كوردستان به‌ره‌و ئه‌رستۆكراسی
Thursday, 08/09/2011, 12:00
دیاره مرۆڤه‌كان له‌م سه‌رزه‌مینه به‌شێوه‌ی كۆمه‌ڵ و ده‌سته گه‌ری دابه‌ش بوون به‌سه‌ر چه‌ند یه‌كه‌یه‌كی جوگرافیدا و هه‌ر یه‌كێك له‌م یه‌كانه‌ش ده‌سته‌یه‌كی هه‌ڵبژێردراو سیسته‌می ژیانی كۆمه‌ڵه مرۆڤه‌كانی ژێر ده‌ستی به‌ڕێوه ده‌بات ، بێ گومان له‌گه‌ڵ بوونی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌بردنی كۆمه‌ڵیش سیسته‌مه ئاماژه‌پێكراوه‌كان كاراده‌بن و هه‌ریه‌كه‌یان ده‌سته‌یه‌ك یان كۆمه‌ڵه‌یه‌ك له‌خۆی ده‌گرێت ، زۆر سیسته‌م هه‌یه كاری مۆرڤه ژێرده‌سته‌كان به شێوه‌یه‌كی ڕێكو پێك ڕێكده‌خات و ڕێگه به‌بوونی كاری مافیاگه‌ری و هێرش كردنه سه‌ر ئازادی یه‌كتری نادات به‌ڵكو بره‌و به تواناكانی مۆرڤ ده‌دات و تاكه‌كان وا فێرده‌كات ملكه‌چی ڕاستییه‌ك بن ئه‌ویش سه‌ربه‌خۆبوونی تاكه‌كانه ئێمه ده‌توانین بۆ ئه‌م شێوه به‌ڕێوه‌بردنه ناوێك دابنێین كه له‌گه‌ڵ ئه‌ركی سیسته‌مه‌كه‌دا بگونجێت به‌نموونه (سیسته‌می سه‌ربه‌خۆیی تاكه‌كان) ، له‌به‌رامبه‌ر ئه‌همه‌شدا چه‌ندین سیسته‌می نه‌خوازراو و بێزراوهه‌ن كه هێرشی ته‌واوده‌كه‌نه سه‌ر ژیانی هاوولاتیانی ناوچه‌یه‌كی جوگرافی یان به‌هۆی ئه‌م ناوچه جوگرافییه‌وه كاریگه‌ری ده‌بێت بۆ چه‌ند ناوچه‌یه‌كی تر ی جوگرافی هاوسێی .
ئێمه كه‌باس له‌بارودۆخی كوردستان و هه‌لومه‌رج و شێوازی به‌ڕێوه‌بردن و حكوم كردن تیایدا بكه‌ین ئه‌وا ده‌بێت چه‌ند لایه‌نێك له‌به‌رچاوبگرین كه‌گرنگترینیان ئه‌مانه‌ن .
- ئه‌ركی ده‌سته‌ی به‌رێوه‌بردنی كوردستان
- ئه‌ركی تاكه‌كانی كۆمه‌ڵ له‌كوردستان
- ماف و ئیمتیازاته‌كانی تاك به‌پێی جیاوازی
- سه‌روه‌ربوونی ده‌سته‌یه‌ك له‌سه‌روی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌بردنه‌وه(دادگاكان)
- دروست كردنی په‌یوه‌ندیه‌كان له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی
- ئاستی پابه‌ندبوون به به‌رژه‌وه‌ندی كۆمه‌ڵ و فه‌رامۆشكردنی به‌رژه‌وه‌ندی تاكه‌كه‌سی
- ئه‌مانه‌و چه‌ندین بنه‌مای تر.
ئه‌گه‌ر له ئه‌ركی ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌بردن (ده‌سه‌لات)ه‌وه سه‌یری بارودۆخی كوردستان بكه‌ین ئه‌وا ڕاستییه‌كی نه‌خوازراو و نكۆڵی لێنه‌كراو هه‌یه ئه‌ویش له‌بیركردنی ئه‌ركه له‌لایه‌ن هه‌رلێپرسراوێكی ده‌سه‌لاته‌وه ته‌نانه‌ت له‌خودی سه‌رۆكی هه‌رێمیشه‌وه ئه‌ویش به‌ده‌ركردنی بڕیاره‌كانییه‌وه‌دیاره باشترین نموونه‌ش ده‌ركردنی بڕیارێكی تایبه‌ت بوو بۆ ده‌ستگیركردنی تۆمه‌تبارانی ڕووداوه‌كانی شوبات تا ئایار كه‌ئه‌مه ئه‌ركی سه‌رۆكی هه‌رێم نه‌بوو به‌ڵكو ئه‌ركی وه‌زیری داد یان ئه‌ركی سه‌رۆكی داواكاری گشتییه ئه‌مانه‌و چه‌ندین بڕیاری تری له‌م شێوه‌یه
ئه‌گه‌ر باس له‌ئه‌ركی تاكیش بكه‌ین له‌كوردستاندا كه چاودێری كردنی ده‌سه‌لات و داواكردنی مافه‌كانییه‌تی به‌شێوه‌ی فشار و كه‌مپین و بایكۆتكردن و هه‌ڵپه‌ساردن ئه‌وا ده‌رده‌كه‌وێت به‌شێك له هاولاتیان ئه‌م ئه‌ركه‌یان له‌بیركردووه ئه‌ویش له‌به‌ردوو هۆ
1- بێ ئومێد بوون و چاوه‌ڕێكردن
2- هه‌بوونی به‌رژه‌وه‌ندی تاكه‌كه‌سی
3- بوونی په‌یوه‌ندی كۆمه‌لایه‌تی
به‌خشینی ئیمتیازات و مافیش كه‌یه‌كێكه له بنه‌ماكان بۆ دروست بوونی سیسته‌می ته‌ندروست و ناته‌ندروست كه ئیمتیازات و دارای ده‌بێت به‌شێوه‌ی ماف و ئه‌رك و لێهاتووی بێت به‌لام به‌پێچه‌وانه‌وه له‌كوردستاندا به شێوه‌ی په‌یوه‌ندی تاكه‌كه‌سی و دابه‌شبوونی لایه‌نی و بوونی خزمه‌ت كردن به چینێكی دیاریكراو دابه‌ش كراوه هه‌رئه‌وه‌ش وای كردوو دوو چین دروست ببن ئه‌وانیش چینی خانه‌دانه‌كان(ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان) و چینی چاوله‌ده‌سته‌كان (هه‌ژاره‌كان) كه‌مترین كه‌لێنیش نییه بۆ چینی مامناوه‌نده‌كان واته زۆربه‌ی هاولاتیانی كوردستان یان ده‌وله‌مه‌ندن یان هه‌ژار.
ڕۆڵی دادگاكانیش له‌كوردستاندا كه‌به‌ڕوونی ده‌ركه‌وت له‌خوارتربوونه له‌ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ردن واته ده‌سه‌لات سه‌ره‌وه‌ری زیاتره له دادگا كه ئه‌مه‌ش كاره‌ساتێكی تره بۆخۆی.
په‌یوه‌ندی سه‌ركرده سیاسییه‌كانیش له‌گه‌ڵ ولاتانی جیهان زۆربه‌ی په‌یوه‌ندی تاكه‌كه‌سییه به دانپێدانانی (ئایه‌د علاوی) سه‌ركۆی لیستی العراقییه كه پێویستبوو سه‌رجه‌م ئه‌م په‌یوه‌ندییانه له‌سه‌رئاستی نێوده‌وڵه‌تی بووانایه بۆ پاراستنی كوردستان و پشتگیری كردنی ولاتانی دراوسێی و ناوچه‌كه و جیهان له‌هه‌رمه‌ترسییه‌كی ده‌ره‌كی (تۆپبارانه‌كان).
فه‌رامۆش كردنی به‌رژه‌وه‌ندی تاكیش بۆ كۆمه‌ڵ یه‌كێكه له‌بنه‌ما هه‌ره بێ هێزه‌كان له كوردستان چونكه ته‌نانه‌ت سه‌ركرده‌یه‌كیش ئاماده‌نه‌بوو ده‌ست له‌كار بكێشێته‌وه له‌كاتی سه‌رهه‌ڵدانی خۆپێشاندانه‌كان كه‌سه‌ره‌نجام شه‌هیدبوونی (10) هاولاتی وبرینداربوونی سه‌دانی تریشی لێكه‌وته‌وه.
به‌ئاماژه‌پێكردن بۆ ئه‌م چه‌ند بنه‌ماو بڕگانه‌ی سه‌ره‌وه له‌وانه‌یه بتوانین سیسته‌مێك بۆكوردستان بدۆزینه‌وه كه‌هاوشێوه‌ی ئه‌م شیوه به‌ڕێوه‌بردنه بێت له‌وه‌ش (سیسته‌می ئه‌رستۆكراسی) ، كه‌ئه‌م سیسته‌مه یه‌كێكه له‌سیسته‌مه هه‌رقێزه‌ونه‌كانی ئۆكرانیا كه‌له سالانی 1970 1980 په‌یڕه‌وه‌ده‌كرا كه‌له‌وكاته‌دا سه‌رجه‌م تاكه‌كان به‌فه‌رمانڕه‌واو هاولاتیانه‌وه ئه‌ركی خۆیان له‌یاد كردبوو و ڕێز بۆ ئاسازادییه‌كانی مرۆڤ دانه‌ده‌نرا و ئه‌مانه‌و چه‌ندین كاری مافیاگه‌ری و تالانی و بڕۆ و به‌رده‌ی تر.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
