پرسی کورد و شیعە و سونە لە گەمەی ئەمریکادا!

Thursday, 29/10/2020, 12:11

لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لە چەند ساڵیک جارێک ئەمریکا و هاوپەیمانانی، ستراتیژیەتی تازە بۆ بەرژەوەندییەکانیان دادەڕێژن، بەگوێرەی ئەوە لە ناوچەکە هێزی خۆیان و ئەو داشە ناوچەیانەی کە لەبەردەستیانە دەیجوڵێنن کە لە ئاکامدا، ئەجێندای لایەن و پارت و پرسی نیشتمانی و نەتەوەیی میللەتانی ناوچەکە دەکەوێتە ژێر ڕەحمەتی جێبەجێکردنی ئەجێندای ئەوان، وێرای ئەوەش لەو کەینوبەینە سیاسیەدا هەندێک دەرفەتی مێژووی هەڵدەکەوێت کە میللەتانی ناوچەکە ئەگەر خاوەنی ڕێبەری دڵسۆز بن ئەوا بەرهەمی ئەو دەرفەتانە دەدورنەوە.
لە ساڵی ١٩٩٠ تا ئێستا، واتە جگە لە نەوەی کۆن سێ نەوەی تازە، گۆڕانکاری لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕووداوەکان و ئەجێندای زلهێزەکان و ناوچەیەکانی دیوە، لەگەڵیاندا ژیاوە و ئەنجامی ئەو دەرفەتانەیان دیوە کە تا چ ئاستێک بە تایبەتی لە باشووری وڵات سوودی لێوەرگیراوە، واتە ئەو ڕووداوە مێژوویانەی کە لەو قۆناغە دیاریکراوەدا ڕوویانداوە بۆی نامۆ نییە.
لە سەرەتای نەوەتەکانی سەدەی ڕابردوودا، ئەمریکا و هاوپەیمانانی دەرکیان بە بەهێزبوونی ڕێکخراوی توندڕەوەی سونە مەزهەب لە دنیا و بە تایبەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کرد. لەسەرەتای ئەو سەدەیە ئەو گرفتە بۆ ئەمریکا بە تایبەتی لە سەردەمی ئیدارەی بۆشی کوڕ، کلینتۆن و ئۆباما و ترامپ، بوو بە سەرئێشەیەکی مەزن و بابەتێکی پڕهەستیار بە تایبەتی دوای ڕووداوی سێپتێمبەر ئیلێڤن بۆ ئیدارەی بۆشی کوڕ تا دەگات بە ئیدارەی ترامپ هەڵایەکی گەورەی نایەوە. ئەوەش کاردانەوەی هەبوو لەسەر پلان و ستراتیژیەتی کۆشکی سپی بەرامبەر بەو وڵاتانەی کە بە دنیای عەرەبی و ئیسلامی ناسراون. لە ئەنجامدا گەلێک گۆڕانکاری لە ناوچەکەدا ڕوویاندا، زۆربەی سەرٶکەکانی ئەو وڵاتانە لە دەسەڵاتدا نەمان، نووسەر و میدیای دنیایی عەرەبی و ئیسلامی ناویان لەو گۆڕانکارایانە نا "بەهاری عەرەبی"!
کێشەی نێوان مەزهەبی سونی و شیعی لە ئاینیی ئیسلامدا، ڕەگێکی مێژووی هەیە، هەر لە سەرەتای فرەوان بوونی دەسەڵاتی ئیسلام ئەو دابەشبوونە ئیسلامی لەت کردوە. بەگوێرەی ڕێرەوەی مێژوو، ئەو گرفتە، لە فۆرمی جیاوازدا خۆی بەرجەستە کردوە. لەهەر قۆاناغێکدا دژایەتی نێوانی ئەو دوو مەزهەبە، لە ڕووبەڕووبوونەوەی یەکتردا، شێوەیەکی جیاوازی هەبووە، لە هەموو قۆناغەکاندا بابەتێکی پڕ هەستیار بووە، یەکێک بووە لە هۆیە گرنگەکان بۆ هەڵگیرساندنی جەنگی مەدەنی، ناسەقامگیری کۆمەڵایەتی و سیاسی بە تایبەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. هەمیشە زلهێزە ناوچەیەکان و دنیا بۆ بەرژەوەندیی خۆیان ئەو گرفتەیان بەکارهێناوە، بەگوێرەی ئەجێندای تایبەتی کاتی و ستراتیژیەتی تازە پلانیان بۆ داڕشتوە و هەر جارە، دۆست یان دژایەتی لایەکیان کردوە.
هەنووکە گرفت و جیاوازیەکانی نێوان شیعە و سونە مەزهەب ئاسان و ساکار نییە، هێزێکی گەورەی ناوچەیی و دنیا لەپشتەوەی جوڵاندنی زێتری هەردووکیانە، کە بە ئاسانی ئەو گرژی و ناتەبەیانەی نێوانیان چارەسەر ناکرێت. لە ڕابردوودا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دوو جەمسەری بەهێز لە سونە مەزهەب و شیعە مەزهەب بەرامبەر بەیەکتری ڕاوەستابوون، کە ئەویش ئیران و سعودیە بوو، بەڵام ئەمڕۆ دۆخەکە ئاڵۆزتربووە، لە ئەفغانستان، پاکستان و گەلێک وڵاتانی دی ئەو گرفتە هەیە، گرنگترینیان هەنووکە تورکیایە، کە ئامرازی موسڵمان بوونی، بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکانی، کردۆتە دروشمی سەرەکیی، لەبۆ بەهێزکردنی پێگەی جەماوەری و ڕاکێشانی ڕای شەقامی دنیای ئیسلامی بەلای خۆیدا، بۆ بوونی بە جەمسەرێکی بەهێز و حاکم و سوڵتانی یەکەم لەو دنیا تایبەتەدا. واتە سنووری جوگرافیای ناکۆکی نێوان هەردوو جەمسەر گۆڕانی بەسەردا هاتووە، لەگەڵ ئەو گۆڕانەش لە جاران زێتر ناسەقامگیری و نەبوونی هێمن و ئاسایش باڵی بەسەر ناوچەکەدا کێشاوە، کە بێگومان کاردانەوەی دەبێت لەسەر ستراتیژیەتی ئەمریکا لە ناوچەکە وەک ئەوەی لە سەرەتای نەوەتەکانی سەدەی ڕابردوودا ڕوویاندا.

بە گۆڕانی سەڕۆکەکانی ئەمریکا ستراتیژیەتی ئەو وڵاتە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گۆڕانی بەسەردا نەهات. لە زەمانی ئیدارەی بۆشی باوک و کوڕ، کلینتۆن و ئۆباما و ترامپدا، ستراتیژ و فۆکەیسی ئەمریکا بەتایبەتی دوای سیپتێبمەر ١١ لەسەر دژایەتی کردنی ڕێکخراوی سونە مەزهەبی توندڕەو بوو. هەر چوار سەڕۆک کە یەک لە دوای یەکدا هاتن، سەر بە پارتی جیاواز بوون بەڵام دڕێژەیان بەو ستراتیژ و سیاسەتەی ئەمریکا دا وەک، لەژێر ئیدارەی بۆشی باوکدا، جەنگی کەنداو هەڵگیرسا، ڕێککەوتن لەگەڵ سەدام، کە ڕێگە بدات لیژنەی لێکۆڵینەوە لە چەکی ئەتۆمی لە عیراق پشکنین بکات و ناوچەی دژەفرینی لە عیراق دیاریکرد. کلینتۆن کە بوو بە سەڕۆکی ئەمریکا، لە تۆڵەی ئەوەی کە کاتێک بۆش هاتبوو بۆ کوێت لەلایەن ڕێکخراوێکی توندڕەو هەوڵی کوشتنی درابوو، ئەویش بە مووشەک بنەکەی هەواڵگری سەدامی لە بەغداد و نزیک کوێت بۆردوومان کرد. لەژێر ئیدارەی بۆشی کوڕ بوو کە سەدام ڕوخا، لەژێر ئیدارەی ئۆبامادا بوو کە ڕێککەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئیران واژۆ کرا و دژی ئەلقاعیدە جەنگی تیرتر کرد و دواتر ئوسامە بنلادنی کوشت. لەژێر ئیدارەی ترامپ بوو کە جەنگی داعش هەڵگیرسا و دواتر لە میدیاکاندا ئەو لە وتارێکدا، کۆتایی جەنگی دژ بە داعشی بەسەرکەوتنی ئەمریکا ڕاگەیاند، بەڵام بەهاتنی ترامپ، ئاماژەکان دەریانخست کە ئیتر شانبەشانی جەنگ دژی ڕێکخراوە توندڕەوەکانی سونی مەزهەب، دەبێت ئەمریکا دژایەتی شیعە مەزەهەبەکانیش بکات ئەوانەی کە بەرژەوەندییەکانی ئەویان خستۆتە مەترسیوە، ئاماژەی ئەو گۆرانە لە ستراتیژەیەتی ئەمریکادا بە هاتنی ترامپ هەر زوو بەدەرکەوت، کاتێک کە ترامپ لەیەکەم هەنگاوی دەستبەکار بوونی لە وتارێکدا گوتی، کاری پێشینەی ئەو، دژایەتی کردنی ئیران دەبێت و ناهێڵێت ئەو وڵاتە ببێت بە خاوەنی چەکی ئەتۆمی.

لەو ستراتیژیە تازەیەدا جەنگ دژی سونە مەزهەب بە بەراورد لەگەڵ جەنک دژی شیعە مەزهەب بۆ ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی زۆر جیاوازتر دەبێت، بۆیە ڕەنگە ئەمریکا پلان و ستراتیژیەتی دوای کۆتایی جەنگی دژ بە داعش، لاوازبوونی ڕێکخراوە توندڕەوەکانی سونە مەزهەب و تەسککردنەوەی جیوگرافیای سیاسیان لە ناوچەکە، لەمێژە داڕشتبێت و خۆی بۆ ئامادە کردبێت، لەبەرئەوەی شیعە مەزهەبە توندڕەوەکانی دژ بە ئەمریکا، جۆری پەیکەر و پێکهاتەی سەربازی و سیاسیان جیاوازە. کاتێک کە ئەمریکا و هاوپەیمانانی جەنگیان دژی ڕێکخراوە تیرۆریستەکانی سونە مەزهەبی وەک ئەلقاعیدە و داعش و گەلێک ڕێکخراوی دی کە هەبوون جاڕدا، ئەو ڕێکخراوانە و هێزەکانیان لە چوارچێوەی سوپایەکی فەرمی دیاریکراودا نەبوون، ئەڵبەتە وەک میلیشیای توندڕەوی وابەستەنەبوو بەهیچ خوڕەوشتێکی سەربازی ناسرابوون، واتە ئەو هێزانە لە دەسەڵاتدا نەبوون، خاوەن سوپای فەرمی نەبوون تا لە جەنگێکی ڕاستەوخۆ ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی ڕووبەڕوویان ببنەوە. لە ئەنجامدا ئەوان ڕووبەڕووی هێزێک بوونەوە کە نە سەری دیار بوو نە بن، واتە سنووری جیوگرافیای سیاسی و سەربازیان نادیار بوو. ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی توانیان لە ڕێگەی میدیاکانەوە سەرەنجی ڕای شەقامی دنیا و ئەمریکا بۆ ئەوە ڕابکێشێن، کە ئەوان جەنگی چەند گروپێکی تیرۆریستی سونی مەزهەب دەکەن کە لە دنیا و ڕۆژهەلاتی ناوەڕاستدا خەریکی ئەنجامدانی کاری تیرۆریستین و بەرژەوەندییەکانی ئەوانیان لەنێو ئەمریکا، لە دنیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا خستۆتە مەترسیەوە.
ئەمڕۆ، ئەمریکا پلان و ستراتیژیەتی تازەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا خستۆتە بواری کارپێکردن وەک دژایەتی حەشدی شەعبی، حزبوڵا، ئیران و هەموو ئەو میلیشیانەی کە سەر بە ئیرانن دەکات. ئیران وڵاتێکی ددانپێنداروی خاوەن سوپا و میلیشیای بەهێزە لە ناوچەکە، هەنووکە دەسەڵاتی تەواوی لە لبنان، سوریا، عیراق و بەشێک لە کوردستان هەیە. لە عیراق دەستی لەنێو پەرلەمان و هەموو جومگە سەرەکییەکانی دەسەڵاتی حوکمڕانی عیراقدا هەیە، هەروها ئیران سوودمەند بوو لەجۆر و سروشتی ڕێکخستنی ڕێکخراوی توندڕەوی ئەلقاعید و داعش، بۆیە ئەو هەڵەیەی ئەوانی دووبارە نەکردەوە کە هێز و میلیشیاکانی سەربەخۆی بە نافەرمی بهێڵێتەوە، بۆ ئەو مەبەستە ئەو هەوڵیدا کە حەشدی شەعبی وەک هێزێکی فەرمی لە یاسا و دەستوری عیراقیدا بچەسپێنێت، لە ڕێگەی بەکرێگیراوەکانی لەنێو دەسەڵاتی حوکمڕانی عیراق و ئەندام پەرلەمانی کورد و سونە و شیعە واژۆیان بۆ بەفەرمی ناساندنی ئەو هێزە کرد، واتە جەنگ دژی ئیران و حەشد وەک جەنگی دژ بە ڕێکخراوە تونڕەوەکانی سونە مەزهەب نابێت. کەواتە دەردەکەوێت کە گرفتی ئەمریکا لەگەڵ سونە لەسەر ئاستی جەنگی نێوان دوو دەوڵەت نەبوو ئەڵبەتە لەسەر ئاستی جەنگی دژ بە ڕێکخراوی سیاسی تونڕەو و میلیشیا بوو، بەڵام لەگەڵ شیعە بە پێچەوانە دەبێت.

کاتێک لە کۆتایی سەدەی ڕابردوو و سەرەتای ئەو سەدەیە، ئەمریکا پلان و ستراتیژیەتی تازەی خستە بواری کارپێکردن و سەدامی ڕووخاند، هاوکێشەی هێزی لە ناوچەکەدا گۆڕی. عیراق یەکێک بوو لەو وڵاتانەی کە گۆڕانکاری بنەڕەتی تێیدا ڕوویدا وەک هەڵتەکاندنی ڕژێمی سەدام کە زێتر لە چارەکە سەدەیەک بوو ڕەگی داکوتابوو، سەرەوژووربوونەوەی ژێرخان و سەرخانی ئەو وڵاتە، هەڵوەشاندنەوەی سوپایەک کە نزیک لە سەدەیەک بوو دامەزرابوو، ڕاستەوخۆ ڕۆڵی ئەمریکا و ئیران لە دامەزراندنی حکومەتی عیراقی وەک دیاردەیەکی تازە سەریهەڵدا، ئەو گٶڕانکاریانە کاردانەوەی لەسەر کوردستانیش هەبوو بەتایبەتی لە باشووری وڵات. لە ئاکامدا ئەگەر ئەو گۆرانکاریانە بۆ گشت ناوچەکە نەهامەتی بەرهەم بووبێت بەڵام سەرەتای ئەو سەدەیە، هەلێکی زێرین بوو بۆ شیعە و میللەتی کورد بە تایبەتی لە باشووری وڵات هاتە پێشێ. دوای سەدام، عیراق بوو بە حکومەتێکی شیعی و ئەو خەونەی کە شیعە مەزهەبەکان بۆ دەیان ساڵ بوو خەونیان پێوە دەبینی هاتە دی، بەڵام دواتر گەندەڵی سیاسی و ئیداری لەلایەن سەڕۆک و پارتە دەستڕۆیشتوەکانی شیعە، کادیرانی نێو دەسەڵاتی حوکمڕانی کە بەناوی سونە و کورد لە بەغداد چوونە پەرلەمان، یان وەزاراتیان کەوتە ژێر دەسەڵات، بوون بە مشەخۆر و تەواوی گەلانی عیراقیان تووشی نەهامەتیەکی بێهاوتا کرد، خێروبێری عیراقیان هەڵڵوشی، زۆربەیان بوون بە جاشی تاران و وا ١٨ ساڵە پاڵیانداوەتەوەو دەخۆن!

باشووری کوردستانیش بەفەرمیی بە هەرێمێکی نیمچە سەربەخۆ دددانی پێدانرا کە بێگومان ئەوە بەبێ ڕەزامەندی و پشتیوانی ئەمریکا و ئیران نەبوو و بەشێک بوو لە ستراتیژیەتی ئەو کاتی ئەمریکا بۆ خۆئامادەکردن بۆ چوونە جەنگەوە لە دژ ڕێکخراوە سونە مەزهەبە تونڕەوەکانی ناوچەکە، کە لە گەشەکردندا بوون. لەو قۆناغە مێژوویە دیاریکراوەدا، ئیران توانی پڕ بەمانای وشە سوودمەند بێت، دەسەڵاتەکانی لە باشوور بەتایبەتی لە ناوچەی سلێمانی فرەوانتر بکات و هەژماری بۆ بکرێت، هەوڵی دروستکردنی چەکی ئەتۆمی بدات، بەڵام دەسەڵاتدارانی هەرێم نەیانتوانی لە هەژموونی ئیران ڕزگاریان بێت و لەو بارودۆخەدا بۆ پرسی کورد شتێک بە شتێک بکەن، بۆ بەرژەوەندیی خۆیان سازشیان لە زۆربەی خاکی کوردستان کرد، نەیاتوانی ژێزخان و سەرخانێکی بەهێز پێکەوە بنێن، ئابووریی دەرامەتی کوردستان بەکاربهێنن بۆ بەهێزکردنی هێزی پێشمەرگە و پڕچەککردنی و کردنی بە سوپایەکی فەرمی خاوەن میزانیەکی دەوڵەمەندی سەربەخۆ.
سەرانی ینک و پدک، وەک زەمانی شاخ لەژێر سێبەری دەوڵەتانی دراوسێ بە تایبەتی لەژێر هەژموونی ئیران و تورکیا بەرژەوندییە تایبەتیەکانی خۆیانیان پاراست و هەر بەجاشی ئەو وڵاتانە مانەوە، بۆیە ئەمڕۆ لە گۆڕەپانەکەدا ئەو سەنگەیان نییە کە هیچ لایەنێک هەژماریان بۆ بکات یان لێیان بگەڕێتەوە، یان بەلای کەمی بتوانن سامی حەشدی شەعبی بڕەوێننەوە. ئیران براوەی یەکەم بوو لە هاوکێشە سیاسیەکان جی لەسەر ئاستی عیراق، هەرێم وە چی لەسەر ئاستی ناوچەکە.
لە دەرئەنجامدا، دەردەکەوێت کە ئێستا قۆناغێکی تازە هاتۆتە پێشێ، کە گۆڕانی ستراتیژیەتی زلهێزەکان، بە تایبەتی ئەمریکای لە ناوچەکەدا پێوەدیارە کە دەرچوونی بایدن یان ترامپ بە سەڕۆکی ئەمریکا کارێگەری لەسەر ئەو ستراتیژیەتە نابێت، وەک ئەوەی لە سەرەتای نەوەتەکانی سەدەی ڕابردوودا ڕوویاندا. جا لێرەدا پرسیاری گرنگ ئەوەیە کە ئاخۆ حکومەتی بنکەفرەوانی هەرێم، بە هەموو ئەو حزبانەی بەشدارن لە ڕاگرتنی ئەو پەیکەرە سیاسیە، پێشوەخت خۆیان ئامادە کردوە کە لەو گۆڕانکاریە بۆ پرسی کورد شتێک بپچرێننەوە، یان وەک هەلی سەرەتای نەوەتەکان لە دەستی دەدەن، هەر ڕۆژەی دەبن بە جاشی لایەنێک و بۆ ئەجێندایەکی دەرەکی کار دەکەن تا بەرژەونەدیی و کورسییەکانی خۆیان لەدەستنەدەن!؟
تێبینی: پەرتوکی " لە سێبەری شاخ تەواو بووە" لەو چەند ڕۆژەی داهاتوودا لە کوردستانپۆست ڕادەگەیندرێت