بە فیتی ئیران، ئەم هەلەشیان لە دەست میللەتی کورد دا!

Tuesday, 29/05/2018, 14:00

هێزە دەرەکییەکانی وەک تورکیا و ئیران، کاتێک پشتیوانی لە مانەوەی کەسێک یان هێزێکی سیاسی کوردیی دیاریکراو دەکەن، هەلی ساختەکاریان بۆ دەرەخسێنن لە هەڵبژاردنەکاندا و چاوپۆشیان لێ دەکەن، ئەوا ئەو کاتانەیە، کە دڵنیان لەوەی کە سەرانی ئەو هێزانە بوون بە جاشیان، لە ژێر هەژموونی ئەوان دان، هەر کاتێک خوازیار بن هێزەکانیان لە بەرژەوەندیی خۆیان بەکاردەهێنن، هەلە مێژووەیەکانی کە هەڵدەکەون بۆ دۆزی نەتەوەی کورد، بە پلانی دارێژڕاو بەدەستی سەرانی ئەو هێزانە لەنێو دەبەن.

بەدرێژایی مێژوو، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، گۆڕەپانی پڕ لە کێشمەکێشم و زۆرانبازێی سیاسی بووە. زلهێزەکانی ناوچەکە و دنیا هەوڵیانداوە سوودمەند بن لە ناکۆکی نێوان نەتەوەکان، بیروباوەڕە و ئایین و مەزهەبە جیاکان. لەم کەینوبەینە سیاسیی و سەربازییانەدا، جۆرێک لە بارودۆخێکی تایبەت هاتۆتە پێشێ، کە چەند لە بەرژەوەندیی وڵاتانی وەک تورکیا، ئیران و عیراق بووە، دە ئەوەندە لە بەرژەوەندیی دۆزی ڕەوای میللەتی کورد بووە وەکو لە کۆتایی هەفتاکان، ساڵی هەشتاکان و سەرەتای نەوەتەکان و دوو هەزارەکان، گەلێک هەلی مێژووی بۆ کورد هاتە پێشێ بە تایبەتی لە باشوور و ڕۆژهەڵاتی کوردستان، بەڵام لە ئەنجامی پیادە کردنی سیاسەتی هەڵەی سەرانی هێزە کوردییەکان و بوون بە جاش، نەبوونی ئەجێندایەکی کوردیی و ستراتیژەتێکی داڕێژراوی تەندروست بۆ یەکگرتن و ڕووبەڕووبوونەوە، نەتەوەیی کورد نەیتوانی سوودمەند بێت لەو هەلە مێژوویانە، بەڵام دوژمنەکانی بە خشکەیی و بە گوێرەی خواست و پێویستی خۆیان ئەو هەلانەیان قۆستۆتەوە و بۆ بەرژەوەندیی خۆیان بەکاریان هێناون.

هاتنە پێشی دۆخێکی نالەبار، یان شکەستهێنان و لاواز بوونی دوژمنەکەت، هەتا ئەگەر نەبێتە هۆی بەهێز کردنی تۆ، بەڵام بە دڵنیاییەوە هەلێکی تایبەتی دەهێنێتە پێشی کە بتوانی سوودمەند بیت لێی نمونە، کاتێک کە شای ئیران ڕووخا، هەموو دامودەزگا حکومیی و هەواڵگریی سەربازیی و پۆلیسیش لەگەڵیدا لەیەکترازان، کاتێکی دیاریکراوی برد، تا حکومەتی نوێ توانی خۆی رێکخاتەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێزە کوردییەکانی ڕۆژهەڵات نەیانتوانی لەو هەلە، بەگوێرەی پێویست سوودمەند بن.  سەرانی پارتەکانی باشووریش، چاوەڕێ بوون بارودۆخێکی گونجاو هەڵکەوێت و ڕێگەیان پێبدرێت بچن بۆ دەست ماچ کردنی ئیمام. کاتێک کە حکومەتی ئیران خۆی ڕێکخستەوە، پەیتا پەیتا شاندی پارتە کوردییەکانی باشوور، بە ڕێکەوتن بۆ تاران.

بەدرێژایی هەشت ساڵی جەنگی نێوان عیراق و ئیران، هێزە کوردییەکانی باشوور و ڕۆژهەڵات جگە لە سەرقاڵبوونیان بە شەڕی براکوژی، بەسەر دوو بەرەدا دابەش بوون، هێزە کوردییەکانی باشوور بوون بە جاشی ئیران، هێزە کوردییەکانی ڕۆژهەڵاتیش لەگەڵ رژیمی سەدامدا دەستیان تێکەڵاو کرد. دەکرا هێزە کوردییەکان هەلی سەرقاڵبوونی دوژمنەکانیان بقۆزنەوە،  بە یەکگرتووی هێزێکی جەماوەریی پتەو دروست بکەن، بتوانن لە هەلومەرجی هەشت ساڵدا سوودمەند ببن، بەڵام نەیان کرد، بەهۆی ئەوەی پەیوەندیی ئەوان بە عیراق و ئیران لەسەر بیناغەی سەرخستنی ئەجێندای هەردوو وڵات بوو.  لە ئەنجامدا، چاوەڕێیان کرد، تا جەنگی نێوان هەردوو لا تەواو بوو، ئینجا تاران و بەغداد، دووبارە دەستیان واڵا بوو و بەربوونە گیان نەتەوەی کورد و جوڵانەوە سیاسیەکانی.

لە سەرەتای نەوتەکان، شڵەژانی بارودۆخی عیراق لە ئەنجامی شەڕی کەنداو، خراپی پەیوەندیی لەگەڵ ئەمریکا و لێکترازانی جومگە سەڕەکییەکانی دەسڵاتی حکومەتی بەعس، هەلێکی زێرینی هێنایە پێشی بۆ میللەتی کورد، کەچی دووبارە سەرانی کورد جگە لەسەرقاڵبوونیان بە شەڕی براکوژی،  لە ژێر کۆنتڕۆڵی ئێراندا مانەوە و بەگوێرەی ئەجێندای ئیران کاریان کرد، بەڵام بە پێچەوانەوە، ئیران سوودمەندی یەکەم بوو، لە لاواز کردنی سەدام لەلایەن ئەمریکاوە، دەستوبرد کەوتە کۆ کردنەوەی هێزە عەرەبی و کوردییە عیراقییەکان لە کۆبونەوەیەکدا لە شاری کرمەشان، بۆ کێشانی نەخشەی ڕاپەڕین لە تەواوی عیراق و جوڵاندنی شەقامی عیراقی، ئەوەبوو یەکەم چەخماغەی ڕاپەڕینی گەلانی عیراق، دژ بە سەدام لە باشووری عیراق دەستپێکرد. هەروها لەو کاتەوە ئیران دەستی کرد بە چەکدار کردنی هێزە شیعەکان، خاڵی سەرتا بوو بۆ دەستتێکەڵاو کردنی ڕاستەوخۆ لە کاروباری ناوخۆی عیراق،  خۆ نزیک کردنەوە لە شەقامی وڵاتەکانی دیکەی ناوچەکە وەک سوریا، لبنان، یەمەن بە تایبەتی لە ئەفغانستان، کاتێک کە ئەمریکا کەوتە جەنگەوە لەگەڵ تاڵیبان، ئیران بە ئاشکرا کەوتە چەکدار کردن و بەهێز کردنی ئەو هێزە ئەفغانیانەی کە لە ژێر هەژموونی ئێراندا بوون.

لە ساڵی ٢٠٠٣دا، کاتێک کە ئەمریکا سەدامی ڕووخاند، عیراقێکی لاوازی سەرخان و ژێرخانیکی داڕماوی هەبوو، سوپا و دەزگای هەواڵگری و پولیسی لێکترازابوو، ئەو کات باشترین هەل بوو کە کورد داوای سەربەخۆی بکات، بەڵام دووبارە بە فیتی ئیران و عەقڵیەتی جاشایەتی سەرانی پارتە کوردییەکان، ئەو هەلەیان لەدەست میللەتی کورد دا. بەڵام ئیران دووبارە توانی ئەو هەلە بقۆستەوە، لە ئاکامدا ببێت بە سودمەندی پلە یەک لەو هەنگاوەی ئەمریکا. لە ساڵی ٢٠٠٣وە، ئیران  سەرچاوەی سەڕەکیی دابین کردنی دەرامەتی هێزە چەکدارە شیعەکانە و  حاکمی باڵا دەستی عیراقە.

ئەمڕۆ، هەمان ئەزموون لەسەر دەستی هەمان هێزی دەرەکیی، کەس و پارتە کوردییەکان دووبارە بووەوە. بەشداریی کردن لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٨ی پەرلەمانی عیراق لە ٤٤% بوو، لەسەر ئاستی کوردستان ٥٧% بوو، ئەمە بوو بە ئاوێنەیەک، بۆ ئەمریکا کە پێگەی جەماوەریی هەموو لایەنە سیاسیەکان هەڵسەنگێنێت، تێبگات کە ڕێژەیەکی زۆر لە خەڵک دژ بە هەموو ئەو لایەنە سیاسیانەن و لێیان بێزارن و دەنگی ناڕەزا هەیە و بایکۆتی هەڵبژاردنی کردوە، وێرای ئەوەش بۆ بەرژەوەندیی میللەتی کورد و دۆزە ڕەواکەی، هەلێکی مێژووی هەڵکەوتبوو، بە تایبەتی لەو بارودۆخەدا، کە پەیوەندیی ئیران و ئەمریکا لە ئەوپەڕی گرژیە، باشتر بوو، ئەم هەڵبژاردنە، ڕێژەی یاسایی دەنگدانی تەواو نەکردبوایە و فەشەلی بهێنابوایە. ئەو کات ئەمریکا، حاڵی دەبوو، لەوەی کە کۆی پێکهاتەکانی نێو میللەت ناڕازین، چوونەتە سپێرەکان دژ بە هەژموونی ئیران لە عیراق، دژی دەسەڵاتدارانی گەندەڵی عیراق و هەرێمی دارودەستە و جاشی تارانن. لە دەرئەنجامی ئەو جۆرە هەڵوێستەدا ئەمریکا ئەنجامێکی ڕوونتری دەکەوتە ژێر دەست و لەسەر ئەو بنەمایە، بەبێ کێشە و بە خشکەی لە بەدیل دەگەڕا، ئەمە دەبوو بە خاڵی وەرچەرخان و دەستپێکردنی لابردنی گەندەڵکاران بە هێمنی بە تایبەتی لە هەرێم.