كە ركوك لە نێوا ن ڕا ستییە میًَژوییە كا ن و فیزا حى سوپە رما نە كا نى ئە رگە نە كۆن دا

Sunday, 23/08/2009, 12:00

لە سە رە تا ى سە رهە ڵد ا نى ئا یینى ئیسلا م و قە ڵە مڕە وییە كا نى فرا وا ن كردنى دە سە ڵا ت و دا گیركردنى ووڵا تا ن و هە وڵدا ن بۆ بە ئیسلا م و عە رە ب كردنى ئە و گە ل و نە تە وا نە ى نیشتما نە كا نیا ن دا گیر ئە كردن و ئە كە وتنە ژێر دە ستیا نە وە , مۆركى سلبى و قێزە ونى دوا ى خۆى جێهێشت بە سە ر دا ب و نە ریت و كە لە پور و كلتور و مێژوویا نە وە , ما مۆستا ى پا یە بە رز عە لى وە ردى ئە و ووڵا تا نە ى دە ستى فتوحا تى ئیسلا مى پێگە ییشت ئا وها دە ست نیشا نى كردوون :

1 گە ل و نە تە وە هە بوون ڕە سە نا یە تییا ن سڕا یە وە و لە شوێنى دا (ئیسلا م و عە رە ب بوون) زا ڵ بوو بە سە ریا ن دا , هە روە كو هە ندێك لە ووڵا تا نى عە رە بى كە ئێستا لە بۆتە قە ى ئیسلا م و عە رە ب دا لە چێوە ى نیشتما نى عە رە بى لە قا ڵب درا ون .

2 گە ل و نە تە وە هە بوون پا رێزگا رییا ن لە ڕە سە نا یە تى خۆیا ن كرد و ڕە تیا ن كردە وە كە بچنە ژێر ئا ڵا ى دا گیركە را ن و بە رگرییا ن لە خۆیا ن كرد و خۆ یا ن نە دا یە دە ستى سیا سە تى بە ئیسلا م و عە رە ب بوونە نە وە , وە كو ئیسپا نیا .

3 گە ل و نە تە وە هە بوون ئیسلا میا ن وە كو ئا یین بە سە ردا سە پێنرا , بە ڵا م (عە رە با ندن) یا ن ڕە ت كردە وە و پا رێزگا رییا ن لە نە تە وە ى خۆیا ن كرد و ملكە چ نە بوون ببن بە عە رە ب , بۆ نمونە گە لى كورد .

هە ر لە سە روبە ندى دا گیركردنى نیشتما نى كوردا ن ئیتر هە میشە كورد وە كو نە تە وە یە كى ژێردە ستە ڕە فتا رى لە گە ڵ دا كرا وە , هە ر كا تێك بیرى لە سە ربە خۆیى كردبێتە وە , هە میشە ئا یینى ئیسلا م وە كو عە سا یە ك بۆ تۆقا ندن و سە ركوت كردنى لێى قووت كرا وە تە وە و تە سلیمى بووە لە ئا كا مى خۆتوا نە وە ى لە نا و ئیسلا م دا زۆر لە عە رە ب زیا تر خۆى بە و ئا یینە وە هە ڵپە سا ردووە , لە و ڕێگە یە وە زە برى كا ریگە ر بە ر مێژووى كە وتووە , كا تێك سە ڵا حە ددینى ئە ییوبى وە كو سە ركردە یە كى ئیسلا م بۆ بە ردە وا میى قە ڵە مڕە وى ئیسلا م دە ركە وتووە ئە وە ى بە خە یا ڵى دا نە ها تبێ كوردبوونى خۆى بووە , بۆیە بۆتە بە شێك لە مێژووى عە رە ب و ئیسلا م و جێگە ى شا نا زى ئە وا ن , كە سا نى وە كو مە لا ى (خە تێ) ش هە بوون كە بە كرێگرتە یى دە سە ڵا تى ئیسلا مى گیا نى مقا وە مە تى گە لە كە ى خۆى بە ئا فە رینێك گۆڕیوە تە وە .

ئە ما نە ى ئا ما ژە م پێدا ون ڕا ستییە كى مێژوویین بە دوور لە دە ما رگیرى , بۆ ئە و مە بە ستە ش نووسیومە تا لە و دە روا زە یە وە بچمە كۆوكى با سە كە مە وە , كە ئە ویش دە ست نیشا ن كردنى نا سنا مە ى شا ری دا گیركرا وى كە ركوكە كە سە ركردا یە تى سیا سى كورد بە هە وا ى ڕە گە زپە رستا نى عە رە ب و تورك بە نا وچە (جێنا كۆك _ نا كۆكى لە سە ر و شتى تر) نا وى ئە بە ن و ئە وە ندە ما وە كوردستا نیش بكە ن بە (شما ل العرا ق و شما ل ا لحبیب) .

كە ركوك بە یە كێك لە شا رە گە ورە و هە ستە وە ر و پڕ با یە خ و دە وڵە مە ند بە سا ما نى نە وت لە جیها ن دا نا سرا وە , شا رى ئا ڵتونى ڕە ش و خا كێكى دا گیر كرا وى كوردستا نە و ئە كە وێتە با شورى نیشتما نى كوردا نە وە , دا نیشتوا نى ڕە سە نى بریتین لە زۆرینە یە كى زۆرى كورد و كە مینە یە ك لە نە تە وە و ئا یینە كا نى ترى تێدا یە لە توركما ن و عە رە ب و كلدۆ ئا شور , نە تە وە ى عە رە بى عێرا قیى سە ردە ست پا ڵپشت بە دە سە ڵا تدا را نى شۆفینیست و ڕە گە زپە رستى ووڵا تا نى ترى عە رە بى هە میشە لە هە وڵى عە رە با ندنى ئە م شا رە و سڕینە وە ى سیما كە ى بووە , بۆیە بە ردە وا م پە رە یا ن بە سیا سە تى پا وا نخوا زى دا وە بە را مبە ر بە دا نیشتوا نە ڕە سە نە كە ى كە گە لى كوردە و زۆر جا را نیش پزیسكى ئە م سیا سە تە بە ر ئە وا نى تریش كە وتووە , قێزە ونترینیا ن لە ما نە دا ڕە نگى دا وە تە وە (تە عریب تە رحیل تە بعیس خوتە ى سە هرى قە ومى حیزا مى ئە منى) و وێرا ن كردنى شا ر و شا رۆچە و گوندە كوردنشینە كا نى دە ور و بە رى و (تە هجیر) كردنیا ن و دە ركردنیا ن لە زێدى خۆیا ن بە نا وى ئە ڕا زى موحە ڕە مە وە , وێڕا ى پیا دە كردنى هە موو ئە ما نە و كوشتن و گرتن و بێسە ر و شوێن كردنى هە زا را ن كوردى ئە م شا رە ئینجا عە لى كیمیا وى ڕاشكا وا نە دا ن بە وە دا ئە نێت كە كورد هێشتا زۆرینە پێك ئە هێنن لە شا رە كە دا , تا ئێرە وا یە و ئە وە ى لە هیچ نە ریتێكى ئا یینى و مرۆڤا یە تى دا جێگە ى نا بێتە وە بە را مبە ر بە گە لى كورد لە لا یە ن شۆفینیزى عە رە بە وە ئە نجا م درا وە , بە ڵا م ئە وە ى ما یە ى وێستە كردنە هە ندێك ڕۆبۆتى قوڕمیش كرا وى تورك ئە یا نە وێ كلك بە رز بكە نە وە و بێشە رما نە لە خزمە تى ئا غا كا نیا ن ویژدا نیا ن ئە خە نە خزمە تى هە ڕا جخا نە ى وە چە كا نى ئیمپڕاتۆریە تى پیا وە نە خۆشە كە ,

هۆكا رى بنە ڕە تى پێكدا دا ن و شە ڕى چە كدا رى نێوا ن شۆڕشە كا نى گە لى كورد و هێزە دا گیركا رە عێرا قییە یە ك لە دوا یە كە كا ن شا رى كە ركوك بووە , كە نە دوژمن وستوویە تى دە ستى تە ما عى لە سە ر لا دا و نە بزوتنە وە ى ڕزگا ریخوا زى كوردیش دە سبە ردا رى بووە , دە یا ن هە زا ر لە ڕۆڵە كا نى گە لى كورد لە با شورى كوردستا ن لە و پێنا وە دا گیا نیا ن بە خت كردووە جگە لە وە ى با رى كۆمە ڵا یە تى و ئا بورى و ڕۆشنبیرى و فە رهە نگیشى لە سا یە ى ئە و ڕوو بە ڕوو بوونە وا نە دا شێوێنرا وە .

نا مە وێت لێرە دا چۆنێتى سە رهە ڵدا ن و یە كلا یى نە بوونە وە ى چا رە نوسى ئە و شا رە بگێڕمە وە , هێندە ى مە بە ستمە ئە مە وێ بە ڵگە كا نى خودى دوژمنا ن خۆیا ن كە گە وا هى نا سنا مە ى كوردستا نى بوونى كە ركوك ئە دە ن بهێنمە گۆ نە با دا بڵێن كوردە كا ن بە تە ونى خە یا ڵ ئە وە ى بیا نە وێ ئە یڕێسن , كە جگە لە بوختا ن هە ڵبە ستن و درۆ و دە لە سە هونینە وە لە دژما ن , دوژمنا ن گە لێك ڕە فتا رى دژە مرۆیى ئە وتۆیا ن دە رهە قما ن ئە نجا م دا وە مە حا ڵە لە با س كردن بێت , دوژمنا نى نا و عێرا ق , دوژمنا نى دە ور و درا وسێ , دوژمنا نى نیشتما نى عە رە بى , سە ربا رى بێدە نگى و كۆمە كى ما دى و مە عنە وى زلهێزا نى دنیا لە بە ر خا ترى پترۆل بە ردە وا م پشت لە ما فى ڕە وا ى ئێمە كرا وە و گە لە كۆمە كرا وە تە سە رما ن .

ئێستا چە ند سا ڵێك لە دوا ى ڕووخا ن و نە ما نى بە عس كە لە نێو دوژنا نما ن دا سە ركێش ترینیا نە تێئە پە ڕێت , با ر و دۆخێكى نوێ ها تۆتە ئا را وە كە پێشبینى ئە كرێت لە بە رژە وە ندى خە ڵكى ڕە سە نى شا رى كە ركوك دا بشكێتە وە و نا سنا مە ى ڕا ستە قینە ى خۆى لە بە رۆكى بدرێتە وە , هە ندێك لە نە یا را ن كە بە فیتى دە رە كى دێنە مە یدا ن و پێكها توون لە خڵتە ى بە عسییە سوودمە ندە كا ن و شا نتە كێنا نى ڕژێمى بە سە رچوو سە رقا ڵى جموجۆڵى بێهودە ن بۆ ڕێگرى لە گە ڕا نە وە ى كە ركوك بۆ با وە شى نیشتما ن ,ئە ما نە ش لە عە رە بە عە فلە قى و هە ندێك لە توركما نە كە ما لییە كا ن پێك دێن , سە با رە ت بە عە رە بە ها ووردە كا ن گلە ییا ن لێ نا كرێ و ڕە نگە هە قیشیا ن بێت هە رچییە ك بكە ن چونكە هە موو ئا گا دا رین كا تێك ها تنە نا و كە ركوكە وە نە یا نئە زا نى بە پێڵا وە وە ڕێ بكە ن و تە نا نە ت بە لە پێ كردنى دە رپێش قە ڵس ئە بوون و تە نها و تە نها دیسدا شە یە ك دا یپۆشیبوون , وە لێ لە وێ دا فێرى ژیا ن بوون , تا ڵا نیى ما ڵى كوردیا ن پێ حە ڵا ڵ كرا , زە وییا ن پێ درا , بۆیا ن كرا بە خا نوو , لە جێى كرێكا رە كوردە كا ن لە كۆمپا نیا ى نە وت و لە سە ر كا ر دا نرا ن , زا ڵ بوون بە سە ر كە ركوكییە كا ن (كورد) ,دە ستیا ن بە سە ر زە وى و ئا و و گوند و مە ڕ و ما ڵا تى كوردە كا ن دا گرت , لە دە زگا حكومییە كا ن دا بە رزە پێ هە موو كا رێكیا ن ڕا یى ئە كرا , لە سە ر پشتى ووشترە وە خرا نە سە ر كوشنى دوا مودێل ترین ئۆتۆمبێل , لە ژیا نێكى پڕ مە ینە تە وە گوزە را نێكى پا شا یا نە یا ن بۆ فە را هە م كرا , دوا ڕۆژى ما ڵ و منا ڵیا ن مسۆگە ر كرا و لە وپە ڕى نە ها مە تییە وە با نگهێشت كرا نە سە ر خوا نێكى ئا ما دە و ڕا زا وە و - - - - - - - - هتد , بێگوما ن ئە ما نە هە مووى بە پێچە وا نە وە بە سە ر كورد دا شكا یە وە , تە نا نە ت نە ك هوشیا رى , شە ها مە تى عە شا یرى و دینیشیا ن تێدا نە بوو تا بگە نە ئە و قە نا عە تە ى چى تر بە سە با ئا و و خا ك و موڵكى خە ڵكیى دا گیر نە كە ن , ئە ما نە ئە و ڕێژە كە مە لە ژیا ن تێنە گە ییشتووە ن كە بە لە دە ست لە پشت دا نى ووڵا تا نى عە رە بى و كە مۆكە یە ك لە وە چە كە ما لیستە كا ن بە پشتیوا نى میتى توركیا و بە كرێگیرا وى ڕژێمى میلیتا ریستى ئە تا تورك , كلكیا ن تێكە ڵ كردووە و گوێ قوڵا غ بە ڕە نگا رى جێبە جێ كردنى ما ددە ى 140 ى دە ستورى عێرا ق ئە بنە وە كە مە بە ستى ئا سا یى كردنە وە ى با ر و دۆخى كە ركوك دا ڕێژرا وە كە بە دە نگى ملیۆنە ها كە س چە سپا وە .

هە رچە ندە ئا سا ییە و جێى نیگە را نیما ن نیە كە (میت ما ن) ە كا ن ئە و هە ڵوێستە دە رببڕن , چونكە ئە وا ن ئیعا ز لە ژە نە ڕا ڵە سە ربا زییە كا نى توركیا وە ر ئە گرن و ئا مرا زێكن بە دە ستى ئە وا نە وە كە بە خوێنى ڕۆڵە كا نى گە لە كە ما ن لە با كورى كوردستا ن تینوون , بە ڵا م سە مە رە كە لە وە دا یە كە ئە م بە چكە كە ما لییا نە بە نا وى نە تە وە ى توركما نە وە ئە ئاخڤن و لە و ڕێگە یە وە ئە یا نە وێت خۆڵ بە چا وى توركما نە كا نى كە ركوك دا بكە ن و ختوكە ى سۆزى نە تە وا یە تییا ن بدە ن بە مە رجێك هە موو توركما نە كا نى كوردستا ن ئە كە نە قوربا نى ئا فە رینێكى ئە فسە رێكى تورك , دێڕ زە ما نێكە كورد توركما نە كا نى بە برا ى خۆى دا نا وە و ڕۆژێك لە ڕۆژا ن هیچ بە ربە ستێكى نە تە وە یى نە بۆتە ڕێگر لە برا یە تى نێوا نیا ن هە تا بە ژن و ژنخوا زیش ئە گا ت , ما نگرتنى (گاووربا غى) لە شا رى كە ركوك سە لمێنە رى ئە و برا یە تییە ى نێوا ن نە تە وە كا نى ژیا وو ها وشا نى كورد لە كە ركوكە كە چۆن ئا رە قە و خوێنیا ن تێكە ڵ بوون لە بە ڕە نگا ربوونە وە ى ستە مكا را ن لە كۆمپا نیا مۆنۆپۆلە كا نى نە وت لە و شا رە دا , جا میتما نە كا ن هە ر شتێك كا وێژ بكە نە وە پێچە وا نە كە ى ڕا ستە چونكە ئە وا ن دژن لە گە ڵ ڕا ستى دا بۆیە بە گونا هى ئە زا نن دا ن بە ڕا ستى دا بنێن .

ڕا شكا وا نە مێژوو پێما ن ئە ڵێت : كە ركوك شا رێكى كوردستا نى فرە كوردى نێو نە تە وە ییە , ئە ستە مە مۆركى كوردا نە ى ئە و شا رە بە ڕۆبۆتە كا نى ئە تا تورك بشێوێنرێت بە ڵا م ئە وا ن ئە زا نن كە نا توا نن ڕە وڕە وە ى مێژوو ڕا بگرن ئە یا نە وێ هێوا شى بكە نە وە كە ئە مە ش ئە چێتە با زنە ى مە حا ڵە وە و برا یە تى نێوا ن نە تە وە كا نى شا رە كە زۆر لە وە گە ورە ترە كە ئە وا ن بیرى لێ ئە كە نە وە و ئە یا نە وێت بە پیلا ن و پشێوى تێك بشكێنرێت , هە ر ئە و پیا وا نە ش بوون لە ڕزگا ر كردنى كە ركوك دا حزورى بە ردە وا میا ن هە بوو و ترسنۆكا نە لە نە تە وە ى توركما ن هە ڵئە گە ڕا نە وە و هێندە تۆخ بوون لە كوردا یە تى ئێمە یا ن كا ڵ كردبۆوە و هە موویا ن بە زە نگنە خۆیا ن ئە نا سا ند , ئە مە لە سە ردە مى بە عسیش دا هە میشە ئە مە پیشە یا ن بوو بۆیە جێگە ى متما نە نین و نە بوون و نا شبن , چونكە ژیا نێكى خۆشى پڕ سە رشۆڕییا ن زۆر بە لا وە پیرۆز ترە لە ژیا نێكى سە ربە رزا نە ى پڕ لە جوا مێرى , ئە وە نیە لە پێنا و فیزە و سە فە ر و ئوتێلە نا یا بە كا ن و مشتێك لیرە ئە یا نە وێ نە تە وە ى توركما ن بە هە ڵدێر دا ببە ن ؟ !

نزیكە ى 30 ملیۆن كوردى كوردستا نى با كور كە لە ژێر با ڵى ڕە شى دا گیركا رى تورك دا ئە ژین بە (توركە شا خا وییە كا ن) نا و ئە برێن و سە ركردە ى بزوتنە وە ى ڕزگا ریخوا زى گە لە كە ما ن (عە بدوڵا ئۆجە لا ن) لە و بە شە دا گیر كرا وە دا بە پیلا نى نێو دە وڵە تى ئە گرن كە چى فرمێسكى تیمسا حى بۆ توركما نە كا نى كوردستا ن ئە ڕێژن , ڕا ستگۆیى ئە تا توركە كا ن لە كوێ ى ئە م ها وكێشە یە دا جێ ئە كرێتە وە , بۆیە پێم وا یە ئە مە ڕا ستییە كى حا شا هە ڵنە گرە و برا توركما نە كا نیش با ش دركیا ن پێ كردووە هە ر لە بە ر ئە وە شە بە زوڕنا ى میتما نە كا ن هە ڵنا پە ڕن , سە ربا رى ئا بورییە كى دا تە پیو ملیۆنە ها دۆلا ر لە پێنا وى سە ركوتى سە ربا زى بزا ڤى ڕزگا ریخوا زى با كورى كوردستا ن لە لا یە ن ڕژێمى توركیا وە خە رج ئە كرێت , هە ر بە وە شە وە نا وە ستن ملیۆنە ها دۆلا ریش تە خشا ن و پە خشا ن ئە كرێت و بۆ كرێگرتە كا نیا ن لە كوردستا ن ڕە وا نە ئە كرێت بە مە بە ستى ئا ژا وە و دووبە رە كى نا نە وە , دیا رە ئە یا نە وێ بە عسیە كا ن خە جا ڵە ت بكە ن و ئە وە ى ئە وا ن پێیا ن نە كرا ئە نجا مى بدە ن ئە ما ن بیهێننە دى .

گشت لا یە ك ئە زا نین زۆر لە بە ڵگە مێژووییە كا ن , یە كێك لە وا نە (قاموس ا لا علام ا لتركی) سە ردە مى سە ڵتە نە تى عوسما نى كە بە ئیمپڕا تۆریە تى پیا وە نە خۆشە كە لە مێژوودا نا سرا وە , دا ن پێدا نا نى هە ندێك ڕا ستى مێژوویى ئە و شا رە ى لە خۆ گرتووە , ئە توا نین بە بە ڵگە بیهێنینە وە بۆ وە ڵا مى مە را مە گڵا وە كا نى نا حە زا نى كورد و كوردستا ن لە پێنا وى ئە وە ى توركما نێكى مە رد بە هە ڵە نە خزێتە نێو بە ردا شى ئە ڵقە لە گوێكا نى ڕژێمى دژە مرۆیى توركیا وە , مە بە ستم (Turk- Man) ە كا نە , لە و بە ڵگە نا مە یە دا بە ئا شكرا و ڕوونى ئە وە دە رئە كە وێت كە كە ركوك شا رێكى كوردستا نى و دا نیشتوا نێكى فرە نە تە وە ى فرە كوردى لە خۆ گرتووە . ئە مە بچووكترین بە ڵگە ى بە رجە ستە ى مێژوویى یە كێك لە دوژمنە هە رە سە رسە ختە كا نى گە لى كوردما نە , ئیتر ئە بێت میتما نە كا ن بیا نە وێ لە ڕێ ى گە ڕە لا وژە وە چ مە را مێكى پە نها ن حە شا ر بدە ن و بۆچى دە م لە توركما نى بوونى شا رێكى كوردییە وە ئە ژە نن ؟ ! با شە گریما ن وا یە و ئە وا ن خۆیا ن بە ڕیش سپى نە تە وە ى توركما ن ئە زا نن و ئە مڕۆ دا كۆكى لە ما فە كا نیا ن ئە كە ن , ئە دى دوێنێكە لە كوێ بوون , و لە سە ردە مى ڕژێمى سە دا م دا بۆچى خۆیا ن بە خا وە نى ئە و مە سە لە یە نە ئە كرد ؟ تۆ بڵێ ى دڕندە یى بە عس و دڵفرا وا نى كورد زە مینە سا ز نە بێت بۆیا ن ؟ وا دوێنێ ڕێوى بوون و ئە مڕۆ خۆیا ن لێ كردووین بە (شێر) , با س لە وە نا كە ین شۆڕشیا ن بە رپا بكردا یە و سیا سە تى دژى بە عسیا ن پیا دە بكردا یە بە ڵكو دە بوا یە ئە گە ر بە دە م شا نتە كا ندن و لە ژێر لێویشە وە و بۆ یە كجا ریش بوا یە نە ك دا كۆكییا ن لە نە تە وە ى توركما ن بكردا یە بە ڵكو ئا ما دە نە بوونا یە حا شا لە لە توركما ن بوونى خۆیا ن بكە ن , تە نا نە ت لە بە ر ترسنۆكى سە ردە ما نێك زۆربە یا ن خۆیا ن بە كورد نووسیبوو تا بە جا شى وە ربگیرێن كە چى ئێستا پیا وى نا و ئە نجومە نە سیا سیە كا نن ! ! ! ئە زا نین نە لە شا رێك , نە لە شا رۆچكە یە ك , نە لە نا وچە یە ك , نە لە دە ڤە رێك , نە لە دێیە ك , نە لە قۆڵێك , نە لە گە ڕە كێك , نە لە كۆڵا نێك و نە لە ما ڵێكیش زا تى نا وهێنا نى توركما نیا ن نە كردووە لە پێدا هە ڵدا نى سە دا م و ڕژێم و دا ر و دە ستە كە ى بترا زێت ,دە با یە ك مە فرە زە ى چە كدا رى یا خیبووى سیا سە تى دا پڵۆسێنە رى بە عسیا ن دا مە زرا ندا یە و یە كجا رو یە ك تە قە ى خۆشییا ن بە هە وا دا بكردا یە ئا هێكى تیا بوو , بە ڵا م لە بە ر هە لپە رستى و بێ هە ڵوێستییا ن نووسین لە ئا ستیا ن كۆڵە .

بە هە ر حا ڵ با لە مێژووى دوور بگە ڕێین و بگە ڕێنە وە سە ر دوو بە ڵگە ى سە ردە مێكى نزیكى دوو ما وە ى جیا وا زى دوو دە سە ڵا تى جیا وا زى عێرا ق و با بزا نین وێڕا ى تا وا نكا رى و سیا سە تى ڕە گە زپە رستا نە یا ن چۆن با س لە ڕا ستییە كا ن ئە كرێت لە با رە ى شا رى كە ركوك و نا وچە كا نى دە ور و بە رى , تا لە ڕا ستى با رى جیۆگرا فى و دیمۆگرا فى ئە و شا رە ئا گا دا ر بین و ئە وسا دۆست و دوژمن سە رپشك بن لە ڕا ڤە كردنى , و لە م ڕێگە یە وە بتوا نین درۆ و دە لە سە كا نى عە فلە قیزم و كە ما لیزمە كا نیش ڕیسوا تر بكە ین , بە مە رجێك لە سە ردە مى دوو دە سە ڵا تى بە ڕوا ڵە ت جیا وا زى بە نا وە ڕۆك وە كیە ك لە بە را مبە ر كێشە ى نە تە وا یە تى گە لى كورد بە گشتى و كوردستا نى بوونى شا رى كە ركوك بە تا یبە تى , ئە و بە ڵگە نا ما نە ها توونە تە بوون كە یە كێكیا ن سە رژمێریى سا ڵى 1957 ە و ئە وى تریشیا ن سا ڵى 1965 ە . و ئا ما ژە بە پێكها تە ى شا رى كە ركوك ئە دە ن .

یە كە م \ قە زا ى كە ركوك , 37 گوندى پێوە پە یوە ستە و تە وا وى 25 گوندى كوردنشینن و لە 12 گوندە كە ى تریش دا كورد بە تێكە ڵى لە گە ڵ توركما ن دا پێكە وە ئە ژین , بە ڵا م زۆرینە یا ن توركما ن و كە مینە یا ن كوردن .

دووە م \ تا زە خورما توو , 36 گوندى پێًوە پە یوە ستە و 5 گوندى كوردنشینن و 31 گوندیشى بە كە مى كوردى تێدا بڵا و بۆتە وە .

سێیە م \ قە رە حە سە ن , 64 گوندى پێوە پە یوە ستە و 60 گوندى بە تە وا وى كورد نشینن و لە 4 گوندە كە ى دیكە ش دا كورد بە كە مى بوونیا ن هە یە .

چوا رە م \ پردێ , 34 گوندى پێوە پە یوە ستە و تە وا وى گوندە كا ن كوردنشینن .

پێنجە م \ شوا ن , 73 گوندى پێوە پە یوە ستە و بە گشتى كوردنشینن .

شە شە م \ دوبز , 48 گوندى پێوە پە یوە ستە و 25 گوندى كورد نشینن و 13 گوندیشى بە ر شا ڵا وى (تە هجیر) كە وتوون و ڕاگوێزرا ون .

حە وتە م \ پێبا ز , 73 گوندى پێوە پە یوە ستە و 70 گوندى سە رجە م كورد نشینن .

هە شتە م \ قە رە تە پە , 77 گوندى پێوە پە یوە ستە و 40 گوندى بە تە وا وى كورد نشینن و 37 گوندە كە ى تریشى كورد و توركما ن و عە رە ب تێیدا نیشتە جێن .

نۆیە م \ شێروا نە , 167 گوندى پێوە پە یوە ستە و 155 گوندى كورد نشینن و لە 12 گوندە كە ى تریش دا وێڕا ى شا ڵا وى (تە عریب) پێكها تە ى نا وچە كە گۆڕا نى بنە ڕە تى بە سە ردا نە ها تووە و كوردى بە زۆرى تێدا نیشتە جێیە .

دە یە م \ چە مچە ما ڵ , 71 گوندى پێوە پە یوە ستە و سە رجە میا ن كورد نشینن .

یا نزە یە م \ ئا غجە لە ر , 61 گوندى پێوە پە یوە ستە و سە رجە میا ن كورد نشینن .

دوا نزە یە م \ سە نگا و , 86 گوندى پێوە پە یوە ستە و سە رجە میا ن كورد نشینن .

سیا نزە یە م \ دا قوق , 78 گوندى پێوە پە یوە ستە و 25 گوندى كورد نشینن و لە گوندە كا نى تریش دا كورد بە زۆرى نیشتە جێن .

چوا ردە یە م دوزخورما تو , 91 گوندى پێوە پە یوە ستە و 65 گوندى كورد نشینن و لە 26 گوندە كە ى تریش دا كورد نیشتە جێن .

پا نزە یە م \ قا دركە رە م , 92 گوندى پێوە پە یوە ستە و سە رجە میا ن كورد نشینن .

شا نزە یە م \ حە ویجە , 140 گوندى پێوە پە یوە ستە و زۆربە یا ن عە رە ب نشینن و كورد و توركما نیشى بە كە مى تێدا بڵا و بۆتە وە .

حە ڤدە یە م \ ڕیا ز , 132 گوندى پێوە پە یوە ستە و هە ما ن پێكها تە ى حە ویجە ى هە یە , شا یە نى با سە حە ویجە و ڕیا ز دوو نا وچە ن مێژووى ئا وە دا ن كردنە وە یا ن تا زە یە و ئە گە ڕێتە وە بۆ دوا ى دروست بوونى دە وڵە تى عێرا قییە وە و دا نیشتوا نە كە ى لە عە رە بە كا نى نا وچە ى با شور و نا وە ڕا ستى عێرا ق پێك دێن .

لە گە ڵ ئە م بە ڵگە نا ما نە دا پێم با شە هە ندێك ڕا ستى دیكە ش بۆ بە درۆ خستنە وە ى (Turk-Man) ە كا نى كە ركوك بخە مە بە رچا و تا بە ئە ندا زە ى بێئا بڕوویى خۆیا ن لە هە مبە رئە و درۆیا نە ى كا وێژى ئە كە نە وە وورد ببنە وە , بە پێ ى ئە و دوو سە رژمێرییە ى 1957 و 1965 شا رى هە ولێر لە 1213 گوند پێك دێت و 1100 گوندیا ن كورد نشینن و ژما رە یە كى بە رچا وى كوردیش لە 113 گوندە كە ى تردا ن كە چى قە زە مە كا ن قە پ بە هە ولێریش دا ئە كە ن .

هە روە ها بە پێ ى ئە و سە رژمێرییا نە 65% ى دا نیشتوا نى كە ركوك كوردن و 35% ى لە نە تە وە و ئا یین و ئا یینزا دە كا نى ترن , ئە مە و وێڕ اى سیا سە تى نە ژا دپە رستى تە تریكى عوسما نیە كا ن و تە عریبى دە سە ڵا تدا رە شۆفینیستە عە رە بە یە ك لە دوا ى یە كە كا نى عێرا ق كە كۆى هە موو ئە و نە تە وا نە ى تر كە لە كە ركوك دا نیشتە جێن سێ یە ك و كورد بە تە نها دوو لە سە ر سێ ى پێك ئە هێنێت .

جگە لە وا نە ى با س كرا ون گە ڕە كە بنچینە یى و دێرینە كا نى نا و شا رى كە ركوك لە كورد پێك دێت (ئا زا دى ئیسكا ن ئیما م قا سم بڵا غ جووت قا وە ئا خوڕحوسێن شۆڕیجە ڕە حیما وا تە پە حە ما م عە لى بە گ زێویە و بە رتە كیە) , هە ندێك گە ڕە كى وە كو (قە ڵا و تسن و تە یا رە خا نە ش) كورد و توركما ن بوون .

لە ها تنە سە ر حوكمى تا قمى بە كر سە دا م قورسا ییە كى گە ورە خرا یە سە ر كە ركوك و توا نا یە كى ما دى و مە عنە وى لە ڕووى سیا سى و ئا بورى و سە ربا زییە وە هێجگا ر قە بە و ترسنا ك كە وتە گە ڕ تا بنبڕ ئا سە وا رى كوردستا نى و كوردى بوون بە شا رە كە وە نە هێڵن , كە خۆى لە پیا دە كردنى دڕندا نە ى عە رە با ندنى دا نیشتوا نە كە ى بە هێنا نى عە رە بى نا وە ڕا ست و خوا رووى عێرا ق و دە ركردنى كورد لە شا رە كە دا بە رجە ستە ئە كرد و لە پا شا ن نا ونووس كردنى كورد بە عە رە ب بە نا وى (تە سحیح قە ومیە) وە لە سە رژمێرى دا , ئە مە و جگە لە وە ى بۆ كە مكردنە وە ى ڕێژە ى كورد لە شا رە كە دا هە ستا ن شا رە دێ ى گە ورە ى كوردى لە شا رە كە دا بڕى و خستیە سە ر شا رە كا نى تر , بۆ نمونە كە لا ر و كفرى و چە مچە ما ڵ و دوزخورما تووى لێ دا بڕى و خستیە سە ر پا رێزگا كا نى تر (چە مچە ما ڵ و كە لا ر بۆ سە ر سلێما نى , كفرى بۆ سە ر دیا لە و دوزخورماتوشى خستە سە ر تكریت) , لە نا و شا رە كە ش دا خوێندن بە زما نى دا یك نە هێڵڕا , منا ڵ نا وى كوردى لێ نە ئە نرا , جل و بە رگى كوردى قە دە غە كرا , ما ڵ و موڵك نە ئە كرا یە نا ویا نە وە بە س لە سە ر یا ن لا ئە برا , دا مە زرا ندن زۆر ئە ستە م بوو , قسە كردن لە دە زگا حكومییە كا ن بە زما نى دا یك یا سا غ بوو بۆ كورد و گە لێك ڕە فتا رى تریش , با یە خێكى زۆر درا بە ئا وە دا ن كردنە وە ى چە ندین گە ڕە كى ها وچە رخى عە رە ب نشین كە دا نیشتوا نە كە ى هە رگیز كە ركوكیا ن نە بینیبوو , با جى ئە م هە موو سیا سە تە ڕە گە زپە رستا نە یە ى بە عس 99%ى لە سە ر كورد بوو ئە وا نە شى ئێستا دژا یە تى كورد قسە ئە كە ن هە ر ئە وا نە ش ئا مرا زى جێبە جێ كردنى ئە و سیا سە تە ش بوون .

گریما ن (Turk-Man) ە كا ن ئە وە ى ئە یڵێن وا یە بە ڵا م خۆ ئە كرێت وێستە یە ك لە سە ر بنە ما ى شا ر دروست بوون و فرا وا ن بوونى بكرێت , بێگوما ن شا ر نا وە ندێكى با زرگا نى یا دە ڤە رێكى لە با رە و ژیا نى تێدا ڕە چا و كرا وە بۆیە خە ڵك كۆمە ڵى تێدا ئە كە ن و ئا وە دا نى ئە كە نە وە , كە وا تە بە رژە وە ندى ئینسا نە كا ن سە رچا وە ى دروست بوون و ئا وە دا ن كردنە وە یە تى , لە سە رە تا دا وا یە و لە دوا ى ئە وە ش بە هۆى كۆچى خە ڵكا نى چوا ردە ورى و ڕوو تێ كردنى فرا وا نتر ئە بێتە وە , ئە و ئا وە دا نییا نە ى لە دە ورى شا رى كە ركوكن پێكها تووە لە دە یا ن شا رو شا رۆچكە و نا وچە ى سە ر بە نا وە ندى پا رێزگا , وە كو : دوبز پردێ سە نگا و كە لا ر كفرى پێبا ز قا دركە رە م قە رە حە سە ن خورما توو چە مچە ما ڵ قە رە هە نجیر و ڕێدا ر و - - - - - چە ندین نا وچە ى گە ورە ى وە كو سا ڵە یى و شوا ن و شێخ بزێنى و زە نگنە و هە مە وە ند و جە با رى و دا ویە و بنا رگل و جە با رى و زە نگا با د و - - - - - ئە ما نە ش 95% ى دا نیشتوا نە كە ى كوردن و بە زما نى كوردى قسە ئە كە ن , تۆ بڵێ ى ئە وە ى نا حە زا نى كورد با نگە شە ى بۆ ئە كە ن لە چى یە وە سە رچا وە ى گرتبێت جگە لە ڕق و كینە ى ڕە گە زپە رستا نە ى دا گیركا را ن و تە ما ع كردنە سە ر سا ما ن و خا كى كوردستا ن , مێژووش شا هیدە كورد نە توا نیویە تى و نە ویستووشیە تى خا كى گە لا نى دیكە دا گیر بكا ت , ئە ى با شە ئە بێت پا رێزگا یە كى وە كو كە ركوك ئە م هە موو كوردە ى تێدا بێت و كە وتبێتە سە رووى با شورى كوردستا ن و فە رهە نگ و كلتور و كە لە پور و زما ن و دا ب و نە ریت و ڕۆشنبیرى كوردى بە جوا نى تێدا بە رجە ستە بێت بۆ ببێت بە شا رێكى عە رە بى یا توركى ؟ ! كە زۆربە ى دا نیشتوا نى مە ڵبە ندى شا رە كە ش بە تە نها زۆرینە ى كورد بوا یە ڕە نگە ئە وسا ڕێ ى تێ بچوا یە ئە گە ر بووترا یە كورد لە فە زا وە لە كە وكە بێكى ترە وە ها توون و نا وجە رگە ى شا رە كە یا ن كۆنترۆڵ كردووە ! یا ئە وە تا ئە وا ن لە فە زا ى خا ریجییە وە بە یا رمە تى عوسما نییە كا ن كۆچى بە كۆمە ڵیا ن كردووە و لە سە نتە رى شا رە كە دا كۆبوونە تە وە و ئا وە دا نیا ن كردۆتە وە و كورد لە دە ور و بە رە وە پە لا ما رى شا رە كە یا ن دا وە و لێیا نى زە وت كردووە ! ! !

كوردستا نى بوونى كە ركوك ئە گە ر بە بۆچوون و لێكدا نە وە و پێ دا گرتنى كوردیش نە سە لمێنرێت ئە وا نە خشە ى كوردستا نى گە ورە ى سە ردە مى سە ڵتە نە تى ئیمپڕا تۆریە تى پیا وە نە خۆشە كە بە جوا نى ئە یسە لمێنێ كە كە ركوكى وە كو شا رێكى كوردستا نى بە یە كێك لە ویلا یە تە كا نى خۆى نە خشە كێشا وە , كە ئە مە ش وە كو بە ڵگە نا مە یە كى مێژوویى بە رجە ستە هیچ جێگا ى مشت و مڕ نیە , جا ئە گە ر كە ركوك پا رچە یە ك بێت لە هە نا وى كوردستا ن نە نگى یە سا زشى لە سە ر بكە ین , كە سا زشیشى لە سە ر نە كرێت ئە وا ئە بێت دوژمنە كا نى دڵنیا بكە ینە وە كە لە سە ر كە ركوك بە رز كردنە وە ى دروشمە كۆنە كە ى شۆڕش ((یا ن كوردستا ن یا ن نە ما ن)) بە زیندوێتى ئە هێڵینەوە و بە كردە وە لە پێنا وى دا تێئە كۆشین .

كا تێك دڕندە ترین سیستمى حوكمڕا نى سە ر ڕووى زە مین نە یتوا نى پا رچە یە ك لە جگە رى نیشتما نما ن دا ببڕێت ئێستا ش ئە و هە وڵە نە زۆكە لە با وە شى خا وە نە كا نیا ن دا لە با ر ئە برێت ئە گە ر با جە كە شى هە رچە ندە گە ورە بێت , جا هە ر سە ركردە و سە ركردا یە تییە كى سیا سى كوردیش چا وپۆشى لە مە بكا ت خیا نە تى مە زنى نیشتما نى نە تە وە یى لە گە لە كە ى ئە كا ت , عێرا قێك لە چا و مێژوودا دوێنى َ پێكە وە نرا بێت لە پێنا وى بە رژە وە ندى ئیمپریا لیزمى جیها نى , عێرا قى بوونى كە ركوكى سە لمێنرا و بە بە شێك لە كوردستا نى گە ورە لە مێژوودا و بە زۆر لكێنرا و بە دە وڵە تێكى دا گیركا رە وە بە تا یبە تى لە لا یە ن (Turk-Man) ە كا نە وە دژە لە گە ڵ بە رژە وە ندى برا توركما نە ڕە سە نە كا نى شا رى كە ركوك و هیچى تێدا بە دى نا كرێت جگە لە بە جێ هێنا نى سیا سە تى دە رە كى , ئە گە ر خە یا ڵ خیا نە تم لێ نە كا ت لە سا ڵانى هە شتا كا ن لە پێشوا زى سە ردا نى وە زیرى دە رە وە ى توركیا بۆ عێرا ق چە ند برا یە كى توركما ن بە پە تى بە عس خنكێنرا ن , ئە وا نە ى ئێستا خۆ بە ڕیش سپى توركما ن دا ئە نێن نە خۆ یا ن و نە ئا غا كا نیا ن بچووكترین نا ڕە زا یە تییا ن نە نوا ند .

كورد هێندە ستە مى لێ كرا وە ئێستا دوژمن بە ستە مە , بۆیە ئە بێت ڕۆڵە كا نى توركما ن دڵنیا ببنە وە لە ژێر سا یە ى كورد دا دووچا رى ستە م نا بنە وە , ئە مڕۆ ئە ڵقە لە گوێكا نى ستە مكا را ن مە بە ستیا نە ستە مە كا نى سە ر توركما نە كا ن دووبا رە بێتە وە بۆیە هە وڵە كا نیا ن وە گە ڕ ئە خە ن كۆسپ لە سە ر گێڕا نە وە ى كە ركوك دروست بكە ن بۆ با وە شى نیشتما ن چونكە لە و ڕێگە یە وە نە بێت دوكا نە كا نیا ن ئیفلا س ئە كا ت .