له کۆنفرانس به‌شدار نیه و ناتوانێت له خوی به‌رگری بکات، بویه پێشنیار ده‌کات چه‌ند که‌س به نوێنه‌رایه‌تی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی سه‌ردانی ناوبراو بکه‌ن و قسه‌ی له گه‌ڵ بکه‌ن. به‌ڵام ئه‌م وه‌فده‌ش ناتوانێت ئهحمهد ته‌وفێق قه‌ناعه‌ت پێ بێنێت، بو ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێته‌وه نێو حێزب، هه‌ر بویه‌ش پاش ماوه‌یێک له حێزبدا ده‌رده‌کرێت. ئهحمهد ته‌وفێق دواتر له لایه‌ن حکوومه‌تی عێراقه‌وه ده‌ستبه‌سه‌ر ده‌کرێت. هه‌ر پاش گیرانی ناوبراو د. قاسملوو داوا له ڕێبه‌رایه‌تی حیزب ده‌کات تاکوو چی له ده‌ست دێت بو ڕزگار کردنی ئهحمهد ته‌وفێق بیکات و نوێنه‌رانی حێزبی دێموکرات بو ئه‌م مه‌به‌سته چه‌ندین جار ده‌چنه لای حکوومه‌تی عێراق، به‌ڵام هه‌وڵه‌کانیان بێئاکام ده‌مێنێته‌وه.
لێره‌دا ئه‌م پرسیاره دێته ئاراوه: که‌سێکی وه‌ک ئهحمهد ته‌وفێق که هیچ پێگه‌یێکی سیاسی کۆمه‌ڵایه‌تی له نێو حێزبی دێموکراتدا نه‌ماوه و له ڕاستیدا زۆر پێش گه‌رانه‌وه‌ی د. قاسملوو بو کوردستان له کاری سیاسی دوورکه‌وتوه‌ته‌وه بو ده‌بێت هه‌وڵی له‌ناوبردنی له لایه‌ن د. قاسملووه‌وه بدرێت؟
ئه‌وه‌ی که ڕاست له 21مین ساڵڕۆژی شه‌هید کرانی د. قاسملوودا و رۆژی په‌رده‌لادان له‌سه‌ر مۆنۆمێنتێک که بو به‌رز ڕاگرتنی یادی ئه‌و گه‌وره پیاوه‌ی گۆڕه‌پانی کوردایه‌تی و هاوڕێانی شه‌هیدی، که‌سێکی بێ ناو و ناسنامه ده‌یهه‌وێت که‌سایه‌تی به‌رزی قاسملوو به نووسینی چه‌ند دێڕی بێناوه‌رۆک خه‌وشه‌دار بکات، جێگای وردبوونه‌وه‌یه.
من له‌و باوه‌ڕه‌دام هه‌موو مرۆڤیک هه‌ڵه ده‌کات و د. قاسملووش له‌م ئه‌سڵه بێبه‌ری نه‌بووه. مافی هه‌موو که‌سێکیشه ڕخنه له که‌سایه‌تی و سیاسه‌ت و هه‌ڵسووکه‌وتی د. قاسملوو هه‌موو سه‌رکرده‌یێکی دیکه‌ی کورد بگرێت و له سه‌ریان بنووسێت، به مه‌رجێک که مێژوو چه‌واشه نه‌کات و بوختان هه‌ڵنه‌به‌ستێت. به بێ هه‌بوونی تاقه به‌ڵگه‌یێک تاوانی خه‌یانه‌ت خستنه پاڵ مرۆڤێکی وه‌ک د. قاسملوو، کارێکی گه‌لێک ئه‌سته‌م و له هه‌مانکاتدا ته‌نیا و ته‌نیا له به‌رژه‌وه‌ندی بکۆژانی قاسملوو و دۆژمنانی نه‌ته‌وه‌ی کورددایه. بو سه‌لماندنی ناڕاستبوونی نووسراوه بێ ناوه‌رۆکه‌که‌ی نووسه‌ره بێپێناسه‌که نه‌ک هه‌ر به‌ڵگه‌ی نووسراوی زۆر هه‌ن، به‌ڵکوو به خوشیه‌وه چه‌ندین چالاکوانی سیاسی له ژیاندان که ئه‌و ده‌م له نێزیکه‌وه ئاگایان له‌م بابه‌ته هه‌بووه و ده‌کرێت پرسیاریان ئاراسته بکرێت. د. قاسملوو له ماوه‌ی 18 ساڵ وه‌ک ڕێبه‌ری حێزبی دێموکرات و هه‌بوونی په‌یوه‌ندی له گه‌ڵ حکوومه‌تی عێراق، تاقه جارێکیش ئاماده نه‌بوو پشت له نه‌ته‌وه‌که‌ی بکات و بو دوست و دۆژمنی سه‌لماند که ئه‌و مرۆڤه نیه خه‌یانه‌تی لێبوه‌شێته‌وه. کاتێک به هه‌زاران به‌ڵگه له ئارشیڤه‌کانی موخابه‌راتی حکوومه‌تی به‌عسی عێراقدا که‌وته به‌ر ده‌ست، چه‌ند به‌ڵگه‌ی تێدا بوو که بسه‌لمێنێت د. قاسملوو و حیزبی دێموکرات هه‌نگاوێکیان دژ به به‌رژه‌وه‌ندی به‌رزی نهتهوهیی هه‌ڵگرتووه؟؟ گه‌وره‌یی و جیاوازی قاسملوو ڕاست له‌مه‌دا بوو که ئاماده نه‌بوو بو به‌رژه‌وه‌ندی تاک و حێزب، به‌رژه‌وه‌ندی نهتهوهیی بکاته قوربانی. هه‌ر ئهمهش بوو قاسملووی کرده ئه‌و مرۆڤه که تا هه‌تا هه‌تایه نه‌ته‌وه‌ی کورد به هه‌موو چین و تووێژیه‌وه شانازی پێوه بکات و بوو به ڕه‌مزێکی نهتهوهیی. قاسملوو ئه‌و سه‌رکرده‌یه بوو که ئه‌خلاقی هێنایه نێو سیاسه‌تی کوردی و که‌لتوورێکی سیاسی له نێو حێزبی دیموکراتدا دابه‌زاند، که ئه‌مڕۆشی له گه‌ڵ بێت له ئاستی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا نموونه‌ی که‌مه. قاسملوو له کاتێکدا ژیانی ئاورووپا و ژن و منداڵی به جێهێشت و ڕووی کرده شاخه‌کانی کوردستان، و له گه‌ڵ پێشمه‌رگه و بو پێشمه‌رگه ژیا و له گه‌ڵ خه‌م و مه‌ینه‌ته‌کانی نه‌ته‌وه‌که‌ی ئاوێته بوو که ده‌یتوانی له ده‌ره‌وه‌ی وڵات باشترین ژیانی هه‌بێت و بێکێشه له گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌که‌یدا بژیت. قاسملوو پیاوی هه‌ڵوێست بوو و تا ئه‌و ڕۆژه‌ی گیانی کرده فیدای ئامانجه به‌رزه‌کانی نه‌ته‌وه‌که‌ی نانی به قه‌رز نه‌داو هه‌موو کات ڕاشکاوانه هه‌ڵوێستی خوی ده‌رده‌بڕی. ته‌نانه‌ت کاتێک له وڵاتی چیکوسلۆواکیا ده‌ژیا و له میانه‌ی ڕووداوی به‌ناوبانگی "به‌هاری پراگ"دا له به‌رانبه‌ر داگیرکه‌ری ئه‌رته‌شی سوڤیێت هه‌لوێستی گرت و دژایه‌تی خوی له‌و داگیرکه‌ریه ده‌ربڕی و هه‌ر ئه‌وه‌ش بووه هۆی ده‌رکرانی له‌و وڵاته‌دا. ئه‌گه‌ر له سه‌ر که‌سایه‌تی د. قاسملوو و خوو و ڕه‌وشتی به‌رزی ئه‌و گه‌وره پیاوه‌ی گۆڕه‌پانی سیاسه‌ت و زانست بنووسرێت، ده‌بێ سه‌دان لاپه‌ڕه ڕه‌ش بکرێته‌وه و له نووسراوه‌یێکی کورتدا ناگونجێت. ئامانجی من له‌م نووسینه‌دا ته‌نیا ئاماژه به چه‌ند خاڵ بوو بو ئه‌وه‌ی خوێنه‌ری کورد چه‌واشه نه‌کرێت و ڕاستیه‌کان به‌وجوره هه‌ن، بناسێت.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
